34

Секция 4

ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ДИСЦИПЛИНЫ

АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ НАУКИ В ОБЛАСТИ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ДИСЦИПЛИН

ИССЛЕДОВАНИЕ ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИХ СВОЙСТВ ПЕРЕВЯЗОЧНЫХ МАТЕРИАЛОВ

Алиева Л., обучающаяся 115 группы, специальность «Фармация»

Научный руководитель: к.п.н. Бексемуратова Г.К.

Казахстанско-российский медицинский колледж

В настоящее время активно развивается сорбционно-аппликационная терапия, предназначенная для местного лечения гнойных ран в первой фазе раневого процесса. Реализация этого метода основана на использовании для лечения ран сорбентов медицинского назначения, обеспечивающих очищение ран путем активного механизма физической сорбции, в частности, необратимого оттока раневого отделяемого со дна раны за счет капиллярного дренирования, а также за счет необратимой сорбции микрофлоры.

Разработка технологии получения новых аппликационных материалов медицинского назначения, к которым относятся раневые покрытия, и различные перевязочные материалы, является перспективным и важным направлением, т.к. эти изделия используются при лечении больных, как в повседневной практике, так и в случаях массовых поражений населения.

Поддержание оптимальной раневой среды абсолютно необходимо для нормального функционирования клеток и протекания восстановительных процессов. В различных фазах патологического процесса должен применяться соответствующий задачи лечения перевязочный материал. Так, повязки, применяемые при лечении гнойно-воспалительных процессов, должны благодаря структуре своего материала обладать способность поглощать, и необратимо удерживать раневой экссудат, способствуя удалению микроорганизмов, токсинов и продуктов тканевого распада, а также стимулировать процессы отторжения омертвевших тканей. Задачей повязок при лечении «чистых» заживающих ран является надежная защита от механических повреждений и вторичной контаминации, стимуляция процессов заживления. Для того чтобы, предотвратить дальнейшее инфекционное развитие ран требуется перевязочный материал, обладающий заживляющими свойствами.

Методика определения капиллярности текстильного материала

Определение капиллярности текстильного материала (ТМ) проводили согласно ГОСТ 3816-81. Образец ТМ размером 50×300 мм одним концом накалывали на иглы планки, на другом конце пробы резиновыми кольцами закрепляли стеклянные палочки. Под образец устанавливали емкость, в которую наливали 0,5 % раствор двухромовокислого калия в таком количестве, чтобы он покрывал палочки. Через 60 минут измеряли высоту подъема раствора. За окончательный результат испытания принимали среднее арифметическое результатов трех измерений, вычисленное с погрешностью не более 1 мм.

Методика определения гигроскопичности текстильного материала

ОпределениегигроскопичностиТМ(характеристикиспособностиматериаласорбироватьпарыводы из воздуха, имеющего относительную влажность 98 %) проводили согласно ГОСТ 3816-81. Образец ТМ размером 50×200 мм помещали в предварительно взвешенный на аналитических весах с точностью до 0,0001 г стакан. Открытый стакан с образцом устанавливали в эксикатор с водой, относительная влажностьвэксикаторесоставляла97-99 %. Через4 часастаканчикзакрывали, вынималиизэксикатора,

71

взвешивали и высушивали до постоянной массы при температуре 105-109 оС. После высушивания и охлаждения в эксикаторе, заполненном обезвоженным хлоридом кальция, стаканчики с пробой взвешивали на аналитических весах с точностью до 0,0001 г.

Гигроскопичность (Н) в процентах вычисляется по формуле:

		в		с	∙100
где	– массаувлажненнойэлементарнойпробы, г; с		с	– массаэлементарнойпробыпослевысушивания
до постояннойв		массы, г.

За окончательный результат испытания принимали среднее арифметическое результатов трех определений, вычисленное с погрешностью не более 0,01 % и округленное до 0,1 %.

Методика определения паропроницаемости текстильного материала

Определение проводили в соответствии с ГОСТ 12088-77. Сущность метода заключается в измерении объема воздуха, проходящего через заданную площадь испытуемого материала за единицу времени при определенном разрежении под точечной пробой.

Из ТМ вырезался ножницами образец по шаблону, равный диаметру крышки стаканчика. В стаканчик наливали 14 мл. дистиллированной воды, на заплечики стаканчика помещали резиновое кольцо, испытуемый образец лицевой стороной к воде и навинчивали крышку.

Стаканчики с испытуемыми образцами помещали на подставку в эксикатор, с концентрированной серной кислотой. Эксикатор закрывали крышкой и выдерживали в течении 18 часов для установления стационарного потока паров воды. После выдержки в эксикаторе каждый стаканчик взвешивали на аналитических весах с точностью до 0,0001г. Взвешенные стаканчики снова помещали в тот же эксикатор еще на 6 часов в те же условия, после чего снова взвешивали. В результате вторичного взвешивания стаканчиков с образцами определяли убыль в весе за 6 часов.

Абсолютную паропроницаемость вычисляли по формуле:

∙

где – убыль в массе стаканчика с образцом, мг; – время проведения испытания, час; –площадь образца, см2.

ОБСУЖДЕНИЕ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНЫХ ДАННЫХ

Выбор материалов (ткани) для изготовления перевязочных материалов.

К этим материалам, используемым в лечении ран предъявляются следующие требования:

-высокая сорбционная способность - чтобы обеспечивать высокую скорость смачивания и влагоемкость, необходимые для быстрой сорбции раневого отделяемого и удержания его в структуре материала, что позволяет реже менять перевязочный материал, снижая тем самым травмирование поврежденных тканей;

-воздухо- и паропроницаемость – для поддержания оптимального микроклимата в ране, способствующего эпителизации и заживлению поврежденных тканей;

-отсутствие сыпучести (замахривания срезов ТМ) - так как отделяющиеся волокна могут инфицировать и травмировать рану;

-мягкий гриф, прилегаемость к поверхности тела – для обеспечения надежной защиты раны;

-высокая атравматичность - один из основных показателей качества современных раневых покрытий, где травмирование ожоговых тканей при смене раневых покрытий приводит к сильным болевым эффектам, травмирует «молодую» эпителиальную ткань и замедляет процесс заживления;

-способностьвыдерживатьстерилизацию– всеизделиямедицинскогоназначения, контактирующие

споврежденной кожей и кровью, согласно отечественным и международным стандартам должны выпускаться стерильными, т.е. подвергаться обязательной стерилизации.

-отсутствие раздражающего, токсического действия; возникновение аллергических реакций на раневойпокрытийможетвызватьосложненияипривестикухудшениюсостоянияпациентавцелом, так как ожоговые раны и хирургические вмешательства снижают защитные функции организма.

72

Таблица 1 – Физико-механические показатели выбранных ТМ

Текстильный материал		Поверхностная		Прилегаемо	Замахрива	Разрывные характеристики
		плотность, г/м2		сть, %	ние среза	Разрывное	Разрывная
						удлинение, мм	нагрузка, Н
Трикотажное полотно		185,0	± 15,0	97,9	слабое	61,7 ± 4,6	418,2	± 13,2
Вискозное	нетканое	155,0	± 25,0	94,3	отсутствуе	82,3 ± 8,1	68,7	± 1,8
полотно ХП					т	61,9 ± 2,7
Вискозное	нетканое	150,0	± 20,0	91,5	слабое		83,4	± 5,7
полотно ХПБ						24,6 ± 2,3
Марля медицинская ХБ		32,0	± 1,6	95,7	сильное		74,8	± 3,2

Как следует из таблицы 1, наилучшие показатели для ТМ с точки зрения разрывных характеристик имеют вискозные нетканые полотна ХП и ХПБ. Трикотажное полотно имеет самые лучшие показатели, естественно, связан со способом получения и структурой, а остальное значения его параметров в сравнении с неткаными материалами близки. Низким значениям разрывных характеристик обладает марля медицинская хлопчатобумажная.

В работе в качестве перевязочного материала были выбраны марля медицинская ХБ, полотно трикотажное, вискозные нетканые полотна ХП и ХПБ. Они благодаря относительно низкой стоимости, воздухопроницаемости, пластичности, простотестерилизациинашлиширокоеприменение, несмотряна появление новых перевязочных средств на основе синтетических полимеров.

Созданиетехнологииполученияновых лечебных раневых перевязочных материаловна текстильной основе для применения в различных областях медицины подразумевает научно-обоснованный выбор текстильной основы и разработку оптимальной композиции, наносимой на эту основу с целью обеспечениянужноголечебногоэффекта. Необходимо, чтобыполучаемыепоразработаннойтехнологии перевязочные материалы обладали заранее заданными, в том числе в ряде случаев пролонгируемыми лечебными свойствами.

Список использованных источников:

1.Назаренко Г.И., Сугурова И.Ю., Глянцев С.П. Рана. Повязка. Больной. Современные медицинские технологии. – М.:

Медицина, 2002. – 472 с.

2.Олтаржевская Н.Д. Теоретические основы и технология получения текстильных медицинских материалов с заданными свойствами: дис. … д-ра техн. наук : 05.19.03. – М., 1994. – 366 с.

3.Коровина М.А. Разработка методологии и технологии создания лечебных текстильных и гидрогелевых аппликаций для направленной местной доставки лекарств при лучевой терапии онкологических заболеваний (теория и практика): дис. ... д-

ра техн. наук: 05.19.02. – М., 2011. – 399 с.

4.Носкова Т.И., Добыш С.В. Классификация и основные характеристики современных перевязочных средств // материалы IV Международной конференции «Современные подходы к разработке и клиническому применению эффективных перевязочных средств, шовных материалов и полимерных имплантатов». – М., 2001. – С.29.

5.Сергеенков А.П. Тенденции развития производства нетканых материалов технического назначения // Нетканые материалы. Продукция, оборудование, технологии. – 2012. – № 1. – С. 2-4.

6.АдамянА.А. Разработкановыхбиологическиактивныхперевязочныхсредствиметодологияихприменения// Журнал Хирургия им. Н.И. Пирогова. – 2004. – № 12. – С.223-233.

7.Луцевич Э. В. Современные раневые покрытия / Под ред. Э.В. Луцевича – М.: Смоленск, 1996. – 87 с.

8.Направленная доставка лекарственных препаратов при лечении онкологических больных / Под ред. А.В. Бойко. – М.: Специальное издательство медицинских книг: МК, 2013. – 194 с.

9.Цыган В.Н., Бадалов В.И., Касанов К.Н. Патогенетическое обоснование применения биоактивных раневых покрытий на догоспитальном этапе медицинской помощи // Медико-биологические и социально-психологические проблемы безопасности в чрезвычайных ситуациях. – 2013. – № 4. – С. 66-70.

ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫНЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ

Амангелді Н., 1-курс студенті

Ғылыми жетекшісі: Жұмаділлаева Н.Б.

Авиация колледжі

Зерттеу жұмысының мақсаты: Адам ағзасы қабылдайтын химиялық заттармен оның құрамындағы химиялық элементтердің қасиеттерін зерттей отырып, олардың адам ағзасына пайдасымен зиянын анықтау және пайдалысын өмірде тиімді пайдалану.

73

Зерттеу жұмысының міндеті:

Адам ағзасы қабылдайтын химиялық заттармен оның құрамындағы химиялық элементтердің қосылыстарының қасиеттерін зерттей отырып, олардың адам ағзасына пайдасымен зиянын анықтау және оның пайдалы жағын өмірде қолдану.

Қазіргі ғылым мен техниканың кең дамыған заманында табиғи заттарға қарағанда жасанды жолмен өндірілген химиялық заттар адамның қажеттілігін көбірек өтеп отыр - десек қателеспеспіз. Ал,бұл химиялық заттардың адам ағзасына пайдасы және зияны қандай? Бұл сұрақ барлық адамды бірдей мазалай ма?

Соңғы кезде адамдар арасында аллергия,демікпе, қанның аздығы (анемия), қант диабеті,қалқанша без ауруы (зоб),ақ қан ауруы,қатерлі ісік (рак) аурулары т.б.,тіпті жасөспірімдердің арасында «ақшаштылардың» көбейіпкетуінесебепті?Бұлауруларданқалайарылуғаболады?Емделужолдарыбар ма?Қалай алдын алуға болады? деген сұрақ маза бермей, мен осы сұраққа өзімше жауап іздеп көрдім.

Осындай сұрақтарға жауап табу мақсатында,барлық бізді қоршаған орта,табиғат әлемі орыс ғалымы Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі химиялық элементтерден тұрса, барлық кілт осы химиялық элементтердетұрғандайкөрінеді.Адаморганизміқабылдайтынхимиялықзаттарменоныңқұрамындағы химиялық элементтердің қасиеттері туралы және олардың адам организміне әсерін зерттеп көрейік.

Негізгі бөлім

Тірі ағзаларға түскен химиялық заттар заталмасуға қатысып,ағзаға қажетті заттар түзеді. Тірі жүйелер негізін,ағзаның 97,4%-ын кұрайтын элементтер - органогендер: көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор.Оттек пен сутек тотығу-тотықсыздануды реттеуші.Қалған үш элемент – азот,фосфор,күкірт ферменттердің белсенді ортасын түзушілер.

Элементтер тірі ағзалардағы мөлшеріне қарай үш топқа бөлінеді:

1.Макроэлементтер (оттек, сутек, көміртек, азот, фосфор, күкірт,кальций, магний, натрий және хлор); ағзадағы мөлшері 10% -дан жоғары.

2.Микроэлементтердің (йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронции,барий, кобальт) ағзадағы мөлшері

10%-15%.

3.Ультрамикроэлементтер - сынап, алтын, уран, торий, радий және т.б. Олардың ағзадағы мөлшері 15% - дан төмен.

Жасушалар мен ағзалардың өмір сүруі және түзілуі үшін қажетті элементтер биогенді элементтер болып табылады.Ағзадамикроэлементтербайланысқанжәнебосионтүріндекездеседі. Кремний, алюминий,мысжәне титан бас миы ұлпаларында ақуыздармен комплекс түрінде, ал марганец ион түрінде кездеседі.Сутек және оттектің,қан плазмасының лимфаның - 99,5% - дан 90% - ға дейінгі аралығын құрайды. Ендеше су ресурстарының құрамын зерттеу,үнемі бақылау және мемлекет тарапынан қорғау іс-шараларын жүргізудің тіршілік үшін маңызы бар деуге болады. Химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әртүрлі аурулар әсер етеді. Мысалы,фосфорлы-кальцийлі алмасу бұзылып,ағзадағы кальцийдің мөлшері төмендегенде рахитпен ауыруы туындайды. Қазіргі заманда әртүрлі техногендік әсерлерден, қоршаған ортаның ластануы салдарынан әлемде малдың қауіпті жұқпалы аурулары пайда болуымен қатар, адам ағзасы үшін аса қауіпті химиялық зиянды элементтер (мыс, қорғасын, сынап, мырыш қатарлы улы металдар, радионуклидтер, пестицидтерменантибиотиктерт.б.) малдыңжайылымыменжем-шөп, өсімдікарқылы малға беріліп, мал өнімдері арқылы малға беріліп, мал өнімдері арқылы адам ағзасына еніп, әрқилы аурулардың туындауына себепкер болуда.

Адам ағзасы химиялық элементтерді әр түрлі концентрлейді, яғни микрожәне макроэлементтер мүшелер мен ұлпаларда әркелкі таралады. Макроэлементтер – көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор – нәруыздың, нуклеин қышқылдарының және ағзаның басқа да биологиялық белсенді қосылыстарының құрамына кіреді. Нәруыздардың құрамында көміртек 51 – 55%, оттек 22 – 24%, азот 15 – 20%, сутек 6,5

– 7%, күкірт 0,3 – 2,5%, фосфор шамамен 0,5%. Көміртек, сутек және оттек көмірсулардың және липидтердің (майлар), ал фосфор, фосфолипидтердің құрамында фосфатты топтар түрінде болады. Көп мөлшерде липидтер бас миында, бауырда, сүтте, және қансұйықтығында концентрленеді.

Микроэлементтердің көпшілігі бауырда, сүйек және бұлшық ет ұлпаларында жиналады. Бұл ұлпалар көптеген микроэлементтердің негізгі қоры. Элементтер кейбір мүшелерге тән болып табылады және онда концентрациясы жоғары болады. Мысалы, мырыш – қарын асты безінде, йод – қалқанша безінде, фтор – тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк, ванадий – шашта, кадмий, сынап, молибден – бүйректе , қалайы – ішек ұлпаларында, стронций – қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий – көздің пигментті қабатында, бром, марганец, хром – гипофизде және тағы басқаларда жиналады. Натрий және хлор жасуша аралық, ал калий және магний жасуша ішіндегі сұйықтықтарда кездеседі. Натрий және калий фторид түрінде сүйек және тіс ұлпаларында болады. Магний фосфат түрінде тістің қатты

74

ұлпаларында болады. Сонымен қатар, микроэлементтердің ағза үшін физиологиялық маңызы өте жоғары.

Адам ағзасындағы биогенді элементтер концентрациясы өмір сүрудің тепе-теңдігін сақтайды.Бұл баланс элементтің жетіспеушілігіне немесе артық болуына байланысты бұзылады.

Адам ағзасында кездесетін химиялық элементтер және олардың маңызына тоқталсақ:

Магний (Мg) - жүйке жүйесінің жұмысын жақсартады, сүйек түзуге қатысады.Ал, адамға күніне шамамен 400 мг магний керек.

Фосфор (Р) және кальций (Са)-қаңқаның мықтылығы оның құрамындағы элементтер фосфор мен кальцийдің мөлшеріне тығыз байланысты.Фосфордың мөлшері кальцийден бір жарым есе артық болуы керек.Олай болмаған жағдайда тепе-теңдікті сақтау үшін жеткіліксіз мөлшерін сүйектегі қордан алады.Фосфор нерв клеткаларының қызметі үшін де керек және күш-қуат көзі. Сүйек ұлпасындағы фосфордыңнегізгімөлшері– 600 г. Оладамағзасындағыбарлықфосфордың85% – ынқұрайды. Фосфор тістіңқатты ұлпаларында концентрленеді, алтабиғаттакальций, хлор, фторэлементтеріменқосылыстар түрінде, фторапатиттер құрамында кездесетіндігі белгілі.

Фосфоржәнеоныңқосылыстары.Фосфортұздарыныңағзаүшінмаңызысүйектіқалыптастыруға қатысумен шектелмейді. Фосфордың органикалық қосылысы – аденозинүшфосфат қышқылы мен креатин – биологиялық қышқылдану барысында босайтын қуаттың нағыз аккумуляторы болып табылады. Ағза бұлшық еті жиырылғанда, сондай–ақ мида, бауырда, бүйректе және басқа мүшелерде жүретін биохимиялық үрдістерде қуатты нақ осы қосылыстар түрінде пайдаланады.Міне, сондықтан бұлшық еттер көп жұмыс істеген кезде фосфатты қажетсіну едәуір артады. Егер ол ересек адамға тәулігіне 1 – 2 грамм мөлшерінде қажет болса, ауыр дене еңбегімен шұғылданатын жұмысшыға немесе үлкен қашықтыққа жүгіретін спортшыға бұл қажеттілік екі есе дерлік артуы мүмкін. Адам денесінде фосфор қосылыстары көп.Фосфор қышқылының қалдығы жасуша ядроларында нәсілдік қасиеттер беретін аса маңызды заттарға – нуклеопротеидтерге, май тектес заттарға – фосфатидтерге және көмірсулардан тарайтын әр түрлі заттарға міндетті құрамдас бөлік ретінде кіреді. Фосфор мал мен өсімдік өнімдерінде мол. Өсімдік өнімдерінен бөлінген қосылыстар ағзаға нашар сіңеді, өйткені нашар ериді. Фосфор ірімшікте, сүзбеде, етте өте көп.

Кальций де негізінен сүйек және тіс ұлпаларында концентрленеді. Ол жасуша құрамынаеніп, сүйек құрауға, жүрек және бұлшықеттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ол сүйекті қатайтуға аса қажет. Кальций – сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағам – ірімшік, сүзбе, сүтсірнеде (сыр) мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары уызыда кальцийге бай. Ағзаға бір тәулікке қажет кальций алу үшін жүз грамм сүтсірне немесе жарты литр сүт жетеді. Ағзада кальций тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына, тістер (кариес) ауруына, кейбір ферменттердіңбелсенділігі төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына әкеп соқтырады.

Сүйектердің және тістердің, нерв жүйесінің, жүрек және бұлшықеттердің қалыптасуына қажет. Сүт тағамдарының, көкөністердің, жеміс-жидектердің құрамында болады.

Фтор (Ғ),стронций (Sr),адам тісінің мықты болуына әсер етеді.

Натрий хлориді (NaCl)-адам ағзасында 250-300 г болады.Натрий хлоридінің артық мөлшері ішкі ағзаларға, бауыр,бүйрек жұмысына кері әсер етеді.

Мыс-Сu.Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды.Мыстың мөлшерінің азайғандығын шаштың ағаруынан білуге болады.Мыс оттегінің қанға өтуін қамтамасыз етеді,денсаулыққа өте пайдалы микроэлементтердің бірі. Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды. Мыстың мөлшерінің аз немесе көптік шамасының көрсеткішіадамның шашы. Мыстың мөлшері төмендеген кезде немесе жетіспеген жағдайда шаш тез ағарады. Мыс қанға оттектің өтуін қамтамасыз етеді. Соның нәтижесінде жасуша, ұлпалар оттекпен жақсы қамтамасыз етіледі. Мыс көптеген ферменттердің құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу реакциясын жылдамдатады.

Темір (Ғе) элементінің рөлі денсаулық үшін өте зор. Егер темір жетіспесе, баршамызға белгілі анемиянемесеқаназдықауруыпайдаболады. Бұлэлементтіңағзадағытәуліктікмөлшері11-30 мг. Адам қанында 3 г жуық темір бар. Оның мөлшері көрсетілген шамадан төмен болса, қанның қызыл жасушасының, яғни гемоглобиннің түзілуі нашарлап, тыныс алу функциясы төмендейді. Темір ағзаға сырттан түседі, тамақтың құрамындағы темір ионы он екі елі ішектің жоғарғы бөлігінде қанға сіңеді. Темірдің ағзаға дұрыс сіңбеуі асқазандағы тұз қышқылының жетіспеуінен немесе темірдің ақуызбен байланысының нашарлауынан болады. Эритроциттер клеткаларын қалыптастыруға қатысады. Бауырдың, атбас бұршақтың, көкөністердің, шабдалының, қойбүлдіргеннің құрамында болады.

75

Йод - өмірлік маңызы бар элемент. Ол қалқанша безі үшін құрылыс материалы (қалқанша без – йод жинақтаушы мүше). Өкінішке орай, бұл микроэлемент ағзада жасалмайды, адам оны тек ас, тағам арқылы алады. Сыртынан қарағанда йод жетіспеушілік білінбейді, ал тапшылық сезілсе түрлі ауруларға шалдықтырады, яғни шаршау, түрлі жұқпалы ауруларды тез қабылдағыштық, белсіздік және ақыл – ой кемістігі. Адам күнделікті өсімдік және жануартекті өнімді қабылдағанмен, ағзаға қажет мөлшердегі дәрумен мен микроэлементтердің орнын толтыра алмайды. Ағза йодты синтездей алмағандықтан, тіршілік үшін күнделікті йоды бар тағамдарды пайдалану есебінен қажет мөлшерін толтыру қажет.

Ультрамикроэлементтер – сынап, алтын, уран, торий, радий және т.б. Олардың ағзадағы мөлшері 15% – дан төмен. Бұл элементтер адам ағзасында қажетті мөлшерден көп болатын жағдайда көптеген аурулар пайда болады. Себебі, олар – токсиндік металдар болып табылады. Дегенмен, ағза үшін маңызы зор әрі біршама үрдістерге қатысады.

Табиғи дәрумендер.Денсаулығымыздың ең жақын көмекшілері – дәрумендер. Олар біз танысатын «бөлімшеде» жеміс-жидек, көкөністерде өте көп мөлшерде болады.

А дәрумені-теріге, шырыштың бөлінуіне, сүйектер мен тістердің қатаюына қажет. Малдардан алынатын тағамдарда болады: бауырда, сары майда, ірімшікте, жұмыртқада, балықтың майында, сарықызыл, жасылтүстікөкөністерменжеміс-жидектерде: шабдалы, итмұрын, қарақарақат, қарбыз, бұрыш, қырыққабат, ақжелкен, сәбіз, көк жуа т.с.с.

Вдәрумені-ағзадаға зат алмасуды реттейді,қанның түйіршіктерінің қалыптасуына,асқазан – ішек қызметін қалыптастырады және т.б.

Втобы дәрумендерімен қаныққандар: жармалар, астық тұқымдастар, атбас бұршақ, сүт және ет тағамдары, жұмыртқа, көкөністер, жаңғақтар.

С дәрумені немесе аскорбин қышқылы, қан түйіршіктерінің қалыптасу процесіне қатысады,зақымданғантеріменшырыштыңбөлінуінқалпынакелтіреді, иммундыжүйеніңбелсенділігін арттырады.

Д дәрумені -сүйектер мен тістердің қатаюын, ағзадағы кальции мен фосфордың алмасуын реттейді. Е дәрумені-барлық зат алмасу процесіне қатысады. Өсімдік майларының құрамында: күнбағыс, жүгері, соя. Сонымен қатар жұмыртқа сары уызы, бауыр, атбас бұршағы, қарақұмық сұлы дәруменіне

өте бай.

К дәрумені-қанның ұю процесіне қатысады. К дәруменінің негізгі көздері: итмұрын, орамжапырақ, сәбіз, қызанақ, мыңжапырақ.

Су-Н2О.Су -тіршілік көзі - деп бекер айтылмаған.Судың да адам өмірі үшін маңызы зор. Жас организм жасушасында 80% ,ересек адам ағзасының шамамен 65%-ы су болады.Су – маңызды еріткіш және ол адамның мүшелерінде, ұлпала-рында және биологиялық сұйықтықтарда әркелкі таралған,асқазан сұйығының, ілекейдің,қан плазмасының,лимфаның 90%–ын құрайды.Сондық-тан да адам денесіндегі су қорын толтырып отыру қажет. Адам күніне салмағына,жасына орай,1-2,5 литр су ішуі қажет.

Судың пайдасы:

Суды жеткілікті мөлшерде пайдаланған жағдайда,ағзадан тұздар мен токсиндер шығарылады.Сондықтан,жұқпалы аурулар мен улану кезінде көбірек ауыз суын ішу ұсынылады,дене температурасын тұрақты ұстап тұрады,теріні құрғап кетуден қорғайды,серпімділігін жоғарылатады, еріткіш,асқазанның дұрыс қызмет етуін қамтамасыз етеді.Сусыз ішек баяу жұмыс істейді, сол себептен адамның іші жиі ауырып,ауыздан жағымсыз иіс шығады.Оны дұрыс мөлшерде тұтыну,жүрек ауруларының даму қауіпін 41%-ға төмендетеді.Суды аз ішетін адамдар әртүрлі ауруларға бейім болады.Тамақтану алдында 5-10 минут бұрын су ішсеңіз,сіздің тәбетіңіз төмендейді.Бұл арықтауға көмектеседі.

Судың зияны:

Ағзада судың мөлшері тым көп болса, ол жүрек және бүйрекке жүктемені екі есе арттырады.Аз мөлшердесуішкенжағдайда– басауруы,әлсіздікжәнезәршығарукезіндеқиындықтартуады.Судытым ыстық күйінде ішу асқазанда ойық жара немесе панкреатиттің басталуына әкелуі мүмкін.Суық судыкөп мөл-шерде ағзаға қабылдау зиянды.Ол асқазан мен ішкі құрылысты салқындатып, біраз уақыттан кейін ауруларға әкелуі мүмкін.Суық су миға қан жеткізу үдері-сін қиындатады,сондықтан ауа райы ыстық болғанның өзінде жылы сұйықтық ішкен дұрыс.

Ұлттық сусын-қымыз бен шұбаттың ағзаға пайдасы.

Қымыз-биесүтіненжасалатынсусынныңбіртүрі.Биесүтіеңалдыменқазақтар-дыкеңіненжайлаған аурудың бірі болып отырған құрт ауруына бірден-бір ем. Қымыз бен шұбаттың атап айтқанда өкпе ауруларынемдеуде, қанайналу жүйе-сіндегіқантамырларыныңжұмсақтығыменберіктігінқамтамасыз ететіні, қан-дағы қызыл қан түйіршіктерімен (эритроцит) гемоглобин синтезіне әсер ететіні, ағзада

76

жүретін зат алмасу процестерін жақсартып,жалпы иммунитетті күшей-тетіні анықталған.Бие сүтінде басқа сүт өнімдерімен салыстырғанда көп мөл-шерде қант галактоза,амино қанттар болады.Ол мидың дамуына бірден-бір көмек болып есептеледі. Бие сүтінің құрамы сиыр сүтімен салыстырғанда өте ерекше, оның құрамында белок және майдың мөлшері шамалы, ал лактозаның мөлшері көп. Бие сүтінде липаза және редуктаза, аспартат және аланинамино-трансфераза ферменттері кездеседі.

Шұбат - түйеден өндiрiлген бұл сусын.Өзiнiң биологиялық құрамы бойынша тек нәрлi және дәмдi азық,сондай-ақ,А,В1,В2,С витаминдерiнiң көзi.Мысалы, В1,В2 витаминдерi бойынша түйе сүтi сиыр сүтiнен асып түседi.Шұбаттың бiр литрi адам организмінің С витаминiне және рибофлавинiне тәулiктiк қажеттiлi-гiн қанағаттандыра алады.Шұбат айранға қарағанда май,ақуыз,кейбiр минерал-ды заттарға,витаминдерге өте бай.Түйе сүті, бұл түлік суды аз пайдаланғандық-тан,майлы болып келеді.Қуаты мен дарулық қасиеті қымыздан кем емес. Қымызда 499-528 ккал болса, шұбатта 789-991 ккал болады.Шұбат құрамында май,амин қышқылы, әр түрлі витаминдер мен тұздар көп болады.Түйе сүтiнiң химиялық құрамы: 86,5% судан,14,5 % құрғақ заттан тұрады.Оның iшiнде сүт-тiң майлылығы

— 5,0,белок — 3,6,казеин — 2,8,альбумин — 0,6,глобулин - 0,2, минералды заттар — 0,9 %.Қазақ емшілері түйе сүтін науқастарды емдеуге қолданады.Жасы ұлғайған қарттарға, ауру салдарынан дене қуаты төмендеген науқастарға бір мезгіл шұбат ішкізеді.Шұбатты ішкен соң адам денесі балбы-рап терлейді, ұйқысы жақсарады, сергиді.

1.Кеңірдекшелердің созылмалы қабынуын (желөкпе) күшәлә шұбатымен емдеу жақсы нәтиже береді. Олүшін2-3 талкүшәләні(түгіқырылған) түйесүтіқұйылғансабағасалып, әбденпісіп, жылыдай орап, түнасырғансоң, біркеседенкүнінеүшретішеді. Осылай2-3 айжалғастырса, сырқатадамсауығып кетеді. Мұны «күшәлә шұбат» дейді.

2.Асқазан мен ішек жолдарына қара жел байланып, ас қорыту нашарлағанда халық емшілері шай тосабы арқылы емдейді. Ол үшін іші тазаланып жуылған сырлы шәйнекке су құйып, тас шай, қалампыр, қарабұрыш, тұзсалып, тезекотынашымырлатыпқайнатады. Шәугімдегідәрі-дәрмектердіңнілішыққан кезде, екі кеседей түйенің шикі сүтін қосып, қайта қайнатып ішеді.

Зерттеу жұмысымды жүйелей келе мынадай қорытындыға келдім:

1.«Біздің ең басты байлығымыз – адам денсаулығы». Ендеше, ағзамызға қажетті заттарды қабылдамас бұрын,сол заттардың химиялық құрамына анағұрлым терең үңілу және ағзаға пайдасы мен зиянын таразылай отырып қабылдау қажет.Үнемі дәрігер тексерілуінен өтіп отыру қажет.

2.Адам ағзасына қажетті химиялық элементтерден құралған макро және микроэлементтерді,яғни дәрумендерді толықтырып отыру үшін, жасанды тағамдарды табиғи тағамдар мен жеміс-жидектермен алмастырып, мөлшермен,құрамына қарай жиі қабылдап отырған жөн.

3.Организм үшін судың мәні зор,ағзадағы су мөлшерін реттеп отыру қажет.

4.Тұтынатын өнімнің құрамына,жасалу,сақталу мерзіміне үлкен мән беру керек.

5.Адамның денсаулығы дұрыс болуы үшін, қажетті қоректік заттың мөлшері, сапасы,ағзаға ену мөлшері міндетті түрде тиісті деңгейде сақталуы керек.Денсаулық-әрбір қоректік заттың тепе-теңдігін сақталуына шартты түрде тәуелді.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Бозшатаева Г. Т.,Оспанова Г. С. «Экология». Алматы.

2.«Жалпы экология». Алматы .

3.Жатқанбаев Ж. Ж. «Экология негіздері». Алматы.

4.Қазақ энциклопедиясы .

5.Химиялық элементтердің адам ағзасына әсер ету мөлшерін зерттеу.

6.Адам бойындағы элементтер сыры, "Ақтөбе" газеті.

7.https://kk.wikipedia.org/wiki.

ДІНИ ЭКСТРЕМИЗМНІҢ ЖАСТАР АРАСЫНА ТАРАЛУЫ МЕМЛЕКЕТ ҚАУІПСІЗДІГІ МЕН ХАЛЫҚТАР ЫНТЫМАҒЫНА ТИГІЗЕТІН ЗИЯНЫ

Абыханов Б., -1 курс студенті

Ғылыми жетекшісі: Жазыкбаева Р.Р.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ колледжі

Қазақстан Республикасында дін ұстанушылар діни рәсімдерді бірлесе атқаруға , діни ұйым немесе бірлестік құруға құқылы.

77

Ешбір дін немесе діни бірлестіктер басқаларға қарағанда ешқандай артықшылықтар пайдаланбайды. Діни бірлестіктер қандай да болсын мемлекеттік қызметтер атқармайды. Мемлекет те діни бірлестіктердің қызметіне, егер ол заңға қайшы келмесе араласпайды.

Қазақстан Республикасының1992 жылғы 15 қаңтардағы «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңы» бойынша жергілікті діни қауымдастықтар, діни орталықтар, сондай -ақ ,діни оқу орындары мен ғибадатханалар Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер деп саналады. Мемлекеттік тіркеуден өтпеген діни бірлестікер мен ұйымдардың жұмыс жүргізуге құқығы жоқ.

Қазақстанда діни алауыздық пен өшпенділікті тұтатуға талпынатын діни бірлестіктерді құруға тыйым салынған.

Егердеелішіндегітыныштыққанұқсанкелтіретінзияндыәрекетбелгілерібайқалатынболса, оларға мемлекет тарапынан заңға сәйкес шара қолданылады. Бүкіл әлемде діни ағымдар әр алуан. Бұл қазірде байқалып отырған құбылыс.

1960-1970 жылдары АҚШ-та, Батыс Еуропада, Азияның кейбір мемлекеттерінде, 1980 жылдардың ортасында Ресейде пайда болған діни топтар мен қозғалыстарды жаңа діни ағымдар немесе «дәстүрлі емес культтар», « пайда болған діндер», «Конфессиядан тыс қағидасыз сенімдер», «балама діндер» атауымен белгілі болып отыр.

Қазақстанда соңғы кезде түрлі діни ағымдардың саны өсіп келеді. Нақты айтатын болсақ 90 жылдардың басында жалпы саны 10 болса, бүгінде олардың саны шамамен 160-тан асады.

Исламдық жаңа діни бағыттар «Хизбут-Тахрир», «Уахабшылдық» (салафидтер деп аталады), «Таблиғи жамиғат»(немесе «дағуатшылар»), Исмайлиттер, Ахмедие т.б. толып жатқан секталарды айтуға болады.

Осындай діни ағымдар қоғам тыныштығына қатер төндіреді, сондықтан бұларды деструктивті діни ағымдар деп атайды.

Соның нәтижесінде әлемге қожалық ету саясатын ұстанады.

Бұл елдердің жіберген діни миссионерлері баратын елінің, халқының тілін, тарихын, әдетғұрпын ,мінезқұлықтары мен психлогиясын зерттеп, өз әрекеттерін табысты жүргізуге белсенді жұмыс жүргізеді.

Олар өз ілімдерін жаюға, қатарын көбейтуге, беделді күшке ие болуға тырысады. Бұлардың қолданатын амалдары да алуан түрлі болады. Сөзге шешен, уәжге шебер келеді.

Кез-келген әңгімеге тартқан адамның мінез-құлқын дөп басып танып, соған сай нандыру амалдарын қолдана біледі.

Мысалы, өз қатарына адамдарды тарту үшін бастапқыда мұндай ұйым өкілдері бауырмашыл, жылы сөзді, иман жүзді болып көрінеді де, тартутаралығымен еліктіріп, өз қатарына қосып алғаннан кейін бірте-бірте өз талаптарын таңа бастайды. Сөйтіп адамдар олардың құрсауына қалай түскенін білмей қалады.

Осындай азғырма насихатқа тезірек бой ұратындар көбінесе жасөспірім жігіттер мен қыздар , жоғарғы оқу орындарының студенттері, себебі олардың басты нысаналары осы топтағы адамдар болып келеді.

Өйткені олардың өмірлік тәжірибелері аз, тез иланғыш.

Діни ағым миссионерлері олардың санасына оның қауымның басты назарындағы өте қажет адам екендігін, мақтауғалайық, қауымныңсүйіспешілігінебөленген, құдайдыңтаңдауытүскенжан екендігін сендіре отырып орнықтырады. Сондай-ақ бақытсыздықтан бақытқа жеткен, қараңғылықтан нұрға шомылған, адасушылықтан тура жолға түскен, болашақта үлкен іс күткен адамсыз деп сендіреді.

Мұндайұйымдардыңкөздегеннегізгімақсаттарыұйыммүшелерінқанау(Тапқантабыстарынортаға салуы тіпті жеке меншік үйлерін сатып, ортаға салғандар да болған)

Діни ұйым басшылары өздерін құпия ұстайды. Оларды қатардағы ұйым мүшелері біле бермейді. Шектен тыс қатаң тәртіп, осы ағымның құрығына түсіп қалған туыстарын кері қайтармақ болған адамдарға психологиялық тұрғыдан қысым жасау, күш көрсету.

Ұйымға кірген адам жабық, осы ұйым мүшелерінен басқа ортадан оқшау, тіпті туғантуыстармен араласудан да бас тарта бастайды.

Мемлекеттің саясатын, қөшбасшыларды, беделді адамдарды мойындамайды. Ұлттық құндылықтарға теріс көзқараста болып, олардың бәрін жоққа шығарады.

Отаншылдық сезімге, өз елінің төл мәдениетіне, салт-дәстүріне, атабабасына мысқылдап қарап, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуден қала бастайды. Атаанасына бағынбай, олардың іс-әрекеттерін үнемі жоққа шығаруға тырысады.

78

Осындайұйымғатүскенкезкелгенадамдардыұйымбасшыларыпсихологиялықтәсілдердіқолдану, гипнозды пайдалану арқылы өз мүдделерін жүзеге асыруға пайдаланады. Осыдан келіп терроршыэкстремист, өз әрекетіне бақылау жасай алмайтын жанкешті болып шығады.

Оларға бейкүнә кінәсіз адамдарды, балаларды өлтіре салу түк емес. Көбінің психикалық ауытқуға ұшырағандығын байқауға болады.

Сондықтан кез келген ата-ана, жас жігіттер мен қыздар, осындай діни экстремистік ағымның ықпалына түспес үшін өте сақ болуы керек. Нағыз діннің ұстанымы мен деструктивті (жалған) діннің ұстанымдарын ажырата білген дұрыс болар еді.

АВИАЦИЯ И ЭКОЛОГИЯ

Амангельдинова Д., обучающаяся группы 189-5, специальность «Организация перевозок и управление движением на транспорте»

Научный руководитель : Жумадиллаева Н.Б.

Авиационный колледж

Авиация является сферой деятельности,которая наносит значительный вред окружающей среде. Этот вопрос совпал с основной тематикой главного события года в Казахстане — международной специализированной выставки EXPO-2017. «Энергия будущего» – тема выставки непосредственно связана с сохранением климата планеты и охраной окружающей среды. На выставке была представлена одна из самых передовых авиатехнологий, цель которой заключается в использовании исключительно чистой энергии и устранении загрязнения атмосферы. Речь идет о шведском проекте Solar Impulsе — самолете, летающем только на энергии Солнца. Самолет Solar Impulsе II, модель которого имеет официальное название HB-SIB, совершил первое кругосветное путешествие.

Вредное влияние авиации на окружающую среду:

1.Макрочастицы, газы и шумы, которые исходят от двигателей самолетов, и способствуют изменению климата и глобальному потеплению.

2.Самые легкие поршневые самолеты используют авиационный бензин, а он в свою очередь содержит чрезвычайно токсичное вещество - свинецтетраэтил, которое вызывает загрязнение почв вокруг аэропортов (это вещество выбрасывается в атмосферу, как продукт сгорания топлива в двигателе). Турбинные и дизельные двигатели выбрасывают в воздух свинец, который невероятно токсичен.

Авиационный шум на местности, единицы его оценки

Акустика авиационная — раздел науки, посвящённый изучению возникновения, распространения и воздействия шума, возникающего при эксплуатации летательного аппарата.

Основными шума источниками летательного аппарата являются:

аэрогазодинамические потоки в силовой установке, воздушный поток, обтекающий аппарат,

эксплуатация самолётов большого тоннажа с мощными трубореактивными и трубовинтовыми двигателями

газовые потоки бортовых систем оборудования. Мероприятия по снижению шума:

Использование звукопоглащающих материалов

Использование вибропоглащающих покрытий

Экранирующий эффект плотных зелёных насаждений7

Шум на местности регламентируется международными стандартами Международной организации гражданской авиации, поэтому на международных авиалиниях предпочтение отдают тем самолётам, которые имеют сертификат по шуму.

Физиолого-гигиеническиеисследования, проведённыевоФранции, показали, чтошумпролетающих самолётов оказывает не только субъективное, но и объективное влияние на организм человека. Для выявления реакции населения на действие авиационного шума было опрошено по специально разработанной анкете около 3000 человек в 34 населённых пунктах городского и сельского типа, расположенных в радиусе 30 км от аэропорта. Опрошенные отмечали, что авиационный шум раздражает, утомляет, вызывает головную боль, сердцебиение, нарушает сон и отдых, не даёт сосредоточиться на выполнении любой работы.

79

Коллективные средства и методы защиты от облучения электромагнитной энергией радиочастот персонала АП

Источником электромагнитных полей радиочастот являются:

1.в диапазоне 60 кГц-3 МГц — неэкранированные элементы оборудования для индукционной обработки металла (закалка, отжиг, плавка, пайка, сварка и т.д.) и других материалов, а также оборудования и приборов, применяемых в радиосвязи и радиовещании;

2.в диапазоне 3 МГц-300 МГц — неэкранированные элементы оборудования и приборов, применяемых в радиосвязи, радиовещании, телевидении, медицине, а также оборудования для нагрева диэлектриков (сварка пластикатов, нагрев пластмасс, склейка деревянных изделий и др.);

3.в диапазоне 300 МГц-300 ГГц — неэкранированные элементы оборудования и приборов, применяемых в радиолокации, радиоастрономии, радиоспектроскопии, физиотерапии и т.п.

Проявления воздействий радиоволн на системы организма человека :

частая головная боль,

сонливость или общая бессонница,

утомляемость, слабость,

повышенная потливость,

снижение памяти,

рассеянность,

головокружение, потемнение в глазах,

беспричинное чувство тревоги, страха и др.

Способы и средства защиты персонала от воздействия радиоволн и электромагнитного облучения:

Использование согласованных нагрузок и поглотителей мощности , снижающих напряжённость

иплотность поля потока энергии электромагнитных волн;

Экранированием рабочего места и источника излучения;

Рациональным размещением оборудования в рабочем помещении;

Подбором рациональных режимов работы оборудования и режима труда персонала ;

Применением средств предупредительной защиты;

Размещением генераторов ВЧ,УВЧ и СВЧ , а также радиопередатчиков в специально предназначенных помещениях;

Разрушительное воздействие полетов на окружающую среду:

1.Во-первых, авиация использует ископаемое топливо: в день сжигается около 5 миллионов баррелей нефти. Полеты обеспечивают 2,5 процента выбросов углерода в атмосферу.

2.Во-вторых, следует отметить растущий спрос на перелеты. Ежегодно число пассажиров растет на несколько миллионов человек.

3.В-третьих, именновэтойотраслиневозможноиспользоватьальтернативныеисточникиэнергии

изеленое топливо. В настоящее время нет способа летать, не сжигая тонны керосина. В данное время самолеты становятся все более экономичными и экологичными , но этого не достаточно, чтобы компенсировать рост числа рейсов.

В заключении стоит отметить, что несмотря на сокращение промышленных и автомобильных выбросов в атмосферу вредных веществ, выбросы авиации значительно увеличились, почти на 90% за последние20 лет. Главнойпроблемойгражданскойавиацииявляетсянетолько выброс углекислого газа

идругих газов, способствующих образованию парникового эффекта, но также химические вещества, выбрасываемые самолетами, способствуют окислению океана. Еще одна серьёзная проблема возникает из-за недопустимо высокого шумового воздействия воздушных судов на прилегающие к аэропортам гражданской авиации территории жилой застройки. Еще одно опасное воздействие на работающий персонал аэропорта гражданской авиации могут оказывать электромагнитные поля радиочастот и электрическиеполяпромышленнойчастоты. Вцелом, охранаприродыотвредныхвыбросоввчастности авиации, является вопросом государственной важности. И бороться с этим должны ученые всех отраслей, руководство авиакомпаний. И я, будущий работник сферы авиации, говорю, что охрана природы - задача нашего века, проблема, ставшая социальной.

Список использованной литературы:

1.Авиационная акустика, под ред. А.Г. Мунина. ч.1-2.М., 1996.

2.Аксёнов И.А., Аксёнов В.И. Транспорт и охрана окружающей среды. — М.: Транспорт, 1987.

3.Белов С.В. "Безопасность жизнедеятельности" М.: Высшая школа, 1999 г.

4.Данилов-Данильян В.И. "Экология, охрана природы и экологическая безопасность", М.: МНЭПУ, 1997 г.

80