Бухгалтерлік есеп
.pdfДт |
Кт |
Құжаттар |
1010, 1040 |
3010—3050 |
Келісімдер, несиелерді есептеу |
|
|
бойынша есептер, төлем |
|
|
тапсырмалары |
Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорын ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның несие берушіге кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорын банктен 2005 жылы тамыз айының 28 жұлдызындағы № 1326 төлем тапсырмасы мен банктің келісім шарттарына сәйкес, 3000000 теңге сомада қысқа мерзімді несие алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
Сома |
Ескерту |
1040 |
— 3010 |
= 3000000 |
3 типті операция |
А (+) |
П (+) |
|
|
ә)Салықтарменбюджеткебасқаміндеттітөлемдердіесептеуден. Бұл операциялар № 3110—3190 «Салықтар мен бюджетке басқа міндетті төлемдер» шоттарының кредиті бойынша бейнеленеді. Салықтардың есептелуі өзіндік құн, жалпы және әкімшілік шығыстары немесе калькуляциялық шоттарға апарылатындықтан, сон- дай-ақперсоналдыңеңбекақысынанұсталатындықтан,шаруашылық операция№3110—3190шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне жасалады:
Дт |
Кт |
Құжаттар |
1210, 3350, 7010 |
3110—3190 |
Салықтарды есептеу бойынша |
7210, 7710, 8013 |
|
есептер, МСИ-ның |
|
декларациялары, шот-фактуралар |
Жазудыңдұрыстығынтексереміз:дебеттікжағындаактивтіжәне пассивті шоттар орналасқан. Активті шот (№ 1210) орналасқан кезде баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның дебиторлық қарыз-
211
дары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға салықтар бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Пассивті шот (№ 3350) орналасқан кезде баланстың пассивінде тек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады.Біржағынанеңбекақыбойыншакредиторлыққарыздаркемиді,ал екіншіжағынанбірмезгілдесолсомағасалықтарбойыншакредиторлық қарыздар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысалдаркелтіреміз:1)кәсіпорында2005жылдың1тоқсанында 2005 жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы өткізу актісіне сәйкес, өткізілген өнім мен тауарларға 360000 теңге сомада ҚҚС есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
1210 |
— |
3130 |
= |
360000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
|
2) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанында 2005 жылы наурыз айының31жұлдызындағыесептерменМСИ-ныңдекларацияларына сәйкес, 28000 теңге сомада жер салығы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
7210 |
— |
3160 |
= |
28000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
|
3) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанындағы есептер мен МСИ-ның декларацияларына сәйкес, өндірістік жұмысшылардың еңбекақысынан 189000 теңге сомада әлеуметтік салық есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
801 |
— |
3150 |
= |
189000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
|
4) кәсіпорында 2005 жылдың 1-тоқсанындағы есептер мен МСИ-
212
ның декларацияларына сәйкес, жеке тұлғалардан табыс салығы 16400 теңге сомада есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
|
|
|
Сома |
Ескерту |
|
Кт |
|
||||
3350 |
— |
3120 |
|
= |
16400 |
2 типті операция |
А (-) |
|
П (+) |
|
|
|
б) Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға кредиторлық қарыздардан. Бұл операциялар № 3320—3340 «Еншілес (бағынышты) ұйымдарға кредиторлық қарыздар» пассивті шоттарының кредиті бойыншабейнеленеді.Қарыздардыңесептелуіеншілес(бағынышты) ұйымдардың есебінен болатындықтан, шаруашылық операция №3320—3340шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне
жасалады: |
|
|
Дт |
Кт |
Құжаттар |
2411—2930 |
|
|
1310—1315, 1317 |
|
|
1010, 1040 |
3320—3340 Келісімдер, шот-фактуралар, |
|
3010—3020 |
|
төлем тапсырмалары, |
3310 |
|
жүкқұжаттар |
Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында активті және пассивті шоттар орналасқан. Активті шоттар (№ 2411—2930) орналасқан кездебаланстыңактивіменпассивікөбейетін3типті«Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның шаруашылық құралдары мен ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға еншілес ұйымдарға кредиторлық қарыздары көбейеді.
Пассивті шот (№ 3310) орналасқан кезде баланстың пассивінде тек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан жеткізіп берушіге кредиторлық қарыздар кемиді,алекіншіжағынанбірмезгілдесолсомағаеншілесұйымдарға кредиторлық қарыздар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысалдар келтіреміз: 1) кәсіпорында еншілес ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы шілде айының 30 жұлдызындағы № 124 шот-фактура мен жүкқұжаттарына сәйкес, 2700000 теңге
213
сомада материалдар сатып алынды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
1310 |
— |
3320 |
= 2700000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
2) кәсіпорында бағынышты ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы мамыр айының 31 жұлдызындағы № 2 келісімі мен 6 маусымдағы № 1339 төлем тапсырмасына сәйкес, 2000000 теңге сомада банктің қарыздары жабылды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
3010 |
— |
3340 |
= 2000000 |
2 типті операция |
П (-) |
|
П (+) |
|
|
3) кәсіпорында бірлесіп бақыланатын ұйымдарға қарыздар есебінен 2005 жылы ақпан айының 28 жұлдызындағы № 699 төлем тапсырмасына сәйкес, 1800000 теңге сомада жеткізіп берушілердің шоттары төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше
болады: |
|
|
|
|
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
3310 |
— |
3330 |
= 1800000 |
2 типті операция |
П (-) |
|
П (+) |
|
|
в) Қысқа мерзімді аванстар алудан. Олар бойынша есептер №3510 «Алынған қысқа мерзімді аванстар» пассивті шоттарында бейнеленеді.Активтеркредиторларданалынатындықтан,шаруашылықоперация№3510шоттардыңкредитінен№1010,1040шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
Құжаттар |
1010, 1040 |
3510 |
Келісімдер, төлем тапсырмалары |
Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана
214
активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға алынған аванстар бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорын тауар-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін 2005 жылы наурыз айының 21 жұлдызындағы № 933 төлем тапсырмасы мен келісіміне сәйкес, 2000000 теңге сомада қысқа мерзімді аванс алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
Сома |
Ескерту |
1040 |
— 3510 |
= 2000000 |
3 типті операция |
А (+) |
П (+) |
|
|
г) Жеткізушілерге болған кредиторлық қарыздардан. Бұл операциялар № 3310 «Жеткізушілерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек» пассивті шотының кредиті бойынша бейнеленеді. Активтер жеткізіп берушілерден келетіндіктен, шаруашылық операция № 3310 шоттың кредитінен № 1310—1315, 1317, 1330, 1420, 7210, 8010 шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
Құжаттар |
1310—1315 |
|
Келісімдер, шот-фактуралар, |
1317, 1330 |
3310 |
жүкқұжаттар |
1420 |
|
|
7210, 8010 |
|
|
Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның материалдық ресурстары мен шығыстары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға жеткізіп берушілер бойынша кредиторлық қарыздары көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысалдар келтіреміз: 1) кәсіпорын жеткізушіден 2005 жылы қыркүйек айының 26 жұлдызындағы жүкқұжат пен 845 шотфактураға сәйкес, 1000000 теңге сомаға құрылыс материалдарын
215
алды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
1317 |
— |
3310 |
= 1000000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
2) құрылыс материалдары келіп түсуінің нәтижесінде сол шотфактураға сәйкес, 150000 теңге мөлшерде өтелуге тиіс ҚҚС-ның сомасы пайда болды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
1420 |
— |
3310 |
= 150000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
3) су шаруашылығы мекемесінен мақтаны суару үшін пайдаланған суға 2005 жылы шілде айының 30 жұлдызындағы № 168 шот-фактурасына сәйкес, 160000 теңге сомада шот алынды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
8011 |
— 3310 |
= |
160000 |
3 типті операция |
А (+) |
П (+) |
|
|
|
д) Басқа кредиторлық берешектерді есептеуден. Бұл операциялар
№33«Қысқамерзімдікредиторлықберешек»бөлімшесішоттарының кредиті бойынша бейнеленеді. Кредиторлық қарыздардың есептелуі өзіндік құнға, жалпы және әкімшілік шығыстар немесе калькуляциялық шоттарға апарылатындықтан, сондай-ақ персоналдыңеңбекақысынанұсталатындықтан,шаруашылықоперация
№3220,3350,3380,3390шоттардыңкредитінентөмендегішоттардың дебетіне жасалады:
Дт |
Кт |
Құжаттар |
3350, 7010, 7210 |
3350, 3380, |
Еңбекақыны, сыйақыларды |
7310, 8012, 8013, |
3220, 3390 |
есептеу және МСИ-ның |
216
декларациялары бойынша
есептер
Жазудың дұрыстығын тексереміз: дебеттік жағында активті және пассивті шоттар орналасқан. Активті шоттар (№ 7010, 7210, 7310, 8012, 8013) орналасқан кезде баланстың активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның шығыстары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның кредиторлық қарыздары көбейеді.
Пассивтішот(№3350)орналасқанкездебаланстыңпассивіндетек қана өзгерістер болатын 2 типті «Пассивті-пассивті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның еңбекақы бойынша кредиторлық қарыздарының көлемі кемиді, ал екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға оның кредиторлық қарыздары көбейеді.
Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысалдар келтіреміз: 1) шойын құю цехының жұмысшылары мен линиядағы персоналға қыркүйек айында 2005 жылы сол айдағы жүктелімдерге сәйкес, 2800000 теңге сомада еңбекақы есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
8012 |
— |
3350 = |
2800000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
2) кәсіпорында сырт ұйымдардың қаражаттарын пайдаланғаны үшін2005жылықыркүйекайының13жұлдызындағы№3келісіміне сәйкес, 38000 теңге сомада сыйақылар есептелді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
7310 |
— |
3380 |
= 38000 |
3 типті операция |
А (+) |
|
П (+) |
|
|
3) кешенді бригада дәнекерлеушісі А. Сәрсенбаевтың 2005 жылы қыркүйек айындағы еңбекақысынан ережеге сәйкес, 4500 теңге сомада Халық банкінің жинақтаушы зейнетақы қорына 10 %-дық мөлшерде ұсталым жасалды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
217
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
3350 |
— |
3220 |
= |
4500 |
2 типті операция |
П (-) |
|
П (+) |
|
|
|
4) цех бастығы Р. Абдуллаевтың 2005 жылы қыркүйек айындағы еңбекақысынан 2005 жылы қыркүйек айындағы № 2 төлем ведомосына сәйкес, заттай берілген тауарлар үшін 18000 теңге сомада ұсталым жасалды. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
Сома |
Ескерту |
3350 |
— |
3390 |
= 18000 |
2 типті операция |
П (-) |
|
П (+) |
|
|
Енді міндеттемелердің кему (орындалу) жағдайларын қараймыз.
218
Қысқа мерзімді міндеттемелердің кемуі (орындалуы)
Аталған жағдайларда олар дебет бойынша өтеді. Бұл жерде біз кәсіпорынның тауар-материалдық қорларының құны қандай элементтерден пайда болады немесе есептелетін міндеттемелер қандай көздерден ұсталатынына назар аударуымыз керек.
а) Қарыздарды төлеу (жабу). Бұл операциялар № 3010, 3020 «Қысқа мерзімді қарыздар» шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Несиелердің жабылуы (төленуі) болатындықтан, шаруашылық операция № 1010, 1040 шоттардың кредитінен № 3010, 3020 шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
Кт |
Құжаттар |
3010, 3020 |
1010, 1040 |
Келісімдер, несиелерді есептеу |
|
бойынша есептер, төлем тапсырмалары |
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві кемитін 4 типті «Пассивті-активті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомада несие берушілерге кредиторлық қарыздары кемиді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал келтіреміз: кәсіпорын 2005 жылы наурыз айының 29 жұлдызындағы№857төлемтапсырмасыменбанктіңкелісімшартына сәйкес, 500000 теңге сомада банктің қысқа мерзімді несиесін жапты (төледі). Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
3010 |
— |
1040 |
= |
500000 |
4 типті операция |
П (-) |
|
А (-) |
|
|
|
ә) Салықтар мен басқа бюджетке міндетті төлемдерді төлеу (жабу). Бұл операциялар № 3110—3190 «Салықтар бойынша міндеттемелер» шоттарының дебеті бойынша бейнеленеді. Салықтар мен басқа бюджетке міндетті төлемдер жабылатындықтан (төленетіндіктен), шаруашылық операция № 1010—1040 шоттардың кредитінен жоғарыдағы шоттардың дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
219
Дт |
Кт |
Құжаттар |
3110, 3130—3190 |
1010—1040 |
МСИ-ның декларациялары, |
|
шот-фактуралар, төлем тапсырмалары |
Жазудың дұрыстығын тексереміз: кредиттік жағында тек қана активті шоттар орналасқан. Бұл жағдайда баланстың активі мен пассиві кемитін 4 типті «Пассивті-активті» операция орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші жағынан бір мезгілде сол сомада салықтар бойынша кредиторлық қарыздары кемиді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысалдаркелтіреміз:1)кәсіпорында 2005жылдың1-тоқсанында сол жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы декларациясы мен шотфактураларғасәйкес,өткізілгенөнімментауарларүшін280000теңге сомада ҚҚС төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
3130 |
— |
1040 |
= |
280000 |
4 типті операция |
П (-) |
|
А (-) |
|
|
|
2) 2005 жылдың 1 тоқсанында сол жылы наурыз айының 31 жұлдызындағы декларациясы мен есептерге сәйкес, жеке табыс салығы 18500 теңге сомада төленді. Бұл жағдайда бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
Дт |
|
Кт |
|
Сома |
Ескерту |
3120 |
— |
1010 |
= |
18500 |
4 типті операция |
П (-) |
|
А (-) |
|
|
|
б) Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға кредиторлық қарыздарды жабу (төлеу). Бұл операциялар № 3320—3340 «Еншілес (қауымдастырылған) ұйымдарға қысқа мерзімді кредиторлық берешек»шоттарыныңдебетібойыншабейнеленеді.Еншілес(қауымдастырылған)ұйымдарғакредиторлыққарыздаржабылатындықтан, шаруашылық операция № 1010—1040 шоттардың кредитінен дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
220