13_bilet

 

Астықтың және басқа дақылдардың жалпы өнімін егін шығымдылығын арттыру немесе егіс алаңдарын кеңейту жолымен ұлғайтуға болады. Бірінші жол — өнімді (интенсивті) жол, сондықтан жерге қаржы бөлінуін көбейтуді, жердің құнарлығын арттыруды және сол арқылы өнімді молайтуды жобалайды; екінші жол — егіс алаңдарының ұлғаюына және соның нәтижесінде жалпы өнімнің өсуіне бастайтын үстемелі (экстенсивті) жол. Жердің аздығынан және бұл жолдың тиімсіздігінен, екінші жолмен даму мүмкіндігі әдетте шектеулі.                                                                            

                                                                                    21- сызба

Алайда жекелеген жағдайларда бұл жолдарды үйлестіруге, яғни тек егін шығымдылығының өсуін ғана емес, егіс алаңдарының кеңеюін де ойластыруға болады. Бұл нақтылы жағдайларға карай шешіледі. Егін шаруашылығы салаларын жобалау кезінде мал азығы қажеттілігі, жер, материалдық-техникалык және қаржы ресурстары бар болуы ескеріліп, кәсіпорын мүмкіндіктеріне сүйенеді. Астық шаруашылығын ұйымдастыру шараларына: ауыл шаруашылық аумағын (территориясын) пайдалануды ұйымдастыру, оның ішінде- ауыспалы егісті қолдану жөніндегі жұмыстар, сондай-ақ негізгі жұмыс үрдістерін басқаруды, жоспарлау мен бақылауды-еңбекті ұйымдастыруды жатқызады.  Экономикалык тұрғыдан бағалау үшін мынадай көрсеткіштер пайдаланылады: 1.      Егістіктің 1 гектарынан алынған жалпы өнім көлемі. 2.      Ауыспалы егіс алаңының 1 гектарына жұмсалған еңбек және материалдық-ақшалай шығындар. 3.      1 адам-сағаттағы жалпы және тауарлы өнім көлемі. 4.      1 гектардан алынған жалпы кіріс. 5.      Шығындар қайтарылымы.     6.      Еңбек шығындарының кезендер бойынша бөлінуі Ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру, олардың өсіп-өнуі және олардан жоғары өнім алынуы үшін оңтайлы жағдайлар жасауды ұйымдастыру керек. Астық өндірісінде еңбекті ұйымдастыру технологиясы аймақтық жағдайларға, өсірілетін дақыл ерекшеліктеріне, өнімнің нендей мақсатпен өндірілуіне тәуелді. Қайткен күнде де осы технология белгілі ұйымдастыру-экономикалық талаптарға сәйкес болуға, жоғары өнім алуды қамтамасыз етуге, өнімнің бір центнеріне жұмсалатын еңбек пен қаржы шығындарын азайтуға тиіс. Астық жинау жөніндегі жұмыстар кешенін бүтіндей ұйымдастыру тиімділігінің жинақтаушы көрсеткіші болып жылдық көлемге есептелінген материалдық қаржылардың үнемделуі қызмет етеді. Астықтың сапасын шешу деңгейін сорттар анықтайды. Сапаның өсуі – астық өндірісінің өсу нәтижесінің маңызды факторы болып табылады. Астықтың сапасына берілетін жоғарғы талаптар оның осы азық-түлікке берілетін бағасымен оның ұзақ сақталуымен анықталады. Сапаның өсу резервтері астықты сату болып табылады. Астықты сатуға оның булануы -14-15%, ал өрістен түсетін астықтың булануы - 35% болады. Астық бірлігіне еңбек шығынының төмендеуі, түсімнің өсуі және астықтың сапасы оңтайлы технологияны енгізуге дейін жетеді. Өндірістің оңтайлы факторлары арқылы егістіктің гектарына есептелген еңбек шығыны азаяды. Астық дақылдарын өсіруде өндіріс көлемін ұлғайту мен экономикалық тиімділігін көтерудің басты бағыттары  - өнімділігі жоғары сорттарды қолдану, алдыңғы қатарлы технологияларды енгізу, химияландыру мен топырақты өңдеу жұмыстарын интенсивтендіру болып табылады.  Астық өндірісі ауыл шаруашылықтың тиімді  салаларының біріне жатады.  Мемлекет қажеттіліктері үшін сатып алынатын астыққа қойылған бағаларға кепілдік деңгейін орнатады. Басқа азықтар келісім баға бойынша беріледі.  Бағалар азықтың сапасына қарай дифференциалданады. Мал шаруашылығында азық- түлік рационы өскенде қоспа жем-шөп азығының қажеттілігі өседі. Астық – елдің азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі компоненті. Астық өндірісі Қазақстан Республикасында өсімдік шаруашылығының негізгі және стратегиялық тұрғыдан маңызды саласы болып қала береді.  Қазақстан АӨК

дамуының тарихи тәжірибесі тың игеріліп, астық өндірісінің өркендеуіне байланысты тек аграрлық салада ғана емес, бүкіл ел экономикасында зор өрлеу болғанын көрсетеді.  Астық өндірісі саласын жеделдетіп дамыту және бәсеке қабілетін жоғарылату еліміздің азық – түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік аграрлық саясаттың бірінші кезектегі міндеттерінің бірі болып табылады.  Қазіргі уақытта  астық  шаруашылығы  кәсіпорындарының   жағдайын  мемлекет тарапынан  мынадай  шараларды   жүзеге  асыру арқылы   жақсартуға болады:   - мемлекеттік  қорға  астықты  делдалсыз   тауар өндірушілердің тікелей өздерінен сатып алу, астыққа өндіріс  шығындары ұдайы өсіп отырған жағдайда тауар   өндірушілердің  өндірісін  кеңейтуге  жететіндей мөлшерде  табыс алуына мүмкіндік беретін кепілді сатып  алу  бағасын белгілеу;   - мемлекеттің астықты  белгілі  бір уақытқа  кепілдік баға бойынша кепілдікке  алуға міндеттенуі; - мемлекеттің резервтік қор  жасауы, сатып  алу  және  тауар инвестициясы  механизмдерін пайдалана отырып, астықтың  нарықтық бағасын реттеу;  - бюджеттік  мақсатты  қаржыландыру мен жеңілдік несие  беру және салық  салу  саясатын  үйлестіру  негізінде  тауар  өндірушілерге  қолдау   көрсету; - ауыл  шаруашылығы тауар  өндірушілерінің несие ресурсын айтарлықтай  өсіру,  соның  ішінде ең  алдымен машина -  трактор паркі   мен  негізгі  құралдардың  басқа  да элементтерін  қалыпқа келтіруге жететіндей ұзақ мерзімдік дәстүрлі емес  несие (лизинг ) түрінде берілетін   қаржыландыруды ұлғайту;  - ауыл  шаруашылығы  кәсіпорындарының  несиелік қарыздарын  қайта қарау және сауықтыру шараларын  жүргізу; - баға теңсіздігін  мейлінше төмендету,  корпорация ішіндегі жәрдемақы және өтемақының түрлі формалары арқылы оның ең  алдымен  АӨК  ішіндегі  зардаптарын жою.                                               2003-2005 жылдарға  арналған мемлекеттік  азық-түлік  бағдарламасында ауыл шаруашылығын бюджеттен қаржыландыруды 2005  жылға дейін 55,2  млрд. теңгеге жеткізу, сөйтіп  оған республикалық бюджеттен көрсетілер жәрдемді  шамамен екі  есе өсіру көзделіп, ауыл шаруашылығында айтарлықтай басымды шаралар жүзеге асырылды. Лизингтік бағдарламаға арналған қаржы  ресурсы да 6 есе өсірілді. Гербицид  қолдану  үшін берілетін  жәрдем 2,5 есе  өсіріліп, 2005  жылы 1 млрд. 200 мың теңге  болды. Маусымдық егіс және орақ  жұмыстары үшін  несие 7 млрд. теңге  немесе 1,8 есе көбейтілген.  Жалпы асты? шаруашылыѓымен айналысатын мамандар арасында ?аза?станда асты? нарыѓыныњ ?алыптасуы жµнінде екі т‰рлі кµз?арас барын айту керек. Оныњ біріншісі- асты? нарыѓы елімізде жањадан ±йымдасу ж?не ?алыптасу кезењінде деген, ал екіншісі – ?аза?станда асты? нарыѓыныњ ‰рдісі б±рын да болѓан, асты? µнімі тек т±тыну ѓана емес, ал бас?а тауарларѓа айырбастау ж?не сату ‰шін де µндірілді деген кµз?арастар. Нары?ты ?р т‰рлі ‰лгідегі жалпы экономикалы? ?атынас деп ?арар болса?, онда біздіњ мемлекетімізде экономика ондаѓан жыл бойѓы µте ?атањ реттеу, к‰штеу ‰лгісінен ?азіргі еркін, либералды? ‰лгіге дейінгі жолдан µтті деп есептеуіміз керек те, екінші кµз?араспен келісуіміз керек. Сонды?тан б‰гінгі тањда ?аза?станда асты? нарыѓын ?азіргі заманѓа сай жетілдіру ма?саты ?ойылуы тиіс.  Б‰гінде еліміздіњ экономикасы т‰бегейлі µзгеріс кезењінен µтуде, б±л ?±былыс асты? нарыѓында кейбір жылдары табысты, кейде табыссыз болуда. Б±л кезењде нары?ты? инфра?±рылымдар, нары?тыњ толы?тай ж±мыс істеу ?±?ы?ты? шењберлері ?алыптасып, асты? нарыѓында мемлекеттіњ баѓыты, ?±жаттары ай?ындалып жатыр. ¤ркениетті дамыѓан асты? нарыѓыныњ ерекшелігі асты? ж?не оныњ µнімдерініњ сапасы стандарт?а сай аса жоѓары немесе соѓан жа?ындауы болуы шарт. Соњѓы жылдары ?аза?станда асты?тыњ µндірілетін кµлеміне ѓана кµњіл бµлініп, сапасын ?адаѓалау ?лсіреп кетті. Осыѓан орай, асты? да?ылдары стандартына ішінара т‰зетулер енгізу ж?не жоѓары сапалы азы? – т‰ліктік асты? µндіргені ‰шін экономикалы? ынталандыру шараларын ?арастыру ?ажет. Б±л шара мемлекеттіњ асты? нарыѓын реттеудіњ ењ бір ‰лкен жолы