азахстан тарихы II том

Гитлер бандаларының ардақты Отанымызга шабуыл жасауына, міне, бір жыл өтті. Ол залымдар Украинага, Белоруссияга, Қыръшга, Донбассқа, Донның Ьаласына қан теңізін селдетті. Бізбен бауырлас сол елдерде фашист бандалары талай газіз аналарды, әйелдерді масщаралады, балаларды қырды, уіиерді талқандады. Халық қазыналары талаугапгүспгі.Аталықмәдениетмүраларыбулінді.

Ардақтыулдарымыз,туысқандарымыз/Қырыңдаржауды! Атқан огың, сілтеген найзаң мулт кетпесін! Жер алам деп келген фашистер жержастансын!Біздің жер — жаудың көрі болсын!

Сендерді туган елің, - қазақ халқы атаңның мынадай нақылыментәрбиелеген:

- Бақыт дәулет орнаса, ырыс қонады, Ынтымагыеліңніңдурысболады. Үлыңжауынггрболады, Қызың қырагы болады.

Агайынқогамболады, Бірі оган болса, Бірібуган болады.

Топтанътжауқашырады.

Осынақылдаайтъшганбақытсыпаттарыныцбәрідебугінгі еліміздетуп-тугел емеспе!

Қазақстанныңардақтыулдары!

Будан 300 жыл бурын жасаган қазақтың атақты батырыныңбірі,өздеріңізгемәлім,ОрақулыК,арасайдыңерлік оқигасы бізді ерлік істерге және жеңіске шақырады.

Елін, жерін басып алуга келе жатқан қарсы аттанганда Алшын, Смайыл қорқақтар "қашайық" деп урейленеді гой, сонда 15 жасар Қарасай батыр былай деп толгамай ма:

Астымдагы көк буііра ат, Қанатым менің болсын деп, Қымбасқа алып мінгенім. Үстімдвгі кок сауыт, Кебінім менің болсын деп, Үстіме алып кигенім. Солқылдаган ақ найза, Басыма сайгақ болсын деп, Оңқырымаілгенмін.

Мен анамнан туган кун, Өлерімдібілгенмін.

119

Неқылганымқайтқаным,

Жандықурбанайтқаным...

ЖауданжасқанбаганҚарасайөлеміндепемес,өлтіремін, жеңемін деп аттанган емес пе еді! Ол соңынан ерген топқа:

	Төсегімепгөрткісі,
	Жастыгымабескісі,
ғ	Қылышыма қырық кісі,	. <
	Найзамныңушыжузкісі,
	Мылтыгымамыңкісі,
	Мың сан болсын, мың болмай,
	Осыншақырмайбасылман.
	Кеудеденкетержанүшін,
	Жергетамарқанушін,
	Бойымдыжауданжасырман —демеп пееді!

БулжалгызҚарасайбатырдыңганасөзіменісіемес,Қарасайдан200жылбурынжасаганелқамынжегенЕдігебатырдан бастап,ОктябрьреволюциясыныңбатырыАмангелдіИмановқа депінгі барлық қазақ батырларының сөзімен ісіосы болатын.

Батыратаіарың"жаным—арымсадагасы"дейтіл.Совет- терСоюзыныңгеройлары-Қосаев,Есболатов,Қожабергенов, Сеңгірбаевбатырлардыңулгісіменасқанерлікістері,майдандагы қазақ жасы, - сендерге, "саны көп деп сескенбе, қаруы көпдеп айсалма!"дейтінаталарыңнанқалганмүра.

Тутқынгатускенфашистбылайдепті:"Бізшабуылгакөшіп едік. Бір қоңыр тусті жауынгерлер бізге қарсы умтылды. Олардыңаянбайумтылып,қарсыласыпалысқандарысоншама, біз шыдай алмадық. Бізге бір урей пайда болды да, кейін шегіндік.Кейінбізбенжагаласщандарқазақекендігінайтты. Бул дуниеде мундай да қорқа білмес ер ел барлыгын біз бурын білмейтін едік"'.

Я, фашистер бурын білмейтін, бірақ, енді мерген көздің қалай коздеп, қалт кетпес қолдың атарын, қазақтың кім екенінжақсыбілетінболаролар.227фашистіжалгызқырган далақыргиысержант Әбдібековтың, гвардияподполковнигі Момышулы мен Советтер Одагының Геройы Мәлік Ғабдуллиннің аттарын естігенде, жаудың төбе шашы тік турып,зәресіушады.Булекеуіжауынгерлердісоңдарынаертіп алып,немістіңқаратунекқалыңқолыныңортасынқақажарып өтіп, 17 кун журіп, өз бөлімдеріне қосылган. Үсті-бастары арандайқаруланганушфашистпенжалгызалысқанжауынгер Расуловтыдаатайаламыз.Олжараланганбойыатыссалып,

120

тутқынгатүспей,үшеуініңбірінатыпөлтіріп,біреуінжарып

өлтіріп,ендібіреуінжамбасқаалакөтеріпалыпөзенгетастап жібврген.Біз бүл арада аргы аталары қуралайды көзінен ататын,теміршынжырдыжіптейузетінқазақбалаларының бугінжаудықалайурыпжургендіктерініңталайулгісінкелтіре аларедік.

ОртагасырдыңоқымыстыжиһанкезіКарпиниқазақдаласын көргеннен кейін кунделік дәптеріне сақтандыру сияқты мынадай бір нәрсе жазган: "Бул даланың халқы жау көрсе-ақ бассаладыда, оқжаудырады, қырыпболмайтынбайды. Муны журт біліп қойсын". Муны немістер де умытпасын! Бостандыгын ерекше суйетін қазақ халқының батыр улдары Отанынатигенжаудықуртпайтынбайды'.

Қымбаттыжауынгерлер!

Сендержауменалысыпжатырсыңдар.Өзкуштеріңееркін

сенесіңдер.Бірақ,арқаларыңдытірегендердіңулыОтандарың

куштеріңдіустеп,еселейберсін.

Сарыарқадепаталатынсолжердіңтауларымендалаларын жерде қандай металл болса, соның бәрі тугел табылады.

Шымкент қоргасын заводынан улкен завод Европада жоқ. Қараганды көмір қоры - қазір СССР-да екінші орын алады. ОныңкоміріОтанымыздыңондаганзаводтарынжемдептур.

Қатерлі кезең, мынау улы соеыс тусында Қазақстан не барынмайдангаберіпжатыр.

Бул сырды Жамбыл қарт былай деп жырлайды:

-Қаратаутолықоргасын, Көкшетаудақалыңмал. Алтапымжатыралтынжал. Қаптагандайкуміспен Шымкенттеескенмақталар. Қарасамкөзімжетпейді Толқыганшексізегінге. Балыгытаудайтулаган Көлдерінде,теңізде Куні, тун поезд агылган Тиелгенқаракөмірге. Өзендейтасыпмунайым Агады симай өңірге.

Ас пен огым жетеді Залымжаудыжеңуге.

СиреккездесетінметалдардыңҚазақстанжеріненшыгып жатқандарын танктің бронінде, зеңбіректің мойынында,

121

пулемет пен мылтықтың өңешінде, согыс кемелері мен самолеттерініңденелеріндвкәресің.

Бул согыс —мотор согысы. Бензшніңжақсы турлерін, өуе кемесінің моторларына керектіжақсымайларды біздің Ембі мүнапы беріп жатыр. Қазақстанда мунайлы жер жарты миллионшаршыкилометрлікколемдедеп есептеледі. Еділдің сагаларынанбасталадыдаСыртқабарыптіреледі.Булжердің астында жатқан суйық алтынның есебі жоқ. Жуз мыңдаган тонна мунайды Ембі осы куні-ақ бвріп отыр.

Мундагыата-ана,ага-іні,апа-қарындастарыңдабосагада қолқусырып,қурмуңайып,қурқобалжып,босқаотырганжоқ. Олар жаппай согыс білімін уйренуде, олар заводтарда, шахталарда, егіс устінде. Олар бурынгы сендердің істеріңді істеп, орындарыңды ойсыратпай жур. Ешбір станокты аңыратып жетім қалдырган жоқ. Бір трактор, я бір соқа қалганжоқдалада.

Қазақтыңул-қыздары,аянбай,талмай,ерінбей,жалықпай солмайдандажур.

ЖәкенМуқановаескііскершахтерлерменжарысқатусіп, забойда жур. Ол ерекше еңбегі ушін орден де алды.

КеудесіндеЛенинорденіжарқырайтын Шыганақ Берсиев торт ульш майданга жонелтіп, озі дамылсыз еңбегінің арқасында бір гектар жерден 1200 пут тары алып отыр. Өздеріңбілесіңдер, булкунгедейінжербулаймвйірленгенемес қой.ЛениногорруднигіненбургышыХайдинніңбірсменадаберген рудасынреволюцияданбурынРиддердіңбаррудниктерібіркунде береалмайтынеді.

Үйіліпжатқаналтынменастықтар,әппақкуріш,ақмамық мақта, майдандагы жас, сендер ушін, біздің жеңіс ушін.

Есепсіз мал қысқы жайлауда семіріп жатыр. Жамбыл облысындагыбіргана"Мойынқум"жайлауындажартымилпион мал жайылады. Соңгы бес жылдың ішінде малдың саны бурынгыданушмиллионнанартықмалқосылды.Ет,май,жун, терізаттарыбіздіңҚазақстанбареансайынудетеберіпотыр. Қызылкавалериягаөріберік,оріжуйрікаттарымыздыжіберіп жатырмыз.

Мыстагыелдеріңсендердіңмайдандагыерлікіперіңеосылай

жауапберіпотыр,Жаугатиіпжатқантасшоқпардыосылай

қосқолдапбіргесілтепжатырмыз.

Қазак, әйелі қашаннан да батыр ерінің жан жолдасы, сенімдісерігіболатын.

Қазақтың әйелдері сыбанып жіберіп Қарагандының шахталарына тусті, комбайн тізгінін қолдарына алды, оріс толы торт тулікке де оздері бас, өздері коз. Әйелдер

122

бригадаларының еңбекте ерлікпвн озып алган қызыл тулары тәкаббаржелбіреді.

Жауынгер! Туган анаң, сүйген жарың, қара көзді қарындастарыңныңайнымасаманатынүмытпа:

Жеңіпқайтсаңжауыңды, Анаңның жарық күні сен. Жеңе алмасаңжауыңды, Жержастангырқорқақтың Тумайкетпкірбірісен!

Біз,қазақелі,қорқақдегендібілгенемеспіз.Егердеорпгаларыңнанқорқақшықса,бепгтескенжаудыңалдындабостандық етсе,ондайларгатуганелқаргысынганаарнайды.Тугананасы пгврісбатасынбереді,суйгенжарытерісайналады.Кррщак,- өзбаласыменанасының,озжарыныңжендеті.Оныңсыбагасы өлім гана.

Қазақ үлы! Жаудың есін жидырмаңдар! Аямай соеыңдар жауды,соңгыдемдеріңтоқтаганша,тамшықандарыңқалганша согыңдар! Қолдан қуат, буыннан әл кеткенше согыңдар, дүшпанды!Жеңілуқорлыгынан алысып өлген артық!

Қуанышпенрахатты күштілереана океле алады. Осыкүш біздің бойымызда, осы біздің армиямызда.

Қазақстан үлдары! Майданнан ылги жақсы, қуанышты хабар келеді. Кавказ тауларының қияларында, Еділ бойында, Дон далаларында, Ленинград жанында да жауга үстей-үстей ауырсоққыларберіліпжатыр.

Майдандагы қазақ жауынгерлері! Сендердің талап асқан ерліктеріңді естігенде, төбеміз көкке тие мақтандық. Сендердің ерліктерің, жауга жасаган шабуылдарың, туган елдерің Қазақстанды бір көтеріп тастады. Халық майданга таңдаулыүлдарынжібергенінқуанышпенмақтанетеді.

Бірақ бүл соңгы айқас емес екенін де жақсы білеміз. Шойнаңдаган жаралы айуан әлі де арпалысады, оган

қайтадан бас котертпеу үшін бір емес, мың соққы беруіміз керек! Жау басынан жасыл болып түсіңдер! Барлық ашумен, кетпескекпенқаһарланасогыңдар!Халықтыңаманаты,әмірі, міне, осыгана. Сендердіңмайдандагышабуылдарыңабізелдегі врлікеңбектерімізбенжауапбереміз.Майдангақарайагылган поездар жүрісін тездете түседі. Шахтадан шықан көмір мен металл арта береді. Жүздеген өндірістер жоспардан тыс миллиондаган сомдық онімберуде. Қызылтулы Ескенемүнайы промыселіжақындатәулікпрограммасынекіжарымвсеартық орындады. Бүл Ембі мүнайшыларында болмаган-ды.

123

"Майқайың"алтынквніндеқымбаттыметаллөткенайпармен салыстырганда екі есе өсті. Отан қоргау заводтары Қызыл Армия үшін қару-жарақ пен оқ-дәрінітыс беруде.

Қазақстанның колхозшылары Тамбов колхозшыларының пашриоттықулгісімен"Қазақстанколхозшысы"дегенжойқын біртанкколонналарынжасауқорына371мшлионсомқаржы берді,әліжинапжатыр.

Қымбаттыжауынгерлер!Сендергежәрдемүшінжүздеген, мыңдаганколхозшылар,колхозшыәйелдербарлықтапқан-таян- гандарынтугелберуде.Сіздербүлсияқтытамашаадамдарды жақсы білулерің қажет. Олар: Бөкенбаев Оразбай, Қаратал ауданындагы"Қызылбүлақ"колхозыныңпредседателі.Олтанк колоннасын жасау қорына 300000 сом берді. Қозыбаев, Меңдіқараауданындагы"Жаңатүрмыс"колхозыныңпредседателі - 190000 сом берді. Байжанов Сафи, Обаган ауданындагы "Коммунистерсоветі"колхозыныңтаркторисі—170000сом берді.ҚадишаЫсқақова,ТеңізауданындагыКарлМарксапгындагы колхоздың председателі — 167000сом берді. Ондасынов Бөктай,Шаянауданындагы"Ақтас"колхозыныңпредседателі —166000сомберді.ЖүсіповӘбдікәрім,Түркістанауданындагы "Бірлік"колхозыныңпредседателі — 165000сомберді.

Қызыл Армия үшін күн сайын колхозшьшардан, колхозшы әйелдерден мың пүттап астық, ет, май, тагы сондай ауыл шаруашылық азық-түліктері үздіксіз қүйылуда. Үзамай-ащ мыңдаган алып танктердің арасында өздеріңнің ата-ана, өйелдеріңменапа-қарындастарыңныңқаржыларынажасаган танктердікөресіңдер!

Қазақстанныңбайтақдаласынжайқалганегінгетолтыруга серт береміз, бауырлар. Түгін тартсаң май шыққан төрт түлікке толтыруга серт береміз, бауырлар. Қарагандының көмірі мен Ембінің мүнайын қанша пгілесе, сонша береміз. Қасарысқан жауыңа қанды көбік жүтқызу үшін қанша қоргасын, қаншамыскерекболса, соншабереміз.

Бергенсерттібүлжытпайорындаймыз,бізжеңеміз! Жеңістің үлы күні жақындап келеді. Фашизмнің өлімін

жақындатуүшінбаркүштіқосқабаттайжүмсаңдар.Сагынган аналарыңменжасжарларың, үйдегіжасбөбектеріңсолкүнді асыга күтеді. Үлкен бақыт күні біздің елдің устінде. Барлық әлем, бар азамат, сендердің ерліктеріңе бас иіп, мадақтап, босанган дүние демін еркін бір ала алатын болады.

Солкүндердебіздіңжербүданбетерқүлпырар,елтүрмысы қайта жайнап, сәулетті өмір қайта орнар. Көңіл күйі көкке өрлер,бауырлар!

Тапжылмастабанды,қайтпасқайсарболыңдар.Туысқан

124

орыс, грузин, украйн, қыргыз, белорус, өзбек ерлерімен, улы Совет елінің барлық халықтарымен қол устаса жуп жазбай біргеқимылдаңдар!

Отан устатқан ерік туларын қор етпеңдер! Бул тулар жауынгерлік ардың, еліңе біткен ерліктің, атаңнан қалган даңқтыңбелгісі.

Біздіңбарлъщжуйкетамырларымызтекқанажаугадеген

кекпенсоеатынболсын.

Жауынгер!Крлыңабергенқарудыжумсайбіл. Украинамен Белоруссиядагы,ДонменБалтықтагыбауырларыңдыжаудан тез айырып алуга асық. Сол ушін умтыл! Коз жасы еңіреген аналар мен балалар даусын сен естимісің? Сәулетті, сәнді қалаларыңды жаудың аяусыз өртеп жатқанын көремісің? Қасиеттіжеріңдідушпангаәлідетаптатамысың?

Қазақ халқының әрі атақты батыры, әрі атақты ақыны МахамбетӨтемісулыбуданжузжылбурынжауынгерлердің міндеті "Қарысқан жауына, қанды көбік жутқызу" деген болатын.

Басқыншылардың сазайын аяусыз тартқыз! Сескенбе, қорықпаөлімнен!Жауынгерушін-өлімжоқ!Бізжеңугетиіспіз! Бізжеңеміз!'

Сонымен Республиканың 6773 ауылшаруашылық артелдерінің 987390 колхозшысы мен колхозшы ейелдері қол қойған хатты 1943 жылы сәуірдің аяқ шенінде СССР

Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің атына жолданды. Хат текстін талқылауға республиканың кәрі-жасы түгел қатысты. 1 млн-ға жуық еңбекші халық қол қойған хатта тылдағы жүмыс баяндалды, жүмысшы табы мен шаруа одағының, халықтар достығының беріктігі айтылды. Қазақстан кохозшылары өздерінің Отанын шексіз сүйетінін білдірді. "Қазақстан колхозшысы" танк колоннасын және "Советтік Қазақстан" авиаэскадршіьясын жасау үшін республикамыздың еңбекшілері 500 млн сомға жуық қаражат жинады. Соғыс тылдағы өмірді де күрт өзгертті. Тек қалаларда емес, әрбір ауылда, әрбір семьяда бір ғана тілек — ол майданға кемекті еселеу, Қызыл Армияға барынша көмектесу. Қазақстан колхозшылары СССР Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің Ауыспалы Қызыл туына майданға көмек көрсетуді молайтумен жауап берді. 350 мың гектар тың жер игеру, дәнді дақылдарды жоспардан тыс 100 мың гектарға артық

1 Ақиқат. 1993, N2, 37-43-беттер.

125

егіп, егіс алқабын 5 млн 85 мың гектарға жеткізу, ірі қараны жоспардан тыс 25 мыңға, қойды 150 мыңға, шошқаны 10 мыңға көбейту міндеттелді.

Майдан арсеналының бірі - Қазақстан еңбекшілері майдан үшін еңбек вахтасына түруға, Жеңіс сағатын жақындатуға күшін де, қаржысын да аямауға ант етті. Қазақстандыктар Отан алдындағы бүл антын абыроймен орындады. Қызыл Армия Сталинград түбінде жауды талқандаған кезде "Правда" газеті қазақ халқының майдандағы үлдарына жазған хатын жариялады. Оңда былай деп жазыдды: "Біздің елде оз Отанын сүюдің берік негізі — халықтар арасындағы мызғымас достық. Осы күні біздің қазақ Ленинградтың зәулім сарайларына карап, мол сулы Нева мен Солтүстіктің мүлгіп мүнартқан қалың орманына қарап, не тіпті, сонау Қиыр Шығыстың шоқыларына қарап: "Бүл — менің жерім, бүл менің Отаным. Ағайын, туған, коршілер, менің барым сендердікі, сендердің барың менікі" — деп әбден айта алады". Қазақ халқы бүл хатта майдандағы үлдарына жауынгерлік аманатын артып қойғанжоқ, сонымен қатар озіне үлкен міңдетадды."Правда" газетінің 1943 жылдың 6 ақпанында "Даңқты қазақ халқы Советгік Отан үшін күресте" деген бас мақаласында: "Қазақтар майданда жауға қарсы жақсы соғысады, тылда олардың әкелері, аналары, әйелдері майдан үшін аянбай жақсы істейді. Қазақстан оз жерінің барлық асыл кендерімен майданға қуатты тірек болып отыр. Қазақстан совет адамдарына жақын және қымбатты. Бізде қазақтардың турашыл, ашық, ерлік жүрегін, кішіпейідділігін, адалдығын жақсы көреді" - деп корсетті.

Қазақ жауынгерлері бүдан соң жерлестеріне жазған квптеген хатында Отаны үшін қасық қандары қалғанша шайқасуға салтанатты ант етті.

Оңтүстік майдандағы қазақ жауынгерлері мен командирлері қазақ халқьгаа жалынды сәлемін жолдай отырьш, оздерінің "Совет жерінің әрбір сүйемін Қазақстанның жеріндей көріп, әрбір үйді озіміздің туып оскен үйіміздей көріп, фашистік бүғаудағы әрбір совет адамын озіміздің ең жақын адамымыздай көріп, соларды азат ету үшін" арыстанша айқасып жатқанын хабарлады. Сталинград кешелеріндегі кескілескен үрыстардың бірінде ерлікпен қазақ болған Ә.Қүрмантаев, Ростовты азат ету жолында ерлікпен көзге түскен Ә.Ахметжанов, 17 фашисті жойған Ж.Дәулескин, зеңбірекші Ж.Кенжеғүлов сияқты ерлердің батырлығын айта келіп, "біздер, сіздердің үлдарыңыз бен қыздарыңыз, Отанымыздың ата жауы - қүтырған фашист тобырларына қарсы, міне, осылай шайқасудамыз", - деп жазды.

126

Майдангер жауынгерлер кір жуып, кіндік кескен туған жерді — елдің мөлдір биік аспанын, Қарқаралы мен Есіл бойының кең жазығын, Ертістің меруерт суын, Алтайдың қазыналы қойнауын, Алматының тамылжыған бақтарын кез алдына елестетіп, туған жер үшін жаумен алысып, жеңіп шығуға ант етеді, тыл ецбекшілерін майданға астықты, күрішті, мақтаны, етті, қару-жаракты, комір мен металды, мүнай мен қорғасынды бүрынғысынан да мол беруге шақырады.

Хатта зүлым жаудың әлі де күшті екендігін, оны біржолата жою үшін мызғымас табандылық, темірдей тәртіп, шындалған жауынгерлік шеберлік, мүқалмас ерік-жігер керек екендігі айтылады. "Біздің алдымызда гитлершілердің тепкісіне қор болып, қасірет шеккен Украина жатыр. Біздің қүлағымызға азап корген аналардың, жас балалардың күңіреген дауысы келеді. Біз лаулап жанған өрттің жалынын көріп түрмыз. Туысқан Украина халқының жазықсыз төгілген қаны бізді гитлершіл екі аяқты андардан кек алуға шақырады. Ақырғы неміс оккупантын жоймайынша біз қылышымызды қынабына салмаймыз. Қасиетті жерімізде бір фашист жендеті тірі түрғанда біз ез семьямыздың мейірімді қүшағына кірмейміз, өз үйіміздің есігін ашпаймыз деп сендерге ант етеміз"1. Оңтүстік майдандағы қазақ жауынгерлсрі мен командирлерінің қазақ халқына жазған хаты коптеген осы сияқты басқа майдандардан келген жеке не коллективтік хаттардың мазмүнымен үндес. Олардың баршасында Совет адамының асқан патриотизмі, интернационалдық сезімі майдан мен тыддың мызғымас бірлігі, Совет Қарулы Күштерінің сарқылмас асқар күші барынша корінеді. Оларда совет адамының Отан деп лүпіддей соққан жүрегі, жеңіс үшін тогілген жігері, тілі басқа — тілегі бір, жүзі басқа — жүрегі бір Совет халқына тән қасиетгері сан қырынан байқалады. Оңтүстік майдандағы қазақ жауьшгерлері хатының орыс және қазак, тіліндегі баспаханалық данасына жауынгерлердің оз қоддары қойылған. Оның толық тексі "Казахстан в период Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945" (А.-А., 1964, т. 1), "Сәлем саған майданнан, Қазақстан" (А., 1975) документгі жинақтарда жарияланған.

1 Казахстан в период Великой Отечественной войны Советского Союза (1941 — 1945). Алма-Ата, 1964. Т.1. "Солем саған майданнан Қазакстан". Алма-Ата, 1975, документті жинақтарда жарияланған.

127

9. Соғыс жылдарында Қазақстандағы әскери өнеркәсіптің кешенді дамуы және Қазақстан еңбекшілерінің ерлік еңбегінің нәтижесі

Үлы Отан соғысындағы совет халқының жеңісіне Қазақстан да лайықты үлес қосты. 1941 жылдың шіддесі - 1942 жылдың қазанында Қазақстанға Батыстан 150-ден астам кәсіпорын, 50 мыңжұмысшы және инеженер-техник қызметкер келді. Қазақстан өнеркәсібі жедел қарқынмен соғыс жағдайына бейімделді. Салынып жатқан Ақтөбе ферросқорытпа заводы Запорожье ферросқорытпа заводының, комірлі Қарағанды А.Я.Пархоменко атындағы заводтың жабдықтарымен толықтырыдды. Кольчугино түсті прокат заводы іске қосылғаннан кейін Балқаш мыс комплексінің қуаты бүрынғысынан едәуір артгы. Жаңадан түсті металлургия, отынэнергетика, өнеркәсіп орындары салына бастады. Республикаға эвакуацияланған 1 млн-нан астам адам (оның 19 мыңы балалар үйінен) қабылдады. 1941-1942 жыддары екпінді қарқынмен 25 рудник, 11 кен байыту фабрикасы, 17 кемір шахтасы салынып, қуатты көмір разрезі, 3 мүнай кәсіпшілігі қатарға қосылды. Қазақстан еңбекшілері "Бәрі де майдан үшін, борі де жеңіс үшін!" девизімен майдаіщық еңбек вахтасына түрды, қорғаныс кәсіпорындары коллективтері қару-жарақ пен оқ дәрінің жаңа үлгілерін шығара бастады.

Партия қысқа мерзім ішінде елді біртүтас соғыс лагеріне айналдырды. Совет мемлекетінің бүкіл экономикасын қайта қүрып, оны соғыс мүдделеріне бейімдеді. Социалистік шауашылық системасының орасан зор артықшылығы бүл істе де айқын көрінді. 1941 жылдың шілде-қараша айларында 1523 кәсіпорын, оның ішінде 1360 ірі негізінен соғыс қүрал-жаб- дықтарын шығаратын заводтар Оралға, Сібірге, Еділ бойына және Қазақстанға көшіріліп, орналастырылды. Қазақстан территориясына орналастырылған 142 кәсіпорынның 60-сы ірі кәсіпорын еді.

Қазақстанның халық шаруашылығы соғыс жағдайына бейімделіп қайта қүрылды, соғыс қажетіне керекті өнім шығаруға күш салды. Халық шаруашылығының барлық саласында әрбір саналы жүмысшы, колхозшы, қызметкер өз орнында еңбек етті, уақытпен санаспай күнде де, түвде де майдан үшін күннен-күнге артсыра онім беріп отырды. Советтік Қазақстанның экономикасы Отанымыздың соғыс экономикасының біртүтас бөлінбейтін бөлігіне айналды. Соғыс басталмай түрып салына бастаған Ақтөбе ферроспав заводы Запорожье ферросплав заводыньщ қүралдарымен

128