AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdfAşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Şiir
İslam Dini'nin askeridir Osmanoğulları
Bütün padişahlar övüp anlatır bunları.
Bu soyun din kılıcı var elinde
Gani ve kusursuz Allah, gazayı bu soya verdi.
Bu soyun ihsanları bütün dünyayı sardı;
Bağışiarına kıyasla bir damladır deniz bile.
Alemde erdem de bu soya verildi,
Kur'an ayeti bunlar için "mücahitler" dedi.
Aşıki, Yahya ve Selman'dan Aşık'a git, oradan Muhlis'e,
İlyas'a;
Soyunu söyle, senin delilin onlar.
Bu savaş da tarih olarak hicretin sekiz yüz elli ikisinde (M. 1448) Kosova'da Sultan Mehmed Han Gazi'nin oğlu Sultan Murad Han tarafından gerçekleştirildi.
Şiir
Gazalar etti gitti Gazi Hünkar,
Durarnadı önünde hilekarlar, düzenbazlar.
Savaş deyince, başka padişahın adı anılmaz,
Onun yüceliğine hainler ulaşamaz.
Neye el atsa ona yardım eder Allah,
Her zaman yardımcısıdır zengin ve affedici Allah.
Günahı varsa batmıştır af denizine
Günahları örten yüce Tanrı ayıp bırakmadı onda.
BÖLÜM 120
Sultan Murad Han Gazi'nin,
oğlu Sultan Mehmed'i ne şekilde evlendirdiğini ve kimin kızını alıverdiğini anlatır.
SultanMurad Han Gazi, Kosova Muharebesi'nden kutluluk-
212
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
la gelip Edirne'de tahhna oturunca, Halil Paşa'ya, "Kızımın çeyizini yapıp çıkardım. Şimdi de oğlum Sultan Mehmed'i evlendirrnek isterim. Ancak Dulkadıroğlu Süleyman'ın kızı nı almalıyım. Sonra o Türkmen bizimle doğruluk etmiştir." dedi. Halil Paşa da, "Sultanım, olsun, hem layıktır." dedi.
Derhal Amasya'dan Hızır Ağa'nın hanımını gönderdiler. Sürdü Elbistan'da [Albostan] Süleyman Bey'e vardı. Süley man Bey'in beş kızı var idi. Beşini de huzruna getirtti. Hızır Ağa'nın hamİnı kızları gördü ve beğendiği kızın eline ya pıştı. İki gözlerinden öptü. Sonra yürüyüp geldi ve padişa ha haber verdi. Süleyman Bey'in itaatini, kızının güzelliğini ve huyunu hulkunu anlattı. Sultan Murad da kabul etti. Sonra tekrar Hızır Bey'in hanımını ve Rum'un ileri gelenle rinin hanımları ve beyleri hep birlikte kız almak için gittiler.
Süleyman Bey gelenleri kendi karşıladı. Çok hürmet etti ve dünürlere yer gösterdi. Adet ve ananeleri ne ise, o düzen üzere törelerine göre her bir iş tamamlandı. Sonunda kızın elini Hızır Bey hanımının eline verdiler, kızı alıp doğru Edirne'ye getirdiler. Padişah kızın çeyizini görünce, "Benim töremde böyle değildir. Sonra bu azdır." dedi. Yeniden kı za, padişahlara layık çeyiz yaptı ve gelinin çeyizine ekledi. Etraftaki padişahları düğüne davet etti. Alimler ve fakirler toplandı. Hadsiz hesapsız, sınırsız olan padişahın ihsan ve bağışları bütün insanlara yetişti.
Şiir
Padişah ihsanda bulunup cömertlik göstermeli İrem bağı olur o zaman onun meskeni.
Mal, mülk ve hazineler gereğince harcanmalı, Kimselere sormamalı, bu nasıl şeydir diye.
Bu hasletler bütün Osmanoğulları'nda var Sana söylediğim gibi bu soyun özelliği bunlar.
Sonra bu dünyada maksat birkaç şeydir. Oğul evlendir mek, kız çıkarmak, bir de bu dünyadan ahirete yüz akıyla gitmektir. Şimdi bu şeylerin hepsi Sultan Murad'a müyesser
213
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
oldu. Oğlunu evlendirdi, kız kardeşlerini çıkardı. Görülme dik düğünler yaptı. Onları da padişah çocuklarına, şehzade lere verdi. Sonu da hayır oldu. Oğlu da kendinden sonra, iyi heybet ve büyüklük sahibi padişah oldu. Sonunun hayırlı ol masının alameti de budur. En doğrusunu bilen Allah'tır.
Şiir
Cihan salırasına kim baktıysa
Satrancı nasıl oynarım diye düşündü orada.
Şahın önüne sürdü önce piyadeyi; eli oyunda, gönlü kendini bilmez etti.
Fili ve veziri bağlamayı diledi,
Atı oynadı, hareketli taşlar bağlı kalınca.
Feleğin tasına atarak zarını
Vezirle aşmaya baktı oyunun açmazını.
Satranç tahtasını hoş döşenmiş sanırsın,
Oysa bin satranç ustası geldi gitti cihana, unutma.
Bu satranç tahtasını zapt etmek istediler;
Düzenbaz felek onları şah-mat etti sonunda
Aşıki, Osmanoğulları'nın menkıbelerini yaz
Ki her köyü bir Bağdat etti bunlar.
Ey akıllı insan, aldanma dünyanın hilesine;
Nicesine tuzak kurup yendi onun hilesi.
SuLTAN MEHMED DöNEMi*
Gel şimdi ey insan suretine girmiş tertemiz cevher Ki senin için var olmuştur bu ülkeler, bu toprak
Senindir kainatın feleklerinin meydanı
Eriş meydanına sen çabucak
*Bu başlık ve altındaki şiir, konu bütünlüğü göz önüne alınınca bir sonraki bölümün başında olmalıdır.
214
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
Acele et, atma bin de gel
Karaman saçmak ister başına toprak
Gel artık ey sevgili dost Sultan Mehmed
Karaman'ın gözüne bir mezar sürmesi çek
Karamanoğlu kuluçkaya yattı
Doğurdu karga, kuzgun ve çerçöp
Haramzadeler doğurdu da ad verdi
Değil bunların o nesepleri gerçek
Kimine Germiyan Aydın Teke der
Yalandır Menteşeli dişi erkek
Sultan Mehmed Gazi'nin oğlu Sultan Murad Han Ga zi'nin saltanatı otuz bir yıl oldu ve anlattığım onun halleri ne, sözlerine ve fiilierine ait olan bu gazalar ve maceraların hepsini ben Aşıki Derviş Ahmed bizzat gördüm, bildim ve kısaca bu menakıpta yazdım. Bunun sebebi, bu sultanın sözlerinin ve fiilierinin dille açıklanamaz olmasıdır.
Ondan sonra sıra oğlu Sultan Mehmed'e geldi. Hicretin sekiz yüz elli beşinde (M. 1451) ve Muharrem ayının başla rında Sultan Murad Han Allah'ın rahmetine kavuştu ve oğ lu Sultan Mehmed, Muharrem ayının on altısında Perşem be günü tahta geçti.
BÖLÜM 121
Bu bölüm Sultan Murad'ın oğlu Sultan Mehmed'in tahta nasıl geçtiğini, Edirne'ye nasıl geldiğini
ve daha önce nerede olduğunu bildirir.
Sultan Murad bir gün Ada'ya dolaşmaya "tmi ti. Sara a dön prnsunun aşında bir dervişin oturduğunu gördü. Bu dervişe yaklaştığında derviş, "Hey padişah Murad Han! Tövbe et ki ölüm vaktin yaklaştı. Bu geçici yokluk sara yını terk edip ebedi olan varlık sarayına gideceksin" dedi. Sul tan Murad Hanbu sözü işitince yanındaki Sarnca Paşa'ya "Sa ruca! Sen şahit ol, bütün günahlarıma tövbe ettim." dedi ve
215
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
a sözü diğer yanındaki İshak Paşa'ya da tekrarladı. Hün
.Y!ll;
kar Ishak'a bu dervişin nereden olduğunu sordu. Ishak "Sul tanım! Bursa'daki Emir Seyyid'in müridlerindendir." dedi.
Hünkar döndü, sarayından içeri girdi ve atından indi. Ba şım ağrıyor, diyerek yattı. Hastalandı. Vasiyyetnamesini yazmış, Halil'i nazır, oğlu Sultan Mehmed'i vasi edinmişti. Üç gün hasta yattı, dördüncü gün oğluna adam gönderdiler.
Ölüsünü on üç gün sakladılar, paşalar öldüğünü kimseye bildirmediler. Yine divanlar topladılar, tırnarlar verdiler, he kimler de tedaviye devam eder gibi davrandılar, ilaçlar ha zırlayıp verir göründüler. Vefatından on üç gün geçmişti ki Sultan Mehmed Edirne'ye geldi, tahta geçip oturdu. Halkın çoğu o zaman anladılar hünkarın öldüğünü. Sultan vakit ge çirmeden babasının ölüsünü Bursa'ya gönderdi. İsfendiyar kızından bir kьзьзьk kardeşi vardı, onu da makamına gцn derdi. Yaslılar yaslarını tamamladılar. Ondan sonra saltanat tahtında oturup hьkme ve hьkьmet etmeye başladı.
ır gün haber geldi; Karamanoğlu İbrahim'in karnı yarıl mış nesebi belli olmayan çocuklar doğurmuş. Bu oğlanlar dan birini Germiyanoğlu'nun yanına Kütahya'ya, birini Ay dınoğlu iline, birini de Menteşeoğlu iline göndermiş ve ken disi de Alayye'ye (Alaiye) yürümüştü. Sultan Mehmed bu haberi işitince hemen İshak Paşa'ya hilat giydirdi, Anadolu beylerbeyiliğini verdi ve onu gönderdi. Kendisi de ayrıca hareket etti, Bursa'ya vardı. Karamanoğlu'nun oğlanlarının he si kaçtılar tekrar analarının karnma girdiler. --
Sultan Mehmed Han Gazi, hızlı bir şekifde Akşehir'i viia yetiyle birlikte fethetti. Oradan ayrıldı, Kı:;nya'ya yoneldi. Karamanoğlu tekrar ağlayıp yalvarmaya başladı. "Günah larıma tövbe! Yaptığım işlere pişman oldum" dedi ve paşa lada dudu kuşlarının içine altın koyarak gönderdi.-0 paşa lar çok mahcup kişilerdi. Şeyhler, danişmendler ve paşalar, filorileri görünce utandılar. Utandıklarından dolayı gelip padişaha, "Sultanım! Atan da deden de bu Karaman vilaye tine geldiler ve bu vilayetin bütününü fethettilerdi. Ama yi ne bunlara merhamet ettiler de vilayetlerini geri verdiler ve
döndüler. Şimdi sultanımı Karamanoğlu kızını vermeyi ve
-
216
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
her seferinize de katılmayı teklifediyor. Umulur ki sultanı..:.. mız dahi kendisine merhamet ede." dediler. 1 SultanMehmedbu sözüişittiğindekabuledipKaramanoğf lu'na vilayetini bıraktı ve kendi vilayetine saadetle döndü. )
Şiir
Yine dünyaya güneş burcu doğdu Görünür oldu yapılan işlerde alametler
Doğuya batıya karaya ve denize dola Güneş gibi lütuf ve ihsanı ortaya çıka
Kılıcından onun titreye dağlar Bulutlar saklanır sisierin ardına kaçar
Arap, Acem, Bulgar ve Sind'e Hükümverir tez gelin divanıma diye
)
____.,.
itaat eder cümle cihan halkı
Bu şahın hükmü karşısında herkes aynı
isyan eden kafideri kırar Saray ve köşklerini virane kılar
Adaleti ve cömertliği iki dünyayı marnur eder İşte şahların şahı dile geldi derler
BÖLÜM 122
Bu bölüm Sultan Mehmed Han Gazi'nin Karaman'dan dönüp geldikten sonra ne yaptığını ve ne şekilde bina yaptığını bildirir.
Sultan Gelibolu'dan Rumeli'ne geçmek istedi. Kendisine "Devletli sultanım! Gelibolu Bağazı'nı kafir gemileri kapat tılar." dediler vehünkarıKocaeli'ne götürdüler. İstanbul'un üst yanında Boğaz'da Akçahisar'a (Anadolu Hisarı'nda) konakladılar. Kendisi de babasının geçtiği yerden Rum,e
li'ne geçti.,t\.!,<çahisar'ın karşısı ladı. Halil Paşa'ya "Lala! Buradabanabir.!ıisar gereklidır. dedi. Emretti, hisa
rı yaptırdı. Hisar tamamlanınca Akçaylı Mehmehey'i
-- --- 217
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
"Tez elden İstanbul'a git ve kuşat." diyerek gönderdi. Meh med Bey geldi, şehrin kapısından adam yakaladı, köyleri nin davarlarına el koyup götürdü.
Bu durum tekfura bildirildi. "Türk bizim gönlümüzü ya raladı, evimizi başımıza yıktı." dediler. Tekfur "Bunlarla komşuluk yapmamız, doğanla kuzgunun komşuluğuna benzer. Bu Türklerden bir kurtuluş çaresi varsa onu ancak Halil Paşa bilir. Ona yalvarmak, küçük balıklar göndermek gereklidir." dediler. Balığın karnını filoriyle doldurdular,
Halil Paşa'ya gönderdiler. Tekfur'un Kerluka adında bir ve-
.zir i vardı. O "Halil balığı iıltar ama size faydası dokunmaz. Siz kendi ba ınızın aresine bakın."dedi. Balığı-Halil'e getir diler. Halil Paşa balığın karnın a ı eri sandığa oydu. Ka firlerin sözlerini dinledi, kalkıp hünkarın huzuruna çıktı. Kafirler hakkında nice sözler söyledi. Hünkar "Hey Lala!
Bahar olsun görelim Allah ne buyurursa on |
e |
di. Aslında hisarın fethine çoktan beri hazırlanmakta dı ar. Hazırlıklar tantamlandıgmda ba1'ta:r aa gelmişti. u tan "Bu y Istan ul'da
218
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
dahi OrhanHan Gazi oğludur, o da Osman Gazi ovludur, o _Qg_Ertıığrıı)Han Gazi oğludur, o da Sultan Süleyman ah
-Han Gazi oğludur. Kısacası bunlar GökAlpneslidirki Q da
-
Ovuz Han oğlu . Ve bunların so unu nesiini ilk bölüm_s!e yazıpaçıklamıstım. Vebu fetih hicretin sekizyüz elli ye disinde (M. 1453) Sultan Mehmed Han Gazi el ...
BÖLÜM 123
Bu bölüm İstanbul'un alınması ve harap olması sonrası tekrar nasıl marnur olduğunu bildirir.
Sultan Mehmed Han Gazi İstanbul'u fethettiğinde subaşılı ğını Süleyman Bey'e verdi ve bütün vilayetlerine "İsteyen gelsin. İstanbul'da evler, bağlar ve bahçeleri mülküyle veri yorum. Dileyen gelip alsın." diye haber gönderdi. Etraftan gelenlere evler verdiler. Bu şehir yine de bu şekilde fazlaca marnur olmadı. Ondan sonra padişah her vilayetin zengin lerinden de fakirlerinden de bu şehre evler sürülmesine hükmetti. Her vilayetin kadılarına ve subaşılarına padişa hın bu hükmüyle adam gönderdiler. Onlar da bu hüküm gereğince çok sayıda aileler sürüp İstanbul'a gönderdiler. Bu gelenlere İstanbul'da evler verdiler. Bu defa şehir ma mur olmaya başladı. Ondan sonra bu verdikleri evler için kira (mukataa) koydular. Bu kira halka zor geldi. "Bizi gü zel evlerimizden sürdünüz, getirdiniz; bu kafirlerin evleri ne kira vermek için mi getirdiniz." dediler. Hatta bazıları avratlarını ve çocuklarını bırakıp şehirden kaçtı.
Sultan Mehmed'in Kula Şahin adında, atasından, dede sinden kalma bir adamı vardı. Padişaha "Hey devletli sul tanım! Atan deden bunca memleketler fethettiler, hiç biri sinde mukataa koymadılar. Bu iş sultanıma layık değildir." dedi. Padişah dahi onun bu sözünü kabul etti, mukataayı kaldırdı. Yenibir hükümverdi ve "Verdiğimiz herevimül küyle verdim." dedi. Bundan sonra her ev verdiklerine mülkleri olarak tasarrufetmeleri için yazılıbir kağıt da ver diler. Bu şekilde şehir marnur olmaya başladı. Mescitler,
219
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
zaviyeler ve çeşitli mülkler yapmaya başladılar. Şehrin ha li tekrar iyiliğe döndü.
Babası kafir birisi, padişahın veziri ve yakını oldu. Bu ve zirin babasının dostları olan İstanbul'un eski kafideri onun yanına gelip "Hey, ne yapıyorsun. Bu Türkler bu şehri tek rar marnur ettiler. Senin gayretin nerede. Senin atanın dede nin yurdunu ve bizim atalarımızın ve dedelerimizin yurtla rını bu Türkler aldılar. Gözlerimizin önünde dilediklerini yapıyorlar. Şimdi sen padişahın yakınısın. Bir çare bul da bu halk, bu şehri imar etmeyi bıraksınlar ve tekrar şehir bi zim elimizde kalsın." dedi. Vezir de "Daha evvel koydukla rı şu mukataayı padişaha söyleyelim tekrar koyduralım. Halk da mülk yapmaktan el çeksinler. Şehir tekrar harabe haline dönsün. Sonunda bizim elimizde kalsın." dedi. On dan sonra bir gün padişaha vardı. Bir münasebetle mukata adan bahsetti. Padişahı razı etti, yeni bir iş çıkardı. Bu alda tıcı melun kafire adı Müslüman birisini daha kattılar; o al datıcı kafir ne dediyse yazdılar, bu konuda hiç kimseye söz söylettirmediler.
SORU.- O vezirin kim olduğu sorulursa?
CEVAP.- İstanbul'da esir edilen kimselerden Rum Meh med'dir. Onu daha sonra padişah it gibi boğdurdu.
SORU.- Sultan Mehmed Han Gazi İstanbul'da ne yaptırdı. CEVAP.- kiz medrese, orta yerinde bir ulu cami ve cami in kar ısında .. ksek bir imaret ve bir tarafında darüşşifa yaptırdı. Bu her birisinin medrese erın ar asın a suhte er için bir tetimmesi de vardır. Bundan başka Hazret-i Eyyub Ensari üzerinde bir imaret, bir medrese, bir cami ve Hazret-i
Eyyub Ensari'nin üzerine yüksek bir türbe yaptırdı. -
-
Şiir
Cihanı marnur eden hanların adaletidir Eğer zulüm ederlerse kanlar dökülür
Hak bu han'ı bir sebep kıldı cihanda
Cümle insanların Hakk'a doğru gitmesine
220
Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi
Şeriatİn nizarnını han'ın elinde koydu Bütün beyan ve kanunlar meşru olsun diye
A.şıki menakıbını yaz Osmanoğlu'nun
Ki önde gelenler bu soya dua etsin.
Şiir
Kişinin ettiği kalmaz yanında
Bulur onu ya oğul ya kız tatlı canında
Meseldir bu sözüm denir ezelden
Yazılıdır cümle akıllıların divanlarında
Ne tasadarsan bu halka kötülük
Bırakmaz bil Hak onu kimsenin canında
Bu sebepten halk İstanbul'un imaretinden kaçmaya başla dılar.
Ne talihi var şu İstanbul'un
Ki hükmü aynı şekilde sürmez canda
Padişahın sözü birbirini tutmasa
Olur memleketi sürekli ziyanda
Özellikle bir de veziri kafir olursa
Vezir zarar ister olur sürekli imanda
Bu şimdiki mukataanın olmasına Rum Mehmed sebep oldu.
BÖLÜM 124
Bu bölüm İnez'in [Aynos] ne suretle fetholduğunu ve fethin sebebini bildirir.
Bir gün Fire'nin [Firecik] kadısı, vilayetinin halini bildirmek ve İnez kafideri yüzünden bu memleketin ne halde olduğu nu söylemek için hünkara geldi. Kadı padişahın elini öp mek için içeri girdi, el öptükten sonra padişaha şöyle söyle di, "Devletli sultanım! Bu Fire ve İpsala vilayetlerinin halle-
221