Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

bahmagambetov_tau-ken_umk_kz

.pdf
Скачиваний:
55
Добавлен:
13.03.2015
Размер:
553.72 Кб
Скачать

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. И. СƏТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Ө. А. Байқоңыров атындағы Тау-кен институты «Пайдалы қазбаларды жерасты игеру кафедрасы»

СТУДЕНТТІҢ ПƏНДІК ОҚУ - ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері »

пəні бойынша

050707 - «Тау–кен ісі» мамандығы үшін

Алматы 2008

1

Қ. И. Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ студенттеріне арналған 050707 – Тау-кен ісі мамандығы бойынша «Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəнінің оқу-əдістемелік кешені.

Құрастырған Б. Бахмағамбетов - техника ғылымдарының кандидаты, «Пайдалы қазбаларды жерасты игеру» кафедрасының доценті.

Бахмагамбетов Бақтияр – техн. ғыл. кандидаты, доцент. ҚазПТИ 1964 жылы «Пайдалы қазба кенорындарын қазу технологиясы» - мамандығы бойынша бітірген. Жалпы еңбек өтілі 40 жылдан жоғары, оның ішінде ҚазҰТУ 35 жыл. Осы аталған пəн бойынша 12 астам əдістемелік нұсқаулары бар.

Андатпа. 050707 – «Тау-кен ісі мамандығы» бойынша «Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəнінің оқу-əдістемелік кешені студенттерге осы пəнді өздерінше оқып үйренуге, практикалық сабақтарды орындау, сондай-ақ пəннің теориялық бөлімдерін оқып үйренуде барынша көмек көрсету мақсатында жасалған. Пəннің оқу-əдістемелік кешені ҚР ЖБС мазмұнына сəйкес, 050707 – Тау-кен ісі мамандығына қойылатын біліктілік

сипаттамаларға, типтік жəне

оқу жоспарларына сай құрастырылған жəне

«Тау кен

кəсіпорындары аэрологиясының негіздері » пəнінің негізгі мазмұны берілген.

 

Оқу-əдістемелік кешен -

пəннің оқу бағдарламасынан(Syllabus), дəрістердің

қысқаша

жазбасынан, əдістемлік материалдардан, студенттердің өзіндік жұмысына арналған оқупрактикалық материалдардан, қажетті əдебиеттер тізімінен жəне глоссарииден тұрады. Тест

жəне бақылау сұрақтары студенттер білімдерін өздігінен тексеруге арналған.

 

 

Пəнінің

оқу-əдістемелік

кешені

студенттердің

танымдық

жəне

шығармашылы

қызметтерінің белсенділігін арттырып, аудиториялық жəне аудиториядан тыс уақыттарда өздігінен жұмыс жасауына қолайлы жағдай туғызады.

©

Қ. И. Сəтбаев атындағы

 

Қазақ Ұлттық техникалық

 

университеті, 2008

2

1 ПƏННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ – SYLLABUS

1.1Оқытушылар туралы мəліметтер:

Сабақ жүргізетін оқытушы Бахмағамбетов Б.

Байланыс түрі 92-54-78 ішкі 3-45 Кафедрада болатын уақыты: 109 ауд. 1000 ÷ 1500

1.2Пəн туралы мəліметтер:

Пəн атауы

Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері

 

 

Кредит саны

3

 

 

 

 

 

 

 

 

Өткізу орны

ауд. 13а ткғ

 

 

 

 

 

 

1 кесте

 

 

 

 

Оқу жоспарының көшірмесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курс

Семестр

Кредиттер

 

 

Апталық академиялық сағаттар

 

Бақылау

 

 

Зертханалық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дəріс

 

СӨЖ

 

СОӨЖБарлығы

түрі

 

 

 

 

сабақтар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

2

3

4

 

5

6

 

7

8

9

3

6

1

1

 

1

2

 

2

6

Емтихан

1.3

Пререквизиттері:

 

 

 

 

 

 

 

 

«Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəнін оқып игеруде студенттерге қажетті пəндер тізімі:

Физика; Кен технологиясының негіздері;

Тау жыныстары физикасы; Тау-кен ісінің даму тарихы.

1.4 Постреквизиттері:

«Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəнін оқып игеруде алған білімдер мынадай арнайы пəндерді игеруде қажет:

Тау-кен сызбалары; Жерасты кен қазу технологиясы;

Тау-кен кəсіпорындарын жобалау негіздері.

1.5 Пəннің қысқаша мазмұны

«Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəнін оқытудың мақсаты – болашақ кен инженері мамандарын кеніш ауасының құрамы, ауаның газ, шаң тəріздес қоспаларды жəне жылуды кен қазбаларында тасымалдауы кеніштегі ауа қозғалысының заңдары, ауа мен жыныстардың өзара жылу алмасу процестері, кенішті ауамен қамту жабдықтары мен тəсілдері жəне т.б.оқытып үйрету.

Пəнді оқу нəтижесінде студентер: Жер асты қазбаларындағы ауа қозғалысытарының түрлерін қозғалыстағы ауа қасиеттерінің өзгеруі, кеніш шаңы мен газдарының бөлінуі мен

шектік рұқсат етілген концентрациялары,

жану, жарылу себептері мен олардың алдын алу,

күресу

шаралары,

кеніштің

жылулық

режімдерін, ауа

қозғалысының негізгі заңдарын,

кенішті

желдету

жоспарын,

сұлбалары

мен тəсілдері

жəне желдетуді жобалау туралы

тəжірибелер жинақтауы тиіс; Бұл аталып, келтірілген ілімдерді студенттердің оқып білуі- тау-кен өндірісіндегі өзекті

мəселелерді кəсіби жол жəне ғылыми тұрғыдан шешуге қалыптастырады.

3

1.6 Тапсырмалардың тізімі мен түрлері жəне оларды орындау кестесі

 

Тапсырмалардың түрі жəне оларды орындау мерзімі

2 кесте

 

 

Бақылау

Жұмыс түрі

Жұмыс тақырыбы

 

 

Ұсынылатын

Тапсыру

түрі

 

əдебиетке сілтеме

уақыты

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тау

кен

кəсіпорындары

1

нег. [3-9],

 

Ағымдық

Өзіндік

аэрологиясының

өндірісте-

 

1

 

3

нег. [3-6],

бақылау- 1

жұмыс -1, 2

гі

маңызы

 

жəне

 

оның

апта

міндеттері"

тақырыбына

 

1

қос. [5-7].

 

 

 

 

 

 

 

 

реферат дайындау

 

 

 

 

 

 

 

Кеніш

 

ауасындағы

 

улы

 

Ағымдық

 

жəне

атылғыш

газдардың

1

нег. [9-39],

2

Зертх. жұм -1

концентрацияларын

 

 

2

нег. [4-24],

бақылау- 2.

 

 

3

нег. [6-28],

апта

 

тасымалы

газталдағыштар-

 

 

 

 

3

қос. [4-16].

 

 

 

мен анықтау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Шақтылар мен карьерлер-

 

 

 

 

 

 

де

шаңдардың (көмір

 

не1

нег. [39-56],

 

Ағымдық

Өзіндік

шаңы,

күкіртті

жə

3

сульфидті

 

шаңдар

жəне2 нег. [24-38

бақылау- 3.

жұмыс-3, 4

т.б) жарылысымен күресу-

 

жəне 420 - 427],

апта

 

 

дің

негізгі

 

шаралары" 3 нег. [28-39].

 

 

 

тақырыбына

 

 

реферат

 

 

 

дайындау.

 

 

 

 

 

 

 

 

Ағымдық

 

Қазбалардың сланцталуын

1

нег. [39-56],

4

Зертх. жұм -2

 

3 нег.[28-39],

жəне көмір шаңдарының

 

бақылау- 4.

1

қос. [40-53],

апта

 

күлділігін қадағалау

 

 

 

 

 

5 қос. [3-11].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Метан

 

жəне

 

 

 

көмір

 

Ағымдық

Өзіндік

қышқылы

 

 

 

газының

5

мөлшерлеріне

байланысты

1

нег. [22-39],

бақылау- 5.

жұмыс – 5, 6

3

нег. [17-25].

апта

кеніш санатын (категория-

 

 

 

 

 

 

 

 

сын) анықтау қажет.

 

 

 

 

 

 

 

Адам

 

 

ағзасына

1

кен

 

 

 

қазбаларындағы

 

 

нег. [56-69],

 

 

 

 

 

2

ауа

 

Ағымдық

 

температурасының,

 

нег.[358-380],

6

Зертх. жұм -3

 

3

нег.[39-44],

бақылау- 6.

 

ылғалдылығы

 

 

 

 

 

мен

апта

 

 

қозғалыс

 

 

жылдамдығы- 1 қос. [53-71],

 

 

 

ның əсерлерін бағалау.

 

2 қос. [19-37].

 

 

 

 

 

 

 

Ағымдық

Өзіндік

Кенжарда

жұмыс

істеуге1

нег. [56-73],

7

қолайлы

(комфортный)

2

нег. [38-41],

бақылау- 7.

жұмыс – 7, 8

жылулық

 

жағдайларды

апта

 

3

нег. [39-44].

 

 

анықтау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аралық

 

1 модуль бойынша

 

 

 

 

 

бақылау - 1

 

бақылау сұрақтары

 

 

 

 

 

 

 

Тау кен қазбаларында

 

1

нег. [56-73],

 

Ағымдық

 

ауаның температурасын,

2

нег.[38-45],

8

Зертх. жұм -4

ылғалдылығы, шығыны

3

нег.[39-46],

бақылау- 8.

апта

 

мен қозғалыс

 

 

 

7

қос. [3-25].

 

 

 

 

 

 

 

 

жылдамдығын қадағалау

 

 

 

 

4

Ағымдық

Өзіндік

Қазбаның кедергісі мен

 

1

нег. [73-110],

9

 

3

нег. [46-77].

бақылау- 9.

жұмыс – 9, 10

депрессиясын анықтау

 

апта

 

1

қос. [75-123].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

нег. [94-112],

 

 

 

Үйкеліс жəне жергілікті

 

2 нег.[65-103],

10

Аралық

 

 

3

нег.[60-77],

Зертх. жұм -5

аэродинамикалық

 

бақылау - 10

 

2

қос. [216-227],

апта

 

кедергілерді анықтау.

 

 

 

 

3

қос. [13-18],

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6

қос. [3-9].

 

 

 

"Ауа

ағындарының

 

Ағымдық

Өзіндік

түрлері мен

сипаттама-

1

нег. [82-92],

11

3

нег. [58-60].

бақылау11.

жұмыс -11, 12

лары" тақырыбына реферат

апта

1

қос. [84-97].

 

 

жазу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ауа құбырларынан өтетін

1 нег. [314-328],

12

Аралық

Зертх. жұм -6

ауаның орташа

 

 

2 нег.[139-149],

бақылау - 12

жылдамдығы мен

3 нег.[121-123],

апта

 

 

 

мөлшерін анықтау.

1 қос. [202-223].

 

 

 

"Кенішті

 

 

1

нег.[306-314],

 

 

 

желдету

 

 

 

сұлбалары мен тəсілдері"

2

нег.[247-408],

 

Ағымдық

Өзіндік

3 нег.[113-140],

13

бақылау13.

жұмыс –13, 14

тақырыбына

қысқаша

1

қос.[339-349

апта

реферат жазу.

 

 

 

 

 

 

жəне 402-433],

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

қос.[73-205].

 

Аралық

 

Желдеткіш

қондырғысы-

1 нег. [334-336

14

Зертх. жұм -7

ның толық

депрессиясынжəне 407-409],

бақылау - 14

өлшеу.

 

 

2 нег.[410-422],

апта

 

 

 

 

 

 

 

 

3

қос. [18-21].

 

Аралық

 

2 модуль бойынша

 

 

 

бақылау - 2

 

бақылау сұрақтары

 

 

 

Қорытынды

 

Курстық жоба

 

 

15

бақылау

 

Емтихан

 

 

 

 

 

1.7 Əдебиеттер тізімі.

Негізгі əдебиеттер:

1.Ушаков К. З., Бурчаков А. С., Пучков Л. А., Медведев И. И. Аэрология горных предпрятий. М: «Недра», 1987.

2.Гращенков Н. Ф., Петросян А. Э., Фролов М.А. и др. Рудничная вентиляция (Справочник), М: «Недра», 1988.

3.Н. Жайсаңбай. Тау-кен кəсіпорнының ауатанымы. Алматы: «Ғылым», 2002.

Қосымша əдебиеттер:

1.Ушаков К. З., Бурчаков А. С., Медведев И. И. Рудничная аэрология. М: «Недра», 1978.

2.Битколов Н. З., Медведев И. И. Аэрология карьеров. М: «Недра», 1992.

3.Бахмағамбетов Б., Рүстемов С. Т., Елузах М. Руководство по лабораторным работам рудничной эрологии. Алматы, «КазНТУ», 2006.

4.Бахмағамбетов Б., Рүстемов С. Т. Контроль содержания пыли в рудничной атмосфере. МУ к лабораторной работе. Алматы, «КазНТУ», 2001.

5.Б. Бахмагамбетов, С. Рүстемов. Контроль осланцевания выработок и определение зольности угольной пыли. МУ к лабораторной работе. Алматы, «КазНТУ», 2001.

6.Кен қазбаларының аэродинамикалық кедергілерін есептеу. Алматы, «ҚазҰТУ», 2003.

7.Контроль температуры, влажности, расхода и средней скорости движения воздуха в горных выработках. МУ к лабораторной работе. Алматы, «КазНТУ», 2001.

5

1.8 Білімді бақылау жəне бағалау

2 кесте

Бақылау түрлеріне қарай рейтингтік балдарды бөлу

Қорытынды бақылау түрі

Бақылау түрлері

%

Емтихан

Қорытынды бақылау

100

Аралық бақылау

100

 

 

Ағымдық бақылау

100

“Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері ” пəнінен бақылаудың барлық түрлерін өткізу бойынша оқу процесінің күнтізбелік кестесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 кесте

Апталар

1

2

3

4

5

6

7

 

8

9

10

11

12

13

14

 

 

15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Апталық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

бақылау

1

1

1

1

1

1

2

 

1

1

1

1

1

1

2

 

 

1

саны

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау

Ө

 

З

Ө

 

З

Ө

Ө

З

З

Ө

З

 

Ө

З

З

 

Ө Ө

түрлері

 

 

 

 

 

 

АБ

 

 

 

 

 

 

 

АБ

 

 

 

Бақылау түрлері: Ө – студенттердің өзіндік жұмысы, З – зертханалық жұмыс, АБ – аралық бақылау.

Қорытынды бақылау түрі – Емтихан.

 

Студенттердің білімдерін бағалау

4 кесте

 

 

Баға

Əріптік

Рейтингтік

Балмен

эквивалент

балл, %

 

 

Өте жақсы

А

95-100

4

А-

90-94

3,67

 

Жақсы

В-

85-89

3,33

В

80-84

3,0

 

В-

75-79

2,67

 

С+

70-74

2,33

Қанағаттанарлық

С

65-69

2,0

С-

60-64

1,67

 

D+

55-59

1,33

 

D

50-54

1,0

Қанағаттанарлықсыз

F

0-49

0

Модуль жəне аралық аттестация бойынша бақылау жүргізуге арналған сұрақтар тізімі

1 модуль бойынша бақылау жүргізу үшін сұрақтар:

1.Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері пəні жəне оның негізгі бөлімдері.

2.Атмосфералық ауа жəне кеніш ауасы.

3. Кеніш ауасының қандай зиянды жəне улы қоспаларын ,білесізоларға қысқаша сипаттама беріңіз.

4.Кеніш ауасының қандай радиоактивті қоспаларын білесіз.

5.Кен қазбаларымен қозғалысы кезінде ауа құрамы қалайша өзгереді.

6.Кеніш ауасын ластану себептері.

7.Абсолютті газмолдылық дегеніміз не жəне ол қалай анықталады.

8.Метанның жану реакциясы жəне ауалықметанды қоспалардың жарылу шегі.

9.Салыстырмалы газмолдылық деген не жəне ол қалай анықталады.

10.Кенорнының газмомолдылығы (газоностность) дегеніміз не?

6

11.Метанның пайда болу (существования) жəне бөлліну түрлері.

12.Тау кен қазбаларындағы метанның ШРК .

13.Газсыздандыру əдістері.

14.Кеніш шаңы жəне оның түрлері.

15.Кеніш ауасының шаңдылығын анықтау əдістері.

16.Ірілі-ұсақты бөлшектеріне байланысты шаңдардың жіктелуі.

17.Шаңдарының атылысына қарсы күресудің негізгі шаралары.

18. Кеніш ауасы мен тау-кен жыныстарының арасындағы жылуалмасу.

19.Атмосфералық ауаның қызуы жəне ылғалдылығы.

20.Кеніш ауасын суытатын қандай қондырғыларды білесіз.

2 модуль бойынша бақылау жүргізу үшін сұрақтар:

1.Атмосфералық қысымды анықтауға арналған формулаларды жазыңыз.

2.Аэродинамиканың негізгі түсініктері.

3.Массаның жəне энергияның сақталу заңдарының маңызы.

4.Кеніштің атмосфералық қысымының түрлері.

5.Ламинарлы жəне турбулентті ауа қозғалыстары.

6.Шектелген жəне еркін ауа ағымдарына сипаттама беріңіз.

7.Кеніштердегі ауа ағымдарының геометриялық, кинематикалық жəне динамикалық ұқсастығы жəне Рейнольдс санына сипаттама беріңіз.

8.Турбулентті еркін ағыстар дегеніміз не?.

9.Тұйық қазбаларды желдету тəсілдерін атаңыз.

10.Кенішті желдетудің қандай тəсілдерін білесіз.

11.Кенішті желдетудің қандай сұлбалары бар.

12. Депрессия жəне ол қалай анықталады?

13.Желдеткіштің қандай түрлерін білесіз.

14.Кеніштегі ауа жоғалымы (утечка) дегеніміз не?

15.Орталықтандырылған желдету сұлбасы, оның артықшылығы мен кемшіліктері.

16.Айдама желдетіс тəсілі,қысқаша сипаттама беріңіз .

17.Сорма желдетіс тəсілі, оның артықшылығы мен кемшіліктері.

18.Күрделі (аралас) желдету тəсілі, артықшылығы мен кемшіліктерін атаңыз.

19.Карьерді табиғи желдетудің сұлбаларын білесіз.

20.Тұйық қазбаларды жергілікті желдеткіштермен желдетудің маңызы.

Аралық аттестацияға арналған сұрақтар:

1.Кеніш ауасының құрамдас бөліктері..

2.Кеніш ауасының зиянды, улы жəне радиоактивті қоспаларына сипаттама беріңіз.

3. Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі, ауаны ластаушы көздерге сипаттама беріңіз.

4.Кеніштің газбөлінісі (газообильность) жəне оның қандай түрлерін білесіз.

5.Метан жəне оның физика-химиялық қасиеттері?

6.Метанның қарапайым жəне сыздықтап бөлінуі (суфлярное).

7.Газсыздандырудың əдістері, оларға сипаттама беріңіз.

8.Кеніш шаңы жəне оның жану жəне жарылу қасиеттері.

9.Кен жзəне бикенорындарын қазу кезіндегіБҚЕ (ЕПБ) бойынша жүйелі түрде қадағаланатын климаттық параметрлерді атаңыз.

10.Кеніш ауасының қызу - ылғалдылық шамашарттарына сипаттама беріңіз.

11.Кеніш ауасын салқындату.

12.Аэростатика негізгі заңдары мен теңдеулеріне сипаттама беріңіз.

13.Кеніштік аэродинамиканың негізгі түсініктері мен заңдары.

14.Кеніштегі атмосфералық қысымдарды анықтау.

15.Ауа қозғалысының режімдері жəне оларды анықтау.

7

16.Кеніштегі ауа ағымының қандай түрлерін білесіз.

17.Кеніштегі ауа жоғалымының (утечка) түрлері жəне оны анықтау жолдары.

18.Бас желдеткіш қондырғысының өнімділігі мен деперссиясын анықтау.

19.Кенішті желдету əдістері қалай таңдалады.

20.Карьерді жел энергиясымен табиғи желдету.

1.9Курстың саясаты мен процедурасы

Сабаққа барлық студенттер қатысуы керек, қатыспаған сабақты өтейді. Практикалық сабақты кезекті бақылау ретінде уақытында тапсыру қажет. Уақытында тапсырмаса кезекті бақылаудың баллы төмендетіледі. Аралық бақылау тест түрінде қарастырылған жəне оқу графигінің календарлық жоспары бойынша орындалады.

2 НЕГІЗГІ ТАРАТЫЛАТЫН МАТЕРИАЛДАР МАЗМҰНЫ

Курстың тақырыптық жоспары

 

 

 

Тақырып атауы

 

 

 

 

 

Академиялық сағат саны

 

 

 

 

 

 

 

 

Дəріс

 

Зертханалық

СОӨЖ СӨЖ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 модуль. Кеніш атмосферасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе. Кеніш ауасы. Кен қазбаларымен

 

2

 

2

6

6

 

1

қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі.

 

 

 

 

Ауаның

құрамдас

бөліктері

жəне

ауаның

 

 

 

 

 

 

 

улы қоспалары. Кеніштің газмолдылығы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Метан.

 

 

Метанның

физика-химиялық

 

 

 

 

 

 

 

касиеттері.

Шақтыларда

метанның

 

бөліну

2

 

2

4

4

 

2

түрлері. Тау кен қазбаларын газсыздандыру.

 

 

 

Кеніш шаңы. Шаң қоспаларының жану жəне

 

 

 

 

 

 

 

жарылу қасиеттері мен себепкер факторлар.

 

 

 

 

 

 

 

Кеніштің

 

жылулық

 

режімдері. Кен

 

 

 

 

 

 

3

қазбаларының

микроклиматы.

Кеніш

2

 

2

4

4

 

ауасының қызу-ылғалдылық шамашарттары.

 

 

 

Кеніш ауасын салқындату.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 модуль. Кеніштің аэромеханикасы

 

 

 

 

 

 

 

мен аэродинамикасы, кенішті желдету

 

 

 

 

 

 

 

Аэростатика

мен

 

аэродинамиканың

 

 

 

 

 

 

4

негізгі

заңдары

мен

теңдеулері. Ауа

2

 

2

4

4

 

 

қозғалысының режімдері мен ауа ағымының

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

түрлері.

Кеніштердегі

ауа

ағымдарының

 

 

 

 

 

 

 

ұқсастығы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тұйық

 

 

қазбаларды

желдету. Кенішті

 

 

 

 

 

 

5

желдету

 

сызбалары мен

тəсілдері жəне2

 

2

4

4

 

 

оларды таңдау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кеніш желдетісін жобалау. Шақталық

 

 

 

 

 

 

6

желдетіс

 

 

ғимараттары,

құралдары

 

мен

2

 

2

4

4

 

жабдықтары.

Шақты

 

желдетісінің

 

 

 

экономикалық шамашарттарын есептеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Карерді

 

табиғи

желдету

 

сұлбалары.

 

 

 

 

 

7

Карьерді

 

 

желдетудің экономикалық

3

 

3

4

4

 

шамашарттарын

есептеу. Кеніштік

 

шаң

 

 

 

желдетіс қызметі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Барлығы

 

 

 

 

 

 

 

15

 

15

30

30

 

8

2 Дəрістік сабақ конспектілері

1 дəріс. Кіріспе. Кеніш ауасы. Кен

қазбаларымен

қозғалысы

кезіндегі ауа

құрамының өзгеруі. Ауаның құрамдас

бөліктері жəне

ауаның

улы қоспалары.

Кеніштің газмолдылығы.

 

 

 

Кіріспе. Тау-кен кəсіпорындарының аэрологиясы - тау кен ғылымының бір саласы, мұнда кеніш ауасының құрамы, ауа қозғаласының заңдары, ауаның газ, шаң секілді қоспаларды

тасымалдауы,

жерасы

қазбаларымен

шаңдар

мен

жылудың

тасымалда, кенуыіш

аэромеханикасы мен аэродинамикасы жəне т.бмаңызы зор мəселелер зерттеледі. Жалпы,

 

тау кен кəсіпорындарының аэрологиясы кенішті желдетудің

ғылыми негізі ,

ретінде

инженерлік

тұрғыдан

оның əдістері

мен

құрал-жабдықтарын

қарастырады. Кенішті

(шақтыны) желдетудің негізгі мəселесі ол– жерасты ғимараттарына таза ауа беріп, оларды қазбаларға, бөлімшелерге, телімдерге жəне т.б. бөлу (тарату) жəне олардағы ласталған ананы сыртқа шығару.

Кен кəсіпорындарының аэрологиясы төменде келтірілген мынадай ең негізгі бөлімдерден тұрады:

1.Кеніш атмосферасы. Бұл бөлімде жер асты қазбаларындағы ауа қозғалысқа

түскенде оның өзгермелілігі, кеніш ауысын

құрайтын газдардың қасиеттері, газдардың

кеніш ауасына түсуі, кеніш шаңдарының

жану əрі жарылу себептері жəне олармен

күресу жолдары (шаралары) қарастырылады.

 

2. Кеніш аэромеханикасы. Бұл бөлімде кеніштегі ауа қозғалысының заңдары, ауа ағымдары мен ағыншалары арқылы газбен шаңдардың тасымалдануы жəне олардың бөлінуі,

ауа мен тау кен жыныстарының өзара жылу алмасуы процестері қарастырылады.

 

 

3. Кенішті желдету. Кенішті ауамен қамту жабдықтары мен

техникалық тəсілдері,

ауа құрамын бақылау жəне осы жұмыстарды ұйымдастыру мəселелері қарастырылады.

Кеніш

ауасы. Кеншілердің

еңбек

өнімділігі,

денсаулығы

сондай-ақ, олардың

өмірі

атмосфералық ауаның жағдайына тікелей байланыста болып келеді: ауаның тазалығы, оның

қызыуы, ауаның жылдамдығы, оның жеткілікті көлемде болуы т.б.

 

 

 

Атмосфералық

ауа – жерді

айнала

қоршаған

тор

іспеттес

газ бен будың

қоспасынан

тұрады. Ауа үнемі қозғалыста болады, сол себепті

оның қысымы, қызуы

жылудың

уақытына,

жердің

ендігіне,

теңіз

деңгейінен

биіктігіне

байланысты

болып келеді

(-80 0 C+500C дейін ). Ауаның

атмосфералық қысымы теңіз деңгейінен101,3 кПа (101,3 x

мм. су .бағ.) деп қабылданған. Негізгі қысым ауаның ылғалдығына, қызуына, ауа ағымының алмасу жылдамдығына байланысты жəне 80 – 120 кПа аралығында өзгеріп тұрады.

Бірегей қалыптасқан жағдайда теңіз деңгейінен биіктік өскен сайын атмосфералық қысым азая түседі.

Жер бетіндегі газдың бөлінуі мен жұтылу үдірісі арасында динамиклық тепе– теңдік қалыптасқан. Атмосфералық ауаның құрамы іс жүзінде тұрақты: мысалы азот N2 = 78,08%;

оттегі (O2) = 20,95%; аргон (A2) = 0,93% (M = 39,95); көміртегі қышқыл газы (CO2) – 0,03%;

ал гели, неон, криптон, ксенон, озон секілді газдардың қосындысы 0,01% - ға тең. Оттегінің бөлініп шығуының ең негізгі бастауы мұхиттағы планктонды қабыршақтар жəне өсімдіктер. Көміртегі газы жанар таулардың пайда болуы, қышқылдану үдірістері барысында бөлініп шығып отырады.

Атмосфералық ауада шаң, мұздың кілегейленген талшықтары, ылғалдың тамшылары болады.

Материк пен өндірістік аймақтарда жəне ауа райы өте құрғақ жерлерде шаңдылық пен түтін ең жоғары деңгейде болады. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы оннан жүз пайызға дейінгі аралықта құбылып тұрады.

Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі. Тау – кен қазбаларын толтыратын атмосфералық ауа кеніштің(рудничный ) ауасы деп аталады. Кеніш ауасының құрамы жəне шамашарттары атмосфералық ауадан өзгеше.

9

Егер кеніш ауасының құрамы атмосфералық ауа құрамымен салыстырғанда өзгеріске ұшырамаса немесме өте аз мөлшерде ауытқыса, онда мұндай ауаны таза немесе ластанбаған деп айтамыз.

Кеніш ауасының атмосфералық ауа құрамынан айырмашылығы болса, онда мұндай ауаны ластанған ауа деп айтамыз.

Таза ауа беретін қазбаларды– ауа беретін, ал ластанған ауа жүретін қазбаларды-

желдеткіш қазбалар деп бөледі.

 

Тау-кен қазбаларымен жүретін

ауа құрамының өзгеруі оттегі құрамының азаюына,

көміртегі газының, азоттың, метанның, көміртегі шала тотығының жəне басқа газдардың,

шаң құрамының көбеюіне əкеліп

соғады. Сонымен бірге ауаның қызуы, атмосфералық

қысым да өзгеріп тұрады.

 

Ауаның ластану себептері:

 

а) технологиялық көздер – жарылыс жұмыстары,іштен жанатын қозғыштардың жұмысы, шыңтастан пайдалы қазбалар мен бос жыныстарды бұзу, тасу, тасымалдау, түсіру, тиеу үдірістері т.б.

б) табиғи көздер – тау-кен жыныстарын жалаңаштау. Бос жыныс пен көмірлерді ұсақтау, тау-кен қазбаларымен қилысып өтетін минералды көздер, жарықшақтар, геологиялық бұзылымдар т.б. Кеніш ауасындағы газдың құрамы оның жиынтығымен сипатталады, демек белгілі бір газдың салмағының (көлемінің) сол ортаны құрайтын газды ауа қоспаларының салмағына (көлеміне) қатынасын айтады. Газдың жиынтығын белгілі бір газ салмағының қоспа көлеміне қатынасы арқылы да өрнектеуге болады(мг/л). Осы екі көрсеткіштің біреуі белгілі болса, екіншісін төмендегі теңдеу арқылы табуға болады. Мысалы, егер газдың көлемдік жиынтығы (GК' %) белгілі балса, онда газдың салмақтық жиынтығын Gсол мг/л мына теңдеумен анықтауға болады.

Gсал = 0,466 M Gкөл ' мг/л

(1.1)

мұнда М - газдың салыстырмалы

молекулалық салмағы, г; G көл - газдың көлемдік

жиынтығы, %.

 

 

Су ағыны мол болатын кеніштерде жер асты қазбаларындаылғал өте көп болады, жер

бетімен салыстырғанда кенді су

арқылыт өндіріп

тасмалдайтын кеніштерде кеніштің

ауасының ылғалдылығы орасан жоғары. Су тасқыны аз(мүлде жоқ) кеніштерде кеніш ауасының ылғалдылығы тау жыныстарының қызуына байланысты, мысалы жазда ылғал көп болса, ал қыста ол аз мөлшерде болады. Таулы аймақтарда (теңіз деңгейінен жоғары) орналасқан кеніштерде ауа қысымы теңіз деңгейімен салыстырғанда төмен келеді.

Ауаның құрамдас бөліктері. Оттегі (Q2) - түссіз, дəмсіз жəне иіссіз .газОның тығыздығы ауамен салыстырғанда 1,11 г/см3, молекулярлық салмағы-32 г. Егер қызу t0=0°C жəне атмосфералық қысым 101,3 кПа болса, 1 л оттегінің салмағы 1,43 г. Оттегі суда өте нашар ериді (5 % көлемі ғана ериді), басқа заттармен тез қосылады. Адам өміріне оттегі өте қажет. Мысалы адам тамақ ішпей 30–40 күн, сусыз 10–12 күн өмір сүре алса, ал оттегінсіз 4– 5 минут ішінде өмірі тоқталады. Жұту жолдары арқылы оттегі өкпеге барады, одан қанға түсіп бүкіл адам денесіне тарайды. Қан арқылы өкпеге көмірқышқыл газы да барады, дем шығарғанда ол газда өкпеден аластатылады(сыртқа шығарылады). Жəй отырған кісі0,3 л/мин оттегі қабылдайды (яғни жұтады), ал ауыр жұмыс істесе, онда 3–4 л/мин оттегі жұтады.

Ғылыми түрде дəлелденгені адам ауадағы оттегінің20 % ғана денеге сіңіре

алады.

Жұтылғаны О2 = 17% тең. Адам дем шығарғанда, көмір қышқыл газы сыртқа

бөлініп

шығады.

 

Белгілі бір тең уақыт аралығында сыртқа шығарылған көмір қышқыл газының адам денесінің қабылдаған оттегінің көлеміне(салмағына) қатынасын дем алу немесе тыныстау коэффициенті деп атайды.

Егер адам жұмысты бірқалыпта атқарса онда тыныстау коэффиценті<1, ал ауыр жұмыста (тез, лезде) онда ол коэффициент >1.

Бір минут ішінде жəй тыныстап отырған адам16–18 рет жұтынады, бір жұтқанда ол 0,4 – 0,5 л көлемінде ауа қабылдайды, демек бір минутта 8 л-ге жуық ауа жұтады. Ауыр жұмыс

10

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]