ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ BILIMLENDIRIW,

ILIM HÁM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI

MUHAMMED AL-XOREZMIY ATÍNDAǴÍ TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI

NÓKIS FILIALÍ

TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARÍ HÁM

KÁSIPLIK TÁLIM FAKULTETI

Informaciyalıq qawipsizlik baǵdarı 1-kurs studenti

“Programmalastíríw I” páninen

ÓZBETINSHE JUMÍS

Tema: Programmalastırıw tillerinin’ strukturası

Orınlaǵan: Aytmuratova G.

Qabıllaǵan: Kalmuratov B.

Joba

I. Kirisiw

II. Tiykarǵı bólim

1. C++ strukturasi

2. Identifikator

3. C++ tilinde berilgenler ham olardin tipleri

4. C++ te jumisti baslaw

5. C++ sintaksisi

6. Tekst shigariw

7. Kommentariyalar

III. Juwmaqlawshı bólim

IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar

Kirisiw

C++ tili hám strukturası. C++ programmalastırıw tili - hár qıylı qosımsha islengen bibliotekalar jıynaǵına iye universal programmalastırıw tili bolıp tabıladı. C++ tili sistemalı programmalastırıwda da keń qollanıladı. Bul tilde joqarı nátiyjeli programmalardı, sonıń ishinde operaciyalıq sistemalardı, drayverlerdi jazıw múmkin. C++ universal programmalastırıw tili bolıp, hár qıylı dárejedegi máseleler ushın sheshim tabıw múmkin.

C++ programmalastırıw tilin 1979-1985 jıllar aralıǵında daniyalı kompyuter injeneri Byarne Straustrup islep shıqqan. Anıǵıraq aytsaq, Straustrup C tiline uqsaytuǵın, artıqsha imkaniyatlarǵa iye, iykemli hám kúshli programmalastırıw tilin islep shıǵıwdı qáledi. Hám ol óz niyetine jetip, kópshilikke tanımal tildi islep shıǵıp IT álemine úlken jetiskenlik alıp keldi. C tiliniń rawajlanǵan variantı sıpatında C++ tilin alıwımız múmkin. 1972 jılda Denis Rich hám Brayan Kernegi tárepinen C tili jaratılǵan. 1980 jılda Byern Straustrup C tiliniń áwladı C++ tilin jaratadı, onda strukturalı hám obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw texnologiyası bazasında programma jaratıw múmkinshiligi tuwıldı.

Bul tildiń ústin turatuǵın tárepi ol jaǵdayda Obiektke jóneltirilgen programmalastırıwdıń ámeldegi bolǵanında dep qaraw múmkin. C++ tili túrli baǵdardaǵı ónimler yaralishida áhmiyetli hám ataqlı bolǵan, atap aytqanda video oyınlar, desktop programmaları, serverler, túrli baylanıs quralların mısal retinde kóriw múmkin.

C++ te jaratilgan ataqli programmalar ham platformalar;

• Windows;

• Facebook (saerver);

• Adobe Photoshop,Illustrator, Premiere Pro;

• Mozilla Firefox;

• MySQL server;

• AutoDesk Maya;

C++ tilinde programma jaratıw bir neshe basqıshlardan ibarat boladı. Dáslep, tekst redaktorında (ádette programmalastırıw ortalıǵınıń redaktorında) programma 7 teksti teriledi, bul fayldıń keńeytpesi «.cpp» boladı. Keyingi basqıshta programma teksti jazılǵan fayl kompilyatorǵa uzatıladı, egerde programmada qátelikler bolmasa, kompilyator «.obj» keńeytpeli obyekt modul faylın payda etedi. Aqırǵı adımda komponovka (jıynawshı) járdeminde «.exe» keńeytpeli orınlanıwshı fayl - programma payda boladı. Basqıshlarda júzege keletuǵın fayllardıń atları baslanǵısh tekst faylınıń atı menen birdey boladı. Kompilyaciya processiniń ózi de eki basqıshtan ibarat boladı. Dáslep preprocessor isleydi, ol teksttegi kompilyaciya direktivaların orınlaydı, sonday-aq #include direktivası boyınsha kórsetilgen bibliotekalardan C++ tilinde jazılǵan modullerdi programma quramına kiritedi. Keyinirek keńeytilgen programma teksti kompilyatorǵa uzatıladı. Kompilyator ózi de programma bolıp, C++ tilinde jazılǵan programma teksti onıń ushın kiriwshi maǵlıwmat bolıp esaplanadı. Kompilyator programma tekstin leksema (atomar) elementlerge ajıratadı hám onı leksikalıq, keyin bolsa sintaksislik analiz etedi. Leksikalıq analiz processinde ol tekstti leksemalarǵa ajıratıw ushın «probel ajıratıwshısın» isletedi. Probel ajıratıwshısına - probel belgisi (‘⊔’), ‘\t’ - tabulyaciya belgisi, ‘\n’- keyingi qatarǵa otiw belgisi, basqa ajıratıwshılar hám kommentariyalar esaplanadı. Programma teksti túsinikli bolıwı ushın kommentariyalar isletiledi. Kommentariyalar kompilyator tárepinen «ótkerilip» jiberiledi hám olar programma orınlanıwına hesh qanday tásir etpeydi. C++ tilinde kommentariyalar eki koriniste jazılıwı múmkin. Birinshisinde “/*” hámde “*/” belgiler aralıǵında jaylasqan barlıq belgiler izbe-izligi kommentariya esaplanadı, ekinshisi «bir qatarlı kommentariya» dep ataladı hám “//” belgilerden baslanǵan hám qatar aqırına shekem jazılǵan belgiler izbe-izligi boladı. Kommentariyanıń birinshi korinisinde jazılǵan kommentariyalar bir neshe qatar bolıwı hám olardan keyin C++ operatorları dawam etiwi múmkin. Mısal. int main() { //bul qatar kommentariya esaplanadı 8 int a = 0; //int d; int c; /* int b = 15 */ /* - kommentariya baslanıwı a = c; kommentarıya tamamlanıwı */ return 0; } Programmada d, b ózgeriwshiler járiyalanıwları esapqa alınbaydı hám a = c ámeli orınlanbaydı. Tómende C++ tilindegi ápiwayı programma teksti keltirilgen. #include //baslama fayldı qosıw int main () //bas funkciya anıqlaması { //blok ashılıwı cout << ”Sálem dúnya!\n”;//qatardı shıǵarıw return 0; //funkciya qaytaratuǵın mánis } //blok jabılıwı Programma orınlanıwı nátiyjesinde ekranǵa “Salem dunya!” qatarı shıǵarıladı. Programmanıń 1-qatarında #include preprocessor direktivası bolıp, programma kodına aǵımlı oqıw/jazıw funkciyaları hám onıń ózgeriwshileri járiyalanıwı jaylasqan «iostream.h» baslama faylın qosadı. Keyingi qatarlarda programmanıń jalǵız, tiykarǵı funkciyası - main() funkciyası anıqlaması keltirilgen. Sonı aytıp ótiw tiyis, C++ programmasında álbette main() funkciyası bolıwı shárt hám programma sol funkciyanı orınlaw menen óz jumısın baslaydı. Programma denesinde konsol rejiminde belgiler izbe-izligin shıǵarıw ámeli qollanılǵan. Maǵlıwmatlardı standart aǵımǵa (ekranǵa) shıǵarıw ushın tómendegi format isletilgen: cout << ańlatpa; Bul jerde sıpatında ózgeriwshi yamasa sintaksisi tuwrı jazılǵan hám qandayda bir mánis qabıl etiwshi til ańlatpası keliwi múmkin. Máselen: 9 int ózg = 324; cout << ózg; //pútin san shıǵarıladı Berilgenlerdi standart aǵımnan (ádette klaviaturadan) oqıw tómendegi formatta ámelge asırıladı: cin >> ózgeriwshi; Bul jerde mánis qabıl etiwshi ózgeriwshiniń atı. Mısal: int Jas; cout << ”Jasıńızdı kiritiń_”; cin >> Jas; Pútin tiptegi Jas ózgeriwshisi kiritilgen mánisti ózlestiredi. Kiritilgen mánistiń ózgeriwshi tipine sáykes keliwin tekseriw juwapkershiligi programma dúziwshige júklenedi. Bir waqıttıń ózinde probel járdeminde bir neshe hám hár qıylı tiptegi mánislerdi kiritiw múmkin. Mánis kiritiw túymesin basıw menen tamamlanadı. Eger kiritilgen mánisler sanı ózgeriwshiler sanınan kóp bólsa, «artıqsha» mánisler bufer yadına saqlanıp qaladı. #include int main() { int x, y; float z; cin >> x >> y >> z; cout << ”Oqılǵan mánisler\n”; cout << x << ’\t’ << y << ’\t’ < háreketi ámelge asırıladı. Sonı aytıw tiyis, aǵımǵa mánis kiritiwde probel ajıratıwshı esaplanadı. Háqıyqıy sannıń pútin hám bólshek bólekleri ‘.’ belgisi menen ajıratıladı

Ne ushın C++?

C++ ónimliligi joqarı qosımshalardı islep shıǵarıwǵa arnalǵan imkaniyatı kóp programmalastırıw tili. Ol IT qánigelerge sistemalı resurslar menen yadtı basqarıwǵa ayrıqsha imkaniyat beredi. Biz biletuǵın, paydalanatuǵın programmalardıń kópshiligi mine usı tilde jazılǵan hám kóplegen zamanagóy tillerdiń islewine C++ sintaksisi túrtki bolǵan.

Tez. C++ programmalastırıw tilinde kodtıń orınlanıw tezligi joqarı, sol sebepten IT tarawında bárqulla talapqa iye. Ulken maǵlıwmatlar yamasa bir neshe ónimlilikti talap etetuǵın procesler menen jumıs islewde C++ tilin itibarǵa alǵan maqul.

Universal. Haqıyqatında da C++ qollanılmaytuǵın baǵdarlamalastırıw tarawı kemde-kem. Robototexnika, mikrokontrollerler, IoT, kompyuter hám mobil qollanbalar, oyınlar menen modellestiriw sistemaları, neyronlı tarmaqlardaǵı statistikanı qayta islew tarawında C++ tilisiz kóz aldımızǵa keltiriw múmkin emes.

Aktual. C++ bárqulla jańalanıp, jetilistirip barıladı. Zamanagóy tendenciyalarǵa ere alıwı - normal jaǵday.

Áhmiyetli. Java, JavaScript, С# sıyaqlı kóplegen programmalastırıw tilleri C++ principlerine tiykarlanǵan. Kóplegen IT universitetleriniń oqıw baǵdarlamasında C++ kursı minnetli esaplanadı. Jámiyette “C++ programmalastırıw tilin biletuǵın qánige ózge tillerdi ańsat meńgerip ketedi” degen pikir qáliplesken.

Talapqa iye. Joqarıda kórsetilgen argumentlerge súyenetuǵın bolsaq, C++ programmalastırıw tilin biletuǵın qánigelerge jumıs jetkilikli.

C++ tiliniń jáne bir áhmiyetli tárepi, bul ANSI standartı talapları tiykarında jaratılǵan. C++ tiliniń tiykarǵı túsinikleriniń biri klasslar bolıp tabıladı. Klass – bul paydalanıwshı tárepinen jaratılǵan (ańlatılǵan) til. C++ tilinde C tiliniń derlik barlıq imkaniyatları saqlanǵan. Buǵan tiykarǵı sebep, C++ tili payda bolıwı menen bir waqıtta, kóplegen paydalanıwshılar tárepinen C tilinde bir qansha programmalar jaratılǵan edi. Bunday tayar túrdegi programmalarǵa qayta ózgeris kiritkende de C++ kompilyatorı programma tekstinen hesh qanday qátelik tappaydı, yaǵnıy, bunda programmanı hár eki tilden de paydalanıp dúziwge boladı.

C++ tilin jaratıw dawamında kóplegen tillerden kerekli tárepleri (qásiyetleri) alınǵan. Atap aytqanda, Simila 67 tilinen klasslar koncepciyası, Algol-68 tilinen operatsiyalardı júklew hám ózgeriwshilerdi programmanıń qálegen jerinde táriyplew h.t.b. qásiyetleri alınǵan.

C++ tili alfaviti

Hár bir tildegi ańlatpalardı ańlatıwda belgili bir simvollar jıynaǵınan

paydalanıladı. Máselen: inglis tilinde jazılǵan kitapta 26 latın háripleri, 10

arab cifrları hám de bazı bir irkilis belgileri - kombinaciyalarınan paydalanadı.

Tap sonday, C++ tilide latın alfavitiniń 26 kishi háribinen: abcdefghijklmnopqrstuvwxyz, latın alfavitiniń 26 bas háriplerinen:

ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ

on arab cifrlarınan: 0123456789

hám tómendegi arnawlı belgilerden:

= - * / = , . _ : ; ? ” ' ~ | ! # % $ & ( ) [ ] { } ^ @

ibarat.

Arnawlı simvollar bir-birinen probel (bos orın) menen ajıralıp turadı. Probel menen ajıratılmaǵan bazı bir simvollar izbe-izligi de bir simvol mánisin beredi.

Mısalı:

++ -- == && || << >> >= <= += -= /= ?: :: /* */ //

Identifikatorlar

Programmalastırıw tiliniń áhmiyetli bazalıq túsiniklerinen biri - identifikator túsinigi esaplanadı. Identifikator degende úlken hám kishi latın háripleri, cifrlar hám astınǵı sızıq (‘_’) belgilerinen dúzilgen hám cifrdan baslanbaytuǵın belgiler izbe-izligi túsiniledi. Identifikatorlarda háriplerdiń registrları (úlken yamasa kishiligi) esapqa alınadı. Mısal ushın, RUN, run, Run - bul hár qıylı identifikatorlar esaplanadı. Identifikator uzınlıǵına shegara qoyılmaǵan, bıraq olar kompilyator tárepinen tek basındaǵı 32 belgisi menen párıqlanadı. Identifikatorlar gilt sózler, ózgeriwshiler, funkciyalar, metkalar hám basqa obyektlerge at beriwde isletiledi. C++ tiliniń gilt sózlerine tómendegiler kiredi: asm, auto, break, case, catch, char, class, const, continue, default, delete, do, double, else, enum, explicit, extern, float, for, friend, goto, if, inline, int, long, mutable, new, operator, private, protected, public, register, return, short, signed, sizeof, static, struct, swith, template, this, throw, try, typedef, typename, union, unsigned, virtual, void, volatile, while. Joqarıda keltirilgen identifikatorlardı basqa máqsette isletiw múmkin emes. Processor registrların belgilew ushın tómendegi sózler isletiledi: _AH, _AL, _AX, _EAX, _BH, _BL, _BX, _EBX, _CL, _CH, _CX, _ECX, _DH, _DL, _DX, _EDX, _CS, _ESP, _EBP, _FS, _GS, _DI, _EDI, _SI, _ESI, _BP, _SP, _DS, _ES, _SS, _FLAGS. Bulardan basqa «__» (eki astınǵı sızıq) belgilerinen baslanǵan identifikatorlar bibliotekalar ushın rezervlengen. Sol sebepli ‘_’ hám «__» belgilerdi 11 identifikatordıń birinshi belgisi sıpatında isletpegen maqul. Identifikator belgiler arasında probel isletiw múmkin emes, zárúr bolǵanda onıń órnına ‘_’ isletiw múmkin: Cilindr_radiusı, sheńber_diametri

Programmada paydalanılatuǵın ózgeriwshiler, konstantalar hám de funkciyalardı simvolikalıq belgilew (at beriw) ushın identifikatorlar yamasa,

ańlatpalar paydalanıladı. C++ tilinde identifikatorlar - háriplerden baslanıwshı belgilerdiń izbe-izligi. C++ tilinde de basqa algotirmik tillerde bolǵan sıyaqlı bir qatar sózler óz aldına qásiyetke iye, sonlıqtan bunday sózlerdi identifikator ornında paydalanıwǵa bolmaydı. Bunday ajıratılǵan sózler - xızmetshi sózler dep ataladı. Xızmetshi sózlerge keyinrek óz aldına toqtalıp ótemiz. C++ tilinde háripler registrı “sezgir” bolıp tabıladı. Basqasha aytqanda, kompilyatorda jaylasqan bas hám kishi háripler bir-birinen parqlı simvollar boladı. Máselen NAME hám Name identifikatorları bir birinen basqasha, yaǵnıy, bularǵa yad qurılmasınan hár qıylı yacheyka ajıratıladı. Tómendegi berilgen identifikator atları jaramsız ekenligin tekserip kóriwińizge boladı.