Filosofiya 11-tema seminar prezentaciyasi
.pdf
Ádep-ikramlıq filosofiyası (Etika)
Etikalıq túsiniklerdiń (terminlerdiń) payda bolıwı
Individ |
Individ |
Individ |
Individ |
|
Turmıs |
Miynet |
Dem alıs |
1-jıl |
Minez-qulıq |
Minez-qulıq |
Minnetler |
|
|
normaları |
qaǵıydaları |
|
|
2-jıl |
Minez-qulıq |
Minez-qulıq |
Minnetler |
|
normaları |
qaǵıydaları |
|||
|
|
|||
n-jıl |
Minez-qulıq |
Minez-qulıq |
Minnetler |
|
|
normaları |
qaǵıydaları |
||
|
|
|
etos |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
Ádetler, dástúrler, úrp-ádetler, oylaw tárizi |
|
|
|||||||||||||||||||
|
(ēthos) |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
Adep-ikramlılıq minez-qulıqtıń turaqlı normaları |
|
|
|
Xarakter |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1- áwlad |
|
|
2- áwlad |
|
3- áwlad |
|
|
|
|
n- áwlad |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Etikalıq qayırlılıqlar |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Adamnıń morallıq qásiyetleri |
||||||||||||||||||
|
«etikos» (grek. ήΰικος) — ádep-ikramlılıqqa qatnaslı |
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
Etika – grek. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
Súwretlew |
|
|
Túsindiriw |
|
|
|
|
|||||||||||
2 |
|
|
|
|
Moral` – lat. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Etikalıq qayırlılıqlardıń ózgesheligi
Tábiyiy affektler
Aqıldıń
qásiyetleri
Xarakterdiń
qásiyetleri
•qorqınısh
•ashıw
•ókinish
•yad
•oydıń tereńligi hám keńligi
•aqıldıń sınshıllıǵı
•qanaat
•saqıylıq
•mártlik
3
Moral`
- bul ulıwmalıq tán alınǵ an jaqsılıq hám jamanlıq, durıs hám nadurıs, maqul hám namaqul nárseler haqqında túsinik bolıp, usı túsinikler tiykarında adamnıń minez-qulqına qoyılatuǵ ın morallıq normaları júzege keledi.
Moraldiń ózine tán belgileri:
•Moral`diń hámme ushın ulıwmalıǵ ı (yaǵ nıy hámmege olardıń sociallıq awhalınan ǵ árezsiz birdey tásir ótkeredi);
•Iqtıyarıylıq (morallıq normalardı saqlawǵ a hesh kim májbúrlemeydi, óytkeni bunıń menen hújdan, jámiyetlik pikir, karma hám basqa da shaxsiy itiqatlar kibi morallıq principler shıǵ ullanadı);
•Barlıq nárseni qamrap alıwı (yaǵ nıy morallıq normaları iskerliktiń barlıq tarawlarında – siyasatta da, dóretiwshilikte de, bizneste de hám t.b. háreket etedi).
Moral` strukturası kóp dárejeli hám kóp planlı. Onı biologiyalıq, psixologiyalıq, sociologiyalıq, normativlik, shaxslıq, filosofiyalıq jantasıwlarǵ a ámel qılmastan bir waqıtta qamtıp alıw múmkin emes. Eń áyyemgi dáwirlerden-aq moral`dıń strukturasındaǵ ı ápiwayı dúzilis tómendegishe anıqlanǵ an – bir tárepten ol túsinik, itiqat, niyet, al ekinshi tárepten – isháreket, ámeliy isler. Sóz benen istiń birlesiwi adamlar ortasındaǵ ı ádep-ikramlılıq qatnasıqlardıń mánis-mazmunın quraydı.
Moral` strukturası:
•ádep-ikramlılıq sana (jámiyetlik hám individual);
•ádep-ikramlılıq ámeliyat;
•ádep-ikramlılıq qarım-qatnasıq.
Ádep-ikramlılıq sana
•Ádep-ikramlılıq sana ádep-ikramlılıqtıń sub`ektiv tárepin ańlatadı hám adamlardıń ádep-ikramlılıq bolmısın ańlatadı. Bul sananıń ózgesheligi sonda, ol barlıq qubılıslardı qádiriyatlıq kóz-qarastan qabıllaydı. Baslı wazıypa – qubılıstı túsindiriw, onıń sebeplerin ashıp beriwde emes, al bahalawda.
Bolmısqa qádiriyatlıq múnásibet - ádep-ikramlılıq sananıń áhmiyetli xarakteristikası. Qádiriyatlar ierarxiyasında ayrıqsha orındı bolıwı kerek haqqındaǵ ı ideya iyeleydi. Bul ideya adamnıń
(jámiyettiń) iskerliginiń aqırǵ ı maqsetin anıqlap beredi. Ádep-ikramlılıq sana jámiyetlik hám individual formalarında salıstırıladı.
Jámiyetlik sanada eki dáreje ajıratıladı:
Kúndelikli
•ádep-ikramlılıq sana turmıs tájiriybeli, turmıs danalıǵ ı sıpatında qáliplesedi hám adamlardıń turmısı menen tikkeley baylanıslı bolǵ an kúndelikli pikirlerdi, kózqaraslardı, bahalardı óz ishine aladı
Teoriyalıq
•sistemalılıǵ ı, racionallıǵ ı menen ajıralıp turadı, bolmıstıń «ómir mazmunın quraytugın» máseleleri talqılanadı. Bunda etika baslı orın iyeleydi
İndividual sana refleksiv xarakterge iye bolıp, adamnın ishki dún`yasına tiyisli hám tómendegi komponentlerden ibarat:
•racional, onda shaxstıń dún`yaǵ a kóz-qarası, ádep-ikramlılıq túsinikleri sáwlelenedi. Bul komponenttiń bazalıq elementi ideallar, bahalar, principler, talaplar, morallıq qásiyetler haqkında túsinikler bolıp tabıladı.
•emocional, ol adamnıń ádep-ikramlılıq keshirmelerinin jayıntıǵ ın ańlatıwshı túsinik (qayırlılıq, qayırxomlıq, hújdan, uyat, arnamıs, abıroy);
•ıqtıyarıy (erklik), oǵ an kóre sub`ektiv ádep-ikramlılıq motiv iske asırıladı, geyde ob`ektiv shárayatlardıń qısqıǵ a alǵ anına qaramastan.