Старажытныя тыпы скланення назоўнікаў

І тып	ІІ тып	ІІІ тып	ІУ тып	У тып	УІ тып
З асновай на ā (jā)	З асновай на ŏ (jŏ)	З асновай на ŭ (у карот-кае)	З асновай на ĭ (і кароткае)	З асновай на зычны	З асновай на зычны
1) назоўнікі ж.р. тыпу рука, душа, земля; 2) назоўнікі м. р., якія абазначаюць асобу чалавека, тыпу воевода, судья	1) назоўнікі м. р. тыпу столъ, край, страхъ; 2) назоўнікі н.р. тыпу окъно, поле	назоўнікі м.р. тыпу сынъ, домъ, волъ, чинъ, медъ, вьрхъ, низъ, разъ	1) назоўнікі. ж.р. тыпу кость, соль, мышь; 2) назоўнікі м.р. тыпу тьсть, звhрь, голубь	1) назоўнікі ж.р. на -и тыпу мати, дъчи (у родн. адз. матере, дъчере); 2) назоўнікі н.р. на -я тыпу им#, сhм# (у родн. адз. имене, сhмене,); 3) назоўнікі м.р. на -ы тыпу камы, ремы (у родн. адз. камене, ремене); 4) назоўнікі н. р. на -о тыпу слово, око (у родн. адз. словесе, очесе); 5) назоўнікі н. р. на -я тыпу теля ягня (у родн. адз. теляте, ягняте)	назоўнікі ж.роду на -ы тыпу мъркы, свекры, цьркы (у родн. адз. мъркъве, свекръве, цьркъве )

Тэма 11. Займеннік

І. Пытанні.

1. Асаблівасці займенніка як часціны мовы (з пазіцый гісторыі мовы).

2. Асабовыя займеннікі, іх энклітычныя і суплетыўныя формы. Лёс энклітыкаў.

3. Асабова-ўказальны займеннік ён і яго паходжанне.

4. Зваротны займеннік себе.

5. Займеннікі мяккай і цвёрдай разнавіднасцей, уплыў першых на другія.

6. Гісторыя займенніка змешанай разнавіднасці вьсь.

7. Утварэнне поўных формаў указальных займеннікаў.

Тэрміналагічны мінімум: займеннікі мяккай, цвёрдай, змешанай разнавіднасцей, суплетыўны, праклітычны, энклітычны

ІІ. Заданні.

1. Запішыце сказы. Падкрэсліце займеннікі, вызначце іх разрады. Прааналізуйце мову ўрыўка з пункту гледжання адлюстравання ў ім беларускіх моўных рыс (лексічных, фанетычных і інш.).

И королевна рекла: Пане, даи мне мечъ, нехаи я его убъю. И король еи далъ мечъ, она посмотрэвшы на Трыщана рекла: Пане альбо пусти Трыщана, альбо хочу сама себе убити тымъ мечомъ (АТ).

Растлумачце паходжанне канчатка ў займенніку тымъ (параўн. з былым тhмь).

2. З наступных сказаў, узятых з “Александрыі” пачатку ХУІІ ст. (рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М.Я.Салтыкова-Шчадрына ў Санкт-Пецярбургу, F. ХУІІ. 5), выпішыце займеннікі, вызначце іх разрады і склон, пракаменціруйце канчаткі.

Александеръ отменившисе в шаты княжате своего зоставил его з двома конми и зъ оным што сам не нем ехал;

[александеръ] казал прийти до себе вещкови, а ему сонъ которий виделъ объявил;

потом александеръ писал листъ княжатом своим тым обычаем ...;

мовил до оного люду: Благо вам ижесте славы гомеровой достали; некотории теж княжата хвалили той обычай и велми залецали;

[дарий] реклъ приятелю штож то чинишъ, ижъ ты кубки до пазухи ховаешъ;

которому александеръ рек: при годованю нашего царя таковый есть обычай, ижъ годуючи если хочут берут кубки з которих пиют;

вшедши до ложницы обудил александра и все ему объявил што ему кондаулос поведал;

зрозумевши александеръ шемране реклъ до нихъ: што ест што з собою мовите.

* Заўвага. Тут і далей тэкставы матэрыял, узяты з “Александрыі” пачатку ХУІІ ст., пададзены з захаваннем арфаграфіі арыгінала, але сучаснымі графічнымі сродкамі (заменены графемы: h – е, w – о, u – у, " – я, s – й, K – кс).

3. Выпішыце энклітычныя формы займеннікаў, вызначце іх пачатковую форму , лік і склон.

Ты ми боуди wтьць (Чэцця); а лице мое не "вит ти с# (Чэцця); не может т# нихто познати (АТ); хочет ми се пити (ПХ); поустhте м# смерд#щаг оумрhти (Чэцця).

4. Растлумачце змены прыназоўнікаў і займеннікаў у наступных спалучэннях.

Кънъ ему, сънъ имъ, вънъ емь.

5. Аднавіце агульнаўсходнеславянскія формы займеннікаў перыяду Х-ХІ стст.

Хто, што, ніхто, нішто, чый, той, усякі.