- •Прадмова
- •Рабочая праграма
- •40 Вылічальная тэхніка, 41 Кампаненты абсталявання, 45 Сувязь;
- •Тлумачальная запіска
- •Змест дысцыпліны
- •Вучэбна-метадычная картка дысцыпліны
- •1. Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы
- •1.1. Роля мовы
- •1.2. Беларуская мова ў моўнай супольнасці свету
- •1.3. Этапы развіцця беларускай мовы
- •1.3.1. Вытокі беларускай мовы
- •1.3.2. Беларуская мова ў вкл
- •1.3.3. Стан беларускай мовы ў Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі
- •1.3.4. Новая беларуская літаратурная мова
- •1.3.5 Беларуская мова ў канцы хх – пачатку ххі стст
- •1.4. З гісторыі беларускай графікі
- •1.5. Мова і маўленне
- •2. Беларуская мова ва ўмовах білінгвізму
- •2.1. Білінгвізм
- •2.2. Інтэрферэнцыя. Трасянка
- •2.3. Нарматыўнае беларускае маўленне
- •2.3.1 Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай
- •2.3.1.1. Фанетычныя асаблівасці
- •2.3.1.2. Акцэнталагічныя асаблівасці
- •2.3.1.3. Арфаграфічныя асаблівасці
- •2.3.1.4. Лексічныя асаблівасці
- •2.3.1.5. Фразеалагічныя асаблівасці
- •2.3.1.6. Словаўтваральныя асаблівасці5[5]
- •2.3.1.7. Граматычныя асаблівасці
- •2.3.1.7.1. Марфалагічныя асаблівасці
- •2.3.1.7.2. Сінтаксічныя асаблівасці
- •2.4. Спецыфіка перакладу на беларускую мову
- •3. Маўленчая камунікацыя. Тэкст як асноўная камунікацыйная адзінка
- •3.1. Формы і тыпы маўлення. Паняцце тэксту. Маўленчыя жанры
- •3.2. Беларускі нацыянальны маўленчы этыкет
- •4. Паняцце стылю і стылістыкі маўлення
- •4.1. Стылі беларускай мовы, іх характарыстыка
- •4.2. Актуальныя працэсы ў сістэме функцыянальных стыляў
- •4.3. Стылістыка як тэарэтычная база культуры маўлення
- •5. Навуковае маўленне
- •5.1. Агульныя рысы навуковага маўлення
- •5.2 Стылістычныя сродкі навуковага маўлення
- •6. Тэрміналагічная лексіка як вядучы складнік навуковага маўлення
- •6.1. Лексіка беларускай нацыянальнай мовы, яе структура
- •6.1.1. Лексіка паводле паходжання
- •6.1.2. Лексіка паводле ступені актыўнасці
- •6.1.3. Лексіка паводле стылістычнай прыналежнасці
- •6.1.4. Лексіка паводле сферы выкарыстання
- •6.2. Тэрміналогія
- •6.3. Спецыфіка выкарыстання тэрмінаў
- •7. Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •7.1. Разнавіднасці і жанры навуковых тэкстаў
- •7.2 Кампазіцыйная будова навуковых тэкстаў розных жанраў
- •8. Афіцына-справавы стыль
- •8.1. Стылявыя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •8.2. Моўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •8.3. Віды афіцыйна-справавой дакументацыі
- •9. Культура маўлення
- •9.1. Якасці маўлення
- •9.2. Спецыфіка рэдагавання
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Тэмы практычных заняткаў і іх змест
- •Метадычныя матэрыялы да практычных заняткаў
- •2. Уявіце сітуацыю: да Вас у госці прыехалі прадстаўнікі розных славянскіх народаў. Ці зразумееце Вы адзін аднаго? Аргументуйце свой адказ.
- •3. Пазнаёмцеся з наступнымі выказваннямі пра мову. Назавіце функцыі мовы.
- •4. Як вы разумееце выраз старажытных грэкаў: “Загавары, каб я цябе ўбачыў”?
- •6. Растлумачце сэнс выказвання ф. Скарыны, змешчанага ў прадмове да кнігі “Юдзіф”:
- •7. Што Вы ведаеце пра пачатак кнігадрукавання ва ўсходніх славян?
- •8. Чым адметны і знакаміты Статут Вялікага Княства Літоўскага?
- •9. Прачытайце прадмову да Статута вкл, напісаную Львом Сапегам. Параўнайце моўныя сродкі старабеларускай і сучаснай беларускай мовы.
- •10. Прачытайце ўрывак са Статута Вялікага Княства Літоўскага. Перакажыце яго змест.
- •11. Прачытайце тэкст. Адкажыце на пытанне.
- •12. Прачытайце верш к. Крапівы «Шчыраму латыністу» (з падзагалоўкам «На заметку ў газэце «Звезда»). Адзначце напісанні, якія не супадаюць з сучаснымі.
- •13. Вызначыце характэрныя рысы беларускага правапісу, які існаваў да рэформы 1933 года.
- •14. Адзначце несупадзенні моўных нормаў у “Граматыцы...” б.Тарашкевіча з нормамі сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
- •15. Колькі графічных сістэм вядома ў гісторыі беларускай мовы?
- •16. Пачытайце наступны ўрывак. Назавіце аўтара. Як перадаюцца спецыфічныя для беларускай мовы гукі?
- •17. Пачытайце выказванне у. Караткевіча пра асаблівасці беларускай мовы. Назавіце іх. Пракаментуйце знакі прыпынку.
- •18. Прачытайце тэкст. Абгрунтуйце, чаму дж і дз не павінны ўключацца ў алфавіт. Падлічыце, колькі літар у беларускім алфавіце.
- •19. Вызначце колькасць гукаў і літар у словах. Размясціце па трох калонках прапанаваныя словы:
- •20. Вызначце розныя спосабы абазначэння мяккасці зычных гукаў. У якіх з прыведзеных слоў мяккасць зычных гукаў не абазначаецца на пісьме?
- •21. Дапішыце наступныя сказы.
- •22. Уважліва пачытайце. Адзначце асаблівасці маўлення Мікіты Зміцеравіча. Як называецца такое маўленне? з якога твора ўзяты ўрывак?
- •23. Уважліва пачытайце словы, сфармулюйце правіла, паводле якога яны пішуцца, і назавіце адпаведную асаблівасць беларускай мовы.
- •42. Запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс.
- •43. Перакладзіце на беларускую мову. Пастаўце націск і параўнайце яго месца ў беларускай і рускай мовах.
- •44. Перакладзіце словы на беларускую мову. Спішыце і адзначце ў дужках род назоўнікаў.
- •45. Спішыце, дапасуючы прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі да назоўнікаў назоўнага склону адзіночнага ліку.
- •50. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову.
- •51. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову.
- •52. Надайце назоўнікам форму роднага склону адзіночнага ліку.
- •53. Пастаўце назоўнікі ў творны склон.
- •54. Раскрыйце дужкі.
- •55. Перакладзіце на беларускую мову, стараючыся пазбягаць неўласцівых для беларускай мовы сродкаў:
- •56. Перакладзіце жарт на беларускую мову. Расстаўце знакі прыпынку.
- •57. Перакладзіце на беларускую мову. Складзіце з шасцю выразамі сказы.
- •58. Вусна перакладзіце на беларускую мову, выкарыстоўваючы дзеепрыметнікі.
- •59. Знайдзіце памылкі пры перакладзе тэрмінаў з рускай мовы на беларускую.
- •60. Спішыце, замяняючы лічбы словамі і ставячы назоўнік у патрэбнай форме. Пастаўце ў лічэбніках націск.
- •62. Перакладзіце спалучэнні на беларускую мову. Запішыце.
- •63. У якім парадку трэба размясціць прыведзеныя сказы, каб атрымаўся тэкст? Вызначыце тып гэтага тэксту.
- •64. Прачытайце тэкст. Вызначыце яго стыль. Сваю думку абгрунтуйце.
- •65. Вызначыце стыль прапанаванага тэксту. Назавіце агульныя стылявыя рысы і моўныя асаблівасці гэтага стылю.
- •66. Да якога стылю належыць наступны твор? Аргументуйце свой адказ.
- •67. Вызначыце стыль прыведзенага ўрыўка. Абгрунтуйце сваё меркаванне. Назавіце дакумент, з якога ўзяты тэкст.
- •68. Прачытайце тэкст. Вызначце яго тып. Акрэсліце асноўную тэму і падтэмы прапанаванага ўрыўка.
- •69. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Вызначыце яго стыль. Назавіце марфалагічныя, сінтаксічныя рысы.
- •70. Перакладзіце наступныя словы і словазлучэнні на беларускую мову. У чым спецыфіка ўжывання пабочных канструкцый у навуковым стылі?
- •71. Напішыце анатацыю на падручнік па спецыяльнасці і на Вашу ўлюбёную кнігу.
- •72. Прачытайце тэкст. Вызначыце яго стыль. Назавіце моўныя сродкі, уласцівыя для данага стылю.
- •73. Выпiшыце словы, размяркоўваючы iх па дзвюх групах: а) агульнанавуковая лексіка; б) тэрмiналагiчная лексiка. Якiм прынцыпам вы карысталiся?
- •74. Знайдзіце прафесіяналізмы, жарганізмы і падбярыце да іх літаратурныя адпаведнікі.
- •75. Прачытайце тэксты. Знайдзіце словы, што адпавядаюць студэнцкаму слэнгу. Як Вы лічыце, ці ўласцівы слэнг для беларускай мовы?
- •76. Вызначце, якім спосабам утвораны наступныя тэрміны. Да якіх тэрміналогій яны адносяцца?
- •78. Перакладзіце апісальны рускі выраз адным беларускім словам. Як называюцца такія словы?
- •79. Размяркуйце словы ў калонкі табліцы. Патлумачце, якімі крытэрыямі вы карысталіся.
- •80. Размяркуйце словы па групах, карыстаючыся наступнай табліцай.
- •81. Запоўніце табліцу.
- •82. Падбярыце да архаізмаў сучасныя адпаведнікі.
- •94. Знайдзіце “недарэчнасці” з пункту гледжання стылёвай арыентацыі ў прыведзеных сказах? Абгрунтуйце свой адказ.
- •95. Знайдзіце лагічныя памылкі. Адрэдагуйце сказы.
- •96. Перакладзіце наступныя прыметнікі на беларускую мову. Уявіце сябе дырэктарам кампаніі. Напішыце характарыстыку на вашага супрацоўніка.
- •97. З якіх афіцыйных папер маглі б быць узяты наступныя выразы?
- •117. Перапішыце, пастаўце знакі прыпынку, выпраўце, калі неабходна, памылкі.
- •Індывідуальная практычная работа
- •Кантрольныя пытанні
- •Кантрольныя заданні
- •Пытанні да заліку па дысцыпліне “беларуская мова. Культура маўлення”
Кантрольныя пытанні
1. Назавіце прыкладны час узнікнення старабеларускай мовы.
2. Якая мова з’яўлялася дзяржаўнай у ВКЛ?
3. Чаму менавіта беларуская мова стала дзяржаўнай у ВКЛ?
4. Якую назву мела беларуская мова ў часы існавання ВКЛ?
5. Што Вы ведаеце пра пачатак кнігадрукавання ва ўсходніх славян?
6. З якога часу спыняецца афіцыйная пісьменнасць на беларускай мове?
7. Калі на Беларусі ў якасці дзяржаўнай мовы ўводзіцца руская мова?
5. Назавіце прадстаўнікоў нацыянальнага адраджэння.
6. Калі (пасля ВКЛ) беларуская мова зноў набывае статус дзяржаўнай?
7. Назавіце вядомых беларускіх асветнікаў.
8. Калі праводзіліся рэформы беларускага правапісу?
9. Назавіце беларускіх мовазнаўцаў.
10. Вызначце месца беларускай мовы сярод іншых моў свету.
11. Як Вы разумееце паняцце “моўная сітуацыя”?
12.Дайце характарыстыку паняццю “білінгвізм”.
13. Назавіце віды білінгвізму.
14. У якіх аспектах разглядаецца паняцце двухмоўя?
15. Назавіце тыпы двухмоўя, якія існавалі і існуюць на тэрыторыі Беларусі.
16. Што такое інтэрферэнцыя?
17. Якія сферы моўнай сістэмы закранае інтэрферэнцыя?
18. Якія віды інтэрферэнцыі вы ведаеце?
19. Што вы разумееце пад марфалагічнай інтэрферэнцыяй?
20. Назавіце граматычныя катэгорыі назоўніка, у якіх часцей за ўсё назіраецца інтэрферэнцыя.
21. Якія адметныя рысы назіраюцца ва ўжыванні займеннікаў і лічэбнікаў у абедзвюх мовах?
22. Раскрыйце сутнасць паняцця “трасянка”.
23. У чым пагроза інтэрферэнцыі для беларускай мовы?
24. Што называецца “сінтаксічнай нормай”?
25. Што вы разумееце пад сінтаксічнай інтэрферэнцыяй?
26. Чым мова адрозніваецца ад маўлення?
27. Які сэнс заключаны ў паняцці “норма”?
28. Якія бываюць нормы?
29. Што такое варыянт?
30. У чым выяўляецца лексічная адметнасць беларускай мовы?
31. Раскрыйце змест паняцця “безэквівалентная лексіка”.
32. У чым заключаюцца фразеалагічныя асаблівасці беларускай мовы?
33. Якія функцыі мова выконвае ў грамадстве?
34. Чаму мова – важны складнік нацыянальнай свядомасці?
35. Што з’яўляецца асноўнымі сродкамі беларускай графічнай сістэмы?
36. Якія графічныя сістэмы вядомы ў гісторыі беларускага пісьменства?
37. Хто з беларусаў паспрыяў рэформе рускай графікі?
38. Раскажыце пра спецыфічныя беларускія літары.
39. Якія вы ведаеце асаблівасці ва ўжыванні дзеепрыметнікаў у беларускай мове?
40. Назавіце адрозненні ва ўжыванні дзеепрыслоўяў у беларускай і рускай мовах.
41. У чым заключаюцца фанетычныя асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай?
42. Што такое амонiмы? Раскрыйце асаблівасці іх ужывання.
43. Што ўласціва для міжмоўных амонімаў?
44. Што такое сiнонiмы, антонімы, паронімы? Якія функцыі яны выконваюць у маўленні?
45. Якiя асноўныя пласты лексiкi адрознiваюцца паводле паходжання ў слоўнiку беларускай мовы?
46. Якiмi шляхамi адбываецца пранiкненне iншамоўных слоў у лексiку беларускай мовы?
47. З якiх моў у наш час адбываецца асаблiва iнтэнсiўнае калькаванне слоў?
48. Як падзяляецца лексiка беларускай мовы паводле сферы яе выкарыстання?
49. Якiмi адметнымi рысамi характарызуецца спецыяльная лексiка?
50. Чым зблiжаюцца i адрознiваюцца памiж сабой прафесiйная i тэрмiналагiчная лексiка?
51. Што такое тэрмiн?
52. У чым своеасаблiвасць спецыяльнай наменклатурнай лексiкi?
53. Якія змены замацаваны ў новых правілах правапісу?
54. Што з’яўляецца тэарэтычнай базай культуры маўлення?
55. Якія кампаненты ўключаюцца ў паняцце “культура маўлення”?
56. Якая лексiка называецца жаргоннай?
57. Што ўяўляе сабой арго?
58. На якія групы падзяляецца лексіка паводле ступені актыўнасці?
59. У чым адрозненне паміж гістарызмамі і архаізмамі?
60. Пералічыце спецыфічныя рысы пісьмовага маўлення.
61. Што разумеецца пад дыялектнай лексiкай?
62. Дайце азначэнне агульнанавуковай лексікі і вызначце яе ролю ў навуковых тэкстах.
63. Растлумачце значэнні паняццяў “тэрмін” і “наменклатура”.
64. Назавіце спецыфічныя рысы тэрмінаў.
65. На якія дзве групы паводле ўжывання падзяляюцца тэрміны? У чым розніца паміж тэрміналагічнай і прафесійнай лексікай?
67. Як падзяляюцца тэрміны паводле паходжання?
68. Назавіце асноўныя прыкметы запазычаныхслоў.
69. Дайце азначэнне тэрмінаў-інтэрнацыяналізмаў.
70. Назавіце характэрныя беларускамоўныя сродкі для ўтварэння тэрмінаў.
71. Назавіце прадуктыўныя спосабы словаўтварэння ў беларускай тэрміналогіі.
72. Якія бываюць формы маўлення?
73. Пералічыце тыпы маўлення. Што ўласціва для кожнага з іх?
74. Што такое тэкст?
75. Паводле якіх мадэляў могуць быць пабудаваныя тэксты?
76. Укажыце асаблівасці перакладу рускамоўных словазлучэнняў, у склад якіх уваходзяць дзеепрыметнікі з суфіксамі -ущ (-ющ), -ащ (-ящ), -ем (-им).
77. Назавіце функцыянальныя стылі беларускай мовы.
78. Якія актуальныя працэсы адбываюцца ў сістэме стыляў?
79. У чым заключаецца сэнс паняцця “стылістычная норма”?
80.На якія часткі падзяляецца лексіка ў залежнасці ад стылістычнай прыналежнасці?
81. Ахарактарызуйце публіцыстычны стыль.
82. Дайце агульную характарыстыку навуковаму стылю.
83. Назавіце жанры кожнага з функцыянальных стыляў беларускай мовы.
84. Укажыце адрозненні і агульныя рысы падстыляў навуковага стылю.
85. Ахарактарызуйце кампазіцыю навуковага тэксту паводле зместу (тэма – падтэма – мікратэма).
86. Вызначце і ахарактарызуйце тыпы тэкстаў у залежнасці ад спосабаў выкладу інфармацыі.
87. Назавіце сродкі міжфразавай сувязі і сувязі частак навуковага тэксту.
88. Растлумачце ролю злучнікаў і злучальных слоў у навуковых тэкстах.
89. Укажыце марфалагічныя асаблівасці арганізацыі навуковых тэкстаў.
90. Вызначце спецыфіку сінтаксічных канструкцый навуковых тэкстаў.
91. Назавіце сродкі лагічнай сувязі і паказчыкі аб’ектыўнасці навуковай інфармацыі.
92. Навуковы тэкст: прынцыпы разгортвання і сціскання інфармацыі.
93. Навуковы стыль: падстылі і жанравыя разнавіднасці.
94. Кампазіцыйна-змястоўная і лінгвістычная арганізацыя анатацыі.
95. Рэферат як жанр навуковай літаратуры (бібліяграфічныя рэфераты).
96. Жанр рэзюмэ і яго асаблівасці.
97. Асаблівасці складання тэзісаў.
98. Даведачна-бібліяграфічны аппарат навуковай літаратуры (асаблівасці складання). Афармленне цытат.
99. Асаблівасці складання рэферата.
100. Якія асаблівасці афіцыйна-справавога стылю ведаеце?
101. Якія словы адносяцца да афіцыйна-справавой, стандартызаванай лексікі?
102. Што разумеецца пад паняццямі “дакумент” і “службовы дакумент”?
103. Назавіце групы афіцыйна-справавых дакументаў? Што ляжыць у аснове іх класіфікацыі?
104. Што такое канцылярскі штамп?
105. Як правільна пабудаваць рэзюмэ ў афіцыйна-справавым стылі?
106. Якія існуюць групы справавых лістоў?
107. Якія патрабаванні павінны выконвацца пры афармленні лістоў?
108. Якія рэквізіты выкарыстоўваюцца пры складанні службовага ліста?
109. Што называецца культурай маўлення?
110. Пералічыце асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення. Раскрыйце коратка кожную з іх.
111. Назавіце спосабы павышэння культуры маўлення.
112. Акрэсліце ролю маўленчага этыкету.
113. На якія асноўныя групы дзеляцца формулы маўленчага этыкету?
114.У чым заключаецца нацыянальная спецыфіка маўленчага этыкету?