Кантрольныя заданні
1. Выразна прачытайце ўрыўкі. Назавіце аўтара прапанаваных беларускіх радкоў. Вызначце характэрныя для кожнай мовы фанетычныя і марфалагічныя асаблівасці. Знайдзіце моўныя з’явы, якія сведчаць пра роднасць беларускай, рускай і польскай моў
|
Мой родны кут, як ты мне мілы!.. Забыць цябе не маю сілы! Не раз, утомлены дарогай, Жыццём вясны мае убогай, К табе я ў думках залятаю І там душою спачываю. |
О детства уголок мой милый! С тобой расстаться я не в силах. Как часто, утомлен дорогой, Годами юности убогой, К тебе я в думах улетаю И там душою отдыхаю. |
Kraju rodzinny, sercu miły! Zapomniec ciebie nie mam siły!.. Nie raz, strudzony długą drogą I wiosna życia ma uboga Do ceibie w myslach ulatuję I spokoj w myslach ułatvuję I spokoj ducha odnajduję. |
2. Выразна пачытайце прапанаваныя творы. Назавіце аўтара і жанр вершаваных радкоў. Вызначыце адрозненні беларускай і рускай моў. Паразважайце пра карысць выкарыстання паралельных тэкстаў на розных мовах.
1) Дзед і баба
|
Ехаў Дзедка на кірмаш, 3 ім на возе — Баба. Конік з выгляду — дарма, Ды цягнуў ён слаба:
Меў не болей двух гадоў, Як суседзі кажуць. Баба ж тая — сем пудоў, Сама меней, важыць.
Пад узгорак або ў гразь — Конь насілу возьме. Стала Баба памагаць... Седзячы на возе.
Што ж, каню другі гадок, Дык яна — за білы Ды нагамі ў перадок Пхне, як мае сілы.
— Кінь, дурная, бо зганю! — Дзед тут Бабе кажа.— Ты паможаш так каню, Як хваробе кашаль.
— Ах ты, ёлупень стары! — Баба Дзеда лае.— Стой жа тут, хоць ты згары! Мне бяда малая.
Потым — гоп яна з калёс, Села ля дарогі, А каня як чорт панёс,— Дзе ўзяліся й ногі!
Ва ўстановах часам ёсць Вось такія ж «бабы»: Здэцца, й робяць яны штось, Але справы — слабы.
Ды такая не ўцячэ! Скажам ёй нарэшце: — Мо без вас было б лягчэй? Паспрабуйце злезці!
|
Ехал Дедка на базар, С ним в телеге — Баба. Конь хорош был, я б сказал, Но тянул он слабо:
Говорят, что года два — От роду, иль меньше... Бабкин вес же был тогда Семь пудов не емши.
Коли ехать через гать, Иль — застрять угроза, — Баба — тут же помогать... Не слезая с воза:
Что ж, коню второй годок, Так она — за вилы И — давай лошадке в бок, Тыкать, что есть силы.
— Хватит, дура, прогоню! — Дед во гневе страшен. — Так поможешь ты коню, Как при болях — кашель.
Бабка — в крик: — Ах, старый пень! Олух! Гой убогий! Стой же здесь хоть целый день Без моей подмоги!
Слезла Баба у берёз, Села близ дороги, — Вмиг, как ветер, конь понёс, — Где и взялись ноги!
В учрежденьях иногда Есть такие "бабы": "пашут", но от их труда Результаты слабы.
Но такие не уйдут! Скажем им все вместе: Нам без вас полегче тут, Лучше — просто слезьте!
|
2) Махальнік Іваноў / Сигнальщик Иванов
|
Таму ўжо будзе, мусіць, з год, Вучэбную стральбу праходзіла пяхота. Дык вось страляў аднойчы ўзвод Ці, можа, нават рота. А тут раптоўна Шэф вярхом аднекуль — шасць: Цікава паглядзець, а як страляе часць? Ці вока вернае, ці цвёрдая рука Ў чырвонага стралка?
Зайгралі «пападзі», Гарыць чырвоны флаг. Стралкі — на лінію. Ляглі ўсе па упорах. Вось выстраліў адзін, Вось разам — пах-пах-пах! I лезе ў нос, і дражніць востры пах (Калісьці Шэф таксама нюхаў порах). Вось скончылі. Адбой. Начальнікі здаволены стральбой: Той тры папаў, той пяць. Ахвота тут і Шэфу пастраляць. Ён пяць патронаў у кішэнь, Нагледзеў лепшую мішэнь, Прылёгшы на упор, I стрэльбу да пляча прыпёр. Зажмурыў вока — бах! Пад носам землю ўзрыла. Другі раз. Гэта ўбок завыла. Яшчэ за імі тры,— Усе «за малаком». — Ах, чорт вас пабяры! — Злуецца Шэф цішком.— Хоць бы адну папаў, а то скандал страшэнны! Але махальнікі падходзяць да мішэні, Давай яму махаць (У іх быў добры нюх): Дзве, тры, чатыры, пяць! У самы, значыць, круг. Шэф хоча вынікі другім праверыць разам,— Махальнікаў назначыў зноў жа тых I ўзяў патронаў... халастых. Дык што ж вы думалі? — ніводнай не прамазаў. Як далажыў махальнік Іваноў:
«У цэнтру самую ўсе пяць загналі зноў». І дзіва дзіўнае было там цэлай часці, Што можна з халастых ды «ўсе пяць куль» папасці. А ваенком дык Іванова нават пахваліў: — Ты,— кажа,— Іваноў, сапраўдны падхалім. У падхалімаў так вядзецца век-вяком! Ці б'е начальства ў цэль, ці шле «за малаком», Ды знойдуцца заўсёды Івановы, Што памахаць яму гатовы. |
Прошло уже наверно с год - Ходила на учения пехота. Так вот - стрелял однажды взвод. А, может, даже рота. И вдруг, на вертолёте Шеф явился - шасть! Проверить надо - как стреляет часть? Насколько верен глаз, И как тверда рука, У русского стрелка? Сыграли: "На рубеж!" Подняли красный флаг. Стрелки на линии легли все на упорах. Вот выстрелил один, Вот вместе - та-ра-рах! Воздух порохом пропах - И Шеф когда-то тоже нюхал порох! Закончили. Отбой! Начальники довольны все стрельбой Тот три попал, тот - пять! Охота тут и Шефу пострелять. Он пять патронов получил, Мишень получше попросил, Винтовку осмотрел, прицел, И начал наводить на цель. Вот выстрелил - под носом землю взрыла! Вторая - в сторону завыла! Ещё за ними три - и все "за молоком"! "Ах, чёрт бы вас побрал!" - психует Шеф молчком - "Хоть бы одну попал! А то - скандал страшенный!" Но, тут сигнальщики дают отмашки от мишени - (У них был острый нюх!) Два! Три! Четыре! Пять! - Ну, в самый, значит, круг! Шеф результат проверить хочет сразу! (Сигнальщиком остался тотже псих). И взял патронов "холостых" - И что ж вы думали? - Ни разу не промазал! Как бодро доложил сигнальщик Иванов: "По центру самому все пять попали вновь!" И диво-дивное тут было целой части Как можно "холостыми" все пять пуль попасть? А командир, так Иванова плхвалил: Медаль! (и рюмку "путинки" налил)!
У "ловких" так ведётся век-веком: Начальник в цель пальнёт, или "за молоком" - Всегда найдутся Ивановы, Чьё "одобрям-с!" всегда готово. |
3. Прачытайце выказванні пра мову на рускай мове, перакладзіце іх на беларускую. Якая роля надаецца мове ў жыцці кожнага чалавека?
По отношению каждого человека к своему языку можно совершенно точно судить не только о его культурном уровне, но и о его гражданской ценности. Истинная любовь к своей стране немыслима без любви к своему языку. Человек, равнодушный к родному языку, -- дикарь. Он вредоносен по самой своей сути, потому что его безразличие к языку объясняется полнейшим безразличием к прошлому, настоящему и будущему своего народа (К. Паустовский).
Неряшливость в одежде – это неуважение к окружающим вас людям и к самому себе. Дело не в том, чтобы быть одетым щегольски. В щегольской одежде есть, может быть, преувеличенное представление о собственной элегантности, и по большей части щеголь стоит на грани смешного. Надо быть одетым чисто и опрятно, в том стиле, который больше всего вам идёт, и в зависимости от возраста. Язык в ещё большей мере, чем одежда, свидетельствует о вкусе человека, о его отношении к окружающему миру, к себе (Д. Лихачев).
4. Пастаўце націск у словах.
Дакумент, мысленне, выпадак, пасланец, бытапіс, зачытаны, цяжар, навіна, пасяджэнне (паседжанне), рымляне, імя, грамадзянін, статут, слабы, хаос, эксперт, беларусы, абагульненне, ваганне, аркуш, ніякі, квартал, крыху, мабыць, чатырнаццаць, адзінаццаць, алфавіт, камбайнер, сталяр, аргумент, вусы, вярба, гектар, дакумент, дыспансер, дыялог, дыялект, інструмент, кіламетр, карабель, каталог, кулінарыя, красавік, крапіва, маналог, магазін, малы, маляр, муляр, партэр, працэнт, статуя, партфель.
5. Устаўце прапушчаныя літары ў беларускія словы. Параўнайце вымаўленне губных гукаў (б), (п), (м), (ф) у рускіх і беларускіх словах.
Рус. Степь - бел. стэ.., насыпь - насы.., накипь - накі.., голубь - голу.., восемьсот - восе..сот, восемьдесят - восе..десят, восемь - восе.., семь - се.., дробь - дро.., зыбь - зы.., глубь - глы.., верфь - вер.., пьешь - ..шь, верфью - верф..ю, об'ем - а..ем, об'ект - а..ект, семья – с..м’я.
6. Пры спісванні ўстаўце патрэбныя літары, растлумачце іх правапіс.
Лід…р, Антоні…, фламаст…р, барт…р, менедж…р, Галіле… Галілей, Жалі…-Кюры, Юпіт…р, Генд…ль, дз…вяты, с…мнаццаты, дз…сятка, тры…, сальфеджы…, рэнам…, рэзюм…, камюнік…, Шэварнадз…, газ…та.
7. Запішыце словы па-беларуску. Растлумачце правапіс ў (нескладовага) і у (складовага).
Штраус, локаут, симфоническая увертюра, медиум, полная урна, орфографическая унификация, государственный университет, журнал «Пралеска» наградили, имя Владимир.
8. Спішыце, ўстаўце замест кропак прапушчаныя літары; растлумачце іх правапіс.
Прэзіды…ум, ноу-ха…, Алата…, кансілі…м, рады…с, ска…т, фа…на, фра…, Фа…ст, а…каць, паўночна-…сходні, ла…рэат.
9. Запішыце прыведзеныя назоўнікі ў форме вінавальнага склону адзіночнага ліку па-беларуску і па-руску, параўнайце месца націску ў гэтых формах.
Беларускія Рускія
Барада борода
Вада вода
Галава голова
Гара гора
Дачка дочка
Зямля земля
Нага нога
Рука рука
Спіна спина
Сцяна стена
Шчака щека
10. Перакладзіце на беларускую мову і пастаўце націск ў словах.
Крапива, ворота, волосы, землю, верба, воду, шофер, стену, фарфор, кататог, под гору, на ногу, на печи, арбуз, кухонный, каменный, старый, знахарь, госпиталь, непогодь.
11. Утварыце ад наступных колькасных лічэбнікаў рускія і беларускія формы парадкавых лічэбнікаў. Адзначце адрозненні.
1,2,3,4,6,7,9, 16, 50, 300, 2000.
12. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову. Вызначце асаблівасці рускіх і беларускіх словазлучэнняў. Зрабіце магчымыя варыянты перакладу словазлучэнняў.
Послать за сыном, пойти за ягодами, идти по городу, ехать по полям, рассказывать о друге, шутить над ним, приехать через год, увидеть сквозь туман, смех сквозь слёзы, метрах в двадцати, моложе его, благодарить учителя, четыре года, послать по адресу, два раза в неделю, похожий на отца, поехать к сестре, лет около сорока, жить с родителями.
13. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову, вызначыце род назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
Валерьяна расцвела, вкусное какао, двухлетний гусь, заполненный водой ухаб, левая туфля, моя пачка, некачественный гонт, страшная боль, не терпит фальши, очень кислый щавель, старый комод, небольшая плешь, вкусное яблоко, остывший кофе, неразборчивая запись, современная живопись.
14. Перакладзіце прапанаваныя тэрміны на беларускую мову і пастаўце ў родны і ў месны склон.
Счёт Кризис Контроль
Торговля Кругооборот Бюджет
Сбор Критерий Компьютер
Доход Купон Статья
Состав Прибыль Избыток
Договор Промысел Затрата
Кредит Предприниматель Имидж
Лизинг Кредитор Казначей
Лидер Налог Капитал
Рынок Способ Доказательство
15. Перакладзіце словы на беларускую мову.
Чемодан, политехнический, чемпион, радиоузел, канцелярия, удилище, пьедестал, кровавый, средневековье, восемнадцать, билетёр, сподолба, Валерьян, безвыездно, шерстяной, океанский, аккордеон, Челябинск, урна, коньяк, Чернигов, Эфиопия, окать, инъекция, йод, йог, межинститутский, Нью-Йорк, постный, обойти, во мгле, заинеть, радиус, под льдиной, поименно, в университете, бонна, полиграфический, аудитория, фауна, массаж, Сибирью, Гумбольдт, оптом, проездной, Въетнам, окись, охкать, меньше, кинофильм, поликлиника, двести, льносемя.
16. Устаўце прапушчаныя літары
П...ўгода, выс...каідэйны, св...еасаблівы, ст...годдзе, шт...раніцы, шт...лета, шыр...катвары, р...знагалосы, д...ўгавечны, мн...гаструнны, руж...вашчокі, ст...тысячны, х...ладаўстойлівы, п...ўнаўладна, ш...равокі, м...танакіраваны, м...тазгодна, кр...дытаздольнасць, м...вазнаўства, сл...ватворчасць, н...ўтбук, ф...таапарат, ф...таграфаваць
17. Дапішыце канчаткі назоўнікаў у наступных словах і словазлучэннях.
Кіламетр..., кісларод..., клапан..., клас..., комплекс..., камплект..., кампазіт..., кандэнсат..., кантакт..., кантэйнер..., конус..., контур..., корпус..., кантраст..., картэж..., космас..., лазер..., прамень..., магніт..., мазут..., магнітавадарод..., метад..., мінерал..., мікрафон..., міліграм..., мільён..., момант..., манітор..., матор..., мантаж..., мармур..., напор..., узор..., азон..., пажар..., паток..., рамонт..., рэнтген..., рэфлекс..., сігнал..., ток..., удар..., уран..., улік..., факел..., шум....
Паводзіны чалавек..., феномен канфармізм..., павышэнне статус..., дасягненне вынік..., дзейнасць студэнт..., рэпрадуктыўнага характар..., разрашэнне канфлікт..., праяўленне эгаізм..., імкненне да лідэрств..., жыццёвага шлях..., пошук выбар..., пошук кампраміс..., асаблівасці ўдзельнік..., выбартон..., выражанасцьтэмперамент..., кіраўнік ліберальнага стыл....
Выпадзенне асадк..., выдзяленне газ..., разбаўленне раствор..., змешванне хларыд..., сульфат бары..., не мець пах..., маса эфір..., доля хлоравадарод..., канцэнтраванага раствор..., збыт'коўнасць цынк..., перанос электрон..., электрахімічнага патэнцыял..., акісленне метал..., рэакцыя электроліз..., растваральнік... солі, рэакцыя цеплаабмен....
Аплата адпачынк..., адносіны абмен..., адлічэнні ад прыбытк..., рынкі капітал..., страхавога запас..., таварнага дэфіцыт..., працоўнага калектыв..., фінансавага план..., гаспадарчага разлік..., каштоўнага чэк..., эканамічнага суверэнітэт..., асартымент... прадукцыі, брыгаднага падрад..., унутрызаводскага абарот..., дапаможнага цэх..., грамадскага прадукт....
18. Пастаўце прапанаваныя словы ў форму меснага склону.
Плакса Жэня, стог, гараж, вырай, Кітай, бераг, Днепр, двор, кажух, тамада Іван, завулак, край, Крым, Тарас, дырэктар, забіяка Юра.
19. Раскрыйце дужкі, пастаўце назоўнікі ў форму меснага склону.
1) гуляць па (лес), прысутнічаць пры (здарэнне), прыехаць у (верасень), боль ва ўсім (цела), адпачываць у (жнівень), працаваць у (ліпень), схавацца ў (туман), у родным (край), на пісьмовым (стол), гаварыць па (тэлефон), хадзіць па (пакой), ехаць на (конь), выступаць на (кангрэс), сустрэцца на тым (тыдзень), працаваць на (поле);
2) падарожнічаць на (вярблюд), стаяць на (бераг), крочыць па (праспект), сядзець на самым (верх), ехаць па (асфальт), расці ў (сад), сустрэцца ў (горад), быць у (снег), спяваць на (луг), заўважыць на (гарызонт);
3) працаваць на (двор), быць у (адпачынак), жыць у (Віцебск), прынесці ў (вядро), застацца пры (муж), убачыць на (здымак), глядзець па (тэлевізар), ляжаць на (сонца), бегчы па (калідор), быць на (мітынг), адпачываць на (мора), быць пры (каваль), стаяць на (дождж), сядзець у (трактар), плаваць па (возера), размаўляць пры (настаўнік), застацца пры (Васіль), удзельнічаць у (дыялог), змясціць на (сцяг);
4) прачытаць у (кніга), па новай (падлога), у роднай (краіна), адпачываць на (дача), марыць аб (перамога), запісаць на (дошка), працаваць у (брыгада), палец на (рука), размова аб (дзяўчынка і дзяўчына), у гарачай (пустыня), на правай (нага), бавіць час у (гутарка), файлы на (дыскета), быць пры (дачка), ляжаць на (печ), на дзіцячай (пляцоўка), у старой (легенда), гаварыць пры (Саша Краўцоў і Саша Краўцова).
20. Словы, запісаныя ў дужках, пастаўце ў патрэбнай граматычнай форме.
Сябрую з (Ціханчук Васіль), перадай пакет (Ліпкевіч Саша), вучыўся з (Яўсеенка Віця), чытаць па (кніга), верабей на (страха), стаяць каля (дошка), купацца ў (рэчка), кніга ў (дзяўчынка), літр (квас), вуліца (горад), пах (бэз), сябрую з (Пеця, дзядзька), сумую па (Міша, дзядуля), з (край) (лес) стаяла хата, дамовіцца па (тэлефон), славіцца (гасціннасць), дэманстраваўся па (тэлевізар), прыехаў з (Брэст), метр (паркаль), паставіць вазон на (падлога).
21. Пастаўце назоўнікі ў форме:
1 ) роднага склону адзіночнага ліку: рус. хлеб - бел. хлеб, сахар - цукар, обязательство - абавязак, подвиг - подзвіг, обычай - звычай, народ - народ, капитализм - капіталізм, гром - гром, талант - талент;
2) творнага склону адзіночнага ліку: рус. Коля – бел. Коля, теленок - цяля, мужчина - мужчына, забияка - забіяка, судья - суддзя, запевала -запявала;
3) меснага склону адзіночнага ліку: трактор - трактар, Петербург -Пецярбург, нож - нож, пиджак - пінжак, кожух - кажух, молоко - малако, лес -лес, Максим - Максім, смех – смех, усмешка - усмешка, косынка - касынка.
22. Словы, запісаныя ў дужках, пастаўце ў патрэбнай граматычнай форме, запішыце іх па-беларуску, а потым - па-руску.
Сустрэцца з (Саўка), даць кнігу (Каця), стаяць каля (рэчка), даць кнігу (дзяўчынка), паставіць вазон на (падлога), гурбы (снег), мяшок (цукар), ускраек (лес), тона (хлеб), цёмнай (ноч), прыехаў за (дзіч), ззяць (медзь), перадалі пакет (Сінкевіч Слава), сумую па (Глебаў Косця), за кустамі (вербалоз), на (твар) Івана, дамовіцца са (старшыня), каля самотнага (гай), сябрую з (Вася, дзяцька), новага (дом).
23. Перакладзіце на беларускую мову наступныя словазлучэнні і знайдзіце разыходжанні з рускай мовай.
Выбрать по своему вкусу. Пойти за водой. Дым идёт по ветру. Создан по образцу. Заболеть корью.Читать про себя. Благодарить соседа. Заведующий кафедрой. Два раза в неделю. Донять начальника. Споткнуться о камень. Говорить в пользу коллеги. Согласно указу.
24. Перакладзіце на беларускую мову.
Ухаживать за девушкой, ухаживать за бабушкой, относиться к нему, возвращаться к родителям, привыкнуть к погоде, готовиться к экзаменам, стремиться к победе, состоять из серебра, смеяться над неудачами, удивляться новостям, радоваться солнцу
25. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.
Благодарить сестру, просить товарища, извините меня, шутить над ребенком, смеяться над сестрой, идти за водой, послать за сестрой, отправиться за грибами, ходить по вечерам, летать по ночам, видеться по субботам, встречаться по выходным, говорить о погоде, думать о весне, беспокоиться о родителях, больше его, старше сестры, быстрее всех, женился на Тане, поехать за дровами.
26. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.
Смеяться над собой, удивляться его поступку, издеваться над ее вы- водами, беспокоиться о дочери, забыть обо всем, знать об этом, радоваться успеху, ехать в деревню, относиться к этой группе, хорошо относиться к дру- гу, поблагодарить учителя, не сделал из-за тебя, в километрах двух от дома, дети лет шести, получилось по пять человек в подгруппе, обращаться за по- мощью, идти за хлебом, похож на отца, разойтись по домам, женился на Елене.
27. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.
Белый кафель, второе января, простить брата, благодарить друга, кос- нуться этого вопроса, пойти за ягодами, видеть своими глазами, прикоснуть- ся к руке, забыть про него, спрашивать о друге, идти к дому, пошла за про- дуктами, жениться на подруге сестры, забыть про уроки, ухаживать за де- вушкой, издеваться над чужим мнением, шутить над неудачами, по причине занятости, не удалось из-за тебя, прийти в пять часов, около пяти часов.
28. Знайдзіце інтэрферэнцыйныяпамылкі ў сказах і выпраўце іх.
1.Тоня толькі пасмяялася над сваім страхам. 2. Досыць спаць, герой. Паўтары гадзіны пасля абеду – для тваіх год хопіць.3. Дзед Астап быў старым мікалаеўскім салдатам, служыў вартаўніком у дэпо, меў дзве срэбныя медалі за турэцкую вайну.4.Чатыры вядра вады прынесла маці, каб вымыць хлопца. 5. На хутары ў шляхцюка Радкевіча кожнае лета голлі гнуцца ад яблыкаў, груш, сліў. 6. Два томікі як два чырвоных святы. 7. Яна ішла трохі працверазелая і ў душы зычлівая яму, што паспеў у час, што незнарок засцярог ад граха. 8. Ідзём мы неяк з Бобікам. Ажно ляціць качка. Не, не качка – гусь дзікі.9. Міша за два гады так і не навучыўся пісаць чарніламі. 10. Васілю далі гуляць галоўную ролю ў спектаклі пра Робіна Гуда. 11.Ёсць у дзеда Язэпа сусед Антось. Вельмі ўжо ён любіць кпіць над старым. 12. За ўсё, што вы расказалі, я вас так дзякую.
29. Перакладзіце тэкст на беларускую мову і адзначце магчымыя выпадкі інтэрферэнцыі.
Старинные улицы Минска
Одна из самых старых улиц Минска – Немига. Вдоль Немиги жили торговцы и ремесленники. С древних времен посреди улицы текла река с большим количеством мостиков.
Троицкое предместье – один из самых старых районов города. Люди жили здесь с давних времен. До 19 века это место было пригородом Минска, а центр города находился на правом берегу реки.
Предместье образовалось на Троицкой горе. Свое название предместье получило от храма Святой Троицы, построенного здесь в начале 16 века.
В Троицком предместье была торговая площадь, на которой устраивались воскресные базары.
Обязательным элементом старых белорусских поселений была корчма, сегодня это кафе или ресторан. В корчме путешественник мог найти еду и ночлег, а молодежь собиралась на танцы.
На территории Троицкого предместья находилась самая старая аптека города. Первые аптеки в Беларуси появились в 16 веке. В то время в них не только продавали лекарства, но и давали советы больным.
Рядом с аптекой находилась парикмахерская. Там не только стригли волосы, брили бороды, но и оказывали лечебную помощь.
30. Запішыце амонімы, складзіце з імі словазлучэнні.
Узор: Паўтары (паўтары тоны) і паўтары (Міша, паўтары правіла).
Казка – каска, козка – коска, ёд – ёт, грып – грыб.
Адкуль – ад куль, умову – у мову, народны – на родны, Украіне – у краіне.
Яму́ – я́му, му́ка – мука́, ста́ла – стала́, тра́су – трасу́.
Журавель (птушка і прыстасаванне для калодзежа, байка (жанр у літаратуры і тканіна).
31. Дапішыце прыказкі і падкрэсліце антонімы. Растлумачце сэнс прыказак.
Хто не бачыў вялікага, той з ... дзівіцца.
Лепш з разумным згубіць, чым з дурнем ....
Схлусіш сёння, не павераць і ....
Добрая жонка дом зберажэ, а ... рукавом растрасе.
Лепей трошкі зрабіць, чым ... нагаварыць.
Горкая часам праца, ды хлеб ад яе ....
32. Перакладзіце пары слоў на беларускую і на рускую мову адпаведна. З беларускімі словамі складзіце сказы.
Узор: манить – маніць.
Манить – клікаць да сябе. Маніць – обманывать.
Арбуз – гарбуз, буйный – буйны, годность – годнасць, диван – дыван, дивный – дзіўны, злодей – злодзей, мех – мех.
33. Складзіце з выдзеленымі паронімамі словазлучэнні і запішыце іх.
Узор: Асабісты – асабовы – асаблівы – асобны.
Асабісты нумар, асабовы рахунак, асаблівы падыход, асобная групка.
Абанемент – абанент, адрасант – адрасат, аператыўны – аперацыйны, балотны – балоцісты, бескарыслівы – бескарысны, бойлер – бройлер, браня – бронь, бульбоўнік – бульбянішча, вадзяністы – вадзяны – водны, вытворны – вытворчы, ганарлівы – ганарысты – ганаровы, гліністы – гліняны, дажджавы – дажджлівы, дыпламат – дыпламант – дыпломнік, жалоба – жальба, завусеніца – завушніца, індзейцы – індыйцы, кантынгент – кантынент, карыслівы – карысны, кветачны – кветкавы – квяцісты, маляр – муляр, метэарыт – метэор, павіннасць – правіннасць, прэтэндэнт – прэцэдэнт, скарбніца – скарбонка, тарфянік – тарфянішча, узмежак – узмежжа, узорны – узорысты, факт – фактар.
34. Размяркуйце словы ў калонкі табліцы. Патлумачце, якімі крытэрыямі вы карысталіся.
|
Спрадвечнабеларуская лексіка |
Запазычаныя словы | ||
|
індаеўрапейскія, агульнаславянскія словы |
уласнабеларускія | ||
|
… |
… |
… | |
Хлеб, палон, селянін, пагост, берасцянка, чалавек, араты, пляменнік, зямля, сківіца, волат, воўк, мяцеліца, вада, вока, жалейка, сейбіт, хустка, абапал, сястра, маці, сям’я, абрус, адказ, асілак, брат, бусел, бяроза, вечар, восень, гальштук, дзевяноста, дрэва, жанр, здань, знічка, золак, зямля, іронія, канфіцюр, красавік, лямант, манархія, мароз, ноч, пано, поле, рухаць, салодкі, сенажаць, славуты, слодыч, хранометр, цёплы, цяжар.
35. Падбярыце беларускія адпаведнікі да тэрмінаў іншамоўнага паходжання.
персаніфікацыя а) мнагазначнасць
амплітуда б) відазмяненне
флексія в) увасабленне
полісемія г) узаемапранікненне
мадыфікацыя д) прызначэнне
кансанантызм е) канчатак
функцыя ё) складанаскарочанае слова
прэфікс ж) размах хістання
дыфузія з) сістэма зычных
10) абрэвіятура і) прыстаўка.
36. Падбярыце да запазычаных слоў беларускія адпаведнікі.
абстрактны – афарызм –
аварыя – фрагмент –
акупант – фіяска –
гарантыя – дыскусія –
лозунг – фантом –
алегорыя – вердыкт –
рэшта – рэанімацыя –
рэзюме – антыпатыя –
экземпляр – прыярытэт –
эпізод – сурагат –
аргумент – селекцыя –
гіпербала – інтэлект – .
37. Выпраўце памылкі. Падкрэсліце словы іншамоўнага паходжання.
1. Мадэм – электронная прылада для пераўтварэння лічбавай інфармацыі сігнала ў аналагавую для перадачы па аналагавым лініям сувязі і адваротнага пераўтварэння прынятага аналагавага сігнала зноў у лічбавы.
2. Байт – адзінка аб’ёма інфармацыі, роўная 8 бітам, дваічнае слова, здольнае запісваць і захоўваць адзін літарна-лічбавы або іншых сімвал даных.
3. Адрас – ідэнтыфікатар аб’екту ў вылічальнай сістэме, якая аўтаматычна распазнаецца і апрацоўваецца, уяўляецца звычайна як лік.
4. Буфер абмена – абсяг памяці для захавання і абмена тэкставай інфармацыі, вызначанай карыстальнікам паміж дастасаваннямі.
5. Дысплей – прылада ўвода, рэдагавання і візуальнага адлюстравання інфармацыі на экране без іх доўгачасовай фіксацыі.
6. Драйвер – камп’ютэрная праграма, якая дапамагае аперацыйнай сістэме працаваць з якой-небудзь прыладай (напрыклад, кіраваць прыладамі ўвода – вывада, клавіятурай, прынтарам).
7. Блок-схема – форма запіса алгарытма, пры якой для назначэння розных крокаў алгарытма выкарыстоўваюцца геамятрычныя фігуры.
8. Генератар – прылада для атрымання энергіі зададзенага віда шляхам пераўтварэння энергіі другога віда.
9. Градус – адзінка вымярэння тэмпературы, працэнтнага ўтрымання спірта ў вінных вырабах.
10. Провад – металічны дрот для перадачы электрычнага тока.
11. Курсор – сродак кіравання камп’ютарам і запуска праграм у форме стрэлкі, якая рухаецца па экрану манітора.
12.У сетках пакетнай камутацыі па каналам сувязі перадаюцца адзінкі інфармацыі, незалежныя ад фізічнага носьбіту.
13. Роўнасць – алгебраічная формула з двух частак, роўных паміж сабой.
38. Размяркуйце словы па групах, карыстаючыся наступнай табліцай.
|
Агульнаўжыва-льныя
|
Абмежаванага ўжытку | |||
|
спецыяльная лексіка |
дыялектная лексіка |
жаргонная лексіка |
аргатычная лексіка | |
|
наменклатура
|
прафесіяналізмы |
тэрміны |
Кніга, чалавек, таўчонікі, мабуць, кісларод, фанема, майна, віра, дыёд 2А 4110, халтура, бан, здаваць хвасты, манітор, тысяча, вышка, вясёлка, дажджуха, бабашка, лексікаграфія, інтэграл, інтэрферэнцыя, камп’ютар, лазер “Фатон-2”, продкі, блат, дзеравяшкі, джэксы, картопля, ажур.
39. Запоўніце табліцу.
|
Архаізмы |
Гістарызмы |
Неалагізмы |
Жупан, губерня, перст, бортнік, войт, лемантар, жаўнер, нэп, гута, паншчына, дзіда, жандар, харчразвёрстка, алебарда, абшчына, апрычніна, асьміна, бамбавоз, баярын, веча, бурлак, гетман, грош, грыўня, губерня, гувернант, дзясяцкі, жупан, кальчуга, каморнік, кемпінг, конка, круіз, латы, парабак, пэйнтбол, рэкрут, саўндтрэк, тостар, трафік, феадал, эластан, ядваб, імідж, харунжы, урбанізацыя, дзядзькаванне, дызайн, дысплей, лучына, менеджар, акванаўт, маніторынг, стаханавец, земства, хакер.
40. Размяркуйце прыведзеныя словы на тэрмiны, прафесiяналізмы і наменклатурныя назвы.
Кандэнсатар, лазер “Фатон-2”, рэзак, бінарнае дрэва, камень, манітор, сістэмны блок, асцылограф, закон Ньютана, праграма Microsoft Word, балванка, акустычная хваля, дыёд 2А 4110, рэзістар МПТ-2, асацыятыўнасць, венік, візуалізацыя, дэскрыптар, сервак, клава, семантычныя сеткі, курсор, кандзёр, вінда, цвёрды дыск, стэк, штучны інтэлект, супер-камп’ютар “Скіф”, кэш-памяць, генетычны алгарытм, монік, ураўненне Дзірака, матчына плата Intel 915/925, вінчэстэр, CD-ROM дыскі, працэсар, дыскавод, мацярынка, дыферынцыял, флопік, дыфузія, артаганальны вектар, жалеза, сетка, порт, аперацыйная сістэма Windows XP.
41. Падбярыце да архаізмаў сучасныя адпаведнікі.
Іспыты, скрыжалі, атрамант, каліта, зельнік, вакацыі, асадка, валіза.
42. Патлумачце значэнне фразеалагізмаў
Узор: Абое рабое – аднолькавыя, не лепшыя за іншых.
Стаяць над душой
Даць маху
Адвесці душу
Як сабаку пятая нага
Гады ў рады
Са скуры вылузвацца
Цягнуць ката за хвост
Не лыкам шыты
Весці рэй.
43. Знайдзіце безэквівалентныя ў рускамоўным дачыненні словы. Паспрабуйце патлумачыць іх значэнне. Суаднясіце прыказкі і фразеалагізмы з рускімі адпаведнікамі.
Ад жыгучкі трымай далей ручкі. Голад не дзядзіна, з’ясі і крадзена. На Беларусі пчолы як гусі, рэзгінамі мёд носяць. Круці жорны пільна, то й тут будзе Вільня. Хто каго любіць, той таго і чубіць. Ні лой ні мяса, горай дурня Апанаса. У голад і нішчымнае смачна есці. Мялі, васпане, пакуль язык прыстане. Спрыкрыцца як ваўкалака.Намачаешся ў яго верашчакі, як цыган шылам. Язык ходзіць, як мянташка па касе. Усяе талакі – свае дзве рукі. Жыццё крынічыць. Клёку ў галаве няма.
Для даведкі адпаведнікі з рускай мовы: Один-одинешенек. С огнем не шути, с водой не дружись. У нас в Рязани и свинья в сарафане. Голод не тетка, пирожка не подсунет. Милые бранятся – только тешатся. Терпенье и труд все перетрут. Голодному Федоту и пустые щи в охоту. Ни рыба ни мясо. Надоесть хуже горькой редьки. Зимой снега не выпросишь. Мели, Емеля, твоя неделя. Слаб на язык. Без царя в голове. Жизнь бьет ключом.
44. Дакажыце, што кожная з прыведзеных прыказак і прымавак адлюстроўвае пэўным чынам нацыянальную культуру Беларусі
Не адзін Гаўрыла ў Полацку. Каму па каму, каму па два камы. Наш Васіль на работу не сіл, а на клёцкі ў малацэ – за чацвярых валачэ. Падраўся андарак, абыдуся і так. Калядкі – добрыя святкі: наеўся, напіўся ды й на палаткі. О як раней было: у Слуцку не па-людску, у Мінску па-свінску, кепска каля Вітэбска, а ў Оршы яшчэ горшы. Антось ды Тадора – што лапаць ды абора. За капейку жабу да Барысава дубцом пагоніць.
45. Вызначце стылістычныя памылкі ва ўжыванні мнагазначных слоў і выразаў. Адрэдагуйце сказы.
1) Боты вырабляюцца толькі са скуры заказчыкаў. 2) Раённая газета прысвяціла гультаям толькі адзін крытычны артыкул. 3) Уладзімір ледзь толькі паспеў пераскочыць па трапу на палубу, як матрос на беразе аддаў канцы. 4) Лектар толькі-толькі разышоўся, а слухачы ўжо разышліся. 5) У нашым Доме культуры не знойдзеш і зерня культуры. 6) – Мне здаецца, што дакладчык здорава плавае. – А мне здаецца, што ён ужо тоне!
46. Укажыце сказы, у якіх дапушчаны лагічныя памылкі ва ўжыванні запазычаных слоў. Растлумачце, у чым яны заключаюцца.
1. Гэтая кніга, якая стала бестселерам, амаль не раскупалася. 2. Ён многім пазычаў, таму многія маглі лічыць сябе яго крэдыторамі. 3. Ён прайшоў усе інстанцыі – ад першага да адзінаццатага класа. 4. На стале ляжаў тоненькі фаліянт. 5. Аматары сімфанічнай музыкі заўсёды могуць сустрэцца ў фан-клубе. 6. У паветры стаяў пах эйфарыі. 7. Усё жыццё ён імкнуўся ўвайсці ў кола абранай эліты. 8. У канцы жыцця стаў прапагандаваць жыццёвы аскетызм. 9. У яго маўленні было шмат грубых ляпсусаў. 10. Для яго быў устаноўлены неабмежаваны ліміт. 11. На птушыным двары певень дамінуе над курамі. 12. Складзіце кароткі рэферат гэтай кнігі. 13. Сёння будуць паказваць двухсерыйны серыял. 14. Каля нашага дома пабудавалі невялікі супермаркет. 15. Паднімаю гэты фурор за вашае здароўе! 16. За швейнымі машынкамі сядзелі куцюр'е.
47. Выпiшыце словы, размяркоўваючы iх па дзвюх групах: а) агульнанавуковая лексіка; б) тэрмiналагiчная лексiка. Патлумачце, якiм прынцыпам вы карысталiся.
Даследаванне, ангідрыт, праблема, гiпотэза, прэдыкат, факусіравацца, эксперымент, праграмнае забеспячэнне, характарызаваць, пункт кiпення, абсалютны нуль, умова iнтэгравальнасцi, выява, узаемасувязь, дыёд, радыёактыўнасць, аналіз, тэрмаэмісія, струменны прынтар, дослед, сінтэз, мадэм, фармуляваць, сервер, iнфрачырвонае выпраменьванне, працэс, відарыс, сферычнае адлюстраванне, прынцып, Web-старонка, энергiя, функцыянаваць, элемент, метад, цiск, мадэль, шчыльнасць, вызначаць, пункт замярзання, планаваць, тып, модуль, дэскрыптыўнае праграмаванне, малекула, параметры, працэс, iзатоп, гiпотэза Планка.
48. Перакладзіце назоўнікі, утварыце ад іх дзеясловы з суфіксамі –ва-, -ава-, -ява-, -ыва-, -іва-, -ірава-, -ырава-.
Информация, форма, исследование, сумма, модуль, подсчет, прогноз, проект, контакт, получение, предупреждение, план, адрес, активизация, демонстрация, фотография, ремонт, тест, идентификация, формулировка, трансляция, фильтр, копия, проект, код, конструкция, сканер, стимул, шифр.
49. Утварыце назоўнікі са значэннем асобы ад наступных дзесловаў.
Назіраць, завяшчаць, суправаджаць, паведамляць, сумяшчаць, ахоўваць, давяраць, наймаць, прадстаўляць, прад’яўляць, кіраваць, заступацца, уладаць, засцерагаць.
50. Перакладзіце на беларускую мову.
Макроопределитель, объектодержатель, вычислитель, пользователь, распознаватель, дисконоситель, распылитель, накопитель, термовыключатель, ускоритель, выключатель, показатель, преобразователь, поглощатель, измеритель, носитель, токораспределитель, производитель, предохранитель, излучатель, указатель.
51. Утварыце з прыведзенымi словамi словазлучэннi так, каб у адным выпадку яны былi тэрмiналагiчнымi, а ў другiм – нетэрмiналагiчнымi. Растлумачце, якія працэсы адбываюцца ў выніку гэтага.
Узор: Рэжым – тэкставы рэжым, рэжым працы.
Ланцуг, машына, дыск, сетка, банк, энергiя, забеспячэнне, праграма, рэйтынг, калена, ядро, цiск, гук, сiстэма, поле, перыяд, акно, прамень, памяць, атрад, устройства, старонка, адрас, тэхнiка, мова, ключ, праектаванне, носьбiт, матэрыял, клетка, пояс, кропка, графiк, велiчыня, святло, сiла, праваднiк, асяроддзе, кiслата, хваля, кантакт, блок, функцыя.
52. Перакладзiце на беларускую мову наступныясказы.
Физическое тело, преобразующее любой вид энергии. Любой источник, излучающий электромагнитные волны. Спектр – это распределение энергии, излучаемой или поглощаемой веществом. Спектры, полученные от самосветящихся тел. Модем также является устройством, корректирующим ошибки и сжимающим данные. Компьютерный вирус – это программа, производящая в вашем персональном компьютере действия, в которых вы не нуждаетесь. Являвшиеся первоначально вполне невинным развлечением скучающих программистов компьютерные вирусы сегодня стали настоящим бедствием для пользователей ПК. Первая функция – функция, обеспечивающая дополнительные сигналы, посредством которых модемы осуществляют проверку данных на двух концах линии и отбрасывают немаркированную информацию, а вторая – обеспечивающая сжатие информации для более быстрой и четкой ее передачи, а затем восстановление ее на получающем модеме.
53. Выпраўце памылкі ва ўжыванні дзеепрыслоўяў.
1. Падыходзячы да факультэта, раптоўна пачалася навальніца 2. Гуляючы па вуліцы, нам стала холадна. 3. Уваходзячы ў клас, настаўнік пачаў урок. 4. Пераканаўшыся ў складанасці задання, мне стала сумна. 5. Задача рашалася вельмі проста, карыстаючыся новым метадам. 6. Прыходзячы з канцэрта, ён падзяліўся ўражаннямі з матуляй. 7. Вучыўшыся ў звычайнай школе сем гадоў, я паступіў у гімназію. 8. Паразважаўшы, сачыненне было напісана. 9. Адпачываючы, рукі зноў пацягнуліся да працы. 10. Гледзячы перадачу, узнікалі цікавыя думкі. 11. Маці стала лягчэй, даведаўшыся пра стан сына. 12. Мы заўсёды адпачываем, слухаўшы музыку.
54.Перакладзіце на беларускую мову. Складзіце з шасцю выразамі сказы.
Разработав новую программу, совершенствуя информационные технологии, запоминая местонахождение, установив приборы измерения, обрабатывая полученную информацию, поступая в банк данных, учитывая составленные расчеты, суммируя вышесказанное, не обратив внимание, находя решение, изучив метод, включая полученные результаты, обобщая выводы, проследив процесс, рассматривая явление, проанализировав ситуацию, разметив в пространстве, не ограничивая времени обсуждения, скопировав файл, изменив структуру кода, исходя из условия, подставив цифры в уравнение, спроектировав изображение.
55. Расстаўце сказы ў лагічна правільным парадку. Вызначыце стыль тэксту.
Аж да ХVІ стагоддзя відэлец лічыўся прадметам раскошы, ім карысталіся толькі ў вузкім прыдворным асяроддзі. Упершыню відэлец у выглядзе залатога шыльца на ручцы са слановай косці быў выраблены ў адным экземпляры для візантыйскай прынцэсы ў пачатку 70-х гадоў ХІ стагоддзя. Відэлец.
Гэта выклікала абурэнне баярства і духавенства і стала адным з доказаў нярускага паходжання Ілэдзмітрыя. І быў дэманстратыўна выкарыстаны ў час банкету ў Гранавітай палаце Крамля з нагоды шлюбу Ілэдзмітрыя з Марынай. У Расію відэлец быў завезены з Польшчы ў пачатку ХVІІ стагоддзя Ілэдзмітрыем І у багажы Марыны Мнішак. Рускім інструментам лічылася лыжка.
56. Расстаўце знакі прыпынку, падзяліце тэкст на сказы і абзацы.
Панікоўка
У кожным еўрапейскім горадзе акрамя велічных помнікаў ёсць невялікія “неафіцыйныя” але асабліва любімыя скульптуры ёсць такія і ў Мінску самая вядомая “Хлопчык з лебедзем” фантан у былым Аляксандраўскім скверы побач з тэатрам Янкі Купалы яе аўтар італьянец Л. Берніні з’явіўся фантан у 1874 годзе у гонар такой вялікай для горада падзеі як адкрыццё водаправода менавіта праз гэтую скульптуру сучасныя гараджане празвалі сквер Панікоўкай у рамане “Залатое цялё” Ільфа і Пятрова расійскіх пісьменнікаў ёсць такі персанаж Панікоўскі які спецыялізаваўся на крадзяжы гусей вось дасціпныя мінчане і ўгледзелі падабенства з гэтым скверам звязана і яшчэ адна гарадская легенда каля тэатра Янкі Купалы стаіць невялікі прыгожы будынак падобны да маленькага палаца праўда ягонае прызначэнне зусім не рамантычнае у ім размешчана грамадская прыбіральня а гісторыю расказваюць такую калі ў канцы ХІХ стагоддзя пачалі будаваць тэатр адзін архітэктар сказаў што зробіць гораду падарунак пабудуе за свой кошт ля тэатра прыбіральню вядома прапанову прынялі з удзячнасцю дзівак дойлід узводзіў абяцаны будынак надзіва дыхтоўным і прыгожым і толькі праз нейкі час высветлілася чаму незадоўга перад гэтым архітэктар пабудаваў маёнтак для нейкага пана атрымалася прыгожа на італьянскі манер але заказчык майстра падмануў не заплаціў за працу дойлід паабяцаў адпомсціць новая гарадская прыбіральня была гэткая ж як той палац толькі паменшаная з пана пачалі смяяцца гаварыць што ён жыве ў прыбіральні урэшце ён быў змушаны прадаць свой новы шыкоўны дом за крыўдна малыя грошы і з’ехаць некуды за мяжу (паводле Л. Рублеўскай)
57. Перакладзіце на беларускую мову. Знайдзіце тэрміны. Прааналізуйце і вызначце іх паходжанне, будову і спосабы ўтварэння.
Жесткий диск, интерфейс пользователя, сетевой протокол, оперативная система, системное программное обеспечение, оба режима, два устройства, двойной щелчок, изображение, преобразователь, пользователь, изделие, изготовление, усилитель, сдвиг, колебания, содержимое, мощность, электропитание, избыток, излучение, свет, поглощение, среда, потребитель, производство, двигательный, раздражитель, восстановительный, мультимедийные сообщения, равновесие, вещество, повреждение.
Дисплей, бесконечность, результат, единица, влажность, целесообразность, напряжение, опасность, устойчивость, восстановление, соответствие, источник, прочность, вычисление, тождество, скаченное, настройки, любимое, панель инструментов, специальные настройки, очередь скачивания, лента новостей, внешний вид, всплывающие окна, блокнот, лента состояния, размер, имя файла, ник, съемный диск, корневой каталог, буфер обмена, приложение, оцифровка, огибающая, всемирная сеть, материнская плата, исправимая ошибка, размер шрифта, ссылка, средства настройки, сжатие, отношение. Вы действительно хотите выйти?
58. Зрабіце пераклад тэксту на беларускую мову. Знайдзіце тэрміны. Ахарактарызуйце іх спецыфічныя рысы, паходжанне і спосаб утварэння.
Человек потерял запятую, стал бояться сложных предложений. Искал фразу попроще. За несложными фразами пришли несложные мысли.
Потом он потерял знак восклицательный и начал говорить тихо, с одной интонацией. Его уже ничто не радовало и не возмущало, он ко всему относился без эмоций.
Затем он потерял знак вопросительный и перестал задавать всякие вопросы. Никакие события не вызывали его любопытства, где бы они ни происходили - в космосе, на Земле или даже в собственной квартире.
Еще через пару лет он потерял двоеточие и перестал объяснять людям свои поступки.
К концу жизни у него остались только кавычки. Он не высказывал ни одной собственной идеи, он все время кого-нибудь цитировал –так он совсем разучился мыслить и дошел до точки.
Берегите знаки препинания! (А. Канеўскі)
59. Зрабiце кампазiцыйна-структурны i лексiка-граматычны аналiз тэксту па схеме:
1. Стыль (падстыль), тып тэксту.
2. Кампазiцыя (структурна-семантычныя часткi; тэма-падтэма-мiкратэма).
3. План тэксту.
4. Лексiчныя сродкi.
5. Марфалагiчныя асаблiвасцi.
6. Сiнтаксiчныя асаблiвасцi.
«Родная мова» – выраз не строга тэрміналагічны. Ён хутчэй адносіцца да сферы нацыянальнай псіхалогіі і этнічнага самаўсведамлення народа, чым да лінгвістыкі. Але эвалюцыя міжнацыянальных адносін у ХХ ст. паставіла гэта паняцце ў цэнтр многіх тэарэтычных і практычных задач, звязаных з праблемамі суверэнітэту народаў, нацый і этнасаў, іх нацыянальна-культурнага развіцця, выбару дзяржаўнай мовы і моў міжнацыянальных зносін, вызначэння статусу і функцый моў народнасцей, што не маюць дзяржаўнай аўтаноміі, і г. д. У выніку такі ясны выраз, як «родная мова», канцэптуальна ўскладніўся і, пакінуўшы межы этналогіі і псіхалінгвістыкі, набыў паліталагічнае гучанне і міждысцыплінарны статус.
Вынікам гэтага сталася тое, што «родная мова» пачала акрэслівацца па-рознаму ў залежнасці ад зыходных метадалагічных пазіцый, агульных і прыватных тэарэтычных канцэпцый і нават палітычных прыхільнасцей. Існуе нямала спроб яе азначэння і характарыстык. Вось некаторыя з іх. Родная мова – тая, што першай засвоена ў дзяцінстве ў сямейным асяроддзі і што застаецца зразумелай усё жыццё. Родная – мова, якой чалавек валодае максімальна глыбока і поўна, на якой яму лягчэй, хутчэй і прасцей мысліць, больш зручна і прывычна, чым на якой-небудзь іншай, выказваць свае думкі і пачуцці. Родная мова спасцігаецца чалавекам адначасова з развіццём здольнасці мысліць. Гэта хутчэй прысваенне мовы, а не яе асваенне, вывучэнне.
Самая істотная ўласцівасць роднай мовы – даваць магчымасць асобе ідэнтыфікаваць сябе і ў адпаведнасці з гэтым атрымаць усе характарыстыкі гэтага стану: лёгкасць, хуткасць, прастату, зручнасць, звычайнасць карыстання роднай мовай як формай сацыяльнага быцця.
Роднай называюць і мову нацыі, засвоеную з дзяцінства. Гэта мова бацькоў, мова свайго народа. Пры двухмоўі і шматмоўі – гэта мова штодзённых зносін. Існуе думка, што пры дасканалым веданні дзвюх моў і аднолькава лёгкім валоданні імі ў любых абставінах можна гаварыць пра дзве родныя мовы.
Варта звярнуць увагу, наколькі розныя прыкметы і ўласцівасці пакладзены ў аснову раскрыцця гэтага паняцця – ад мовы, успрынятай у дзяцінстве, да сукупнасці ўсіх відаў і форм знакавых сістэм, якімі карыстаецца чалавек ва ўмовах сучаснай цывілізацыі. Паказальна і тое, што ўсе гэтыя прыкметы навукова і сацыяльна значымыя пры пошуку адказу на пытанне, што такое родная мова.
Аднак з усіх рыс, асаблівасцей, прыкмет, функцый роднай мовы, што адзначаюць розныя даследчыкі, трэба вылучыць дзеля іх асаблівай значнасці тры функцыі: мыслення, выражэння думкі і самаідэнтыфікацыі. Усё астатняе ў мове, якую чалавек лічыць сваёй роднай (час і спосаб валодання ёю, ступень яе разумення, штодзённасць зносін, пазнавальныя магчымасці, назапашванне ведаў у памяці, эмацыянальнасць, здольнасць служыць сродкам сацыяльнай барацьбы і г. д.), падпарадкавана тром гэтым яе функцыянальным прыкметам.
Зыходзячы з гэтых меркаванняў, паняццю «родная мова» можна даць наступнае азначэнне: роднай называецца мова, на якой чалавек мысліць без дастатковага самакантролю, з дапамогай якой лёгка і натуральна выражае свае думкі ў вуснай і пісьмовай слоўнай форме, якая служыць падмуркам яго этнічнага самаўсведамлення, яго этнічнай і нацыянальнай самаідэнтыфікацыі (А.Я.Міхневіч).
60. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Дайце яму назву. Запішыце асноўны змест у выглядзе тэзісаў.
1. Книги увеличивают словарный запас
Когда вы читаете произведения различных жанров, то сталкиваетесь со словами, которые обычно не используете в повседневной речи. Если какое-то слово вам незнакомо, совсем не обязательно искать в словаре определение. Иногда о значении термина можно понять по смыслу, заключенному в предложении. Чтение помогает не только в увеличении словарного запаса, но и повышает грамотность.
2. Снижает стресс
В современном мире избавление от стресса - основная забота многих людей. Богатство и ритмика языка имеет свойство успокаивать психику и избавлять организм от стресса. Особенно помогает в этом чтение какой-нибудь фантастики перед сном.
3. Развивает мышление
Одно из важных преимуществ чтения книг - это тот положительный эффект, что оно оказывает на наше мышление. При чтении мы больше размышляем, чтобы понять ту или иную идею произведения.
4. Защищает от болезни Альцгеймера
По данным последних исследований, чтение действительно защищает от заболевания мозга. Когда вы читаете, активность мозга увеличивается, что благотворно сказывается на его состоянии.
5. Придает уверенности
Чтение книг делает нас более уверенными. Когда в разговоре мы демонстрируем глубокое знание того или иного предмета, то невольно ведем себя более уверенно и собранно. А признание окружающими ваших познаний положительно сказывается на самооценке.
6. Делает нас более творческими
Креативные люди могут генерировать сразу несколько отличных идей. Откуда их можно взять? Из книг. Читая произведение, вы можете почерпнуть оттуда массу идей, которые впоследствии воплотить в жизнь.
7. Улучшает сон
Если вы систематически будете читать перед сном, то вскоре организм привыкнет к этому, и тогда чтение станет своеобразным сигналом, говорящим о скором отходе ко сну. Таким образом вы не только улучшите свой сон, но и утром будете чувствовать себя бодрее.
8. Улучшает мозговую активность
При чтении мы обычно представляем много деталей: персонажей, их одежду, окружающие предметы. Также необходимо помнить множество вещей, которые нужны для понимания произведения. Именно поэтому чтение тренирует память и логику.
9. Улучшает концентрацию
При чтении необходимо концентрироваться на содержании произведения, не отвлекаясь на посторонние предметы. Этот навык очень полезен при любой другой деятельности. Также чтение книг развивает объективность и способность принимать взвешенные решения.
Читайте на здоровье!
61. Паспрабуйце злучыць некалькі сказаў у адзін, выкарыстоўваючы прыёмы кампрэсіі.
1. У навуковай літаратуры шмат увагі надаецца выкладу, абмеркаванню і доказу тэорый і гіпотэз. Гэтыя тэорыі і гіпотэзы яшчэ патрабуюць пацверджання. Мова навуковай літаратуры характарызуецца вялікай колькасцю лексічных і граматычных адзінак. Гэтыя адзінкі служаць для выражэння магчымасці інеабходнасці, праблематычнасці і іррэальнасці.
2. Дакладнасць навуковай мовы з'яўляецца важнай яе прыкметай. Дакладнасць навуковай мовы ўсё ж дапускае і некаторую ступень іншасказання (напрыклад, неаднолькавыя асэнсаванні розных тэорый).
3. З дапамогай цеплавізараў можна вывучаць цеплавыя і тэмпературныя палі даследуемых аб'ектаў, выдзяляць ізатэрмы. Цеплавізары дапамагаюць параўноўваць тэмпературнае поле аб'екта з раней запісаным эталонным тэмпературным полем, выяўляць адхіленні ад нормы і г.д.
4. Унутраным фотаэфектам называецца з'ява ўзрастання электраправоднасці паўправоднікаў і дыэлектрыкаў пад уздзеяннем апраменьвання. Гэтую з'яву таксама называюць фотаправоднасцю.
5. Шырокае выкарыстанне складаных сказаў у кніжна-пісьмовых стылях цалкам заканамернае. Складаны сказ дазваляе спалучыць у адзінае цэлае вялікую колькасць слоў і тым самым выразіць больш складаную думку – падкрэсліць важныя сэнсавыя адценні, прывесці аргументы, даць падрабязнае абгрунтаванне асноўных палажэнняў і г.д.
62. Напішыце анатацыю да артыкула "Якасці сапраўднага вучонага".
Найбольш дасведчаныя і таленавітыя вучоныя адрозніваюцца кругаглядам і творчай ініцыятывай, валодаюць як сілай сінтэзу, так і пачуццём перспектывы, умеюць глядзець далёка ў будучыню. Гэта людзі вялікай працаздольнасці, моцнай волі, вялікага творчага подзвігу. Яны прынцыповыя аптымісты, якія вераць у сілу навуковага пазнання, здольныя не толькі марыць, але і смела імкнуцца дасягаць небывалага. Такіх людзей параўнальна няшмат; яны складаюць дыяментавы фонд чалавецтва.
Якімі якасцямі павінен валодаць чалавек, які рыхтуецца да навукова-даследчай дзейнасці?
Перш за ўсё неабходна самаахвярная, самаадданая любоў да навукі, да выбіраемай спецыяльнасці. Гэта любоў павінна быць нястрымнай, бескарыслівай, здольнай да пераадолення цяжкасцей і перашкод, што стаяць на шляху.
Неабходна таксама ўпэўненасць у правільнасці выбранага шляху. Гэта спараджае мэтанакіраванасць, якая дазваляе даследчыку не толькі бачыць аддаленую перспектыву работы, але і дакладна планаваць асобныя яе этапы.
Абавязковай якасцю вучонага з'яўляецца сумленнасць. Размова ідзе не толькі аб плагіяце - выкарыстанні і прысваенні сабе чужых работ, ідэй і фактаў. Амаральны любы неаб'ектыўны падыход да ацэнкі ўласных вопытаў і назіранняў. Строгасць і аб'ектыўнасць у аналізе любых навуковых матэрыялаў і ў пабудове вывадаў з'яўляецца ўмовай, абавязковай для кожнага навуковага даследавання.
Работнік навукі - і малады, і стары - павінен вылучацца сціпласцю і самакрытычнасцю, паважаць думку іншых. Адсутнасць гэтых якасцей спараджае эгацэнтрызм, самаўлюбёнасць, пераацэнку сваіх рысаў.
Поспех у навуковай творчасці ў значнай ступені залежыць ад агульнай настроенасці навуковага работніка. Аптымізм адухаўляе, стымулюе волю, абвастрае ўспрыманне і думку. Песімізм, наадварот, падаўляе эмоцыі, цягне не наперад, а назад. Вучоны павінен глядзець уперад, любіць жыццё, мысліць перспектыўна, быць аптымістам.
І нарэшце, адной з галоўных рыс сапраўднага вучонага з'яўляецца працавітасць. Неабходна выпрацаваць у сабе цярплівасць, вытрымку пры пастаноўцы любога навуковага эксперыменту. Эксперыменты патрабуюць іншы раз шматразовай праверкі, непазбежныя малыя няўдачы, звязаныя часта з недастатковым засваеннем методыкі.
Не спыняцца на дасягнутым - гэты лозунг павінен быць кіроўным у рабоце як маладога, так і старога навуковага дзеяча.
"Без працы няма сапраўды вялікага", - так сказаў геніяльны паэт і вучоны Ёган Вольфганг Гётэ, і меў рацыю. (паводле К.І. Скрабіна)
63. Знайдзіце памылкі і недакладнасці пры афармленні наступных дакументаў? Запішыце правільны варыянт.
______________________________________________________________
ТДА “Эксперымент”
К.У. Захараву
Тлумачальная запіска
23 сакавіка 2006
У сувязі са спазненнем на працу 23 сакавіка 2006 г. тлумачу наступнае: спазненне адбылося з прычыны аварыі ліфта ў доме, дзе я пражываю, што з’явілася прычынай знаходжання ў кабіне 40 хвілін.
Подпіс А.Б. Фядосаў
_____________________________________________________________
Дырэктару ТАА “Усмешка”
Вясёлкіну К.А.
ЗАЯВА
Прашу прадставіць мне чарговы адпачынак з 18 чэрвеня па 19 ліпеня 2006 года на 30 каляндарных дзён у сувязі з сямейнымі абставінамі.
Галоўны бухгалтар Подпіс Каралёў М.Р.
________________________________________________________________
Рэктару Установы адукацыі
“Беларускі дзяржаўны універсітэт
інфарматыкі і радыёэлектронікі”
студэнта групы № 581001
Магутнага І.В.
заява.
Прашу Вас дазволіць мне датэрміновую здачу сесіі з 25 мая 2006 г. у сувязі з удзелам у Міжнароднай навуковай канферэнцыі, якая адбудзецца ў перыяд з 1 па 12 чэрвеня 2006 года ў г. Масква (Расійская Федэрацыя).
20 мая 2006 года Подпіс
_________________________________________________________________
Дырэктару
ТДА “Дыямент”
Кавальчуку А.Б.
Дакладная запіска
У сувязі з паспяховай здачай кваліфікацыйных экзаменаў менеджэра па продажу прашу прыняць у штат прадпрыемства Сяргеева Сяргея Аляксандравіча на пасаду менеджэра па продажу.
Подпіс Сямёнаў К.М.
30 мая 2006 года
_______________________________________________________________
ТАА “Карагод” Дырэктару тыпаграфіі
вул. Новая, 39, 200059, г. Мінск “Новая зорка”
тэл. (0172) 22-99-99 Светламу А.І.
факс (0172) 33-33-33
Р/р 3123123300099
АКБ “Белбізнесбанк”, код 756
№ 01-19/39
На № ________ ад ________
Просім Вас надрукаваць каляровую вокладку для кнігі “Лексіка іншамоўнага паходжання” тыражом 10 000 экземпляраў.
Аплату гарантуем.
Дырэктар ТАА Подпіс А.А. Каспарчук
Пячатка
Галоўны бухгалтар Подпіс В.В. Казбярук
________________________________________________________________
Даверанасць
Буду апантана рады, калі Вільняноўскаму Трафіму аддадуць маю мізэрную стыпендыю. Ён, на маю думку, чалавек сумленны, і я перакананы, грошай маіх не зрасходуе.
Сцяпан Шыла
64. Перакладзіце на беларускую мову. Вызначыце стыль і жанр. Адзначце моўныя асаблівасці.
Каждый студент, получивший неудовлетворительную оценку, может получить конфетку в деканате в рамках психологической разгрузки и адаптации к стрессовой ситуации. Конфеты раздает зам. директора по воспитательной работе. Более ничем помочь не можем – учитесь лучше!
Печать
65. Складзіце і аформіце наступныя дакументы: аўтабіяграфія, распіска, загад, суправаджальны ліст.
66. Назавіце зашыфраванае слова крыптаграмы.
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Працэс, пры якім у выніку пераасэнсавання слова ўзнікае другасная, тэрміналагічная назва.
Словы і выразы, уласцівыя мове прадстаўнікоў якой-небудзь прафесіі, сферы дзейнасці.
Раздзел мовазнаўства, які распрацоўвае пытанні тэорыі і практыкі складання слоўнікаў.
Сістэма, што складаецца з адзінак, якім прыпісваецца пэўнае паняцце і якія суаднесены з іншымі найменнямі ў пэўнай галіне навукі, тэхнікі.
Тып семантычных адносін моўных адзінак, які заключаецца ў поўным ці частковым супадзенні іх значэнняў.
Словы ці цэлыя выразы з якой-небудзь мовы, што захоўваюць сваю іншамоўную форму без усялякага змянення або транслітарыравана.
Гукавое супадзенне розных моўных адзінак, значэнні якіх не звязаны адно з другім.
Упарадкаваная сістэма назваў, якая прымяняецца ў якой-небудзь галіне.
Словы з гукавым і структурным падабенствам, але з розным лексічным значэннем.
Экспрэсіўна-афарбаваныя словы, якія выкарыстоўваюцца пераважна ў вуснай форме асобнай адносна ўстойлівай сацыяльнай групай людзей.
Словы ці словазлучэнні, якія дакладна абазначаюць навуковыя, тэхнічныя, сельскагаспадарчыя і іншыя паняцці.
Моўныя асаблівасці, якія характэрны для тэрытарыяльных дыялектаў і ўключаюцца ў літаратурную мову.
67. Знайдзіце лагічныя памылкі. Выпраўце выказванні i сказы.
1. Павялічыць сваю памяць вялікай тэхнічнай складанасці не ўяўляе. 2. Адразу хачу сказаць, што ў гэтым здарэнні маёй віны зусім няма. Я знаходзіўся ў кабінеце 304, калі пачуўся шум у калідоры. Потым высветлілася, што там хтосьці пырснуў газам з балончыка. Я паглядзеў сваю сумку i зразумеў, што то быў менавіта мой балончык. 3. Патрабуецца спецыяліст для аддзела, які мае вышэйшую адукацыю. 4. Сапраўдны дакумент толькі той, які падпісаны кіраўніком прадпрыемства. 5. На Вашу скаргу паведамляем, што наша арганізацыя займалася падключэннем указанага дома да энерганосьбітаў. Пастаянныя адключэнні святла звязаны з недастатковай магутнасцю электракабеляў i ix зношанасцю, у выніку чаго на працягу 1 кіламетра зроблена 15 муфтаў. Такім чынам, мы робім усё магчымае. 6. Нават у рашэнні агульнага сходу 19.06.2003 было адзначана, што план за 1 паўгоддзе не выкананы, таму сёння я прапаную яшчэ раз абмеркаваць павелічэнне аб'ёмаў вытворчасці ў IV квартале 2003 года. 7. Йагурт — харчовы прадукт, выраблены з вяршкоў з фруктовымі дабаўкамі. 8. Нестабільнасць курсу беларускага рубля прыводзіць да зніжэння жыццёвага ўзроўню насельніцтва. 9. Паколькі студэнцкая навуковая канферэнцыя знаходзіцца пад пагрозай зрыву, прапаную: 1) прызначыць адказных за падрыхтоўку залы; 2) накіраваць запыт у рэктарат аб магчымасці выдзялення памяшканняў для пасяджэнняў секцый; 3) навесці парадак у інтэрнаце. 10. У тэкстах афіцыйна-справавога стылю недапушчальным з'яўляецца выкарыстанне метафар.
68. Прачытайце беларускія прыказкі і прымаўкі. Вызначыце, якія камунікацыйныя якасці маўлення яны характарызуюць.
Напішаш пяром, не высечаш і тапаром. Не тое кажы, што ведаеш, а тое, што ў рыхт. Сказаў, як цвіком прыбіў. Выскачыў, як піліп з канапель. Пустая гаворка не пагаворка. Без прыказкі і з лаўкі не зваліцца. Язык як у адваката. Многа ведай, ды мала гавары. Пустой птушкі пустая песня. Трэба знаць, што казаць. Расказвае, як з пісанага бярэ. Баіш як поп, а слухаць нечага. Ад пустога звону карысці нікому. Пра адны дрожджы не гавораць тройчы. Чуў, што звоняць, ды не знае, у якой царкве. Добры запеў усяму парадак. Байка без канца як кабыла без хваста. Са ўсякім па ўсякаму і гавары. Трэба знаць, дзе што сказаць. Нагаварыў, што на валовай шкуры не спісаць. Язык ляшчыць, што калаўрот трашчыць. Хоць ты яму на язык стань. Будзь спярша выслухачам, а потым павядачам. Я яму пра абразы, а ён мне пра гарбузы. Хто бае аб пагодзе, а хто аб прыгодзе.
69. У наступных сказах выпраўце памылкова выкарыстаныя словы і выразы.
1. Характар у хлопца павольны, упэўнены ў сябе. 2. Якуб Колас зрабіў шмат твораў пра сялянскае жыццё. 3. Пісьменная дзейнасць Васіля Быкава мяне ўразіла. 4. На экскурсіі была большая палова класа. 5. У музычнай школе нехта гуляў на гармоніку. 6. У маім жыцці ён гуляў вялікую ролю. 7. Сёння большасць гараджан жыве ў шматпавярховых хатах. 8. У заданні хлопчык здзейсніў шмат памылак. 9. Студэнты атрымалі комплекс падручнікаў. 10. Паэма робіць цяжкі ўплыў на чытача. 11. Новае жыццё, якое патрэбна прыносіць радасць, стала марай героя. 12. Нарэшце і гэтая праблема была пераадолена. 13. Насоўвалася свята. 14. Майстар робіць нейкія парады вучню. 15. Здаецца, план нашай работы закончаны. 16. Заўтра прыйдуць ападкі. 17. Дынамаўцам не ўдалося павялічыць вынік.
70. Выпраўце маўленчыя памылкі.
1. Дзеці яшчэ дрэнна валодаюць звязаным маўленнем. 2. Гэты ўказ адыграў вялікае значэнне. 3. Ён хутка асвоіў кодэкс афіцэрскага гонару. 4. Трэба ўдзяліць увагу на пашырэнне такіх ведаў сярод маладых людзей. 5. Мой унук – акселератар, таму такі высокі. 6. Крыж быў упрыгожаны арнаментам, каштоўнымі каменнямі і жэмчугам. 7. Трэба канчаткова скончыць з валюнтарызмам? 8. Беларусам уласціва рэлігійная і нацыянальная цярплівасць. 9. У гэтым узросце ім усім уласціва нігілістычнае адмаўленне былых каштоўнасцей. 10. Колькасць беспрацоўных дасягнула да 4,5 млн. чалавек. 11. Ён будзе служыць у войску з дзвюх тысяч дзявятага года. 12. Большасць у нашым калектыве займаюць жанчыны. 13. Атаясамленне аднаго рада з’яў другому метадалагічна няправільнае. 14. Павялічваецца прапорцыя гарадскога насельніцтва. 15. Па ўсёй вобласці выпадуць ападкі ў выглядзе дажджу. 16. Тэасофія замест Бога ставіць абагуленага чалавека. 17. Сабака гаўкаў лянівым брэхам. 18. Назіраюцца паўторныя рэцыдывы гэтай хваробы. 18. Прагноз абяцае добрыя кліматычныя ўмовы.
71. Знайдзіце і выпраўце маўленчыя памылкі. Растлумачце, у выніку чаго яны ўзніклі.
1. Толькі роднае, нацыянальнае можа прывабіць, падтрымаць, і нельга саромецца таго, што іншым падаецца даўно аджыўшым і неадпавядаючым умоўным стандартам. 2. Ефрасіння Полацкая пастрыглася пад манашку. 3. Такім чынам, мы адчыняе для іншых самыя патаемныя часткі сваіх дум, жыцця, душы. 4. Кніга – гэта сапраўдны сябар і дапаможнік. 5. Для ўсіх жадаючых арганізаваны чатыры байдарачных маршруты. 6. Вучоныя то лічаць, што гэта рашэнне ад усіх панацэй, то заяўляюць пра небяспеку пры выкарыстанні дадзеных методык. 7. Прырода прыме кожнага чалавека ў любым стане, нягледзячы на яго настрой. 8. Я таксама была там і ўсё бачыла сваімі вачамі ў акулярах. 9. Добра, што ў нас цвяце агратурызм. 10. Як прыемна раніцай выходзіць з ветхай хаткі, станавіцца басіком на расу, слухаць, як спявае пятух ці мычыць карова.
72. Падбярыце да рускіх этыкетных формул беларускія адпаведнікі. Вызначыце, у якіх абставінах яны ўжываюцца.
1. Приятного аппетита! 2. Поклон Вам! 3. Приветствую Вас! 4. Мое почтение! 5. Добро пожаловать! 6. Как вы себя чувствуете? 7. Что слышно у вас? 8. Христос воскрес! – Во истину воскрес! 9. Какими судьбами? 10. Сколько лет, сколько зим! 11. Как жизнь? – Как в сказке! 12. Как дела? – Как сажа бела! 13. Счастливого пути! 14. До скорой встречи! 15. Давай, пока! 16. Хлеб-соль! – Милости просим!
ТЭСТ
1. Пазначце правільны варыянт сцвярджэння (нумар):
а) беларуская мова належыць да славянскай групы моў індаеўрапейскай моўнай сям’і;
б) Беларуская мова належыць да раманскай групы моў індаеўрапейскай моўнай сям’і;
в) беларуская мова належыць да балтыйскай групы моў індаеўрапейскай моўнай сям’і.
2. Пазначце правільны варыянт адказу:
Індаеўрапейская моўная сям’я складаецца з:
а) 9 моўных груп;
б) 12 моўных груп;
в) 16 моўных груп.
3. Выберыце прозвішчы славутых беларускіх асветнікаў з прапанаванага спісу:
Кірыла Тураўскі
Алесь Марціновіч
Клімент Смаляціч
Аўраам Смаленскі
Ефрасіння Полацкая
Францыск Скарына
Канстанцін Валасовіч
Сымон Будны
Васіль Цяпінскі
Мялецій Сматрыцкі
Пётр Мсціславец
Павел Шпілеўскі
4. Адкажыце на пытанні:
У якой дзяржаве ў XVI стагоддзі беларуская мова з’яўлялася дзяржаўнай мовай?
а) у ВКЛ
б) у Рэчы Паспалітай
в) у Расійскай імперыі
5.Адкажыце на пытанне:
У якім годзе выйшла першая “Беларуская граматыка для школ” Б.Тарашкевіча?
а) у 1914 годзе
б) у 1921 годзе
в) у 1918 годзе
6.Ці згодны Вы з тым, што:
Новая беларуская літаратурная мова фарміравалася на аснове:
а) жывых гаворак;
б) стараславянскай мовы;
в) старабеларускай мовы.
7. Выберыце правільны варыянт адказу:
Дарэформенны перыяд працягваўся з:
а) 1918 па 1933 год;
б) 1918 па 1957 год;
в) 1918 па 1959 год.
8. Назавіце вядомых беларускіх мовазнаўцаў:
Я. Лёсік
Браты Гарэцкія
А.Луцкевіч
У.Караткевіч
Я.Станкевіч
П.Пачобка
Б.Тарашкевіч
М.Багдановіч
Я.Карскі
І.Чыгрынаў
С.Некрашэвіч
П.Бузук
9. Адзначце словазлучэнні, у якіх выдзеленыя словы ўжыты ў пераносным значэнні:
упала кропля;
горкі агурок;
мора кветак;
малюнкі мінулага;
бачыць жыццё.
10. Адзначце выпадкі з мнагазначнымі словамі:
1) актыўны на ўроку – пасіўны на перапынку;
2) бабка Адарка – смачная бабка;
3) завязаць вузел – вузел супярэчнасцей;
4) светлы клас – дружны клас;
5) скупы хлопчык – шчодры дзядзька;
6) шырокі гасцінец – гасцінец для ўнука.
11. Адзначце словы, якія адносяцца да пасіўнай лексікі:.
космас;
рондаль;
аэраплан;
стэрэакіназала;
іспыты.
12. Адзначце гістарызмы:
чало;
харужы;
сойм;
буякі;
каганец.
13. Адзначце архаізмы:
рэкрут;
персі;
кардон;
лякаматыва;
засценак.
14. Адзначце парушэнні фразеалагічнай нормы:
Весці першую скрыпку.
Абвесці вакол носа.
Мора па калені.
Нарадзіўся ў шчаслівай кашулі.
Дзясятая вада на кісялі.
15. Адзначце словы – антонімы:
антычныя, любоў;
выліць, падліць;
радасць, сум;
горача, светла;
адважны, баязлівы.
16. Адзначце словы іншамоўнага паходжання:
мемуары;
аб’яднанне;
вернісаж;
раўнапраўе;
асістэнт.
17. Адзначце ўстарэлыя словы:
араты, ратай, плугар;
твар, аблічча, лік;
тканіна, матэрыял, мануфактура;
воз, павозка, калясніца;
архітэктар, дойлід.
18. Адзначце безэквівалентныя ў рускамоўным дачыненні словы:
чыгунка;
алей;
гута;
малюнак;
акавіта.
19. Адзначце тэрміны:
меланхолік;
даследаванне;
крэдыт;
алгарытм;
абзац.
20. Паводле ўжывання тэрміналагічная лексіка падзяляецца на:
1) штодзённа ўжывальную;
2) агульнаўжывальную;
3) агульналітаратурную;
4) вузкаспецыяльную;
5) уласнабеларускую.
21. У межах навуковага стылю выдзяляюць падстылі:
1) уласна навуковы;
2) навукова-афіцыйны;
3) навукова-вучэбны;
4) навукова-папулярны;
5) навукова-публіцыстычны.
22. Загад адносіцца да дакументаў:
1) арганізацыйных;
2) распарадчых;
3) даведачна-інфармацыйных;
4) бухгалтарскіх;
5) справавых лістоў.
23. Для афіцыйна-справавога стылю характэрна:
1) абстрактнасць;
2) лаканічнасць;
3) лагічнасць;
4) эмацыянальнасць;
5) вобразнасць.
24. У афіцыйных дакументах выклад ідзе ў стылі:
1) разважання;
2) прадпісання;
3) апісання;
4) канстатацыі;
5) апавядання.
25. Рэквізітам дакумента з’яўляецца:
1) аркуш паперы;
2) дата;
3) тэкст;
4) бланк;
5) подпіс.
26.Упішыце загаловак у прапанаваную схему.
|
|
?
|
Афіцыйна-справавы |
|
Публіцыстычны |
|
Навуковы |
|
Гутарковы |
|
Мастацкі |
27. Выпішыце парадкавыя нумары жанраў, якія адносяцца да навуковага маўлення.
1. Загад; 2. рэферат; 3. справаздача; 4. раман; 5. рэпартаж; 6. паэма; 7. заява; 8. акт; 9. канспект; 10. дакладная; 11. дыялог; 12. суправаджальны ліст; 13. анатацыя.
28. Дапоўніце выраз:
З інфарматыўным цэнтрам абзаца звычайна супадае ... (што?)
29. Вылучыце з пералічаных ніжэй жанраў той, якому дадзенае азначэнне адпавядае.
Кароткі выклад зместу кнігі, артыкула – гэта ...
1. рэферат
2. канспект
3. анатацыя
4. тэзісы
30. Дапоўніце выраз.
Нацыянальны моўны этыкет – гэта …, напрыклад, … .
31. Дапоўніце выраз.
Сутнасць рэзюмэ-вывадаў у тым, што ... .
32. Запішыце асноўныя складнікі рэферата, курсавой работы.