ХРЕСТОМАТИЯ 1

Apud arbitrum 2

Judicium 2

De magistratibus Romanorum 2

De judiciis publicis 3

Codicillus 3

Jus civile et jus gentium 3

De decemviris 4

De fontibus juris Romani 4

In jure cessio 5

De jure personarum 5

М. Туллий Цицерон 8

Первая речь против Катилины 8

Комментарии 9

Corpus juris civilis 11

Institutionum sive Elementorum liber primus 12

Liber secundus 16

Liber tertius 17

Digesta 19

Комментарии 21

Gaudeamus 25

Хрестоматия Apud arbitrum

Arbĭter noster Marcus Tullius est vir laboriōsus et justus. Hodie apud arbĭtrum multae causae privātae sunt: de debĭtis pecuniariis; de testamentis et de mandātis. Primus reus jam in judicio est, cetĕri rei etiam in judicio sunt. In numĕro causārum prima est causa mea de mandāto et debĭto pecuniario. Adversarius meus est Gajus Sempronius.

Judicium

Optĭmum judicium est placĭda conventio, facta vel ab ipsis, inter quos lis est, vel ab arbĭtro. Haec si non procēdit, veniunt in forum (olim judicābant in foro, hodie in praetorio), cui praesĭdet judex cum assessorĭbus. Dicographus vota calămo scribit. Actor accūsat reum et prodūcit testes contra illum. Reus excūsat se per advocātum, cui contradīcit actōris procurātor. Tum judex sententiam pronuntiat absolvens insontem et damnans sontem ad poenam vel mulctam vel supplicium. (J. Amos Comenius)

De magistratibus Romanorum

Principātus magistratuum Romae in manĭbus consŭlum erat. Consŭles erant magistrātus annui; consulĭbus erant imperium et potestas; praeterea consul erat judex et pontĭfex maxĭmus. Consul jus vitae necisque habēbat. Item ordinarii magistrātus alii erant. Praetor jus inter cives dicēbat. Quaestōres aerarium curābant. Censor censum agēbat. Postea autem officium censōris erat etiam peccāta civium contra bonos mores notāre atque senātum legĕre. Aedīles curam aedium, postea curam ludōrum denĭque curam annōnae habebant. Extraordinarii magistrātus Romae erant dictātor, magister equĭtum, decemvĭri, tribūni milĭtum consulāri potestāte.

De judiciis publicis

Judicia publĭca in republĭca Romāna haec erant. Si quis a consŭle per quaestōrem parricidii vel per duumvĭros perduelliōnis capĭtis condemnabātur, is lege Valeria de provocatiōne ad popŭlum provocāre potĕrat et tum ejus res comitiis centuriātis agebātur. Comitiis centuriātis reus aut absolvebātur aut condemnabātur.

Si quis a magistrātu mulctae condemnabātur supra, quam lex Aternia Tarpeja permittēbat, id est supra, quam duae oves et triginta boves vel tria milia assum et viginti, condemnātus etiam ad popŭlum provocāre potĕrat et tum comitiis tribūtis reus aut absolvebātur aut certae mulctae condemnabātur.

Postea judicia publĭca ad quaestiōnes perpetuas perveniēbant. Prima quaestio perpetua ex lege Calpurnia de pecuniis repetundis anno sexagesĭmo quarto (ab U. c.) constitūta est.

Deinde eōdem saecŭlo secundum leges Iulias et Cornelias questiōnes perpetuae constitūtae sunt, quae de aliis criminĭbus judicia commitēbant, uti de crimĭne majestātis, de adulteriis, de sicariis et veneficiis, de parricidio, de peculātu, de ambĭtu, de annōna et cetĕris criminĭbus.

Publicōrum judiciōrum quaedam capitalia sunt, quaedam non capitalia. Capitalia sunt, ex quibus poena mors aut exsilium est, hoc est aqua et igni interdictio.

Codicillus

Lucius Titius Sejum et Maevium, libertos suos, aequis partĭbus herēdes scripsit. Deinde codicillis ita cavit: Lucius Titius Sejo, herēdi suo, salūtem. Maevium, libertum meum, quem in testamento pro parte dimidia herēdem institui, eam partem hereditātis veto accipĕre; in ejus locum et partem Publium Sempronium herēdem esse jubeo.