1-билет

1)Иммунология пәні мен мақсаты.Иммунология дамуының тарихи кезеңдері.

Иммунология – иммун жүйесінің, оның генетикалық, молекулалық және клеткалық механизмдерін зерттейтін ғылым.

Қазіргі уақытта иммунология негіздерін білу барлық саладағы медик-студенттерді дайындаудағы керекті құрам бөлігі болып табылады.

Иммунологияның мақсаты – студенттерді патогенезінде иммунды патологиялы механизмдер жататын бірқатар ауруларды бағалау және емдеу білімдерімен қамтамасыз ету.

Қазіргі иммунология - өзіндік инститтутары, журналдары, ұлттық және халықаралық қоғамдары бар тәуелсіз медико-биологиялық пән ретінде саналады. Жаңа ғылыми жаңалықтардың, фактілердің жиналуы және практикаға тез жетуі – иммунологияның ерекшеліктері болып есептеледі. Және қазіргі кезде иммунология клиникалық медицинадағы көптеген сұрақтарды шешуге мүмкіндік беретін ғылымдар қатарына шықты. Қазіргі иммунологияның жетістіктері – жаңа, тиімділігі жоғары диагностикалық және емдік препараттардың алынуымен, жұқпалы аурулардың төмендеуімен, көптеген ауруларды (қатерлі ісіктер, аутоиммунды, аллергиялық және созылмалы жұқпалы аурулар) емдеу кезінде иммунокоррекциялық терапияны қолдануымен, біріншілік және екіншілік иммун жетіспеушілік жағдайлардың патогенезі мен емін зерттеумен байланысты.

Иммунология 19 ғасырда дами бастады. Оның атасы – Луи Пастер. Луи Пастер вируленттігі әлсіреген микробтан вакцина жасау принциптерін ашты. Л.Пастер – құтыруға, түйнемеге, тауық тырысқаққа қарсы вакцинаны шығарушы болады. Иммунизациядан кейін пайда болатын заттар антиденелер деп аталған. Гуморалды иммунитетті зерттеуде Беринг мен Китазато үлкен үлес қосқан. 1890ж. Беринг пен Китазато құл мен сіреспеге қарсы, токсиндерді бейтараптайтын, анатоксин алды.

1901ж. К.Ландштейнер адамда қан топтарын ашып, изоантигендер туралы білім дами бастады. 1940ж. резус факторын ашты.

20 ғасырдың 40 жылдарында көптеген инфекцияларға қарсы әртүрлі вакциналар шығарылады.

Иммунология дамуының жаңа кезеңі австриялық ғалымы Ф.М.Бернеттің атымен байланысты. Ол иммунитеттің клон-сұрыптау теориясын ашты. Бернеттің болжамы бойынша П.Медавар 1953ж. эксперимент нәтижесінде иммунологиялық төзімділікті ашты. Бұл жұмыстары үшін осы екі ғалымға Нобель сыйлығы берілген. Медавар трансплантация заңдарын жаңадан ашты.

20 ғасырдың екінші жартысында Портер мен Эдельман антиденелердің химиялық құрылысын ашты. Гибридомдар мен моноклоналды антиденелер алу әдісін Келлер мен Мильштейн ашты. Биотехнология дами бастады.

2)Гуморалды иммунитет жүйесінің құрылысы мен қызметтері. В-лимфоциттердің дифференциялануы,В-лимфоциттердің рецепторлары мен маркерлері.

Гуморалды иммунитет жүйесі-антигендерге қарсы антидене синтездеу қызметін атқаратын арнайы жүйе болып табылады.Гуморалды иммунитет жүйесінің негізгі жасушалары антидене синтезіне жауапты В-лимфоциттер болып табылады.Антидене гуморалды иммунитет жүйесінің негізгі эффекторлы бөлігі болып табылады.Гуморалды жүйесінің орталық мүшесі сүйек кемігі болып табылады.Ал шеткері мүшелеріне көкбауыр,лимфа түйіндері және баска лимфойдтық түзілімдерінің тимус тәуелсіз аймақтары жатады.Бұл В-лимфоциттердің коп шоғырланған аймақтары,ал тимус тәуелді аймақтарда қан айналым арқылы айырша безден көшкен Т-лимфоциттер орналасқан.

В-лимфоциттердің дифференциялануының негізгі кезеңдері.

1.Сүйек кемігінің көп қабілетті бағаналы жасушалары.

2.Лимфоциттердің бастаушы жасушалары.

3.Бастаушы В-лимфоциттер.

4.В0-лимфоциттері

5.В1-лимфоциттер

6.В2-лимфоциттер

Бұл сүйек кемігіндегі антигентәуелсіз дифференцияланудың кезеңдері.

В-лимфоциттердің бастаушысы басқа қан жасушалары тәрізді,сүйек кемігінің көп қабілетті бағаналы жасушасына жатады.Барлық Т және В-лимфоциттердің жалпы бастаушысы –жартылай бағаналы жасушалы кезеңі арқылы бастаушы В-лимфоциттер пайда болады,олар кейіннен жетілмеген В0-лимфоциттерге айналады.

В0-лимфоциттер:қан айналым арқылы көшіп,шеткері лимфоидты мүшелердің тимустәуелсіз аймақтарында қоныстанады.Бұлар антигенмен толық байланыса алмайды және шеткері қанға иммуноглобулиндерді синтездемейді.В0-кезеңі В-лимфоциттердің клондар құрылу кезеңіне сай келеді.

В1-лимфоциттер –бұл шеткері В-лимфоциттердің жартылай жетілген дифференциялануы кезеңі.Олардың бетінде де рецепторлы М имуноглобулиндері болады,бірақ олардың тығыздығы В0 кезеңіне қарағанда бірнеше рет жоғары болады.

В2-лимфоциттер –бұл популяция жағынан көп,иммунды хабарлы жетілген жасушалардан тұратын популяциясы.В2-лимфоциттер бетінде иммуноглобулин Д-рецепторы болады,ол-лимфоциттердің жетілгендігін көрсетеді.

Дифференциялану кезінде бірінші болып бетінде IgD және IgM орналасқан В2-лимфоциттер тобы пайда болады.Содан кейін,дифференциялану кезінде гендердің алмасуы нәтижесінде бетінде IgD бар В2-лимфоциттер тобы құрылады.

В-лимфоциттердің негізгі рецепторлары және маркерлері:

В-лимфоциттердің бетінде келесі рецепторлар анықталған:

• Антиген танушы иммуноглобулиндік рецепторлары;

• Тышқан эритроциттеріне сай рецепторлар;

• С3в рецепторлар

• Fc-рецепторлар

• Ia-рецепторлар

• В-митогендерге сай рецепторлар

• Эпштейн-Барр вирусына арналған рецептор

В-жүйе иммунитетіне сүйек кемігі, пре-В-лимфоциттер, В-лимфоциттер және иммуноглобулиндер жатады. В-жүйенің негізгі қызметі – организмге түскен бактериялардан және токсиндерден қорғау. В-лимфоциттер сүйектің қызыл кемігінің бағаналық клеткасынан түзіледі. Сүйектің кемігінде В-лимфоциттердің антиген тәуелсіз жетілуі өтеді. Пісіп жетілудің ерте кезеңінде IgM, ал кештеу IgG, ал шығу күйінде IgД класының иммуноглобулиндері сыртында пайда болады. В-лимфоциттердің сүйек

кемігінде өтетін дифференцировкасында, Жетілген иммунды емес В-лимфоциттерден перифериялық лимфоидтық ткандерде плазмоциттер түзіледі. Жетілген В-лимфоциттер иммун жауапқа қатысу үшін, арнайы клеткалық рецепторлар жиынына ие болады. IgД экспрессиясының алдында, аутореактивті клондардың селекциясы жүреді. IgМ антигентанушы рецепторы болады, бірақ IgД рецепторы жоқ жетілмеген В-клеткамен антигеннің байланысы апоптозды шақырады. Бұл механизм клонның делециясы деп аталады.

Барлық лейкоциттердің бетінде моноклоналды антидене көмегімен анықтайтын антигендер болады (СД). Сонымен лимфоциттердің негізгі антигендік маркерлары дифференциация кластері (СД) болып білінеді. В-лимфоциттер үшін СД5, СД19, СД20, СД21, СД40 рецепторлар маркеріне тән. СД19 молекуласы барлық В-клеткада экспрессерленеді Қазіргі кезде В-лимфоциттердің 2 субпопуляциясы анықталған: В-1 және В-2. В-1-ші лимфоциттерде, В-2-ші лимфоциттерде болмайтын СД5 мембранды маркер бар. Бұл маркер кейбір Т-лимфоциттерде де экспрессерленеді. В-1 лимфоциттер белгілі бір бағытқа бағытталған, бірақ мамандануы аса жоғары емес. Сонымен, В-1-ші лимфоциттер тез реакцияларға арналған бактерияларға қарсы шекаралық топ. В-1-ші лимфоциттермен түзілген антиденелер көбінесе IgM-ге жатады, ал В-2-ші лимфоциттермен түзілген иммуноглобулиндердің антигентанушы аймақтары әр түрлігімен сипатталады. В-лимфоцит антигенді өзіндік иммуноглобулинды рецепторлары көмегімен таниды. В клеткамен әсерлесу арқылы АГ процессингке ұшырайды. Клетка ішінде антиген + молекула МНСІІ комплексінің түзілуі жүреді. Бұл иммуногенді комплекс В-лимфоцитт3н бет3не шығып Т-хелперлермен танылады.

3)Т-лимфоциттерді бағалау әдістері

Т-лимфоциттердің негізгі дамитын орны –тимус,иммундық жүйесінің шеткі мүшелерінде басымырақ түрде орналасады.Т-лимфоциттер рециркуляция үрдісіне белсене қатысады,осы үрдістің арқасында иммунды бақылау қызметі нәтижесинде иммундық жүйесінің біртұтас қызметі жүзеге асады.Иммунитеттің Т-жүйесінің қызметтері:

1.Жасушалық түрдегі иммунды жауаппен қамтамасыз ету Т-жүйесінің негізі қызметі:Т-лимфоциттер генетикалық бөгде заттарға цитотоксикалық әсер көрсетеді.Одан басқа Т-лимфоциттер кейбір антигендерге қарсы фагоцитарлық түрдегі жауапты қалыптастырады.

2.Иммунитеттің Т-жүйесі табиғатта кездесетін көпшілік антигендерді тануға және жасушалық,гуморалды иммунды жауаптың қалыптасуында басты қызмет атқарады.

3.Т-жүйесі иммунды жауапты реттеуде маңызды рөл атқарады.

4.Т-жүйесі иммун-қ төзімділіктің қалыптасуына және оның сақталып тұруына қатысады.Им-қ төзімділік дег-з –орг-м меншікті антигендеріне қарсы арнайы иммун-қ ареактивтілік.

5.Жетілген эффекиорлы Т-лимф-р иммуно-қ зерде қызметін атқарады.

Т-лимфоциттердің дифференцировкасы

2негізгі кезең бар:антигентәуелсіз және антигентәуелді дифференцировка.

Т-лим-ң антигентәуелсіз дифференцировкасы-Сүйек кемігінде түзілген Т-лимфоциттер қан ағысымен тимустық қыртысты аймағына келіп орн.

Т-лим-ң антигентәуелді дифференцировкасы 4 негізгі кезеңнен тұрады:Функционалды жетілмеген т-лимфоциттермен антигеннің танылуы.\Т-зерде жасушалардың түзілуі.

Т-лимфоциттер-ң белсенуі:

1.АТЖ ақпаратты сынап бағалау

2.Бұл сигналдармен Т-хелпер ішінде биохим-қ реакцияларды инициациясы

3.Белгілі гендердің транскрипсиясының белсенуі.

Т-лимфоциттер гистосәйкестіктің негізгі молекуласымен қосылған антиген комплексін таниды. Иммундық жауап генетикалық бақылаумен жүреді. Т-лимфоциттердің әр субпопуляциясының әртүрлі антиген танитын рецепторлары бар. Клиникада клеткалық иммунитеттке баға беру:

1. Шеткері қанда Т-лимфоциттердің және олардың субпопуляцияларының санын моноклоналды антидене және розетка түзу эдістер көмегімен анықтау. Моноклоналды антиденелермен анқтау мүмкіншіліг жоқ жерде Т-лимфоциттердің жалпы санын қой эритроциттерімен розетка түзу арқылы анықтайды.

2.Т-лимфоциттердің функционалды қызметін анықтау үшін тесттер:

-митогенге және арнайы антигенге Т-лимфоциттердің бласттрансформация реакциясы – РБТЛ

- Т-лимфоциттердің белгілі субпопуляцияларымен синтезделетін лимфокиндердің өнімін мөлшерін өлшеу “ МИФ, ИӘ-2, 5,6,13, ИНФ-± және т.б.).

3 билет

1.Антигендер дегеніміз – иммунды жауапты шақыратын генетикалық бөгде зат. Антигендер 4 негізгі қасиетпен сипатталады.

1. Бөгделік – генетикалық өзгешілік көрсететін ұғым.

2. Антигендік – заттың иммун жауапты қоздыру мөлшерін көрсететін ұғым.

3. Иммуногендік – иммунитет тудыру қабілеті.

4. Ерекшелік- арнайылық – АГ-дің бір-бірінен ерекшеленіп ажырайтын қасиет.

АГ-детерминанты деп иммуногендік әсері бар АГ-нің активті бөлігі аталады. Эпитоп – АГ-танушы рецепторларымен әсер ететін АГ-нің бөлшегі. Антигеннін эпитопы мен антидененің активті ортасының өзара әсерлесүі арнайы иммунологиялық реакциясынынң негініде жатады№ HLA-молекуламен танушы АГ-нің бөлшегі – агретоп деп аталады. Т- және В-эпитоптар ажыратылады. Гаптен – төмен молекулалық құрылым, өздігінен иммун жауапты шақыруға шамасы жоқ, бірақ антигенмен арнайы әрекетке түсе алатын заттар. Әртүрлі бүлдіргіш факторлар мен инфекциялық агенттердің әсерінен организмнің өз клеткалары антигенге айналуы мүмкін. Микро- және макроорганизмнің ортақ антигендік детерминанттары бар антигендер айқас әсері бар антигендер деп аталады. Түрлік антигендер – организмнің бір ғана түріне сәйкес. Антигендер иммунды жауапты Т-хелпердің көмегімен ғана шақыратын тимус тәуелді деп аталады. Ал, антигендер иммунды жауапты Т-лимфоциттердің қатысуынсыз шақыратын, Т-тәуелсіз деп аталады. Бұл антигендерге бактериалды ЛПС, пневмококктың полисахаридтері. Vi-антиген, ПВП (поливинилпиролидон) жатады. Түрлік антигендер - организмнің бір ғана түріне сәйкес. Гетероантигендер - әртүрге жататын организмдегі ортақ антигендер.

2.Классикалық жол Са –ионның қатысуымен АГ/АД комплексімен активтенеді. С1 арқылы басталады. С1 молекуласы иммуноглобулиннің (көбіне IgM және IgG) домені аумағындағы Fc-фрагментімен байланысады. Бул кезде С1 молекуласың байланыстыратың IgG –дің екі молекуласы “критикалық” қашықта болуы керек. Сонда ғана С1 -молекуласы активтенеді. Бірақ, бул жағдай әрқашан болмайды және IgG комплемент жүйесінің эффективтілігі төмен активаторы болып саналады.Сондықтан барлық иммуноглобулиндер ішінде пентамерлі IgM ең күшті активаторы болып табылады.

Иммуноглобулиндердің Fc-фрагментімен С1g- байланысады, одан кейін С1s- фрагменті байланысады. Ол комплементтің С2 және С4 компоненттерің 2 фрагментке бөледі: С2а, С2в, С4а, С4в. С4в пен С2а комплекс түзіп С1-фрагментінен босайды. Қалғандары сұйық фазаға кетеді. Босалған С1 келесі С2 мен С4 молекулаларың ыдыратуға дайын болады. Арығарай тізбектік реакциясының схемасы: С4вС2а комплекс (С3-эстераза) С3-ке әсер етеді. С3 С3а мен С3в ға ыдырайды. С3а сұйық фазаға кетеді, ал С3в бірінші комплекске қосылып 2-ші комплексті түзеді - С4вС2аС3в. ол С5-эстераза деп аталады және С5-ке әсер етеді. С5 екі фрагментке ыдырайды: С5а мен С5в –ға. С5а сұйық фазаға кетеді, ал С5в арығарай өзіне С6, С7, С8, С9 қосып мемранолитикалық комплексті түзеді

3 Сурак

ИТЖ-иммундық жауап қайтарудың бұзылысына ,әртүрлі антигендерге ,бірінші орында –жұқпаларға қолайлы емес иммундық жауаптың дамуына немесе төмендеуіне әкелетін ,иммундық жүйенің негізгі компоненттерінің функционалдық белсенділігінің төмендеуі.

ИТЖ анықталуы:1.Ағзалардың жұқпаларға қарсы қорғанысы нашарлайды

2.Иммундық реактивтілік төмендейді

Жасушалық иммунитет жүйесінің зақымдануы басым болатын ИТЖ бактериялық жұқпаларға қосымша шартты патогенддік флорамен,мысалы Кандида саңырауқұлақтармен,вирустармен \герпес,цитомегаловирус ,аденовирус\жасушаішілік бактериялармен шықырылған жұқпалы аурулар дамиды. Комплемент компенентерінің ақауы (альтернативтік жолының С3,С5-9 және т.б)инкапсулалық микроағзалармен шақырылатын қайталамалы жайылған жұқпаларға әкеледі,Жиі жүйелі қызыл жегі кездеседі.Фагоцитарлық жүйенің ақаулары стафилококтар және клебсиеллалар шақыратын созылмалы гранулематозды аурулар кезінде ,терінің және паренхиматозды мүшелердің жұқпалы зақымданулар түрінде болатын клиникалық түрінде болатны клиникалық көрініс береді.Жиі ИТЖ аутоиммундық және аллергиялық аурулардың дамуымен жүреді.ИТЖ бар науқастарда гемобластоздар,лимфопролтферативті аурулар,Капоши саркомасы.

Жіктелуі:біріншілік немесе туа пайда болған және екіншілік немесе жүре пайда болған деп бөледі.Біріншілік ИТЖ –бұл иммундық жүйенің туа пайда болған бұзылыстары,иммундық жүйенің бір немесе бірнеше компонеттерінің атап айтқанда :гуморалдық,жасушалық иммунитеттің ,комплемент және фагоцитарлық жүйенің генетиқалық ақауларымен байланысты.

Біріншілікті ИТЖ көбінесе тұқым құалайды,гентикалық ИТЖ деп атайды да.Барлық ИТЖ түрлерін 3 топқа бөледі:

1.Т жүйесінің зақымдану басым болатын біріншілік ИТЖ(II,VI бөгет)

2.В жүйесінің зақымдануы басым болатын біріншілік ИТЖ(III,IV,VБөгеттер)

3.Аралас (Т және В)бір уақытта (I,V-VIбөгеттер)

Біріншілікті ИТЖ жіктелуі:

I.Гуморалыдық иммунитет жүйесінің зақымдануы басым болатын біріншілік итж

1.Х хромосома мен тіркескен агамма глобуленемия-Брутон ауруы

2.Жалпы өзгермелі иммундық жетіспеушілік –жалпы өзгермелі гипогаммаглобуленемия.

3.Балаларда кездесетін транзитолық гипогаммаглобулинемия

4.Иммуноглобулиндердің таңдамалы тапшылығы(селективтік lgА тапшылығы)

II.Жасушалық иммунитет жүйеісінің зақымдануы басым болатын біріншілі ИТЖ

1.Ди Джорджи синдромы(Тимустың гипо-,аплазиясы$

2.Созылмалы шырышты терілік кандидоз.

III.Аралас Т және В иммундық тапшылықтар

1.Ауыр аралас иммундық жетіспеушілік

a)Х тіркескен

б)аутосомды рецессивтік

2.Атаксия –телеангиоэктазия (Луи Барр синдромы)

3.Вискотт-Олдрич синдромы

4.Lg M жоғары деңгейдегі иммундық тапшылық (Х хромосомамен тіркескен)

5.Ергежейллікпен өтетін иммундылық тапшылық

IV.Фагоцитарлық жүйенің тапшылықтары

1.Созылмалы лимфогранулематоз

2.Чедиак –Хигаси синдромы

3.Гипер lg Е синдромы (Джоб синдр)

V.Комплемент жүйесінің тапшылығы

1.Комплемент компонеттерінң тапшылығымен негізделген біріншілі ИТЖ

2.Комплемент жүйесінің инактиваторлартапшылығымен негізделген біріншілік ИТЖ

Екіншілікті ИТЖ- иммунды жүйеге түрлі зақымдардын ісер етуінен қалыптасатын клиникалық иммунологиялық синдром.

Екіншілік ИТЖ қалыптасуына себепкер келесі факторлар:1.Физиологиялық ,2.Ауруға шалдығу 3.Ятрогенді ф 4.Экологиялық ф 5.Өмір салтының қауіпті факторлары.

Патогенезі:патогенді вирустардың ,бактериялардың,саңырауқұлақтардың және қарапайымдылардың тұрақты шабуылынан ағзаның қорғануында иммундық қорғаныстық төрт негізгі компонеті қатысады:фагоцитоз,комплемент,В жасушалық антидене және Т жасушалық иммунитет .Әрбір осы компонент тәуелсіз,бірақ көбінесе,олар тығыз кешенді байланыста қызмет жасайды.Берілген заенолардың туа пайда болған ақауы кезінде ,жалпы тұрғыда ағзаның қорғаныс қызметнің бұзылысына әкелу нәтижесінде біріншілік иммундық тапшылықтың әртүрінің клиникалық көрінісн береді. Мысалы төбеде аталған синдромдар.

Мысалға Брутон ауруның негізінде В лимфоциттердің белсенуінде және плазмалық жасушаға айналуында ядросы белгі беретін цитоплазмалық тирозикиназа ферментінің ақауы жатыр.Сондықтан иммуноглобулиндердің өндірілуі мүмкін емес.

5-билет