шпор Бух

Ажырамас тәуекелділік. Тәуекелділік бақылаy құралы. Табылмас тәуекелділік. Ажырамас тәуекелдік— шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялардың қажетті ішкі бақылаудың болмауына жол берілген жағдайда, басқа шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялар бұрмалауларынан бөлек, елеулі болуы мүмкін бұрмалауларға бейім болуы. Бақылау тәуекелдігі. Клиент байқамаған қателердің бухгалтерлік есеп процесінде болуы ықгимал. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары төуекелге ие болады. Бақылау кұралдарының тәуекелдігі көсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипатгайды. Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықгырушы категориялар болып табылады: Таба алмау тәуекелдігі— бұл жиынтығында дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтердің елеулі көлемде жиналуы және оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде де, мән бойынша жан-жақгы тексеру кезінде де байқамай қалуы мүмкін деген болжам. Егер қаржылық есептерде қате болса, оның байқалмай қалуы анық. Аудиторлық қызмет көрсету нарығында клиент конкурстық негізде аудиторлық фирманы тандай алады. Егер оның көрсететін қызметінің жалпы құны басқа аудиторлық фирмаларға карағанда едәуір жоғары болса, клиент өз ниетін өзгертіп, баскд фирманы таңдай алады. Со-нымен бірге заңцы аудиторлық тәуекеддік деңгейін нақгы дәлелден-ген деңгейден орнатудан бас тартуда көмекгеседі. Аудиторлық тәуекелдік пен ай- қындамау тәуекелдігі арасында тікелей тәуекелдік, сонымен бірге аудиторлық тәуекелдік пен жинақгалуы қажет дәлелдердің жоспар-ланған саны арасында кері тәуекелділік бар. Аудиторлық тәуекелдік компоненттерін детальдандыру айқындамау тәуекелдігінің құрамдас бөлігін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.Мөні бойынша тексеру деңгейі — елеулі қателер тексеру рәсімін орындау процессінде елеулі кателер анықгалмай қалу қаупі.Таддау тәуекелдігі — талдау рәсімі елеулі бұрмалауларды анықга-майды деген қауіп;

Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің есебі. Ақша қаражаттарының атқаратын қызметі көп, ол ең алдымен төлем құралы болып табылады.Ақша қаражаты деп – бұл субъектінің кассадағы және банктегі барлық ақшасын айтамыз.Бухгалтерлік есептің «Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп» деп аталатын халықаралық стандартына сәйкес ақша қаражаттарына, оның эквиваленттеріне нақты ақшалар және талап етілгенге дейінгі салымдар жатады. Ақша қаражаттарының эквиваленттері деп - ақша қаражаттарының белгілі бір сомасына жеңіл айнала алатын және құндылықтардың өзгеру қаупіне аз ұшырайтын қысқа мерзімді, өтімділігі (ликвидтігі) жоғары салымдарды айтады. Ол ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Ал, ақша легі деп – ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің келіп түсуі мен шығуын айтады. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.Осы заманғы ақша жүйесі үш түрлі ақша белгілерімен: металл ақшалар, қазыналық және банктік билеттер, есеп айырысудағы ақшалар болып ажыратылған.

Аудит жүргізу барысында тексеруге жататын негізгі бекітілімдер. Аудиторлық тексерудің аяғында процедуралардың ассистент орындаған бөлігінің орындалу сапасын тексеру үшін, сонымен бірге тексерудің аудиторлық қызметтің белгіленген стандартының талаптарын қанағаттандыратындығына көз жеткізу үшін және тексеру жүргізу процессінде аудитордың дағдысына енуі мүмкін немқұрайлықтарды бейтараптандыру үшін барлық жұмыс құжаттарын тағы да бір рет қарап шығу қажет.Қорытынды есептің жекелеген баптары немесе баптардың топтары жөнінде жеткілікті ақпараттарды жинап алғаннан кейін аудитор төмендегі жағдайларды анықтау үшін қорытынды есепке жалпы текесеру жүргізуге тиісті: Операциялардың нәтижелері, қаржылық жағдай және қаржылық қорытынды есептегі басқа да ақпараттар мен кәсіпорын туралы аудитордың бөлімінің өзара сәйкес келетіндігін;Қажетті ақпараттардың лайықты түрде ашылғандығын және қаржылық қорытынды есептегі мәліметтердің жіктелуі мен тапсырылуының дұрыстығын; Қаржылық қорытынды есептің кәсіпорынның шаруашылық қызметіне қатысты заңдық құжаттардың және басқа нормотивтік актілердің барлық талаптарына сәйкес келетіндігін;Жүргізілген басқа тестілердің және қаржылық қорытынды есепке жалпы тексеру жүргізудің нәтижесінде жасалынған қорытындыдан аудитордың бұл қорытынды есеп туралы өзінің ой – пікірін тұжырымдай алатындығын.

Аудит пәні, объектілері мен қызметтері «Бұғалтерлік есеп аудит, қаржы, несие және банк» пәнін оқытудың мақсаты – студенттердің теориялық және тәжірибелік жағынан қаржы категорияларын, ұғымдарды, терминдерді. Олардың жіктелуін, маңызын және әлеуметтік-экономикалық процестегі орнын ұғып алуын қам тамасыз ету; сонымен бірге қаржыны ұйымдастырудың түрлерінің өзара байланысын және әрекеттілігінің түсінігін табу және қоғамның әлеуметтік -экономикалық дамуы кезінде пайдалану әдісін айқындау. бұғалтерлік есеп жүргізу жүйесін;- қаржылық есеп жүргізудің қағидаларын;- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарыныың талаптарына сәйкес жүргізуді меңгеру;- қаржылық есепті тұтынушыларды толық шындық ақпаратпен қамтамасыз етудің тәртібімен танысу;- аудитті ұйымдастыру негіздері;- бұғалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі, - экономикалық категория ретінде ақшаның мәні, оның әлеуметтік рөлі, экономикалық категориялармен өзара байлансы;- қаржылық нарықтың құрылымы мен функциялары;- Қазақстан нарығындағы қаржының функциялары;- ҚР биржалық және банктік жүйенің негіздері;- нарықтағы банктік қызмет пен құнды қағаздардың операция түрлері және оның мазмұны.

Аудит түрлерінің жіктелуі. Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып табылады. Жіктемеге сай аудит төмендегі түрлерге болінеді:Ішкі аудит осы қызмет туралы ақпарат беріп, менеджерлер есебінің нақтылығын дәлелдейді. Аудит обьектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының, биржалардың, инвестициялық институттардың, зейнетақы қорлардың, жалпы аудит, мемлекеттік аудит болып бөлінеді.Тағайындалуы бойынша аудит тиісті түрлерге болінеді. Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер бойынша дұрыстығы туралы аудиторлық қорытынды беру мақсатында субьектілерінің қаржылық қорытынды есебін тексеру.оны сыртқы аудиторлық фирмалар жүргізеді және пайдаланушылардың кең көлеміне арналған.Сәйкестік аудиті — бұл ұйымның шаруашылық жүйесінде заң актілері мен нұсқаушы материалдарының нормаларын, сонымен қатар әкімшілік персоналына арналған процедуралар немесе ережелердің сақталуын тексеру.Салық аудиті — бұл салықтарды төлеудің, есептедің дұрыстығы мен толықтығын аудиторлық тексеру, салық саясатын ұсыну.Арнаулы аудит — субьект қызметінің жекелеген жақтарын, мемлекет алдындағы белгілі бірн норма мен міндеттемелердің сақталуын тексеру. Экологиялық аудит — қоршаған ортаның нақты жағдайының басында берілген ішкі және сыртқы экологиялық стандарттар мен нормалардан ауытқуын бағалау. Оперециялық аудит — басқару үшін тиімділігін, сенімділігімен пайдалылығын бағалау мақсатында ұйымның шаруашылығын, механизімінің жекелеген бөлшектерінің қызмет етуін тексеру.

Аудитордың жауапкершілігін сақтандыру. Заң аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыруға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейдi және оны жүргiзудiң құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерiн белгiлейдi. Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:1) аудиттеу субъектiсi - аудиторлық ұйыммен аудит жүргiзуге шарт жасасқан заңды тұлға; 2) пайда алушы - осы Заңға сәйкес сақтандыру төлемiн алушы болып табылатын тұлға; 3) аудиторлық ұйымның азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгi - аудиттi өткiзу кезiнде аудиттеу субъектiлерiне келтiрiлген мүлiктiк зиянды аудиторлық ұйымның Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында белгiленген өтеу мiндетi 4) сақтанушы - сақтандырушымен аудиторлық ұйымның азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шартын жасасқан аудиторлық ұйым; 5) сақтандыру төлемi - сақтандырушы сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға сақтандыру сомасы шегiнде төлейтiн ақша сомасы; 6)сақтандыру сыйлықақысы-сақтанушы сақтандырушыға соңғысы аудиторлық ұйымның азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шартында белгiленген мөлшерде сақтанушыға (пайда алушыға) сақтандыру төлемiн жасауға мiндеттемелер қабылдағаны үшiн төлеуге мiндеттi ақша сомасы;7) сақтандыру сомасы - сақтандыру объектiсi сақтандырылған және сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтандырушы жауапкершiлiгiнiң шектi көлемiн бiлдiретiн ақша сомасы; 8) сақтандыру жағдайы - басталуына орай аудиторлық ұйымның азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шарты сақтанушыға (пайда алушыға) сақтандыру төлемiн жүзеге асыруды көздейтiн оқиға; 9) сақтандырушы - сақтандыру ұйымы ретiнде тiркелген және сақтандыру қызметiн жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар, сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгiленген сақтандыру сомасы шегiнде сақтандыру төлемiн жасауға мiндеттi заңды тұлға 10)франшиза - сақтандырушыны белгiлi бiр мөлшерден аспайтын зиянды өтеуден босату.2-бап.ҚР-ның аудиторлық ұйымдарды азаматтық -құқықтық жауапкершiлiгiн міндетті сақтандыру туралы заңдары 1. Қазақстан Республикасының аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнен, осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады. 2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады. 3-бап. Аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру объектiсi Аудиторлық ұйымның Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында белгiленген, аудиттi өткiзу кезiнде аудиттеу субъектiлерiне келтiрiлген мүлiктiк зиянды өтеу мiндетiне байланысты мүлiктiк мүддесi аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi объектiсi болып табылады. 4-бап. Аудиторлық ұйымдардың жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың мақсаты және негiзгi принциптерi 1. Аудиторлық ұйымның аудиттi өткiзу кезiнде мүлiктiк зиян келтiрiлген аудиттеу субъектiлерiнiң мүлiктiк мүдделерiн қорғауды сақтандыру төлемдерiн жүзеге асыру арқылы қамтамасыз ету аудиторлық ұйымдардың жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың мақсаты болып табылады.2. Мыналар аудиторлық ұйымдардың жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың негiзгi принциптерi: аудиторлық ұйымдардың қызметiн аудиторлық ұйымдардың жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шарты бар болған кезде жүзеге асыру; тараптардың аудиторлық ұйымдардың жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шарты бойынша өз мiндеттемелерiнiң орындалуын қамтамасыз етуi болып табылады.

Аудиторлық бағдарлама және жоспар дайындауға қойылатын жалпы талаптар маңызы бойынша аудиторлық процедура бағдарламасы және бақылау құралдары тестерін қалыптастыру Каржылық есеп беру элемештерінің әрқайсысыңца аудитгың нақгы мақсаттары бар. Осы мақсаттарды белгілеп алып, нақгы ақпаратты жинау процессін бастауға болады. Аудитор бұл жағдайда қандай дәлелдерді, қандай әдістер көмегімен жинауға болатынын анықгай-ды. Бұл процесс тексеруге белгілі бір жолдарды талап ете алады. Тексеру жолы аудиторлық қаржылық есеп беру туралы пікірді білдіруге мүмкіндік беретін сенімді ақпаратты алуға қол жеткізетін стратегия ретінде анықгалуы мүмкін. Аудиторлық тексеру стратегиясы тексеру мақсаттарына қол жеткізудің ең ұтымды жолын таңдауға негізделген жөне аудитор біліктілігі мен тәжірибиесіне, аудиторлық фирма мен клиент ынты-мақтастығының ұзақтығына, яғни клиент ерекшелігіне, аудит пен басқа факторларда шешілетін міндеттер сипаттамасы дәрежесіне бай-ланысты болады.Стратегиялық тексеруді үгымды орындау үшін оның процедура-сының уақыты мен келемін бөлу әдістемесін көрсетеді. Ол тексерудің жалпы жоспары мен бағдарламадағы толық процедуралар, сонымен қатар жоспарланған процедуралар нәтижелігі мен тиімділігін баға-лау арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Іріктеудің әрбір бабы бойынша аудиторлық процедура өткізгеннен кейін аудитор:• үлгіден табылған қателерді талдауға тиісті; • іріктеу тәуекелдігіне қайта бағалау жасауға тиісті.сұрыптаудағы қателерді талдау. Үлгідегі табылған қателерге талдау жасау кезіңце, аудиторға бірінші кезекте қарастырьшып отырған бапта шын мәнінде қате бар екендігін анықгау қажет.Іріктеуді жоспарлау кезінде аудитор аудиттің мақсатын есепке ала отырып, қатені қүраушы жағдайларды анықгайды. Мысалы, объектіге қатысты тексеру жүргізу процедураларын дебиторлық борыштардың есебі бойынша жүзеге асыру жағдайында шаруашылық операцияла-рының клиент шоттарына дұрыс апарылмауы, дебиторлық борыш-тардың жиынтық сомасына әсерін тигізбейді. Сондықган бұл нақгы процедураға қатысты іріктеу нәтижелерін бағалау кезінде оны қате деп есептеу дұрыс болмаған болар еді.

Аудиторлық дәлелдеулер және оның түрлері. Аудиторлық дәлелдеме алу көздері.Тексеру жүргізгенге дейін, тексеру процессінде сондай-ақ, оның аяқгалу кезеңінде аудитордың жинаған және дайындаған мәліметтері өткізілген аудиторлық тексерудің куәлігі (дәлелі) болып табылады. Бүл мәліметтердің бір бөлігі—аудиторлық дәлеледеулер ретінде қарас-тырылатын қүжатгар немесе олардың көшірмелері. Аудиторлық дәлеледеулер дегеніміз-аудиторлық қорытынды жа-сауға негіз болатын аудитордың қорытынды пікірлерін трсырымдау процессінде пайдалануға алатын ақпараттары. Аудиторлық дәлелдеу-лерге қаржылық қорытынды есепті қүруға негіз болған және басқа көздерден алынған ақпараттарды растайтын бастапқы қүжаттар мен есеп регистрлері жатқызылады. Аудитор тексерілген қаржылық қорытынды есептің дұрыстығын дәлеледеу үшін өзінің жинаған дәлелдерінің жеткілікті екендігіне сенімді болуға тиісті"Қаржылық қорытынды есеп беру аудитінің мақсаты және оны реттеуші жалпы принциптер" деп аталатын Ха-лықаралық аудит стандартына сәйкес аудит қаржылық қорытынды есепте елеулі бүрмаланғаңцықгың (қателіктің) жоқ екендігіне қатыс-ты саналы сенімділікті қамтамасыз етуге арналған. Саналы сенімділік дегеніміз-бүл, жалпы қаржылық қорытынды есепте елеулі қателердің (бүрмалаушылықгардың) жоқ екендігі жөнінде жоғары бірақ абсолюттік емес сенімділікті алу үшін қажетті дәлелдеулерді жинауға қатысты түсінік Барлық қолдағы бар дәлелдеулерге егжей-тегжейлі талдау жасап, оларды бағалау аудитгің қүнын көтеруі мүмкін болғандықган, бүл мәселе бойынша айқьщцық кажет. Ол үшін аудиторға өзіне қаңдай дәлелдеу-лер алу қажет екендігін, оларды қандай көздерден және қандай про-цедулардың көмегімен алатындығын анықгап алу керек. Ол әділ және негізді аудиторлық қорытынды жасау үшін жиналған дәлелдердің жеткілікті әрі сапаға сәйкес келетіндігіне сенімді болуға тиісті.Аудиторлық дәлелдеулердің сапасы оларды алу көздеріне байланыстыДөлелдеулер алудың негізгі көзі клиент әкімшілігінен, үшінші жақ-тан алынған, сонымен бірге аудитор өзі алған мәліметтер болуы мүмкін. Клиент әкімшілігі дайындаған мәліметтерге төмендегі ақпарат көздерін жатқызуға болады:бастапқы қүжаттар, статистикалық қорытынды есеп,жарғылық құжаттар, қаржылық қорытынды есеп, есеп регистрлері; талдау нәтижелері ауызша сұхбат,салыстырулар,түгелдеунәтижелері, басшылыққа жолдау жіберу. Мұндай жағдайда аудиторға қаржылық қорытынды есептегі қате жіберу тәуекелдігін бағалау қиын болады. Егер аудитор бұл мәліметгерге сенім артуға шешім қабылдайтын болса, онда ол тексеруге аз уақыт шығындайды. Клиент басшылығы дайыңдап берген мәліметтерге кара-ғаңца, үшінші жақган алынған дәлелдеулер сенімдірек болады. Соны-мен бірге, клиент басшылығы тарапынан қысым жасау ықгималдығы орын алды, ал аудитордың бұл ақпараттарды дайындаған үшінші жақ-тың жүмыскерлеріне сұрақ қою мүмкіңдігі жоқ деп пайымдауға болады. Егер аудитор өзінің тікелей бақылауыңцағы ақпарат көздерінен алынған дәлелдеулерді пайдаланатын болса, әрине, жақсырақ болады. Бірақ, ол жеткілікті түрде күрделі және қымбат. Сондықтан аудитор үшін кәсіпорындағы шаруашылық операцияларының өзі жүргізген таддауы маңыздырақ. Мүңцай кезде аудитор есеп кұжаттарында кате көрсетілу мүмкін болғандықган, шаруашылық операциялары жөнінде қауіпке көбірек үшырайтын ақпараттарды алуына болады. Бір ғана шаруашы-лық операциясы жөніңце бірнеше ақпарат көздерінен алынған дәлел-деулер бір көзден алынған дәледдеулерге қарағаңда әддекайда сенімдірек.

Аудиторлық құжаттама және олардың түрлері. Жұмыс құжаттарының мәні және орны. "Құжаттау" деп аталатын Халықаралық аудит стандартында "аудитор аудиторлық қорытындыны растаушы дәлелдеулерді, сон-дай-ақ, аудиттің Халықаралық стандарттарға (ХАС) сәйкес жүргізілгендігін растайтын дәлелдеулерді беру кезінде зор маңызы бар мәліметгерді күжагпен рәсімдеуге тшсті" делінген. Аталмыш күжагка сәйкес аудитті жалпы түсінуді қамтамасыз ету ұшін жұмыс жазулары жеткілікті түрде толық және аяқгалған болуға тиісті.Жұмыс құжаттарының жалпы мақсаты - аудитордың аудитті нормативтік-құқықгық актілерге және жалпы көпшілік қабылдаған ставдарттарға сәйкес жүргізгендігіне сенімді болуы.Жұмыс кұжаттарының маңызы төмендегілерден тұрады:олар аудитті жүргізу және жоспарлау кезеңіңце көмектеседі;олар аудиторлық жүмысқа шолу жасауға және аудитке бақылау-ды үйымдастыруға жағдай туғызады; оларда аудиторлық қорытындыны растаушы процедуралардың орындалуы нәтижесінде алынған аудиторлық дөлелдеулер бар.Жұмыс құжаттарының нысаны мен мазмүныЖүмыс құжаттарында аудитор аудиторлық жүмыстардың жос-парлануы, сипаты, орындалған аудиторлық процедуралардың көлемі және мерзімі, болатын нәтижелер, сондай-ақ алынған аудиторлық дәлелдеулердің негізінде жасалынған қорытынды-пікірлер туралы ақпараттарды көрсетуге тиісті Аудит практикасында жүмыс қүжаттарының унификациясы (бір ізге салынуы) үлттық ставдарттарда да, халықаралық стандарттарда да қарастырылмаған. Олар фирма ішілік стандарттарға сәйкес жаса-лынады және сол стандартгармен бекітіледі. Жүмыс қүжаттарын стандарттау бірқатар артықшылықтарды қам-тамасыз етеді:жүмыс қүжаттарын дайындау және оған шолу жасаудың тиімділігін арттырады;жүмыстарға шолу жасауды жеңілдетеді;бақылауға қолдау көрсетуге мүмкіндік береді. Жүмыс қүжаттарының нысаны мен мазмүнына төмендегі факторлар әсер етеді: көрсетілетін қызметтің сипаты;аудиторлық қорытынды есептіің нысаны; клиент бизнесі; ішкі бақылау жүйесінің жағдайы;аудитті орындау процессінде қолданылатын әдістеме.

Аудиторлық процедуралардың жекелей түрлері Талдамалық процедураларды қодданудағы негізгі мақсат-болаіііақ тәуекелдікті (кауіпті) анықгауға мүмкшдік беретін ерекше фактілердің және шаруашылық қызметтің нәтижелерінің нақгы барын анықгау бо-лып табылады. Олар бухгалтерлік жазуларды таддауды қарастырады.Талдамалық процедуларды аудит өткізудің барлық кезеңцерінде (сатыларында) орындау керек: аудит жүргізудің бас кезеңінде қандай операцияларды толығы-рақ зерттеу керектігі жөнінде шешім қабыддау үшін;тікелей аудит жүргізу кезіңце, ягаи аудитор талдамалық проце-дураларды басқа аудиторлық процедуралармен (ішкі бақылау жүйесіне тест жүргізу, шаруашылық операцияларын тікелей объектіге қатыс-ты тексеру және т.б.) байланыстыра отырып орындаған кезде. Бүл бухгалтерлік қорытынды есептегі ерекше ауытқуларды зерттеу кезінде өте тиімді;аудитті аяқгау кезеңінде талдамалық процедуралар қорытынды есептегі маңызды бұрмалаушылықгың барын немесе басқа кдржы -баскару мәселелерін соңғы тексеру ролін аткарады. Талдамалық процедураларды жүзеге асыру кезінде салыстырулар пайдаланылады және дайывдап тапсырылған қаржылық қорытын-ды есептің дұрыстығын бағалауға мүмкіндік беретін өзара байланыс-тар анықталады. Кейбір жағдайларда талдамалық процедуралар есептеулерді немесе ары қарай тексеру жүргізу қажеттілігін анықгау үшін кеңірек зерттеуді керек ететін шаруашылық операцияларын айқындау үшін де пайдаланылады. Талдамалық процедуралар үшін пайдаланылатын ақпараттар-олар, аудитордың өзі жасаған есептеулері.Талдамалық қарастыру процедураларының маңызы төмендегі-лермен айқындалады:каржылық мәліметтердің арасындағы немесе каржылық және кэр-жылық емес ақпараттардың арасыңцағы өзара байланысты талдаумен;мәліметгердің элементтері арасындағы белгілі немесе болады деп күтілетін езара байланыстарды талдау арқылы алынған өткен кезеңцердің мәліметтерін нақгы мәліметтермен салыстырумен;соңғы кезеңнің ақпараттарын соған сәйкес ертерек кезенде алын-ған ақпараттармен, бірдей кәсіпорындардың мөліметтерімен және сала бойынша орташа мәліметтермен салыстырумен;талдау және салыстыру жасау процессінде табылған күтпеген ауытқуларды зерттеумен;сол ауытқулар бойынша түсініктемелер алу және оларды негіздеумен;жүргізілген талдаудың, салыстырудың және зерттеудің нәтижелерін қаржылық қорытынды есептің нәтижелері бойынша аудитордың пікірін қалыптастыру үшін негіз ретінде алынған дәлел-деу түрғысынан баға берумен.

Аудиторлық процедуралардың түрлері бойынша жіктелуі Тікелей объектіге катысты егжей - тегжейлі тесгілеуді аудитор опе-рациялардың нәтижесі бойынша іріктелген жиынтықгы кұрау және мүмкіндігінше бірнеше ақпарат көздерінен алынған дәлелдеулердің көмегімен оларды бағалау жолымен жүзеге асырады.Тікелей объектіге қатысты егжей-тегжейлі тестілерден талап етілетін дәлелдеулердің сапасы аудиттің алғашқы (ертерек) сатыла-рыида қол жеткізілген сенімділіктің деңгейіне байланысты. Талдамалық (аналитикалық) процедуралар. 520-шы Халықаралық аудит стандартына сәйкес талдамалық процедуралар - маңызды коэффициештерді және тенденцияларды, олардан туындайтын баска релеванттық ақпараттармен дәйекгі (бірізді) емес немесе жобаланған сомадан өзгеше өзгерістер мен өзара байланыстарды зерттеулермен қоса алып талдауды білдіреді.

Аудиторлық тәуекелділік ұғымы және оның компоненттері. Аудиторлық тәуекелдік және оның құрамы.Кез келген қызметте тәуекелдік болады. Экономикалық субъект үшін тәуекелдік — бұл нарық конъюктурасының өзгеруі (мысалы, тұтынушылардың өзгерген талғамы), серіктестер тарапынан тәртіп бүзушылық, сыртқы факторлар әрекеті. Аудиторлық тәуекелдік кәсіпорынның қаржьлық есеп беруіне қатысты дұрыс емес пікірдің қалыптасуында болып табылады. Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушы-ның күтуі және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедура-ны "қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді" деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орын-дауын талап етеді.Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сак^алды, елеулі мәліметтер жинақгадды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.Егер аудитор өзі үшін аудиторлықтәуекелдіктің кіші деңгейін анық-таса, бүл оның қаржылық есеп беруде елеулі қателіктер жоқ деген үлкен сенімділікке үмтылатындығын көрсетеді. Нольдік тәуекелдік жүз пайыздық тәуекел абсолютті сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Қаржылық есеп беру дәлділігінің толық кепілдігі экономикалық түрғьщан тиімсіз. Сондық-тан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деген кепілдеме бере алмайды.Аудитор клиент бизнесін зерттеп, каржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әр-қайсысының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын аныктауы керек

Аудиторлық тексеру жүргізуге жататын негізгі дәлелдемелер. Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдер деп аталады. Қаржылық есеп берудің дұрыстығы жөнінде аудитор өзінің негізделген пікірін білдіруі үшін бақылау тесті мен мәндік процедуралар сияқты процедураларды пайдалана отырып қажетті аудиторлық дәлелдер жинайды.Олар:түгендеу кезінде қатысу немесе бақылау;шаруашылық немесе бухгалтерлік есеп операцияларын орындау, бақылау;ауызша сұрақ жауап алу;үшінші тұлғадан алынған құжаттарды тексеру;клиент ұйым дайындаған құжаттарды тексеру; арифметикалық есептеулерді тексеру; талдау.Аудиторлық дәлелдерге талаптар 500-ші аудиторлық дәлелдер деп аталатын халықаралық аудит стандарттарымен реттеледі. Аудиторлық дәлелдердің келесідей түрлері болады: ішкі, сыртқы, аралас. Ішкі дәлел аудиттелетін ұйымнан ауызша немесе жазбаша түрде алынатын ақпарат. Сыртқы дәлел үшінші тұлғадан аудиторлық ұйымның сұрауы бойынша алынған жазбаша түрдегі ақпарат.Аралас дәлел аудиттелетін ұйымнан жазбаша немесе ауызша алынып үшінші жақтың жазбаша түрде растаған ақпараты.

Аудиттің мәні, мақсаты және маңызы.Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынытын аудиторлық фирмалардыңкәсіпкерлік қызметі болып табылуында. Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі апектілер бойынша қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатын аудитордың алдына тұтынушы қоятын мақсат деп түсінуіміз керек. Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады. Атап айтқанда:—экономикалық субьектілердің — салық қызметі тулғасындағы мемлекеттің— қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушыларды— аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында.

Аудиттің шығу тарихы және дамуы Аудит термині осыдан екі мың жыл бұрын «audio» деген латын сөзінен шыққан, аудармадағы мағынасы «ол естиді» немесе «естуші» дегенді білдіреді. Рухани оқу орындарында озат оқушыны аудитор (тыңдаушы) деп атаған. Таяу Шығыстағы ежелгі өркениетте жоғары дәрежеде ұйымдастырылған мемлекет құрылып, шаруашылық қызмет жүргізілді, үкімет өнім, мүлік, салық жинау, орындалған жұмыс, қазынаны толтыру және кіріс және шығыс есептерімен айналысты. Бақылаудың әр түрі жүзеге асырылды, оның ішінде аудит те бар. Мұндағы мақсат – қателіктерді азайту және шенеуніктер тарапынан алдау әрекеттеріне жол бермеу. Есепті жүргізу бойынша арнайы заңнама алғаш рет Вавилон мемлекетінде пайда болған. Ал, біздің дәуірімізге дейінгі 700 жылы ол жақта негізгі міндетті мемлекеттік ақша мен мүлікті пайдалануға құқығы бар үкімет шенеуніктерінің адалдығына кепілдік беру болып табылатын Бас аудиторлық қызметі болған. Басқа авторлардың айтуынша, аудиттің пайда болуы арнайы ғылыми білімнің саласы ретінде бухгалтерлік есептің қалыптасу кезеңімен тығыз байланысты. Англияда аудиторлық алғаш рет 1299 жылы пайда болды, ал 1324 жылы король үш мемлекеттік аудиторды тағайындайды.