Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

1240_distemeni_1187_sipattamasy

.docx
Скачиваний:
12
Добавлен:
05.02.2016
Размер:
161.16 Кб
Скачать

Әдістеменің сипаттамасы

Айзенктің тұлғалық сұрақтамасы – Айзенктің мәлімдеуі бойынша, тұлғаның диагностикасына, шыңдығында сұрақнама темпераменттік мінездемені айқындауға, бағытталған бірнеше авторлық сұрақнамалар сериясы. Классификациясы бойынша Q- L-T Q- мәліметіне жатады.

Бірінші тұлғалық сұрақнама MMQ

MMQ (Maudsley Medical Questionnaire, Айзенк жұмыс істеген клиниканың атауы) – 1947 жылғы ұсынылған методика. Ол нейротизм диагностикасы үшін арналған. Сұрақнама зерттелінушіге келісуге (иә) немесе келіспеуіне (жоқ) берілетін 40 мақұлдаулардан (пікірлер) тұрады.

Мақұлдаулар сол кездегі атақты сұрақнамалардан іріктелді, сонымен қатар автор невротиканың бұзылыстардың клиникалық сипаттамасына сүйенді. MMQ 2 топта тексерілген мәліметтерде стандартталды: «невротикалық» (1 мың адам) және «қалыпты (жай) адам» (1мың адам). Әрбір MMQ мақұлдауы бойынша алынған жауаптардың толық (дәл) анализі сұрақнама көмегімен невротикалық бұзылыстардың 2типі саралануы мүмкін екендігін көрсетті: истерикалық (қозба) және дистимикалық. Осы нәтижелерді қорытындылай келе Г. Айзенк ұсынды, MMQ мақұлдауларына жауаптары (зерттеушімен негіз етіп алынған, экстроверсия – интроверсия) тұлғаның басқа өлшем шкаласында, зерттелінушінің позициясы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Осымен жаңа тұлғалық сұрақнамасын қарастыру бойынша жұмыс басталды. Нәтижесінде MMQ психодиагностикалық зерттеулерде қолданылмады.

Екінші тұлғалық сұрақнама MPT

MPT (Maudsley Personality Inventory) – 1956 жылы жарияланған тұлғалық сұрақнама. Ол екі ішкі сұрақнамадан тұрады: экстроверсия – интроверсия және нейротизм, әрбір шкалада 24 сұрақтан. Кейінрек тағы 2 бос «жасырын сұрақ» және зерттелінушінің адалдық (шындық) шкаласын қалыптастыратын 20 сұрақтар қосылды. Жауаптардың 3 нұсқасы ескерілді: иә (2балл), білмеймін (1балл) және жоқ (0 балл). MMI-ды практикалық қолдануы алынған мәліметтер мен автордың теориялық болжаулары арасында мәнді айырмашылықтарды көрсетті (көбінесе клиникалық топтарда).

Үшінші тұлғалық сұрақнама EPI.

EPI (Eysenck Personality Inventory) 1963 жылы жарияланды және 57 сұрақтарды қамтиды, оның 24 сұрағы экстроверсия –интроверсияны анықтауға бағытталған, ал басқа 24 сұрағы – эмоционалды нейротизді (тұрақтылық-тұрақсыздық) бағалауға, қалған 9 сұрақ зерттелінушінің адалдық бағасы, оның тексерілуге қатынасы және нәтижелердің анықтығы үшін арналған сұрақтар бақылау тобын құрайды.

Г. Айзенк осы әдістеменің (EPI) – екі нұсқасын(А және Б) жасады, олар тек әдістеме сұрағымен ғана ерекшеленеді. Инструкциясы, кілті және нәтижесі қайталанады. Екі формасының бар болуы психологқа қайта (екінші) зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді.

Ресейде А.Г. Шмелёвпен өңделді.

Төртінші тұлғалық сұрақнама EPQ.

EPQ(Eysenck Personality Questionnaire) Ганс пен Сибилл Айзенктердің алдағы зерттеу жұмыстарының нәтижесі болып табылады. EPQ 1968 жылы PEN (Psychoticism, Extraversion, and Neuroticism - психотизм, экстраверсия и нейротизм). модельнің авторлары ұсынуының негізінде құрылды. Осылайша, екіөлшемді құрылымды алдыңғы сұрақнамаларға бастапқы «2 осьтік» концепцияны өзгертпейтін үшінші фактор «психотизм» қосылды.

EPQ 91 мақұлдаудан тұрады және оған 10 «бос» мақұлдамалар (92- ден 101-ге дейінгі пункттер) қосылған.

Теориялық негізі.

Г. Айзенк 700 солдат – невротиктер тексерісінің мәліметтерін анализдеп қорытынды шығарды, адамды сипаттайтын барлық жиынтық – бітіс. Бітісті екі басты факторлар арқылы көрсетуге болады: экстраверсия (интроверсия) және невротизм.

Осы факторлардың біріншісі биполярлы және адамның индивидуалды-психологиялық жиынтық мінездемесін көрсетеді. Шеткі жактары тұлғаның бағыттылығы не сыртқы объекттер әлеміне (экстраверт), не субъективті ішкі әлемге (интроверт) бағытталған. Экстраверттерге көпшіл, импульсивтілік, мінез-құлықтың икемділігі, жігерлілік және жоғары әлеуметтік бейімделу тән. Интроверттерге, керісінше, тұйықтық, хас араласпаушылық, әлеуметтік пассивтілік, өзін-өзі бақылауға әуес және әлеуметтік бейімделуде қиыншылық.

Екінші фактор – невротизм немесе нейротизм – эмоционалды тұрақтылық, мазасыздық, мүмкін вегетативті бұзылыстар және өзін құрметтеу деңгейі адамды мінездейтін қасиеттер сипатталады. Бұл фактор да биполярлы және бір полюсінде керемет бейімделуімен және кемелденуімен, аса тұрақтылығымен мінезделетін адамдар, ал басқа жағынан – өте ашуланшақ, тұрақсыз және нашар бейімделетін тип шкалаларын құрайды. Адамдардың көпшілігі ортасына жақын, осы полюстердің арасында орналасады.

Осы екі биполярлы мінездемені қию күтпеген және едәуір қызықты нәтиже алуға мүмкіндік береді – адамды 4 темпераменттің біріне нақты жатқызу ғана керек.

Үшінші фактор – психотизм – сауалнаманың төртінші нұсқасында қосылған болатын және өзімен сәйкес емес эмоционалды реакциялар және бейәлеуметтік мінезге әуестігін мінездейтінін көрсетеді. Бұл фактор биполярлы емес, оның жоғарғы мағыналылығы, әлеуметтік бейімделуде қиындығы туралы куәландыруы мүмкін, бірақ осы категорияның бөліне заңдылығы нақты негізделуі жоқ және ол көп шетелдік зерттеулермен қарсы болады.

Нәтижені өңдеу

MPI кілті

Экстраверсия - интроверсия:

  • «иә» (+): 2, 3, 6, 9, 13, 21, 32, 40, 42, 43, 47, 51, 52, 55, 60, 70;

  • «жоқ» (-): 1, 14, 20, 27, 37, 63, 66, 67;

Нейротизм (эмоционалды тұрақтылық – эмоционалды тұрақсыздық):

  • «иә» (+): 4, 10, 11, 16, 17, 18, 23, 24, 25, 28, 30, 33, 34, 38, 44, 46, 49, 54, 57, 58, 59, 62, 64, 68;

«Өтірік шкаласы»:

  • «иә» (+): 5, 12, 19, 29, 35, 39, 56, 65;

  • «жоқ» (-): 8, 15, 22, 26, 31, 41, 45, 48, 50, 53, 61, 69.

Кілтпен сәйкес келетін жауаптар 2 балмен, білмеймін – 1 балмен, сәйкес келмейтін – 0 балмен бағаланады.

EPI кілті

Экстраверсия - интроверсия:

  • «иә» (+): 1, 3, 8, 10, 13, 17, 22, 25, 27, 39, 44, 46, 49, 53, 56;

  • «жоқ» (-): 5, 15, 20, 29, 32, 34, 37, 41, 51.

Нейротизм:

  • «иә» (+): 2, 4, 7, 9, 11, 14, 16, 19, 21, 23, 26, 28, 31, 33, 35, 38, 40, 43, 45, 47, 50, 52, 55, 57.

«Өтірік шкаласы»:

  • «иә» (+): 6, 24, 36;

  • «жоқ» (-): 12, 18, 30, 42, 48, 54.

Кілтпен сәйкес келетін жауаптар 1 балмен бағаланады.

EPQ кілті

Экстраверсия - интроверсия:

  • «иә» (+): 1, 5, 10, 15, 18, 26, 34, 38, 42, 50, 54, 58, 62, 65, 70, 74, 77, 81, 90, 92, 96;

  • «жоқ» (-): 22, 30, 46, 84;

Нейротизм:

  • «иә» (+): 3, 7, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, 56, 60, 64, 68, 72, 75, 79, 83, 86, 89, 94, 98;

Психотизм:

  • «иә» (+): 14, 23, 27, 31, 35, 47, 51, 55, 71, 85, 88, 93, 97;

  • «жоқ» (-): 2, 6, 9, 11, 19, 39, 43, 59, 63, 67, 78, 100;

«Өтірік шкаласы»:

  • «иә» (+): 13, 21, 33, 37, 61, 73, 87, 99;

  • «жоқ» (-): 4, 8, 17, 25, 29, 41, 45, 49, 53, 57, 66, 69, 76, 80, 82, 91, 95.

Кілтпен сәйкес келетін жауаптар 1 балмен бағаланады.

Нәтижелердің интерпретациясы

MPI

Экстраверсия:

  • 32-ден 48-ге дейін - "таза" экстраверт

  • 16-дан 32-ге дейін - амбиваленттілік, белгісіздік

  • 0-ден 16-ға дейін - "таза" интроверт

Нейротизм:

  • 32-ден 48-ге дейін – айқын көрінген нейротизм

  • 16-дан32-ге дейін - орта балл

  • 0-ден 16-ға дейін - эмоционалды тұрақтылық

Өтірік:

  • 20-дан жоғары – нәтижелердің абсолютті дерексіздігі

  • 16-дан 20-ға дейін – күдікті нәтиже

  • от 5 до 15 баллов – анық (деректі) нәтиже

  • 4 балла и менее - күдікті нәтиже

EPI

Экстраверсия:

  • 19-дан жоғары - нағыз экстраверт,

  • 1-тен жоғары5 - экстраверт

  • 12 - орта мағыналылық,

  • 9-дан төмен - интроверт,

  • 5-тен төмен - терең интроверт.

Нейротизм:

  • 19-дан жоғары - нейротизмнің өте жоғары деңгейі,

  • 14-тен жоғары – нейротизмнің жоғары деңгейі,

  • 9 - 13 - орта мағыналылық,

  • 7-ден төмен – нейротизмнің төменгі деңгейі.

Өтірік:

  • 4-тен жоғары – жауаптарда адал болмауы.

  • 4-тен төмен – қалыпты.

EPQ

Экстраверсия:

  • 15-тен жоғары - "таза" экстраверт

  • 7-ден 15-ке дейін - амбиваленттілік, белгісіздік

  • 0-ден 6-ға дейін - "таза" интроверт

Нейротизм:

  • 16-дан жоғары - айқын көрінген нейротизм

  • 8-ден 16-ға дейін - орта балл

  • 0-ден 8-ге дейін - эмоционалды тұрақтылық

Психотизм:

  • 10-нан жоғары – адамдармен жарамайтын іс

  • 6-дан 10-ға дейін – эмоционалды сәйкес еместіккеәуестік бар

  • 0-ден 5-ке дейін – жоқ болуы

Ложь:

  • 10-нан жоғары – дерексіз нәтиже

Шкалалар сипаттамасы

Экстраверсия — интроверсия

Қалыпты экстравертті мінездей отырып автор оны былай белгілейді: көпшіл және индивиді сыртқа бағытталған, кең таныстық шеңбер, қарым-қатынастың керектігі.Ол сол сәттің әсерінде әрекет жасайды, импульсивті, ашушаң, қамқорсыз, оптимист, мейірімді, көңілді. Қозғалыс пен әрекетті жөн көреді, агрессивтілік тенденциясына ие. Сезім мен эмоциялар қатаң бақыланбайды, қатерлі әрекеттерге әуес. Оларға жиі сенім артуға болмайды.

Қалыпты интроверт - бұл сабырлы, ұлшақ, интроективті адам, өзін- өзі байқауға тексеру бейім. Ұстамды және жақын достарынан басқа адамдардан алшақ. Өз іс-әрекеттерін алдын ала ойланады және жоспарлайды, шешім қабылдауға байсалдылықпен қарайды, аяқ асты ниеттерге, пыйғылға сенбейді, барлық нәрселерде тәртіпті (жөнін) жақсы көреді. Өз сезімін бақылайды, оның зығырын қайнату оңай емес. Түңілушілікпен (пессимистілікке) ие, ұнамды нормаларын жоғары бағалайды.

Нейротизм

Эмоционалдық тұрақтылықты немесе тұрақсыздықты мінездейді. Кей мәліметтер бойынша, нейротизм жүйке жүйесінің тұрақсыз көрсеткішімен байланысты. Эмоционалды тұрақтылық – қарапайым және стресстік жағдайларда жағдайдың мақсатты бағытталған ұйымдастырылған мінез- құлықты сақтауды көрсететін бітіс. Үлкен қысым, мазасыздықтың жоқтығы, жақсы бейімдеулі ересектікпен мінезделеді, сондай- ақ көпшілдік, лидерлікке (қолбасшылыққа) әуес. Нейротизм шеттен тыс ашуланшақтықпен, тұрақсыздықпен, жаман бейімделумен, мінез-құлықтың тез өзгеруге әуесітігімен (лабильділік), мазалау және күнә сезімімен, қамкөңілділік, депрессиялық реакция, зейіннің шашыраңқылығы, стресстік жағдайдағы тұрақсыздықпен көрінеді. Нейротизмге эмоционалдық, импульстілік, адамдармен қарым-қатынастағы ашуланшақтық, қызығушылықтың өзгерушілігі, өз-өзіне сенімсіздік, сезімталдықтың таңқалушылық көрінісі, қозушылыққа әуестілік сәйкес келеді. Нейротикалық тұлға олардың стимулдарын шақыратын қатынас бойынша адекватты емес қатты реакциялармен мінезделеді. Нейротизм шкаласы бойынша көрсеткіші жоғары адамдарда жағымсыз стресстік жағдайда невроз дамуы мүмкін.

Экстраверсия және нейротизм шкаласы бойынша нәтижелердің көрінісі координата жүйесі көмегімен жүзеге асады. Алынған нәтижелердің интерпретациясы тұлғаның психологиялық мінездемесі негізінде өткізіледі.

Психотизм

Бұл шкала бейәлеуметтік мінез-құлыққа, астарлылыққа, сәйкес емес эмоционалды реакцияларға, жоғары дау-дамайлылық,бірікпеген, менменшіл, қызғаншақ, бейтараптылыққа әуестігі туралы айтады. Айзенк бойынша, Экстраверсия және нейротизм бойынша жоғарғы көрсеткіштер психиатриялық диагноздың долдануына,есіруіне сәйкес, ал интроверсия және нейротизм бойынша жоғарғы көрсеткіштер – абыржу немесе реактивті депрессия күйіне сәйкес. Нейротизм және психотизм, бұл көрсеткіштерді көрінген жағдайда патология түрлеріне сәйкес «бейімделудің алды» сапасымен түсіндіріледі.

Тұлға типологиясы

Айзенк бойынша

Жоғарғы жүйке іс-әрекеттері физиологиясынан мәліметтерді қатыстыра, Айзенк, Павлов бойынша,тұлғаның экстраверттелген және интроверттелген типтерге жақын, күшті және әлсіз типтер туралы гипотезаны айтады. Интроверсия және экстраверсия табиғаты қозу мен тежеу процестерін теңдестірумен қамтамасыз ететін орталық жүйке жүйесінде тума қасиеттерді қарастырады.

Осылыайша, экставерсия, интроверсия және нейротизм шкалалары бойынша зерттеулер мәліметтерін қолдана отырып, павлов классификациясы бойынша тұлға темпераментінің көрсеткіштерін шығаруға болады. Ол 4 классикалық типті сипаттады: сангвиник (күшті, салмақты, қозғалмалы), холерик (күшті, ұшқалақ (қызба), қозғалмалы), флегматик ( күшті, салмақты, салғырт (селсоқ)), меланхолик (әлсіз, қызба, салғырт).

«Таза» сангвиник жаңа шарттарға тез бейімделеді, адамдармен тез тіл табады, көпшіл. Сезімі жеңіл туындайды және өзгереді, үстіртін эмоционалды күйзеліс. Мимикасы бай, қозғалмалы, айқын. Біраз жеңілтек, жаңа әсерлерге мұқтаж, өз импульстерін жеткіліксіз реттейді, таңдалған өмір және жұмыс жүйесі тәртібін қатаң ұстана алмайды. Осыған байланысты шыдамдылық, тұрақты зейін, ынталылық, ұзақ және әдісті күшті, бірдей күш жұмыстарын талап ететін жұмысты сәтті орындай алмайды. Маңызды мақсат, терең ойлар, шығармашылық іс-әрекеттер жоқ кезде шалағайлық және тұрақсыздық шынықтырылада.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]