Кіріспе
Қазақстанда жүріп жатқан құрылыстың дамып өркендеуі, көп мөлшерде құрылыс материалдарын пайдалануды қажет етеді. Сондықтан негізгі шаралардың бірі, яғни құрылыстың сапасын арттыру, өнімге тиімді талдау жасап материалдарды дұрыс пайдалана білу болып табылады.
Бұл мәселелерді шешуде құрылыстың негізгі материалы бетон мен темірбетонға үлкен үміт бөлінеді. Күрделі құрылысқа кететін жалпы материалдың құнының 25 % бетон және темірбетон конструкциялары құрайды, яғни айтарлықтай басқақұрылыс конструкцияларының құнынан және көлемінен асып түседі. Бетон және темірбетон өзінің ерекше физика-механикалық қасиеті, ұзақтылығы және өндірісінің, өнімді пайдалануының, оны алуға керек шикізаттарының техника-экономикалық тиімділігі арқылы алдыңғы орынды алады және күрделі құрылыста ерекше орын алады. Мұндай талаптарды дұрыс сақтау, бетон қоспасын дұрыс есептегенде және дұрыс дайындағанда болады, сондықтан бетон қоспасының құрамын анықтау тәсілін игеруді, өнімнің сапасын қамтамасыз ететін негізгі бір жағдай деп есептеу керек.
Қазақстандағы өнеркәсіптік-құрылыс саласының дамуы, замануи шарттарда құрылыс материалдарының сапасын жоғарылату экономикалық және саяси мәселелер болып табылады.
Сонымен бірге, өнеркәсіптік-құрылыс кешенінің дамуы тек қана мемлекет экономикасына әсер етпей, сондай-ақ құрылыстың өзіндік құнының төмендеуіне әкеледі. Ол, өз кезегінде, сәйкес нормативтік талаптарға жауап беру жағдайында, тұрғын үй бағасының төмендеуіне әкеледі.
Әзірленген және үкіметпен бекітілген «Қолжетімді баспана 2020» мемлекеттік бағдарлама аясында, жаңа технологиялар мен индустрия министрлігі, 7 млн. м2 тұрғын үйді эксплуатацияға беру жағдайына сүйеніп, құрылыс саласында құрылыс материалдарын пайдалану қажеттілігіне есеп жүргізді. Бірақ, біздің ойымызша, жоғарыда айтылған бағдарламада замануи ғылыми-техникалық деңгейге сәйкес, саланы ары қарай дамыту мәселелері қажет дәрежеде зерттелмеген.
Қазақстанда жасалған өнеркәсіптік база құрылыс материалдары атауларының кең спектрі бойынша сұранысты қанағаттандыруға жағдай жасайды. Солардың ішінде, цемент, бетоннан жасалған бұйымдар, қабырғалы және жылу өткізбейтін материалдар, гипс, асбест, темір арқаулар, гипсокартон, қиыршықтас және т.б. құрылыс материалдарының түрлері. Бірақ, отандық өнеркәсіп орындарының төмен жүктелімі құрылыс саласының қажеттіліктерін қанағаттандарыға мүмкіндік бермейді, бұл, өз кезегінде, отандық құрылыс материалдарының жоғары бағаларымен тығыз байланысты.
1 Технологиялық бөлім
Шығарылатын өнімнің ортақ сипаттамасы мен номенклатурасы
Темірбетон бұйымдары негізінен мынадай белгілерімен сипатталынады.
Шегендеу сипаты бойынша. Бұлар бетонды (болат шегенмен шегеңделінбеген) және темірбетонды (шегеңделінген) болып бөлінеді. Темірбетон бұйымдарының өздері алдын ала кернелген және жай шегенделінген болып бөлінеді.
Орындалу сипаты бойынша темірбетон құрамалары зауыт элементтерінен немесе сыртта дайындалынған жиналған болып келеді.
Бетонның түрі бойынша. Қатардағы ауыр бетоннан пайдалану кезінде айтарлықтай күшті қабылдайтын ұстап тұратын құрамалар (ұстындар, балкалар) дайындайды. Жеңіл бетоннан қоршайтын құрамалар дайындайды (қабырға панельдері, жабын панельдерін) жасанды, олар жылуды және дыбысты өткізбейтін қасиеттерімен ерекшелінеді.
Түрі және қырылымы бойынша толық немесе кеуекті, сонымен өатар бір немесе бірнеше құрамнан жасалған болып келеді.
Геометриялық үлгісі бойынша сызықты, плиталы, блокты, торлы, көлемді және т.б. болып келеді.
Азаматтық үйлер құрылысына арналған темірбетон бұйымдары. Ірге тастар үшін іргетастық блоктарды қадаларды пайдаланады. Қабырғалар астына текше (ленталық) іргетастарын трапеция түріндегі (іргетас ені 0,6-0,8 см) жеке блоктардан орындайды. Блоктар ұзындығы 0,78-2,38 м, биіктігі 30-50 см, массасы 0,5-4 т., блоктарды М150-М300 ауыр бетондардан жасайды. Жертөле қабырғаларын М100-М150 ауыр бетондардан жасалынған бүтін немесе қуысты блоктардан орындайды, олардың ұзындығы 2,5 м, биіктігі 70 см, ені 50 см дейін, кұрыш торларымен арматураланған болады. Блоктардың көлденең бүйірлерінен тік ойықтар қалдырады. Бұларын блоктарды тиісті жеріне орналастырғаннан соң, ерітіндімен немесе бетонмен толтыра конструкцияны біртұтастайды.
Бағана астына арналған іргетастар маркалары М200, М300 ауыр бетоннан жасалынған массалық элементтер – астыңғы (табаны) жазық. Оларды нығыздалынған жерге немесе дайындалған бетон үстіне орнатады, үстіңгі бетіне бағананы (тіректі) кигізу үшін арнаулы ұя – стакан типтес құрылым отырғызады. Темірбетон бағанасын жақтары 30 см төрткілдік (квадраттық) қимасымен, ұзындықтары 20 м дейінгі ұзындық элемент түрінде шығарады.
Тұрғын үйлерінің сыртқы панельдерін бүтіндей немесе терезелік және есіктік ойықтарымен жасайды. Біркабаттық панельдер кеуекті толтырғыш негізіндегі тығыздығы 700-1000 кг/м , маркалары М50, М100 жеңіл бетоннан, сондай-ақ, тығыздығы 500-700 кг/м , маркалары М35-М150 ұялы бетоннан жасалынады. Құрылыста кеңінен қолданылатындары мөлшері бөлменікіне сәйкес келетін панельдер: ұзындығы 3,6 м, бикітігі 2,9 м, қалыңдығы 40 см, массасы 4 т. Мөлшері екі бөлмелік панельдердің ұзындығы 6-6,6 м және массасы 8 т дейін.
Сыртқы қабырғалардың жылуқоршағыштық қасиетін жақсартып, массасын төмендету мақсатында ортанғы қабаты жылуқоршағыщ материалдардан (пенополистиролдан, минералдық мақтадан, ұялық бетоннан және т.б.) жасалынған үшқабатты панельдерді қолданады. Мұндай панельдердің қалыңдығы 25-30 см дейін кішірейген, ал массасы 50% дейін төмендеген болады. Панельдердің маңдай беттерін (қасбеттерін – фасадтарын) зауыттық жағдайда керамикалық плиталармен қаптайды, атмосфераға тұрақты бояуларымен бояйды немесе декоративтік материалдармен өңдейді. Ішкі қабырғалары үшін маркалары М150-М300 ауыр бетондардан немесе маркалары М200 конструкциялық жеңіл бетоннан бірқабатты панельдері жасалынады. Оларды тұтастай және есіктік ойықтарымен ұзындығы 6 м, биіктігі 2,9 м дейін және қалыңцығы 20 см мөлшерлерімен шыгарады. Қабырғалық блоктар тұтас немесе ішкі қуыстарымен, тығыздығы 1200 кг/м3 дейінгі, маркалары М50-МІОО жеңіл бетоннан жасалынады.
Блоктардың сырты декоративтік қабатпен, ішкі жағынан сылақпен өңделінген болады. Бұлар сыртқы және ішкі қабырғаларды тұрғызуға арналған. Блоктар өлшемдері қабырғаларының конструкциялық тіліктеріне сәйкес анықталады. Блоктар конструкциялық арналуы бойынша: аралықтар (есік, терезе аралықтарындағы), бұрыштықтар, терезеастындағылар, маңдайшалар (есік, терезе ойықтарының жоғары жағына орналасатындары) карниздіктер, (үй қабырғасының, терезенің сыртқы ернеуі – жоғары жағындағы белдік), цокольдіктер (іргетас үстіндегі үй қабырғасының төменгі бөлігі) болып өзара ерекшеленеді. Көпқабатты үйлер бағаналары қимасы 30x30 немесе 40x40 см, ұзындығы К4 қабатқа есептелінген тікбұрышты конструкциялық түрінде жасалынады.
Мұндай бағана үшін маркалары М200-М500 бетон пайдаланады, оны кеңістік каркастарымен арматуралайды, бағана ұштарында бойлық арматуралары шығып тұрады, бұлар бағананы ұштастыра жинағында пісіріледі. Көпқабатты қаңқаларындағы ригельдерді жабындық плиталары таянуы үшін төменгі жагында текшесі немесе бүйір қырларынан шыгып тұратын текшесі бар тавролық қимасымен жасап шығарады. Ригельді 6 м аралық үшін ұзындығын 5,5 м, қима биіктігі 45 см, 9 м аралық үшін – ұзындығын 8,5 м, қима биіктігін
65 см өлшемінде жасайды. Ригельдер үшін маркалары М400-М500 бетон қолданады, кернеуленген арматурасымен жасайды.
Үлкен аралықтар үшін 2Т типтегі ұзындығы 15 м дейін, ені 3 м дейін және биіктігі 60 см болатын қабырғалы плиталар шығарылады. Бұл плиталарды жасауға маркалары М200-М400 бетонды, алдын-ала кернеуленген немесе кәдімгідей арматураны қолданады. Плиталармен қатар бөлмеге жамылдық панельдерін де жасайды, бұларда бүтін, қуысты және қабырғалы болулары мүмкін.
Баспалдақ басқыштары, кертпе профильдері бар арнаулы темірбетон элементтерінен жасайды. Кейінгі кездерде сатылық ортаңғы бөліктен және жазық алаңнан құралып отыратын басқыш алаңын құрастыратын баспалдақ баскыш кеңінен қолданып келеді.
Шығарылатын өнімнің номенклатурасы келесі кестелерде және 1-10 суреттерде көрсетілген.
1-кесте – Көп қуысты жабынды плита
|
МЕМСТ 26434-85 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
ПК 30-15-8 |
2980 |
1490 |
220 |
10 |
0,97 | ||
|
ПК 32-15-8 |
3180 |
1490 |
220 |
10 |
1,04 | ||
|
ПК 34-15-8 |
3380 |
1490 |
220 |
10 |
1,10 | ||
|
ПК 36-15-8 |
3580 |
1490 |
220 |
10 |
1,17 | ||
|
ПК 40-15-8 |
3980 |
1490 |
220 |
10 |
1,30 | ||
|
ПК 48-15-8 А vт |
4780 |
1490 |
220 |
10 |
1,56 | ||
|
ПК 57-15-8 А vт |
5680 |
1490 |
220 |
10 |
1,86 | ||
|
ПК 60-15-8 А vт |
5980 |
1490 |
220 |
10 |
1,96 | ||
|
ПК 30-18-8 |
2980 |
1790 |
220 |
10 |
1,18 | ||
|
ПК 36-18-8 |
3580 |
1790 |
220 |
10 |
1,41 | ||
1-сурет – Көп қуысты жабынды плита
2-кесте – Маңдайша
|
МЕМСТ 948-84 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H |
|
| |||
|
5 ПБ-21-27 n |
2070 |
250 |
220 |
10 |
0,113 | ||
|
5 ПБ-25-27 n |
2460 |
250 |
220 |
10 |
0,135 | ||
|
5 ПБ-27-27 n |
2680 |
250 |
220 |
10 |
0,148 | ||
|
5 ПБ-29-27 n |
2890 |
250 |
220 |
10 |
0,161 | ||
2-сурет – Маңдайша
3-кесте – Бағана астындағы іргетас
|
МЕМСТ 9818-85 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
1 Ф 15.8-1 |
1500 |
1500 |
750 |
15 |
1,67 | ||
|
1 Ф 15.9-2 |
1500 |
1500 |
900 |
15 |
1,90 | ||
|
1 Ф 18.8 |
1800 |
1800 |
750 |
15 |
2,20 | ||
|
1 Ф 18.9 |
1800 |
1800 |
900 |
15 |
2,40 | ||
|
1 Ф 21.8 |
2100 |
2100 |
750 |
15 |
3,27 | ||
|
1 Ф 21.9 |
2100 |
2100 |
900 |
15 |
3,46 | ||
|
1 Ф 15.9 |
1500 |
1500 |
900 |
15 |
1,90 | ||
|
1 Ф 18.9 |
1800 |
1800 |
900 |
15 |
2,31 | ||
3-сурет - Бағана астындағы іргетас
4-кесте – Ригель
|
МЕМСТ 18980-90 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H |
|
| |||
|
РДР 6.52 |
5940 |
580 |
300 |
12,5 |
1,43 | ||
|
РДР 6.52 |
5940 |
490 |
300 |
12,5 |
0,91 | ||
|
РДР 6.22 |
2940 |
580 |
300 |
12,5 |
0,58 | ||
|
РДР 6.22 |
2940 |
490 |
300 |
12,5 |
0,47 | ||
4-сурет - Ригель
5-кесте – Баспалдақты марш
|
МЕМСТ 23120-78 | ||||||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | |||||||
|
L |
B |
hем |
lем |
l1 |
l2 |
|
| |||
|
ЛМП 57.11.14-5 |
5650 |
1150 |
1400 |
2700 |
1475 |
1475 |
25 |
2,43 | ||
|
ЛМП 57.11.15-5 |
5650 |
1150 |
1500 |
2700 |
1475 |
1475 |
25 |
2,51 | ||
|
ЛМП 57.11.17-5 |
5650 |
1150 |
1650 |
3000 |
1325 |
1325 |
25 |
2,78 | ||
|
ЛМП 57.11.17-5 |
5650 |
1150 |
1650 |
3000 |
1425 |
1425 |
25 |
3,04 | ||
|
ЛМП 57.11.18-5 |
5650 |
1150 |
1800 |
3300 |
1450 |
1450 |
25 |
3,37 | ||
|
ЛМП 57.11.15-5 |
5980 |
1150 |
1500 |
2700 |
1640 |
1640 |
25 |
3,12 | ||
5-сурет – Баспалдақты марш
6-кесте – Бағана
|
МЕМСТ 18979-90 | ||||||||
|
Қабаттар саны |
Қабаттың биіктігі, м |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
D |
H |
B | ||||||
|
2 |
2,8 |
6450 |
3350 |
2800 |
|
2,61 | ||
|
3,3 |
7450 |
3850 |
3300 |
15 |
2,90 | |||
|
3 |
2,8 |
9750 |
3850 |
2800 |
15 |
3,24 | ||
|
3,3 |
9050 |
2150 |
3300 |
15 |
3,57 | |||
|
4 |
2,8 |
12550 |
3850 |
2800 |
15 |
4,81 | ||
|
3,3 |
12350 |
2150 |
3300 |
15 |
5,06 | |||
6-сурет – Бағана
7-кесте – Желдеткіш блок
|
МЕМСТ 17079-88 | |||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||
|
L |
B |
H | |||
|
ВБП 9.28.3-Т |
880 |
2790 |
300 |
15 |
0,73 |
|
ВБП 9.30.3-Т |
880 |
2990 |
300 |
15 |
0,79 |
|
ВБП 14.28.2-Т |
1360 |
2790 |
240 |
15 |
0,91 |
|
ВБП 16.30.3-Т |
1600 |
2990 |
240 |
15 |
1,15 |
7-сурет – Желдеткіш блок
8-кесте – Цокольдік панель
|
МЕМСТ 9818-85 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
ЦП 12 |
1200 |
2230 |
240 |
7,5 |
0,82 | ||
|
ЦП 18 |
1800 |
2230 |
240 |
7,5 |
1,12 | ||
|
ЦП 24 |
2400 |
2230 |
240 |
7,5 |
1,60 | ||
|
ЦП 36 |
3600 |
2230 |
240 |
7,5 |
2,24 | ||
|
ЦП 48 |
4800 |
2230 |
240 |
7,5 |
2,92 | ||
|
ЦП 60 |
6000 |
2230 |
240 |
7,5 |
3,83 | ||
8-сурет – Цокольдік панель
9-кесте – Іргетасты арқалық
|
МЕМСТ 28737-90 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
ФБТ 3-1 |
5950 |
300 |
400 |
15 |
0,72 | ||
|
ФБТ 3-2 |
4950 |
300 |
400 |
15 |
0,59 | ||
|
ФБТ 3-3 |
4450 |
300 |
400 |
15 |
0,53 | ||
|
ФБТ 3-4 |
2950 |
300 |
400 |
15 |
0,35 | ||
|
ФБТ 4-1 |
5950 |
300 |
450 |
15 |
1,07 | ||
|
ФБТ 4-2 |
4950 |
300 |
450 |
15 |
0,84 | ||
|
ФБТ 4-3 |
4450 |
300 |
450 |
15 |
0,80 | ||
|
ФБТ 4-4 |
2950 |
300 |
450 |
15 |
0,53 | ||
9-сурет – Іргетасты арқалық
10-кесте – Сыртқы қабырғалы панель
|
МЕМСТ 28737-90 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
2 ПС 15.12.2,5-Л |
1480 |
1185 |
300 |
10 |
0,43 | ||
|
2 ПС 15.12.2,5 |
1480 |
1785 |
300 |
10 |
0,92 | ||
|
2 ПС 15.12.2,5 |
2980 |
2985 |
300 |
10 |
1,52 | ||
|
ПС 30.6.2,5-6. Л |
2980 |
1485 |
300 |
10 |
1,54 | ||
|
ПС 30.9.2,5-6. Л |
2980 |
885 |
300 |
10 |
0,92 | ||
|
ПС 30.15.2,5-6. Л |
2980 |
1185 |
300 |
10 |
1,23 | ||
|
ПС 30.18.2,5-6. Л |
2980 |
1785 |
300 |
10 |
1,86 | ||
|
ПС 30.21.2,5-6. Л |
5980 |
2985 |
300 |
10 |
2,11 | ||
|
ПС 60.6.2,5-6. Л |
5980 |
1485 |
300 |
10 |
1,85 | ||
|
ПС 60.9.2,5-6. Л |
5980 |
885 |
300 |
10 |
1,68 | ||
|
ПС 60.12.2,5-6. Л |
5980 |
2985 |
300 |
10 |
3,44 | ||
|
ПС 60.18.2,5-6. Л |
5980 |
1785 |
300 |
10 |
3,07 | ||
10-сурет – Сыртқы қабырғалы панель
11-кесте – Ішкі қабырғалы панель
|
МЕМСТ 28737-90 | |||||||
|
Бұйымның маркасы |
Бұйымның габариттері, мм |
Бетон классы В |
Бұйымның көлемі, м3 | ||||
|
L |
B |
H | |||||
|
ПСВ 20.3 |
6000 |
3000 |
200 |
7,5 |
1,15 | ||
|
1 ПСВ 20 |
3000 |
3000 |
200 |
7,5 |
0,86 | ||
|
ПСВ 20.1,8 |
6000 |
1800 |
200 |
7,5 |
1,72 | ||
|
2 ПСВ 20 |
3000 |
1800 |
200 |
7,5 |
1,08 | ||
|
ПСВ 24.3 |
6000 |
3000 |
240 |
7,5 |
1,44 | ||
|
1 ПСВ 24 |
3000 |
3000 |
240 |
7,5 |
1,80 | ||
|
ПСВ 24. 1,8 |
6000 |
1800 |
240 |
7,5 |
2,16 | ||
|
2 ПСВ 24 |
3000 |
1800 |
240 |
7,5 |
1,29 | ||
11-сурет - Ішкі қабырғалы панель
Шығарылатын темірбетон бұйымдары нормативтік құжаттарға сай болу қажет.