все файлы 2 / ЕНТ К тарих / Ұйғырлар мен дүнгендер

ҰЙҒЫРЛАР МЕН ДҮНГЕНДЕР

1862-1877жылдары ұйғыр, дүнген халықтарының Маньжур-Цинь өктемдігіне қарсы азаттық күресі болды:

1864жылы Шыңжаң көтеріліс болды. Нәтижесінде:

Іле өлкесіндегі Іле сұлтандығы;

Қашқарияда Жетішар мұсылман мемлекеттері құрылыды.

1871жылы Ресей әскері Іле өлкесіне енгізіліп ,Іле сұлтандығы:

Түркістан генерал- губернаторлығына бағындырылды.

1881ж. күзінен бастап 1884 жылға дейін ұйғыр, дүнгендер Жетісу мен Солтүстік Қырғыз өлкесіне 50000 адам қоныс аударды:

ұйғырлар 45000

дүнгендер 5000ға жетті.

Қазіргі Алматы мен Талдықорған жерінде алты ұйғыр болыстары құрылды. Олар:

Жаркент, Ақкент, Ақсу- Шырын, Малыбай, Қорамса, Қарасу( 6 болыс).

1897 жылғы санақ бойынша:

Ұйғырлар 55999

Дүнгендер 14136 адамға өсті.

Ұйғырлардың жан басына орта есеппен 3 десятина жер берілді. Жетісудағы су қорының негізгі казак кулактары мен қазақ , ұйғыр байларының қолдарында болған.

Кедейлер су тапшылығынан жерлерін арзан бағаға байларға сатты.

Ауқатты ұйғыр байлары негізінен мал щаруашылығымен айналысты. Байыған ұйғыр кәсіпкерлері Іле өзенінде кемемен жүк тасуды ұйымдастырып , су диірмендерін , мал шаруашылығы шикізаттарын өңдейтін өндіріс орындарын салуға қаражат жұмсай бастады.

1905 жылы басылып шыққан Мусса Бен Айса Сайраминдің Ұйғыр халқының дүние жүзілік мәдениет қорына жататын туындысы: «Он екі мұқам» (Қазан қаласында басылып шыққан)

ХІХ ғ. соңындағы реформалар;

1886ж 2 маусымда «Түркістан өлкесін басқару және жер, салық өзгерістерін енгізу туралы» заңы Ресейлік үлгідегі жаңа соттар құрды:

17 баптан тұратын жаңа патша заңы қабылданды;

Соттардың төтенше съезі әскери –губернатор рұқсатымен шақырылды және өкілдік құқығы берілген орыс шенеунігінің қатысуымен өткізілді;

Төменгі сот буыны халықтық сот болды;

Бітістіруші сот облыстық, уездік билеушілердің мүддесін қорғады.

Билердің соттары жеңілдіктерін сақтап тырысқан билеуші топтардың мүддесін қорғады

1891ж. 25 наурызда «Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай обл. басқару туралы» заңы бойынша:

1. Түркістан өлкесі құрылып, орталығы Ташкент болды. Облыстары:

Сырдария «5 уезд», Ферғана «бес уезд», Самархан «төрт уезд».

2. Дала генерал губернаторлығы құрылып, орталығы Омбы қаласы болды. Облыстары: Ақмола «төрт уезд»,

Семей,

Жетісу

Реформа бойынша ; ірі облыстық орталықтарда (Верный, Орал, Петропавл, Семей) полиция басқармасы құрылды.

Уездік қалаларда поицилік пристав құрылды.

Болыстық басқарушылар мен Ауыл старшындарын бекіту облыстық әскери губернатор құзырында болды.

Жетісу, Орал облыстық әскери губернаторлары атаман болып есептелді