Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

геоэкология

.docx
Скачиваний:
43
Добавлен:
18.02.2016
Размер:
25.08 Кб
Скачать

1.1 Пәнді оқытудың мақсаттары

«Геоэкология» пәні табиғи-антропогендік геологиялық жүйелердің өзара әсер ету заңдылықтарын, экологиялық жағдайды және адамның инженерлік кәсібінің нәтижесінде қоршаған ортадағы болатын өзгерістерді оқу, геологиялық ортаға жағымсыз техногендік әсерлерді азайту жолдарын қарастыру сияқты мақсаттарды ал-дына қояды.

Геологиялық профильдің болашақ мамандарын дайындаудың маңызды элементін көрсете отырып «Геоэкология» пәні келесі сұрақтарды қамтиды: адамның инженерлік кәсібінің салдары негізіндегі табиғат қорғау міндеттерін шешу жол-дары мен принциптері, студенттерді қоршаған ортаны және де ең бастысы геологиялық ортаны қорғаудың нормативтік және құқықтық актілерімен таныстыру, кен орындарын пайдалану және литосфераны зерттеу процесіндегі табиғатты тиімді пайдалану.

«Геоэкология» пәнінде қарастырылатын сұрақтар шеңбері әдетте геологиялық ғылымның шекараларынан шығып қана қоймай, табиғи экожүйені зерттеу тәсілдерімен ұштасады. Бұған байланысты геоэкологияның практикалық мәселелерін басқа да өзара байланысты ғылымдардың тәсілдерін қолдана отырып шешу керек.

1.2 Пәнді оқудың міндеттері

Студенттердің анализ жасауы, зерттеуі және келесі сұрақтарды игеруі пәннің негізгі міндеттері:

  • Техногенез әсерінен болатын экожүйенің өзгеруі

  • Қоршаған ортаны, соның ішінде геологиялық ортаны қорғаудың ғылыми және құқықтық негіздері

  • Техногенез жағдайындағы биосфера дамуында жерасты суларының маңызы мен рөлі

  • Техногенездің жағымсыз әсерлерінен қорғайтын гидрогеологиялық және инженерлік геологиялық негіздердің табиғат қорғау шаралары

1 Экосфера мен қоғам арасындағы байланыс

.

Экосфера геоэкологияның зерттеу обьектісі. Геоэкология – бағыты ғылыми пəн аралық.

Экосфера мен геосфера жүйелерінің байланысы жəне қоғам арасындағы байланысты

зерттейді. Қазіргі кезеңде геоэкология мен табиғатты пайдалану арасында тығыз байланыс

бар. Табиғатты пайдалану – бұл ғылымның негізгі алға қойған мақсаты, қоғамның табиғат

ресурстарын қолдануды іске асыру жəне геоэкологиялық қызмет көрсету болып

табылады.

Геоэкология жəне табиғатты пайдалану бір=бірімен тығыз байланыста. Екеуінің бір=

бірінен айырмашылығы: Геоэколгия экосфераның жүйелерін зерттейді, ал табиғатты

пайдалану – Экосфера мен оның ресурстарын тиімді пайдалануды жолға қояды.

Адамзаттың табиғаттағы қарқынды əректі соңғы 250 жыл ішінде артты. Экосфераның

байлыған есепсіз пайдалану жəне сұраныстың жылдан=жылғға артуы. Жердің ресурстық

қоры таусылып, адамзаттың өмір сүру деңгейін төмендітті. Осыдан ғаламдық

экологиялық дағдарыс пайда болды. Бұл процес табиғи

жəне қоғамдық жүйені түгел

қамтуда. Яғни бұл процестерге:

=

Жердің ланшафтысының өзгеруі.

=

Ғаламдықбиогеохимиялық зат айналамның өзгеруі.

=

Геосфераның режимі мен ерекшеліктеріндегі өзгерістер.

=

Биологиялық тірі организмдердің түрінің адамзат əрекетінен ғаламдық азаюы жəне

өзгерістерге ұшырауы.

Экосфераның ресурстық байлығы шектеулі. Бірақ адамның адамның экосфераға деген

сұранысы арта түсуде. Экосфераға қоғамдық сұраныстың артуынан, осыдан келіп –

ғаламдық эколгияның тоқырауына əкелуде.

1. Экосфераның дамындағы биотаның ролі.

Тірі организмдер= экосфераның қалыптасуына, түзілуі

не шешуші роль атқарады.Осы тірі

организмдер Жерді басқа организмдерден ерекшелендір

іп тұр. Биота экосфераның

тұрақтылығын сақтайды. Экосферадағы маңызды процес

– фотосинтез процесі. Осы

процесс күн энергиясын қолдана отырып, атмосферадағ

ы көмір қышқыл газын оттегіге

айналдырып отырады. Фотосинтез процесіне күннің жер

бетіне келетін радиациясының 1

пайызы ғана жеткілікті. Биотаның қарқынды даму бары

сында жер бетінде оттегі бар. Осы

отттегі қабатын жəне тірі организмдерді өлтіріп жіб

еруден сақтайтын азон қабаты да

түзілген.

1.Табиғи ресурстарды пайдалану жəне геоэкологиялық

қызмет

Эккосфераның табиғи ресурстарына деген сұраныс жыл

өткен сайын арта түсуде.

Адамзаттың қажеттілігінің өсуі, халықтың өсуінен де

жылдам жүруде. Əлемдік

қажеттіліктің өсуі бірінші кезекте өнеркəсіп орында

рының көлемінің , санының өсуіне

байланысты жүреді. Соңғы 250 жыл ішінде өнеркəсіп о

рындары 85 есеге өсті.

Табиғи ресурстар: қайта қалпына келмейтін (пайдалы

қазбалар), қайта қалпына келетін

(негізінен биологиялық түрлер), жəне таусылмайтын

(күннің энергиясы, ауа, жылу, жер

қыртысындағы жылу, жауын=шашаын, жел жəне т.б жата

ды)

Қазіргі заманда өндіріс орындары жəне энергия көзін

алу негізінен алғанда қайта қалпына

келмейтін ресурстарды пайдалану барысында іске асады. Оларды үш топқа бөліп

қарастыруға болады.

1=ші топқа жанғыш заттар: мұнай, газ, көмір, шымтезек жəне т.б.

2=ші топқа жататындар: темір, алюминий, мыс, жəне т.б.

3=ші топқа жататындар метал емес шикізаттар: күкірт қоспасы, фосфор, ас тұзы, жəне т.б.

Индустрияның қарқынды дамуы

пайдалы қазбаларды көп қажет ете бастады. Болат өндіру 70 есе, мұнай 100 есе, алюминий өндіру 1700 есеге артты. Табиғи ресурстарды көптеп пайдалану, пайдалы қазбалар кенінің

таусылуына əкеліп соқтыруда. Мысалы: қорғасын, қала

йы, ртут, мұнай қорлары шамамен

40 жылға жетеді. Көмір, алюминий қоры 100 жылға жетеді деген болжам бар.

Табиғи ресурстарды тиімсіз, ысыраппен көп қолдану болашақта елдер арасында үлкен

саяси жанжалға əкелуі мүмкін.

Минералды ресурстарды тиімді пайдалану.

Дүние жүзінде жыл сайын құрылыстар жəне өнеркəсіп

орындарында минералды кен

орындарын игеру өсе түсуде. Жыл сайын жер қыртысына

н 4 км куб тау жыныстары

өндіріліп алынады. Пайдалы қазбаларды өндіру жыл са

йын 5 пайызға өсіп отыр. Əсіресе ,

көмір, мұнай, газ, шымтезекке деген сұраныс артуда.

1965 жылды 2000 жылмен

салыстырғанды тас көмірге деген сұраныс 2,5 есе, мұ

найға деген сұраныс 3,5=4 есе артты.

Пайдалы қазбалардың көп бөлігі қайта қалпына келмей

тін табиғи ресурстарға жатады.

Сондықтан қазіргі кезеңде қайта қалпына келмейтін т

абиғи қазбаларды қайта қалпына

келетін табиғиғ ресурстарымен алмастырады.

Пайдалы қазбаларды өндіру табиғи ландшафтың өзгер

уіне əкеліп соғуда. Кен

орындардың басым бөлігі ашық түрде өндіріледі, осын

ың нəрижесінде карьерлер

,трашеялар, қазаншұңқырлар пайда болады жəне жер бе

дері өзгереді. Осы кен орындары

қазып алынған қазаншұңқырлаға су толтырып отырады,

бұл жер асты суларының деңгейін

көтерілуіне əкеледі. Сонымен қатар, кен орындарын и

геру кезінде шаң бірнеше км

көтеріледі.

Қазақстанның табиғи ландшафт түрлерінің күрт өзг

еріске ұшырауынан сақтау үшін,

Қазақстан территориясында келесі қорғалатын аймықта

р құрылды:

=

Мемлекеттік ұлттық табиғи парктер

=

Мемлекеттер табиғи резерфаттар

=

Мемлекеттік табиғи парктер

=

Мемлекеттер табиғи ескетркіштер

=

Мелекеттік қорықтар

=

Мемлекеттік табиғи қорықшалар

=

Мемлекеттік зоологиялық парктер

=

Мемлекеттік дендрологиялық парктер жəне т.б.

Д. Л. Арманд жəне А.В. Чигаркиннің табиғатты тиімді

пайдалану туралы айтқан

ойлары:

= Табиғи ресурстарда халық шарушылығында тиім

ді пайдалану

= Қайта қалпыа келетін ресурстарда көптеп пайд

алану.

= Қайта қалпына келмейтін ресурстарды үнемдеп пайда

лану

= Табиғи ресурстарды реакрациялық емдік мақсатта па

йдалану

=Ландшафтарды қайта қалпына келтіру

=Табиғи жомен түзілген эстетикалық жəне ғылыми құн

дылықтырды сақтау.

= Табиғи ресурстарды қолдану кезінде табиғи жəне а

рхитектуралық ансамбльдерді

сақтау.

Адамзат қоғамының қоршаған ортаның минералды ши

кізаттарынсыз дамуы мүмкін

емес. Табиғи ресурстардың кен орындары қайта қалпын

а келетін ресурстарға жатады.

Қазақстан территориясы пайдалы кен орындарына өте

бай жəне пайдалы қазбалардың

55 түрі бар. Мұнай мен газ қоры жөнінен Республика

əлем бойнша алғашқы ондық

қатарында. Республикада 197 мұнай мен газ кен орынд

ары бар, оның 102 мұнай, 29

газ, 30 мұнай да, газ да шығатын кен орындары. Мұна

й мен газ өнімдерінің

Республика бойынша 90,4 пайызын Батыс Қазақстан айм

ағы беред