Дарис / Дәріс 5

Дәріс 5. Тізбектелген функционалды түйіндер.

Симметриялы, санақты кірісі мен сыртқы ығысуы бар транзисторлы триггердің принципиалды электрлік схемасы суретте бейнеленген. Санақты кірісі бар схемада басқарушы импульс бір уақытта қос транзистордің базаларына беріледі. Ығысу кернеуін беру үшін қосымша қоректену көзі Е_б қлданылады. Схемада көрсетілгендей, триггер оң-кері байланыспен қамтылған екі каскадты күшейткіш болып табылады, өйткені бір күшейткіштің шығысы екіншісінің кірісіне тұйықталған. Триггер симметриялы деп аталатын себебі оны көрсеткіштері бірдей бір текті транзисторлар құрайды да, олардың коллектор тізбегіндегі R_к – резисторлар, база тізбегіндегі R – резисторлар мен С – конденсаторлар шамалары жағынан біріне – бірі тең болып алынады. Мұндағы конденсаторлар тригердің аударылап түсуін тездетеді. Сондықтан тездеткіш конденсаторлар деп аталады. С_р мен R_р тізбегі дифференциялайтын тізбек деп аталады, бұл тізбек генератордан келген тікбұрышты импульсты дифференциалдап, оң және теріс үштік кішкене импулстарға түрлендіреді.

Триггердің санақты кірісті немесе санақты жүріп кеткіш деп аталуы, оның бір кірісіне теріс импульс келсе болды триггер аударылып түседі, яғни триггер келген импульсты санай алады.

Триггер жұмысын түсіндіретін транзисторлардың кірісіндегі база, коллекторлардағы кернеулер уақыттық диаграммалары көрсетілген. Триггердің екі орнықты тепе-теңдік күйі бар: Т₁ – транзисторы жабық, ал Т₂ – транзисторы қаныққан ашық немесе Т₁ – транзисторы қаныққан, ал Т₂ – транзисторы жабық. Осындай жағдайлардың біреуі схеманы Е_к қоректену көзімен қосқанда өзінен-өзі орын алады. Бастапқы жағдайда Т₂ – транзисторы жабық деп алайық. Сонда оның коллекторында шамасы жағынан Е_к-ға жақын оң потенциал болады. Осы потенциал кері байланыс кедергісі R арқылы Т₁ – транзистордың базасына беріліп, оның қанығуын қамтамасыз етеді. Қаныққан транзистордың коллекторының потенциалы U_кқ нолге жақын болғандықтан, Т₂ транзисторының базасына ығысу кернеуі көзінен Е_б-дан RR_б бөлгіш арқылы теріс кернеу беріледі де Т₂ – транзисторы сенімді түрде жабық күйінде ұстап тұрады.

Схеманың жалпы кіріс нүктесіне t₁ уақыт сәтінде теріс полярлы кішкене ұзақтығы бар импульс келгенде жабық Т₂ транзистордың қалпы өзгермейді, ал бірақ Т₁ транзистор қанығу жағдайынан шығып қалады да активтік облыстағы жұмыс режиміне көшеді. Бұл арада І_к коллекторлық тогы күшейеді, коллектордың U_к1 кернеуі өседі. Коллектор кернеуінің оң мәнді өсімі R резисторы арқылы Т₂ транзистордың базасына беріледі. Осы кернеу сімі Т₂ транзистордың базасындағы ығысу кернеуіне теңелгенде, бұл транзистор жабық күйінен шығады да оның күшейткіштік қасиеттері жұмыс істей бастайды. Осы сәттен бастап триггердің аударылып түсу процесі басталады.. одан әрі қарай І_к2 тогының кішірейуі Т₁ транзисторының коллекторындағы оң кернеудің өсімінің ұлғайуына әкеледі, ал бұл Т₂ транзисторының базасына беріліп, оның жылдам ашылуына әкеп соқтырады. І_к2 тогы ұлғайып, Т₂ транзисторының коллекторындағы кернеу кішірейеді. Осы теріс потенциалдың өсімі Т₁ транзисторының базасына беріледі де, оны бұрынғыдан да үлкен дәрежеде жабады. І_к1 коллектор тогының әрі қарай кішіреюі жүре береді. Аударылып түсу процессі Т₁ транзисторының жабылуымен /U_r1=U_шығ1=Е_к/, Т₂ транзисторының ашылуымен /U_к2 =U_шығ2 =U_кқ =0/ және оң кері байланыс әрекетінің бітуімен аяқталады. Триггер екінші орнықты тепе –теңдік күйге көшеді.

Триггердің кірісіне келесі жүргізіп жібергіш импульсты бергенде триггер ең бірінші күйінде аударылып түседі /бірінші орнықты тепе-теңдік күй/.