Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
01.docx
Скачиваний:
14
Добавлен:
21.02.2016
Размер:
178.01 Кб
Скачать

Пэннщ аты: «Сырты экономикальщ ic эрекеттердеп келштш цамтамассыз ету» ТЬу¥ТЩ-31 тобы, жауапты - т.г.к., доцент Бобеев А.Б.

2. ГЛОССАРИЙ

«Сырткы экономикальщ кызмегп баскару» курсын окитын магистрант экономикальщ жэне баскарушыльщ терминдерш сауатты мецгеру кажет. Теменде бершген глоссарий кажет барльщ терминдер мен аньщтамаларды курайды. Бершген аньщтамалар мен терминдерд1 оку, баскару кызметшщ теориясын терещрек мецгеруге мумкшдж бередь Протекционизм - отандьщ экономиканы шетелдщ бэсекелестерден коргауга багытталган саясат.

Kedeudiu тариф - бул баж салыктары койылымыньщ жуйеленген Ti3iMi

Халъщаралыц сауда саясаты - хальщаралык сауда саласында жалпылама кабылданган

саясат.

Жекеменшгк капитал - бул мемлекеттж емес кездерден алынып, жеке тулгалардыц шет елге орналастырылатын немесе шет елден кабылданатын каржылары.

Шетелдгк кэсторын - бул Кдзакстан зацнамасына сэйкес Кдзакстан территориясында курылган , толыгымен шетелдш инвестордьщ улесшде болатын (курылтайшы немесе курылтайшылары шетел азаматтары жэне шетелдж зацды тулгалар) зацды тулга.

EipimeH кэсторын - бул Кдзакстан зацнамасына сэйкес Кдзакстан территориясында курылган улесшщ (акция) 6ip 6eairi шетелдж азаматка (азаматтарга) немесе шетелдж зацды тулгага тиесш, ал 6ip бел1п казакстандьщ азаматка (азаматтарга) немесе зацды тулгага тиесш болатын зацды тулга.

Зацды тулганыц филиалы немесе вкшетттт - бул Кдзакстан территориясында орналаскан шетелдж уйымныц жеке курылымдьщ бел1м1, жеке кэсшкер.

Резидент - Кдзакстан Республикасында тургыльщты туратын немесе ем1рлк мудделердщ орталыгы Казакстанда болатын жеке тулга.

Квота - белгш 6ip кезецде импорттьщ немесе экспорттык тауарга кунын немесе мелшерш шектеу.

Лицензия - белгш 6ip тауар туршщ экспортына немесе импортына сэйкесшше мемлекеттж органнан белгш 6ip мерз1мге бершетш руксат кагаз. Жекеменшт капитал - бул мемлекеттж емес кездерден алынып, жеке тулгалардыц шет елге орналастырылатын немесе шет елден кабылданатын каржылары.

Портфелъд1 инвестиция - шетел кэсшорынына бакылау орнатуга мумкшдж

*

Тесттж сурактар

1. ¥лттык экономиканыц ашыктыгы кершедп

¥лттык экономикадагы шетел инвестицияларыныц келемшен;

Экспорт ощцрюшдеп жумыс бастылар санынан;

ощцрюшдеп ецбек ешмдшгшен;

сырткы сауда квотасынан;

шетел капиталымен бакыланадын кэсшорындар санынан; жогарыда аталганньщ барлыгы;

2. ¥лттьщ экономиканыц ашыктык дэрежесш аньщтайтын Heri3ri факторга теменде келпршгендердщ imiHeH тек мынау тана жатпайды:

халыкаралык ещцрютеп елдщ ролц

iuiKi нарьщтыц колем!;

елдщ экономикальщ даму дэрежесц

улттык экономика курылымындагы базалык енд1рю салаларыныц улес салматы; экспорттык жэне импорттык баждардыц дэрежесц

Бершген елде накты 6ip тауарларта деген iuiKi сураныс пен усыныс функциясы келесщей:

Q = 800 - 2Р жэне Q = -100 + P

Бершген тауарта деген элемдж бага 250 акша б1рлтн курайды. Егер елде бершген тауарга деген сураныс экономистердщ болжамы бойынша 50 % - ке кыскарса, онда еркш элемдж сауда жагдайында елде бершген тауарга импорт колем1 калай озгеретшш аньщта:

езгерюшз калады;

25 % - ке кыскарады;

50 % - ке кыскарады;

75 % - ке кыскарады;

100 % - ке кыскарады;

¥лттык нарыктагы кейб1р тауарларга деген сураныс пен усыныс келесщей аналитикалык тэуелд1л1кте:

Q = 400/Р жэне Q = -20 + 20Р

мундагы Р - 6ip буйымныц багасы (акша oipairi)

Бер1лген буйымга элемдж бага 6ip буйым уш1н 4 акша 6ipniri децгей1нде орнатылган. Еркш халыкаралык сауда жэне нолд1к транспрот жагдайында бершген тауарга деген экспорт келемш аныкта:

a) 5 буйым;

b) 10 буйым;

c) 40 буйым;

d) 60 буйым;

e) 80 буйым;

f) 0 буйым;

*

5. Бершген елде накты 6ip тауарларга деген iuiKi сураныс пен усыныс функциясы келесщей:

Q = 700 - 2Р жэне Q = -100 + 2P

Бершген тауарга деген элемдш бага 175 акта 6ipniriH курайды.

Егер елде бершген тауарга деген сураныс 50 % - ке темендесе, онда елде бул тауарга деген импорт келем1 кдлай езгерет1н1н аньщта:

a) езгерсс1з калады;

b) 25 б1рл1кке кыскарады;

c) 50 б1рлжке кыскарады;

d) 75 б1рл1кке кыскарады;

e) ел бершген тауарды импорттауды токтатып, оны 75 б1рлн< келем1нде экспорттауга кешед1;

12. Ерк1н сауда жагдайындагы абсолютт1 жэне салыстырмалы артыкшыльщтар теориясы.

6. Абсолюта артьщшылык - бул:

a) Ец аз балама шыгындарды жумсай отырып тауарлар мен кызметтерд1 енд1ру мумкшдпл;

b) Bip он1м б1рлшне ец аз шыгындар жумсай отырып тауарлар мен кызметтерд1 енд1ру мумкшдшц

c) Bip елдщ баска елге Караганда кеп енд1ре алу мумкшдшц

d) Bip елдщ ещцре алмайтын тауарын (мыс, ресурстардьщ болмауынан) баска ел ещцре алу MYMкiндiгi;

7. Егер ел Kefl6ip тауарларды ещцруде абсолюта артыкшыльщтарга не болса, онда бул дегешм1з:

a) Оны енд1руде салыстырмалы артыкшыльщтарга ие;

b) Оны улкен мелшерде eндipeдi;

c) Баска елдерге Караганда аз шыгындырмен енд1редц

d) Баска елдерде ещцршмейтш тауарларды ощцредц

8. Теменде келт1ршгендердщ кайсысы шектелген колемдеп ресурстарды тшмд1рек орналастыруга экелед!?

a) Ел ещцрюте абсолюта артыкшыльщтарга ие тауарларды гана сатады;

b) бай елдер тек бай елдермен гана сауда журпзедц

c) ел салыстырмалы артыкшыльщтарга ие тауарларды ещцредц

d) apoip ел езше кажета тауарлар мен кызметтердщ барлык турлерш ещцруге тырысады;

9. «А» елшде eндipiлeтiн тауар 1 - дщ салыстырмалы артьщшылыгы дегешм1з:

*

a) «А» елшде тауар 1 ещцр!сше кететш шыгындар «В» елшс Караганда азырак;

b) «А» елшде тауар 1-д1 ещцруге кеткен шыгындар мен тауар 2 -Hi ещцруге кеткен шыгындар ара катынасы «В» елшдеп ара катынаска Караганда азырак;

c) «А» елшде тауар 1 -Д1 ещцруге кеткен шыгындар аракатынасыньщ «А» елшде тауар 2 -Hi ещцруге кеткен шыгындар мен «В» елшде тауар 2-ш енд1руге кеткен шыгындар аракатынасына Караганда жогары болуы;

d) «А» елшде тауар 1-д1 eHflipyre кеткен шыгындар мен тауар 2 -Hi енд1руге кеткен шыгындар ара катынасы «В» елшдеп ара катынаска Караганда Ke6ipeK;

10. Егер Франция Англияга вино экспорттаса, ал Англия Францияга текстиль экспорттаса, онда сырткы сауданы сактау жагдайында вино багасыныц текстильбагасына салыстырмалы жогарылауы керсетедн

a) Франция ушш сауда жагдайыныц жаксарганын;

b) Францияныц сауда мумкшшшп сызьщтарыныц келбеу бурышыныц езгеруш;

c) Англтяныц сауда мумкшшЫп сызьщтарынын келбеу бурышыныц езгеруш;

d) Жогарыдагы барлы жауап дурыс;

e) А) жэне в) жауаптары дурыс;

11. Табиги газ бен кант ещцруцц Ресей мен Украина арасында езара тшмд! сауда катынасын орнату ушш теменде кел'приген шыгындар катынасыныц кайсысы аньщтауыш болып табылады?

a) Ресей мен Украинада табиги газды енд1рудеп шыгындардыц ара катынасы;

b) Ресейде табиги газ бен кантты енд1рудеп шыгындардыц аракатынасы;

c) Украинада табиги газ бен кантты ещцрудеп шыгындардыц аракатынасы;

d) Ресей мен Украинада кант ещцрудеп шыгындар аракатынасы;

e) Ресейде кантты ещцруге кеткен шыгындар мен (табиги газд метр куб) Украинада кантты енд1руге кеткен шыгындардыц (табиги газ метр куб) аракатынасы;

12. Теменде келпршген тужырымдардыц шшен дурысын аныктацыз:

a) Егер ел барлык тауарлар енд1р1с1нде баска елдерге Караганда абсолюта артыкшылыкка ие болса, онда ол уш1н халыкаралык саудага катысу ти1мс1з;

b) Импорттайтын тауарга тарифтердш жогарылауы улттык экономиканын ныгаюына эсер етедц

c) Ел халыкаралык сауданы колдана отырып ез1н1ц енд1р1спк мумкшшЕигшщ шепнен шыга алады;

d) Экспорт елдеп жиынтык суранысты азайтады;

e) Сырткы сауда тек бай елдерге гана тшмдц

f) Барлык тужырымдар дурыс емес;

13. Кандай да 6ip тауарды енд1руде салыстырмалы артыкшылыкта болу уш1н ел:

a) Оны енд1руде абсолютт1 артыкшылыкка ие болу керек;

b) Бер1лген тауарды баска елдерге Караганда кеп мелшерде ещцру;

c) Бершген тауарды баска елдерге Караганда аз шыгынмен енд1ру;

d) Бершген тауарды баска тауарга жумсайтын шыгындарга Караганда, аз шыгынмен ощнру;

*

14. Егер “А” ел1 кейб1р тауарларды енд!руде “В” ел1не Караганда салыстырмалы артыкшыльщтарга ие болса, онда ол:

a) Бершген тауарды “В” елше Караганда кеп мелшерде енд1ред1;

b) Бер1лген тауарды шыгындалатын ресурстардьщ 6ip б1рл1г1не шакканда кеп мелшерде енд1ру;

c) Бер1лген тауарды шыгындалатын ресурстардьщ 6ip oipairme шакканда аз мелшерде ощцру;

d) Бер1лген тауардыц 6ip б1рл1г1не аз ресурс келем1н жумсайды;

e) Бер1лген тауарды жогарыда келпршген жауаптарда керсет1лмеген жагдайда енд1ред1;

15. Салыстырмалы артыкшылык принцип! накты тауардьщ мынадай елде ощцрщуш талап етедк

a) Оны ещцрумен байланысты балама шыгындары кеп болатын елде;

b) Жетшген технологияны колданатын елде;

c) Маманданган кадрлары бар елде;

d) Ресурс шыгындарыныц 6ip 6ipniriHe шакканда тауарды кеп мелшерде ощцру;

e) Оны енд!румен байланысты балама шыгындары аз болатын елде;

16. Теменде керсетшген мысалдардьщ кайсысы елдер арасындагы сауда кезшде сэйкес артыкшылык принцип!мен тушщцршедп Эр ел пайда табады, егер тауарды...

1. езшдж ощцрютщ альтернатив^ куны жогары жане ез!нд!к ощцрютщ альтернативт! куны темен кезшде тауарды сатып алу

2. озшдш ощцрютщ альтернативт!к куны темен кезде жэне езшдш ощцрютщ альтернативт!к куны жогары болган кезде тауарды сатып алу

3. халыкка аз унайтын жэне оларга кеб1рек унайтын сатып алу

4. оларга деген сураныстыц Tycyi жэне суранысы жогары тауарларды сатып алу ... сатса.

17. Салыстырымдылык артыкшылык теориясына сэйкес “X” жэне “У” тауарларын шыгаратын “А” жэне “В” елдер! арасындагы езара тшмд! сауда мумюншшгш аньщтау уппн , багалау кажет:

1. “А” жэне '‘В” елдершдеп X тауар енд!р!с!н!ц шыгындарыныц катынасы

2. “А” елдершдеп X жэне У тауарлар OHnipiciHin шыгындарыныц катынастары жэне карастырылып отырган елдер арасындагы сауда катынастарыныц орньщтылуына дей!н “В” елшде Х-тщ У тауар енд!р!сшщ шыгындарыныц катынасы

3. Ею елдеп X жэне У тауарлар ещцрюшщ шыгындарыныц абсалюгп мелшер!

4. Жогарыда керсетшген жауаптарда карастырылмаган мелшерлер

18. “А” елшде 1кг балыкка 120 мин жумыс уакыты жумсалады, ал “В" елшде 80 мин, сэб!з “В” елшде “кымбаттырак” : “А” елшдеп 5 минутына карсы “В” елшщ 10 минуты. Осы деректерд! непздей отырып логикалы турде макулдауга болады:

1. Сэб1з енд!р!с!нде ‘'В"’ eaiHin абсшгютт! артыкшылыгы бар

2. Балык шыгаруда “А” елшщ абсалюгп артыкшылыгы бар

3. балык шыгаруда да сэб1з шыгаруда да “А” жэне “В” елшдершде артыкшылыктары жок

4. сэб1з енд!р!с!нде “А” елшде абсалюгп артыкшылык бар

19. 6ip 6ipaiK ресурсты колдана отырып “А” ел1 1т бидай немесе 5т кем1р енд!ре алады. Бос сауда жагдайында:

1. “A’’eai бидайды экспорттайды жэне кем!рд1 импорттайды.

2. “В” ел! бидайды экспорттайды жэне кем!рд! импорттайды

3. “A” eni бидайда экспортамайды жэне импортамайды

4. “В’' eni кем!рд! экспортамайды жэне импортамайды

*

20 “X” ел! езшщ барльщ ресурстарын колдана отырып жылына немесе 600 электровоз, немесе 60000 вагон шыгара алады.

“У” осындай жагдайларда немесе 200 электровоз немесе 4000 вагон шыгара алады. Салыстырымдылык принцишне сэйкес мамандандандырылган жэне ею елдеп электровоздарды (Э) жэне вагондарды (В) максималды жалпы шыгарылуы кандай болады:

1. Э=800, В=10000

2. Э=800, В=6000

3. Э=600, В=4000

4. Э=600, В=6000

5. Э=200, В=6000

6. Э=200, В=4000

21 .Ойлайьщ, “А” ел1 автаркия жагдайында 6ip 6ipaiK ресурсты колдана отырып 10 б!рл1к X тауарын, немесе 40 б1рлж У тауарын енд1ред1. “В” ел1 осы жагдайларда 30 б1рл1к X немесе 15 б1рлж У.

Орнатылган хальщаралык сауда катынастар кез1нде осы ею ел арасында :

1. “A” eai X тауарын экспорттау жэне У тауарын импортттау керек.

2. "‘В'’ел1 У тауарын экспорттап жэне X тауарын импорттау керек.

3. Жогарыдагы жауаптарда керсетшмеген мамандандыруды жузеге асыру кажет. 4Дарастырылып отырган елдердег1 ашык сауда катынастары кез1нде бул жагдайларда экономикалы тшмд1 емес.

22.Ойлайьщ, Польша Германиядан джинсылар, май, сосикалар, тоназыткыштар импорттайды. Тауарлардьщ “Багасы”(жумыс уакыт б1рл1г1нде) Германияда жэне Польшада кестеде келЛрщген:

ЕЛ

вщцрюке жумсалган уакыт

Джинсылар

Май

Сосиска

Тоцазыткыш

1 дана

1 кг

1 кг

1 дана

Польша

Юсаг

40мин

1 Омин

15 саг

Г ерманияда

2саг

Юмин

5 мин

5саг

Полшага неш ти1мд1рек импорттауга

1. джинсылар

2. май

3. сосиски

4. тоцазыткыш

23. IpiMiHiK жэне трикотаж eHflipici бойынша Ресей жэне Германияньщ ещйрштж мумкшшшп келеО кестеде керсетшген:

Тауар

ЕЛ

Ресей

Г ермания

IpiMiHiK (кг\саг)

5

1

Трикотаж (м2\саг)

1

3

Егер Ресей мен Германия 5 кг ipiMuiiKTi Зм" трикотажга алмастырса, Германияньщ саудадан утысын табыцыз

1. 2 саг

2. 3 саг

3. 4 саг

4. 5 саг

61

*

20 “X” ел! езшщ барльщ ресурстарын колдана отырып жылына немесе 600 электровоз, немесе 60000 вагон шыгара алады.

“У” осындай жагдайларда немесе 200 электровоз немесе 4000 вагон шыгара алады. Салыстырымдылык принцишне сэйкес мамандандандырылган жэне ею елдеп электровоздарды (Э) жэне вагондарды (В) максималды жалпы шыгарылуы кандай болады:

1. Э=800, В=10000

2. Э=800, В=6000

3. Э=600, В=4000

4. Э=600, В=6000

5. Э=200, В=6000

6. Э=200, В=4000

21 .Ойлайьщ, “А” ел1 автаркия жагдайында 6ip 6ipaiK ресурсты колдана отырып 10 б!рл1к X тауарын, немесе 40 б1рлж У тауарын енд1ред1. “В” ел1 осы жагдайларда 30 б1рл1к X немесе 15 б1рлж У.

Орнатылган хальщаралык сауда катынастар кез1нде осы ею ел арасында :

1. “A” eai X тауарын экспорттау жэне У тауарын импортттау керек.

2. "‘В'’ел1 У тауарын экспорттап жэне X тауарын импорттау керек.

3. Жогарыдагы жауаптарда керсетшмеген мамандандыруды жузеге асыру кажет. 4Дарастырылып отырган елдердег1 ашык сауда катынастары кез1нде бул жагдайларда экономикалы тшмд1 емес.

22.Ойлайьщ, Польша Германиядан джинсылар, май, сосикалар, тоназыткыштар импорттайды. Тауарлардьщ “Багасы”(жумыс уакыт б1рл1г1нде) Германияда жэне Польшада кестеде келЛрщген:

ЕЛ

вщцрюке жумсалган уакыт

Джинсылар

Май

Сосиска

Тоцазыткыш

1 дана

1 кг

1 кг

1 дана

Польша

Юсаг

40мин

1 Омин

15 саг

Г ерманияда

2саг

Юмин

5 мин

5саг

Полшага неш ти1мд1рек импорттауга

1. джинсылар

2. май

3. сосиски

4. тоцазыткыш

23. IpiMiHiK жэне трикотаж eHflipici бойынша Ресей жэне Германияньщ ещйрштж мумкшшшп келеО кестеде керсетшген:

Тауар

ЕЛ

Ресей

Г ермания

IpiMiHiK (кг\саг)

5

1

Трикотаж (м2\саг)

1

3

Егер Ресей мен Германия 5 кг ipiMuiiKTi Зм" трикотажга алмастырса, Германияньщ саудадан утысын табыцыз

1. 2 саг

2. 3 саг

3. 4 саг

4. 5 саг

61

*

5. 1 саг

24 Рыбчинский теоремасында:

1. егер ецбек усынысы ессе, ещцрютщ капиталасыйымды салаларында табыс еседц ал гылыми сыйымды салаларында томендейдк

2. егер ецбек усынысы ессе, ©HflipicriH ецбексыйымды салаларында табыс еседц ал капиталасыйымды салаларында темендейдк

о

J.

4. шиюзат жэне энергия коздерше жолдыц ашыктыгы;

25. Елдщ , элемдш шаруашылыктьщ баска елдер1мен ашык сауда катынастарына кошкендштен, оньщ экономикалык жуйесшщ келеш мумкшшипктер} бар:

1. ощцрютж мумкшшшктер кисыгы бойынша жогарыга ауыстыру;

2. ощцрютк мумкшинлжтер кисыгы бойынша темен ауыстыру;

3. ещцрютж мумкшшшктер кисыгынан тыскары ауыстыру;

4. ощцрютж мумкшпплжтер кисыгымен шектелген, сектор шшде ауыстыру

26. Ашык сауда жагдайында eKi ел арасындагы накта тауармен тауаралмасу:

1. Экспортер- елшде бершген тауардыц тутыну келемшщ улгаюына экеледц

2. Импорттайтын елдеп тауардыц тутыну келемшщ темендечт

3. Импортер-елдеп тауар ещцрюшщ келемшщ улгаюына

4. Экспорттайтын елдеп тауар тутыну келемшщ азаюы;

5. Жогарыдагы жауаптарда корсетшменген шенпмдер

27. Ек1 ел арасындагы накты тауармен ашык тауаралмасу камтамасыз етедт Е Импорттайтын елдеп тауар ещцрупплердщ табыстарыныц ecyi;

2. Экспортер-елдщ осы тауар бойынша тутынушылар шыгындарыныц азаюы;

3. Импортер-елдщ сэйкес табыстарыныц темендеу1 есебшен, тауарды импорттайтын елдщ таза табысыныц ocyi;

4. Экспорттайтын елде тауар онд1руцплердщ табыстарыныц ecyi;

5. Экспорттайтын елдщ сзйкес табыстарыныц темендеу1 есебшен, тауарды импорттайтын eлдiц таза табысыныц ocyi;

6. Жогарыдагы жауаптарда керсетшмеген шенпмдер;

28. Теменде керсетшген нактылаулардыц арасында дурысын табыцыз:

1. Импорт елдеп жиынтьщ суранысты улгайтады;

2. 1\ызметтер мен тауарларды импорттау отандык тауардыц багасын улгайтуына экеледц

3. Салыстырмалы артыкшылык сэйкес тауарлардыц eндipici кезшдеп улкен альтернатива шыгындармен аньщталады;

4. Тауардыц экспортталынуы экспортер елдеп сэйкес тауарлардыц тутыну жагдайыныц улгаюына экеледц

5. Жогарыда керсетшген нактылаулар барлыга дурыс;

6. Жогарыда керсетшген нактылаулар кате;

Импорт салдарыныц ел экономикасына acepi, неге экеледк

1. Импорт ecyi Импортер-елдщ жиынтык суранысын улгайтады;

2. Импорт ecyi iniKi баганыц ecyiMeH цосарланады жэне инфляцияныц ce6e6i болады;

3. Импорт келемшщ улгаюы сырткы сауда балансыныц тапшылыгы азайтады

4. Импортты шектеу тшмаз сала жэне тшмд! eндipicтiц ecyiH тежеуше экeлeдi

5. Жогарыда керсетшгеннщ барлыгы дурыс;

30. Сырткы сауданыц жагымда сальдосы мына жагдайда орын алады егер:

1. Экспорт импорттан коп

62

*

импопття тисглгугугтэ лг/аЛяелЭ

ЗА ^тгтатшрш щт^тжи\\т®тарщ'.

ЕОтандык тауардьщ бэсекелестште ecyi.

2. ¥лттык валютаньщ айырбастау курсы жогарылауы.

3. Мемлекет уюметшщ протекциондык саясаты,импорт келемшщ eciMiHe кедерп болатын.

4. Баска мемлекеттеп табыс децгешнщ темендеуп Э.Отандык тутынушылардьщ табыс децгешнщ жотары болуы.

32.Ойлайык,сауда катынасын орнатканнан кешн мемлекет <А> накты ешмнщ х экспортшысы болады,ал мемлекет <В> -оньщ импортшысы.

Бул жатдайда кандай халык тобы ашык саудата карсы шытады:

1 .ею мемлекеттеп х тауарын тутынушылар.

2. x тауарын ощцрупплер <А> мемлекетте жэне <В> мемлекет тутынушылары.

3. Ею мемлекеттеп х тауар ощцрупплер.

4. Тутынушылар <А> мемлекетте жэне ощцрупплер <В> мемлекетте.

33. Ашьщ сауда катынасын орнатканда мемлекет <А> экспортер,

ал мемлекет <В>-х тауар импортеры,ею мемлекеттщ жаксы жагдайын котеруге мумющцк береди

Кандай халык тобы бул жатдайда ашык сауда шартымен келюпейтшщ аныктацыз:

Еею мемлекеттеп х тауарын тутынушылар.

2. Ею мемлекеттеп' х тауарын тутынушылар.

3. Х тауар ещцрушшер мемлекет <А> жэне оньщ тутынушылары <В> мемлекет.

4. Мемлекет <А> тутынушылар жэне ещнрушшер <В> мемлекет.

34. <Шартты сауда> TyciHiri халыкаралык экономикада бпццредп ЕЭкспорт жэне импорт арасындаты айырмашыльщ.

2.Экспорт жэне импорт колемше катынасы.

3.Экспорт жэне импорттыц бата денгейше катынасы.

4.вщцрютж жэне ауылшаруашылык oHiMHin бата децгешне катынасы.

35. Нелштен импортпен бэсекелестш салалар ашык саудата карсы.

ЕОларта ощцрудщ тшмдшгш жогарылатып бэсекеге кабшегп болу.

2.0лар ез eniMiHe импорттык тауарды калайтын тутынушыларды жогалтады.

З.Олар оз ешмдерш томенп багамен сатады,содан бэсекелестш артады.

4. Жотартыдагы барлык шартпен.

Халыкаралык сауданыц тариф эдютерш калыптастыру.

36. Импорт баж салыты (тариф)-бул:

1 .Импорт тауарга бекшлетш салык.

2. Сауда саясатыныц куралдары,оныц комепмен мемлекет жергшкИ онд1рупплерд1 ынталандырады-ошмнщ экспортерын.

3. Лимит молшерцбаска мемлекеттерден тауар жонелтуге.

4.Экспорттык баганын импорттык батата катынасы.

5. Баска мемлекеттщ туртындары мен фирмаларынан сатып алатын тауарлар мен кызметтер.

37. Томенде келпршгендердщ кайсысы Хекшер-Олин теориясы дурыс емес:

1.Мемлекет ещцрютш факторда камтылтан деп есептеледцегер оньщ молшер1 мен колем1 арасындаты катынасы калган факторлардан жотары.

63

*

2. Тауарларды мемлекет импортна шыгарады,он;ирюте оларга артьщшылыгы бар факторлар колданылады.

3. Мемлекеттер арасындагы айырмашыльщты салыстырганда б1ркслкл емес камтылган мемлекет ещдрю факторы эр Typai тауар онддруде колданылатын.

4. Барлыгы дурыс.

ЗВ.Темендеп тужырымдардьщ кайсысы дурыс емес.

1 .EKi мемлекет арасындагы сауда максаттькегер де 6ipeyimn OHflipy шыгындары барлык тауардан жогары болса.

2. ¥зак мерз1мд! кезецде мемлекет арасында орнатылган сауда катынаста экспорт саласында айналысатындар фактор nerepi утады.

3. Хекшер-Олин теориясы бойынша мемлекет экспорт тауарларды енд!руде оларды артьщшылык факторымен ещцруе колданылады.

4. Индекс <сауда импорты> экспорт жэне импорт бага катынасымен аньщталады.

40.Непзп туртю мемлекеттердщ хальщаралык ецбек белюуде катысуы болып:

1 .Жаца технологияга доступ алу.

2. Мемлекет арасындагы салаларга эсерд1 озгерту.

З.Экономикалык пайда болу.

41.Экспорттык баж салыгын енпзу темендепдей ТБершген тауарга iniKi баганын томендеут 2.0щцрушшердщ табысы томендеут

3. Тауарга баганын теменде\4 жэне тутынуы кыскаруы кезшде отандьщ тутынушыларды жогалту.

42. Мемлекетте импорттык автомобильдерд1 тасымалдауга жада кедендк баж салыгын енпздтБул саясат:

1 .Либералдьщ;

2. Протекционизмды;

3. Фритредерлы;

4. Монетаризм;

5.Экспансионизм;

43. Спецификалык баж салыгы алынады:

ТТауардыц лимит кунынын жогаргы кунынан.

2.Экелшетш ошмге жэне котерме баганын улттык тауар кунына айырмашылыгы.

3. Кедещцк тауар кунына пайызбен.

4. Ставка туршдеп тауар 6ipairine.

44. Тариф енпзгенде таза шыгындар:

1Догамга шыгындар болып саналмайды,ейткеш мемлекет пен ещируинлерге жогары табыс туршде туседт

2.Когамдык шыгынга жатпайды,ейткеш когам оларга толемейдг

ЗДогамдык шыгынга жатады,тутынушылардыц шыгынын азайтады, ouxupiciiu тшмшздшне экеледт

4. Уакытша шыгындар когамга кызмет егедг мемлекет табыстарды тургындарга кайтарады.

45. Кедендж баж салыгы енпзшетш импорттык тауарлар багасына косымша толем телейдт

1. Экспорт мемлекетшщ ещпрушют

2. Экспорт мемлекет уймет

3. Кэсшорын- импортер

4. Импортер мемлекет ушмеН

64

*

5. Белшек сауда

6. Импортер мемлекетшщ тутынушысы

46. Теменде керсетшген аныктамалардьщ шшен дурысын табыныз

1. Экспортты баж салытын eHri3y арнайы тауарларга iuiKi баганын темендеуше экеледь

2. Импорт баж салытын енпзу ешмд1 импорттайтын отандык ещцрупнлердщ табысынын кол см in улгайтады.

3. Отандык енд!рупплерге субсидия арнайы тауарлардьщ iuiKi бата келемшщ улгайуына экеледь

4. Импорт баж салытын енпзу нэтежес! мемлекетте тауарта сураныс арткан уакытта онын бага децгейшщ косымша улгаюына экелед1

47. «Оптималдык тариф» баска елдерде пайдамен колданылады:

1) Егер ол белгьн тауардыц туынушысы болып табылатын болса, онда ол оньщ элемдж багасына эсер ете алады;

2) Егер импорттык икемд1 усынысы ipi емес болса, ал элемдж нарьщтын багасы икемд1 болса;

3) Таза табыстыц шамасынша оны камтамасыз eryi;

4) Жогарыдагылардын бэр! дурыс;

5) Оптималдык тарифтан таза пайда алу мумкш емес.

48. Тарифтж экскалация - бул:

1) Номенклатураньщ жэне саудалас елдер арасындаы тауар айырбастын улаюына карай орта елшенген импортты тарифыныц улаюы;

2) Онделу децгешне карай тауардыц кедендж салымыныц децгешнщ улаюы;

3) Осу каркынына карай салыктык ставка Ti3iMi;

4) Хальщаралык саудадагы елдердщ озара бэсекелестж кедендж тариф ставкаларыныц улаюы;

5) Жогарыда карастырылтан елдердщ ic - эрекеть

49. Эр Typni тецеспршген жагдайларда сонты тауар катынасына кедендж сактандырудыц нактылы децгей!:

1) Сонты тауар импортына кеденд!к баж салыгыныц улгаюы;

2) Материалды шыгындар куралыньщ импортына кеденд!к баж салытыньщ ставкасыныц улгаюы;

3) Материалды шыгындар куралыньщ импортына кедендж баж салыгынын ставкасыныц темендеуц

4) 1 жэне 2 жауаптар дурыс;

5) 1 жэне 3 жауаптар дурыс.

50. «Жас» салаларды коргау кажетт!л1г1мен байланысты тарифтарды жург1зу аргумент!:

1) Эдш болып келедц егер ел 6ip гана тауар ещцруге маманданса;

2) Сэйкес артьщшылык теориясына карама-карсы;

3) Ауыл шаруашылык азыктарыныц пайдасына емес, сауда жагдайыныц езгерззлу! узак Mep3iMfli кезецдерге непзделсе;

4) Елд1ц енд!р1ст1к мумкшшшгш турактандыру жоспарына сэйкес;

5) Жаца салыстырмалы багытында enrupicTin мумк!нд1к кисыгы жогары жылжуы мумюн.

5Е Тариф жактастары: б1ржакты жогары тариф енпзу ецбекакыны улгайту мумк!н томендег1 аныктамалардьщ 6ipeyi карсы аргумент болып табылады:

1) Жогары тарифтер ецбекакыга еш эсер етпейдц

2) Мундай тарифтер ецбекакыныц улгаюы жумыстыц томендеузмен тецеспршп отырады;

3) Кез - келген ецбекакыныц улгаюы жумыстыц темендеу1мен тещспршп отырады;

4) Кез - келген ецбекакыныц улгаюы ем1рлж кунымен тольщтырылып отырады;

5) Жогарыда айтылган аныктамалардьщ барлыгы дурыс емес.

65

*

52. Темендеп корсет! л ген аньщтамалардын дурыс емеспгш табыныз:

1) Импорттьщ баж салыгын енпзу максаты - импортты азайтады, шетел бэсекелестернен улттык саланы жэне жумыс орындарын коргайды;

2) Шетелдш бэсекелестште «Жас» салаларды коргау кажеттшп - саудалык барьерлерд1 куруда эдш аргумент;

3) Импортты шектеу экономикада бэсекелес емес салаларды жэне тшмд! енген кызмет курылымыньщ сакталуына экеледн ол тшмд1 onaipic еамш токтатады;

4) Коргалган саланьщ жумысшыларыньщ жалакысыньщ eciMiHe тариф эсер ете алмайды.

5) Елдщ экономикасыньщ жаксы турмысы импорттьщ баж салыгын енпзгенде эрдайым улкен еркш, халы караты к сауда нэтижесше Караганда.

53. Елдщ экономикалык каушшздЫ-ол шаруашылыктардыц жэне ушмет институттранын жагдайы, ол неш камтамасыз етед1?

1) Экономикалык кризис™ жецуде сырткы экономикалык кызметке максималда салым;

2) вщпрютщ бэсекелест!г!н арттыру;

3) 1шю жэне элемд!к нарыкта улттык кез карастарын коргау;

4) Heri3ri еркшдеу кундылыктарын сактау;

5) Табиги байлыктарды жэне Heri3ri енд!р1ст1к ресурстарды коргау.

54. Елдщ мацызды жэне халыкаралык эд1стермен усынылган улттык экономиканьщ каушщздтне жатады:

1) Сырткы экономикалык жэне саудалык байланыстьщ диверсификациясы;

2) Кеп жакты байланыстьщ интенсификациясы;

3) Халыкаралык енд1рщтж кооперацияда катысу;

4) Эскери куит жаксарту;

5) Тутыну экономиясы;

6) Импортты ауыстыру.

55. Дурыс тужырымды аныктадыз:

1) Кеденд!к тарифтер елдщ жаксы турмыс жагдайын жаксартады;

2) Егер ел тауар ещдрютщ ipi енд1руш!с! болса жэне элемдеп олардыц багасына эсер ете алса, онда тарифт!к децгей1н орната алады;

3) Импортык жэне экспорттык баж салыктары елд1н коргау каб1лет1н актай алады;

4) Экспорттык баж салыгы дамыган экономикалык нарыты бар елге тэуелдт

56. Антидемпингт1к бел1ктеу колданылады:

1) Егер аз мелшерде ешм томен багамен импортталса;

2) Егер аз мелшерде ешм жогары багамен импортталса;

3) Егер ешм кеп мелшерде темендетшген багамен импортталса;

4) Егер ешм кеп мелшерде жогарылатылган багамен импортталса;

57. Сырткы сауданы реттеудеп тариф™ емес тэс!лдер1н керсеДщз:

1) Квоталау;

2) Лицензиялау;

3) Экспортка шектеу кою;

4) ККС;

5) Антидемпингт1к баж салыгы.

58. Импорттьщ квота- бул:

1) Импортталган тауарга тагайындалган салык;

2) 0шм экспорты саясаты туралы, ягни онын кемепмен ук!мет жерг!л1кт1 ещцрютерд1 ынталандырады;

3) Баска елден тауарды экелуге шектеу кою;

4) Экспорттык баганьщ импорттьщ багага катынасы;

5) Баска елдердщ фирмаларынан азаматтарынан сатып алынатын тауарлар, кызметтер.

59. Теменде келЛршген аньщтамалардын кайсысы дурыс емес:

1) Елге квота епщашан табыс экелмейд1, баж салыгына Караганда;

66

*

2) Импорттык квоталарды журпзуден мемлекетпк табыс импорттар лицензияларды орналастырудан багынышты;

3) Квота импорттык жетктзЫмшщ келемше шек коюта колданылады;

4) Импорттык квоталарды журпзуше сэйкес тауардьщ отандык ещцрушшермонопольдык уюметшщ ултаюы салдарынан болады.

5) Бэр! дурыс.

60. Импорттык баж салытымен импорттык квотаньщ айырмашылыты:

1) Баж салыты мемлекетке ешкашан табыс экелмейдц ал квота пайданы камтамасыз етедц

2) Квота iuiKi нарыкка импорт тауарларын ьщ атымын шектеуше колданылуы мумкш. Бул максатта баж салыты колданылмайды.

3) Баж салыты iuiKi нарыкка импорт тауарларына атымын толык токтатуда колданылуы мумк1н, ал квота бул максатта колданылмайды.

4) Квотаны мемлекет уюмеп беютедц ал баж салыгын тауар енд1рупплер1 беютедт

5) Квота тарифке Караганда отандык вщцрюке шетелдш бэсекелестен коргау керсетедт

61. Лицензия бул:

1) Тауарды бос сатуга руксат;

2) БелгЫ 6ip багамен тауарды сату;

3) land сауда саттык операциялары, оган лицензия жатады;

4) Тауарды импорттау;

5) Импорттык тауарта шек кою.

63. Экспортты ынталандырудыц басты куралы - бул:

1) Экспортты лицензиялау

2) Экспорттыц экспорттык несиесш мемлекетпк сактандыру

3) Экспорттык тауарды жетюзу мен ещцруге мемлекетпк тапсырыс

4) Экспортты мемлекетпк несиелеу

5) Экспортка сальщты темендету

64. Теменде келИршген тусшштердщ дурысын (нактысын) аныкта

1) Демпинг тауардьщ шет елдерге жогаргы багамен сатылуын усынады

2) Баска елдермен салыстырганда осы мемлекет абсолютпк жет1ст1г1н иеленсе, онда оган элемдш нарыкта ен/npic тауарларын шыгару тшмшз

3) Мемлекет баска елдермен шектеушз сауда орнатып, езшщ ещцрютж куш1мен шет елге шыга алады

4) Экспорттыц келемшщ ecyi елде совокупный суранысты темендетед1

5) Колданылатын тауарлардыц келем1н1ц улгаюы кеденд1к баж салыгыныц максаты болып табылады

0нд1рк факторларыныц халыкарлык ауыстырылымы

65. Жумыс куш1н1ц халыкаралык миграциясы

1) Кабылдайтын елге таза табыс экеле,ш

2) Эмигрант елге таза утыс зкелед1, егер де жумысшы - эмигранттардыц турмыс жагдайын ескермесе

3) Элемдж экономикалык системада таза кулдырауга экелед1

66. Халыкарлык жумысшылар миграциясы нэтижесшде

1) Эмиграция ел1нде калган жумысшылар жэне кабылдаушы елдег1 кэДпкер таза экономикалык пайда алады

2) Эмиграция елшдеп кэДпкер жэне кабылдаушы елшдеп жумысшылар таза экономикалык пайда алады

3) Эмиграция елшде калган жумысшылар жэне кабылдаушы елшдеп жумысшылар таза экономикалык пайда алады

67

*

4) Эмиграция жэне кабылдаушы елшдеп кэсшкер таза экономикальщ пайда алады

67. Капиталды шыгарудын басты ce6e6i - бул

1) Кабылдайтын елдщ экономикалык еркендеу1

2) Баска мемлекетке бершетш ещцрштщ таралуы

3) Элемнщ жеке региондарына катысудыц ныгаюы

4) Регионалдык топтау мен жеке елдердщ кедендщ барьерлерщен оту

5) Барлык факторлар

68. Ек1 елден куралган элемдщ жуйедеп экономикальщ шарттыц хальщ аралык абсолюта капиталы неш тужырымдайды

1) Капиталды экспорттайтын елде капитал иемденупплерщщ таза шыгыны

2) Капиталды экспорттайтын елде баска ещцрю фаторларын иемденупплерщщ табысыныц улгаюы

3) Капиталды импорттайтын елдеп капитал иемденупплерщщ табысыныц улгаюы

4) Капиталды импорттайтын елде баска ещцрю факторларын иемденупплерщщ табысыныц улгаюы

5) Келт1ршген тужырымдарда KepiHic алмаган нэтижеш алу

69. Шетелдщ портфельд1 каржыларга жатады

1) ещцрю кызметщ баскаратын капитал салу

2) ещцрю кызметщ баскара алмайтын капитал салу

3) шетелдщ паркерлерге несие усыну

4) шетел компаниясын бакылау акциялар пакетщ сатып алу

70. тшелей шетел инвестициялар ез иемденушшерше неш камтамасыз eтeдi

1) табысты иемдену

2) шетелдщ ещцрютщ кызметше бакылау орнату

3) усынган несиеге процент алу

4) шетелдщ ещцрю капиталынан улес алу

71. Елден карыз тур1нде капиталды шыгару

1) шетелдщ ещцрю орныныц бакылаушы акция пакетш иемденуге мумк1нд1к беред1

2) шетелдщ парткерге несие усына алады жэне ол бойынша процент ала алады

3) шетелдщ кэсшорынныц белгш капитал улесше иелш кукыгын беред1

4) шетелд1к несиен1ц кайтарымсыздыгымен мшезделшед1

Хальщ аральщ экономикальщ интеграция

72. Аса дамыган , взара б1рщкен елдщ бшмге тенденциясы. оныц децгешнде зр турл1 елдердщ дамуында болатын - бул:

1) интернационализация

2) интеграция

3) конвергенция

4) глобализация

73. Тэуелс1з мемлекеттердщ 6ipiryi, уппнпп ел уппн жалпы сырткы кеденд1к тариф орнатумен ерюн сауда саттык кел1с1м шартка отыруы ол

1) ерюн сауда саттык кещспп

2) ерюн экономикальщ кещстш

68

*

3) кедендщ одак

4) интеграцияльщ топтастык

74.Кедендщ одактын epKiH сауда саттьщ кешсппнеп басты айырмашылыгы

1) катысушы елдер арасындаты сауда саттьщта баж сальшы колданылмайды

2) у™11елге катысты сырткы сауда саттьщ саясаты журпзшедп

3) ушпшп елге катысты эр мемлекет езшщ сырткы сауда саттьщ саясатын журпзед!

4) ещцрю факторларынын, epKiH козталысы карастырылады

75.0лемдп< экономикадаты саудальщ - экономикальщ блоктыц курылуьша алташкы кадам болып не есептелшед!

1) мемлекеттердщ экономикальщ одагы

2) epKiH экономикальщ аймактар

3) кедендщ одактар

4) ерк1н сауда айматы

5) б!рлескен кэсшкерлщ айматы

76.Экономикальщ интеграцията мiнeздeлдi

1) хальщ аральщ ецбек белппсш кенейту

2) сауда келемшщ ecyi

3) экономикальщ жэне элеуметтщ карым-катынасты реттеудеп б!рлщ механизм!

4) ощпрютт интернацианализдау

77Экономикальщ интеграцияныц соцтыдецгеш болып:

1) Экспортты жэне имиорты интегрттрлеуден бас тарту

2) Экспорттьщ жстюзуд1 лицензиялаудан бас тарту

3) Тимиттердщ экономикальщ одатын куру

4) Экономикальщ кещстщ 6ipairi непзшде барльщ ещцрюч факторларынын еркш жылжуы

Валюталык курс жэне оны аньщтайтын факторлар

78. Валюталык курс мшезделед1

1) Сатып алушыльщ касиезтмен аньщталатын улттьщ валютаньщ сэйкестшп

2) акша б!рл1г1н1н; алатын мазмуны

3) улттьщ валютаньщ катынасыныц оныц алатын мазмундылытына сэйкестпл

4) хальщаральщ валюталык кормен бектлген улттьщ валюта сэйкестш

79. Тшелей валюталык катировка:

1) шетел валютасыныц 6ip 6ipHiriHe сэйкесп улттьщ акша 6ipairiniH саны

2) улттьщ валютаньщ 6ip 6ipniriHe сэйкесп шетел акша 6ipHirimF саны

3) баска ею валюта курс сэкестшп непзшде 6ip валюта курсы

4) улттьщ валютаньщ алатын мазмуны

5) шетелдщ валютаньщ албындьщ мазмуны

80. теменде келпрщген функциялар арасынан резервной валютасыныц функциясына жатпайтынын аньщта:

1) хальщаральщ толем куралы

2) баска елдерге валюталык курсты жэне валюталык паритета аньщтайтын база

3) жинактау куралы

4) хальщаральщ кор куралы

5) хальщаральщ валюта жуйесше енетш мемлекеттердщ валюталык курсын реттеу максатында валюталык интервенция журпзу куралы

69

*

81. Улттык валютаны девольвациялаудан кешн экспорт жэне импорт езгередц баска да тец жагдайда келес! турде:

1) импортка бага жогарылап, экспортка темендещц

2) экспортка да,импортка да бата жогарылайды

3) экспортка да.импортка да бата темендейд1

4) экспортка бата еседк ал импортка темендещц

4.Доллардыц номиналды айырбас курсы кулдырайды, ал АКДП-та шет елдерге Караганда бата баяу еседп

81. Улттык акша б1рлшшде валюталык курстьщ темендеу! :

1. Отандык тауарлар мен кызметтердщ бэсеке кабшеттпппи темендетедп

2. Отандык тауарлар мен кызметтердщ бзсеке кабшеттшгше ыкпалын типзбейдп

3. Отандык тауарлар мен кызметтердщ бэсеке кабшеттшгш жогарлатады

4. Шаруашыльщ субъект!лердin капиталды экспорттаудагы кызытушылытын арттырады

82. Ревальвация нэтижесшде улттык валютаныц экспорттык жэне импорттык багасы ауысады, туракты тец жатдайларда келеа шарттармен:

1. Импортка бата жогарылайды, ал экспортка темендейд1

2. Экспортка да импортка да бага жогарылайды

3. Бага экспортка да импортка да темендейд!

4. Экспортка бага еседц ал импортка темендейд1

83. Валюта нарыгында доллардыц арзандауы мынаны бвдцредп

1. AKJII таурларын импорттау американдык азаматтар yuiiH арзанга тусед1

2. Шетел нарыгында доллар жогары сатып алушылык кабшетше ие болады

3. АКД1-та экспорт шетелдктер ymiH кымбатырак болады

4. АКДБта экспорт шетелд1ктер yuiiH арзанырак болады

5. Жогарыда керсет1лгеннен баска жагдай туындайды

84. Айталык, Швейцарльщ франктыц айырбас курсы есуде. Бул жагдайда не болады:

1. Аз доллар талап eтiлeдi, фунттар жэне баска да валюталар швейцарлык франкын сатып алу ymiH

2. Швейцарияда импорттык тауарлар кымбаттайды

3. баска елдер Швейцарияда шыгарылган тауарларга жогары соманы толеуге мэжбур болады.

4. Доллармен бейнеленген Швейцария тауарлардыц багасы темендейд1

5. Швейцария экспорты есед!.

85. Теменде келт1р!лгендерд1ц арасынан накты дурыс eMecTiriH аныктаныз ( коррекН емес)

1. Улттык валютаныц кымбаттауы шетел валютасыныц кандайда да 6ip б1рл1г1н сатып алуга улттык валютаныц азырак б1рл!г1н талап етуд1 6inflipefli

2. Улттык валютаныц кымбаттауы туракты тец жатдайларда оныц элем нарыгында бэсекелш каб1лет!н тeмeндeтeдi

3. Еркш жузбел1 валюталык курс арнайы валютага сураныс пен усыныс аркылы аныкталады.

4. Валюта курсы еркш ауысу жогарылау немесе темендеу жагына ж!бер1лмейд1, фиксирленген деп аталады.

86. Теменде жазылган жагдайлардьщ кайсы валюта нарыгында Жапондык йен жасайтынын керсетщз

1. Американдык импортер Жапондык мотоциклдыц ауыр партиясын сатып алды.

70

*

2. Жапондык авто келк фирмасы АКД1-та жинакталган заводтыц курылысы женшде шенпм кабылдады

3. Американдьщ магистрант жапондык тшд1 окуды HieniTi, ол ушш Токиялык университетке туск

4. АКШ толем балансыньщ тапшылыгын Жапондык операцияларында бейнеленед!

87. Нактылау ортасы, теменде келыршгеннщ дурысын аныктацыз ( коррекА)

1. Доллардьщ арзандауы, долларда корсет л ген бага шетел валютасын темендетуд1 бтд1ред1

2. Шeтeлдiк импорттерлерге американдьщ тауарларга американдьщ доллар курсыньщ теменде>л пайдалы

3. Шетелдк тауарлардыц импорты елге iund нарыктаты шетел валютасынын усынысыныц жотарылауына экелед1

4. Елдщ акша-несие саясатыньщ уюмет акша усынысыныц enayip ecyiHe, улттык валютаныд кымбаттауына экеледд

5. Елде инфляцияньщ жогары децгеш улттык валютанын багасын жогарылатады

6. Жогарыда келтршгеншн барлыты накты дурыс емес

88. Кдзакстанда тенге курсыньщ жогарлауы физикальщ келемшщ экспорты мен импортына калай эсет ететшш аныктацыз:

1. Экспорт пен импорт eceni

2. Экспорт есед1 ал импорт кыскарады

3. Экспорт жэне импорт кыскарады

4. Экспорт кыскарады ал импорт eceni

5. Экспортта жэне импортта да енщандай езгерютер болмайды

89. Кросс-курс валютасы непзшде аньщталады:

1. Шетел валютасыньщ алтындык мазмуны

2. Баска ею валютаньщ алтындык пара-парлыты

3. Баска ею елдщ валютальщ курсы

4. Валютальщ пара-парльщ

90. Теменде келтршгендердщ арасынан накты дурысын аныктацыз (KoppeTi)

Е Елде импортка сураныстыц ecyi улттык валютаньщ курсын жотарылатуын непздейд1

2. Елде накты осуди и процентик ставкасы улттьщ валютаньщ курсын томендетед1

3. шетел туристершщ таскыныныц ултаюы елге улттык валютаньщ курсыньщ ecyiHe экелед1

4. Акша массасыныц келемшщ ултайюы елге улттьщ валютанын курсыньщ ecyiHe экелед1

5. Жогарыда ке.ггпршгендердщ барлыгы накты

6. Жогары келтршгендердщ барлыгы накты дурыс емес

91. Теменде келтршгендердщ арасынан накты дурысын аныктацыз:

1. ¥лттьщ валютанын девальвациясы улттык валютада баганыц белпленуш бiлдipeдi, шетелдк валюта темендетшед1

2. Фиксирленген валютальщ курс шетел валютасына сураныс пен усыныстыц езара байланысы кезшде аньщталады

3. Шетелдк импортерлерге улттык валюта курсыньщ Tycyi пайдалы емес

4. Егер де мемлекетте сауда балансыньщ тапшылыгы бар болса , онда шетел валютасына сураныс оныц усынысын жогарылатады

5. Барльщ жогарыда келтршгендер накты (коррект)

6. Барльщ жогарыда келтршген накты дурыс емес

71

*

92. Теменде келНршгендердщ арасынан накты дурысын аньщтацыз (коррект1)

1. Сатып алушы кабшетшщ гылыми болжамыныц паритет! тауарларды шекара аралытынан ерюн ауыстыруды болжайды

2. Котировка “0.04 USDMRUS” тжелей котировка сомы деп аталады

3. Сомньщ арзандауы, сомда бага шетел валютасында темендетшед!

4. Елдеп экспорт капиталы улттьщ валюта курсыныц ©суше экелед!

5. Жогарыда келНршгеннщ барлыгы дурыс

6. Жогарыда кел'пршгеннщ барлыгы дурсы емес

93. Айталык, “А” жэне “В” елдер арасында валюта курсыныц ете шлпш тэрПб! орнатылган. Егер “В” елшщ валютасына сураныс жогарыласа, онда бул мынаны бишредп

1. “В” елшщ валютасына усыныс темендед!

2. “В” елшщ валюта багасы “А”елщщ валютасында тусед1

3. “А” елшщ валютасы темендед!

4. “А” елшщ валюта багасы “В” елшщ валютасында тусы

5. “А” валютасы ревальвирленген

94. Егер мемлекегпк шыгындар шагын ашьщ экономикада улгайтылса, онда :

1. ¥лттьщ кор жинау колемi темендетшед!, тепе-тец накты валюта курсы тусН

2. ¥лттьщ кор жинау курсы темендейд! жэне тепе-тец валюта курсы улгаяды

3. ¥лттык кор жинау колем! улгаяды жэне тепе-тец накты валюта курсы темендейд!

4. ¥лттык кор жинау колем!нщ ауысуы жэне тепе-тец накты валюта курсы 6ip- 6ipiMeH байланыста емес

95. Жапонияда акша масассыныц осу каркынын бэсецдету А1\Ш пен салыстырганда туракты тец жагдайга экелу! мумкш.

1. Жапонияда инфляция каркыныныц улгаюына

2. АЬуШ- та инфляиця каркыныныц кемуше

3. Американдык доллар курсыныц кему! Жапондьщ иенн!ц катынасы бойынша

4. Американдык доллар курсыныц улгаюы Жапондьщ иенн!ц катынасы бойынша

5. АКШ-та жапондьщ экспортный улгаюы

96. Теменде келыршген жагдайлардыц кайсы нарьщ валютасында жапондьщ иенн!ц усынысы бойынша ауысада

1. Жапондьщ фирма американдык уюметке багалы кагаздарды сатады, Жапонияда туракты каражат табу угшн алады

2. Американдык фирма - импортер авто колшке толем телеу керек, Жапондьщ ещцруппшц тапканы бойынша

3. Американдык фирма Жапондьщ импортерлердщ американдык авто колштерше толем алады

4. Американдык зейнет акы коры Токияльщ кор биржасында Жапондьщ компонияныц акцияларын жург!зу уш!н тускен салымдарды колданады

97. Теменде керсетшген жагдайларда американдык доллар курсын накты айырбастауда не болады

1. Номиналды айырбастау курс доллар ауыспайды, ал А КП I-та бага жылдам ©сед! шет елдерге Караганда

2. Номиналды айырбастау курс доллары ауыспайды, ал АКШ-та бага баяу есед! шет елдерге Караганда.

72

*

3. Номиналды айырбастау курс доллары темендейдц ал АКШ-та жэне шет елдерде бага ауыспайды .

98. Ресейден экспорттыц карастырылмаган жогары келемшщ нэтежесшде рубльдьщ валютальщ курсы тым жогарлаган. Бул жагдайды темендету унпн Ортальщ банк :

1. Валюта корларын улгайту.

2. Ресейден капиталга экспортка шектеулер непзу.

3. Акта усыныстарын азайту.

4. кай га каржыландыру багамын жогарлату

5. Валюта корларын азайту.

99. Егер евраньщ накты айырбас курсы улгайту, онда:

1. Импорт тауарлары француздарга арзандайды.

2. Француздарга таза экспорт кулдырайды.

3. Франциядагы узак мерз!мд1 инвестициялар азаяды.

4. Жогарыда аталганньщ oopi дурью.

5. Барльщ жогарыда аталгандар кате.

100. Егер акта массасынын осу децгеш АКШ-та Японияга Караганда жогары болса, онда ол тец децгейде мынаган экеледп

L Японияда инфляция децгейшщ жогарлауына.

2. Йеннщ айырбас курсы американдык долларга Караганда темендеуь

3. Американдык доолардыц айырбас курсы йенге Караганда темендеуь

4. АКШ-та инфляция децгейшщ темендеуь

5. АКШ-та таза экспорттыц темендеуь

10Е Мысалга: валютальщ рыноктыц коньюктурасы валютальщ сатып-алушыльщ паритет касиеИмен байланысты.Б1зге белпш A Kill пен Японияныц пайыз багамыныц колем! тец, 10% жэне 5%, ал АКШ-та инфляция децгеш 5 % -ды курайды. Япониядагы инфляция децгейшщ кандай болу керектпш аньщтау, ейткен1 шетел инвесторларына американдык немесе япондьщ акта каражатыныц кайсын каласа 6api6ip болу уш1н.

1. 2,5%

2. 10,0%

3. 0%

4. 5,0%

5. 1,0%

102. Форварльщ курс мына мэмшеш усынады:

1. Жедел шарт непзшде курылган жэне арнайы болашактагы кунт1збел1к кунге багам орнататын.

2. Агымдагы Курска багытталган.

3. Болашактагы курстыц кулдырауымен байланысты.

4. Алып-сатарльщ жэне хеджирлеумен байланысты емес.

103. Валютальщ арбитраж усынады:

1. Мемлекегпк валютальщ паритет акта oipnirin сактау.

2. Мемлекетт1к валютальщ курс акгца б1рл1пн сактау.

3. Bip валютада кросс-курстьщ эртурл1 котировка нэтежес1ндег1 пайда табу максатындагы операция.

4. Алып-сатарльщ кел1с1м форварльщ Курска багытталган.

104. Валютальщ операция кулдырау курсы деп аталады егер:

1. Мэмше жедел шарт аясында орын алса.

2. Орта жеделдж м1нездег1 KeaiciM.

3. Мэмше агымдагы Курска сэйкесп журпзшу1.

4. Мэмше арнайы болашактагы кунт1збел1к кунде бек1т1лген Курска сэйкест1 жург1з1лсе.

105. Теменде корсетшгендерден дурысын аньщтаныз.

1. Егер АКШ-ка Караганда Улыбританияныц жалпы бага индекса жылдамырак ессе, онда америка долларына Караганда фунт стерлинг курсы вседь

73

*

2. Экспорта# улттык валютамен телеу жагдайында жэне эскпонсионистк iund акша- несие саясатында улттык экспорттаушыларга форварлык кел1слмге кешуге тура келедгБул улттык валюта куныпыц езгеру1 жагдайындаты шытындардан сактандаруды камтамасыз етедь

3. Егер ci3 eKi ел арасындагы узак мерз1м шшдеп инфляция децгешнщ айырмашылыгын есептей алсацыз жэне с!здщ бэсекелестерщ1з буны 1стеу алмаса. онда ci3 валюталык рынокта нэтежел1 болуьщызга мумкшдж бар.

106. Валюталык рыноктыц сайыскер1 ез кезкарасын хеджирлаганда, ол :

1. Тек кана фьючерл1к кезкарасты устанады.

2. Тек кана езшщ кезкарасын устанады.

3. Фьючерл1к жэне де езшщ кезкарасын да устанады.

4. езшпсше карсы фьючерл1к кезкараста.

107. Теменде келт1р1лгенн1ц кайсысы европалык опционньщ артыкшылыгын дурью

суреттейд1:

1. Опцион тек кана Европада саудада болуы мумкш.

2. Опцион оныц мерз1м1н1ц аякталу кун1нде орындалуы мумк1н.

3. Опционды оныц мерз1м1 етер кунде де жэне осы кунге дей1нде колдануга болады.

4. Опционга европалык союздын салык зацдылыгы тарайды.

108. Темендегшердщ кайсысы опцион « пут»-ты аньщтайды

1. Опционды сатып алушынын кукыгы осыныц нег1з1нде жаткан болашакта активтерд1 сатып ал у.

2. Опционды сатып алушыныц кукыгы осыныц нег1з1нде жаткан активтерд1 болашакта сату.

3. Опционды сатушыныц м1ндет1 осыныц непзшде жаткан активтерд1 болашакта сату.

4. Опционды сатушыныц мшдет1 осыныц нег1з1нде жаткан активтерд1 болашакта сатып алу.

5. Опционды сатушыныц кукыгы осыныц непзшде жаткан активт1 болашакта сатып алу.

109. Болашакта валютага баганыц курт темендеу1н кутет1н валюта рыногына катысушы

томендег1 стратегияныц кайсын калайды:

1. «пут» опционын сату.

2. «пут» опционын сатып алу.

3. «колл» опционын сату.

4. «колл» опциоын сатып алу.

110. Теменде келпршген талаптардыц кайсысы элемдш валюта жуйесше тэн емес.

1. Толем есеп беруге сен1м артудыц келемшщ нег1з1нде халыкаралык айырбасты толык камтамасыз ету.

2. элемдк экономиканыц шартыныц езгеру1не байланысты валюталык механизмн1ц турактылыгын колдау.

3. катысушы елдерд1ц кызыгушылыгы нег1з1нде кызмет аткару.

4. элемдш экономикалык жуйеде экономикалык есуд1ц б1ркелкшгш камтамасыз ету.

111. Теменде керсетшген м1нездемелерд1ц барлыгы таз алтынды стандарт, тек кана мына:

1. Алтын- жалгыз айырбас куралы.

2. Акша массасы алтынмен 1кк% камтамасыз етшедт

3. Мемлекет алтынга сураныс фиксирленген бага нег1з1нде улттык валютаны сатады жэне сатып алады.

4. улттык валюта куны алтынмен фиксирленедь

5. Жогарыда керсет1лгендерд1ц барлыгы дурыс емес.

112. Келт1ртгендердщ дурысын табыцыз.

74

*

1. Орталык банк улттык валютаны девальвациялау кезшде импорт кымбаттап, экспорт арзандайды сондыктан мемлекеттщ толем балансында агымдагы операцияларда дефициттщ азаюын кутуге болады.

2. Егер пайыз ставкасыньщ ecyi мемлекеттж шыгындардьщ ecyiHe жэне инфляция децгешнщ жогарлауына экелсе, онда улттык валютаныц кунсыздануын кутуге болады.

3. Алтын стандарт акша жуйесш непздейдк бул жагдайда мемлекеттж Орталык банк алтынды фиксирленген бага бойынша сатуга немесе сатып алуга мшдеттт

4. Сатып алушылык касиет паритет! айырбас курсын непздейдк бул ею елдщ тауар багасын 6ip децгейде устап турады.

5. Жогарыда аталганныц 6api дурыс.

6. Жогарыда аталганныц 6api кате.

113. Теменде келт1р1лгендерд1ц дурысын аныктаныз

1. Фунт стерлинг доллар бойынша томендесе, онда фунт стерлингке Караганда доллар кунсызданады.

2. Францияныц Орталык банк1 рестрикция, ал Англия баню экспансиондьщ акша-несие саясатын жург1зсе онда Франциядан Англияга капитал куйылуын кутуге болады.

3. Алтын стандарт жуйеа валюта режим! болып табылады, бул жагдайда тек рынок кана 6ip валютаныц баска валютага шаккандагы 6ipairiHneri кунын аныктайды.

4. Елдер ез валюталарын AK1I1 долларымен фиксирлегенде олар доллар стандарт жуйесш колданган бул жуйен1ц алтын стандарттан еш айырмашылыгы жок.

5. Жогарыда аталганныц 6opi дурыс.

6. Жогарыда аталганныц 6opi кате.

75

*

Дисциплина «Транспортное обеспечение внешнеэкономической

деятельности»

лектор к.т.н., доцент Бобеев А.Б.

Группа ОПДиЭТ-32

Лекция 1 .Предмет, цели и задачи курса Лекция 2. Международное разделение труда

Лекция 3.Регулирование и управление внешнеэкономической деятельностью

Лекция 4.Нетарифное регулирование ВЭД

Лекция 5 Таможенно-тарифное регулирование ВЭД

Лекция 6.Товарная номенклатура ВЭД

Лекция 7.Базисные условия поставки

Лекция 8.Валютное регулирование и валютный контроль

Лекция 9.Ценообразование во внешней торговле

Лекция Ю.Договор международной купли-продажи

*

ЛЕКЦИЯЛЫҚ КОНСПЕКТЕР Тақырып 1. Халықаралык экономикалық интеграция

Мақсаты: Халықаралық интеграцияның мэыін ашу, интеграциялық процесстердің дамуын қарастыру. Халықаралық интеграцияның елдің сыртқы экономикалық қызметіне әсерін зерттеу.

І.Экономикалық интеграцияның алғышарттары жэне максаттары 2.Дамыған және дамушы елдердің интеграциялық бірлестіктері

1. Экономикалық интегранияның алғышарттары жэне мақсаттары. Интеграциялық процестердің дамуы халықаралық тауар айырбасы мен оларды өндіретін факторлар козғалысыныц артуының зандылықты нэтижесі болып табылады. Бұл елдер арасындағы тұрақты өндірістік өнім өткізу байланыстарын калыптастыру жэне халықаралык сауда мен өндіріс факторлары қозғалысындағы көптеген кедергілерді жоюды кажет етеді. Бұны жүзеге асыру мемлекетаралық интеграциялық бірлестіктер деңгейінде көп жақты саяси келісімдер негізінде гана мүмкін болды.

Экономиканы интеграциялау оған қатысушылардың эрқайсысына, өзара саудамен шектелген елдерге қараганда, косымша жүйелі эффект деп аталатын артықшылықтарды алуға жағдай жасайды. Екінші жағынан алганда, мемлекеттердің бұндай ынтасы әлемде болып жатқан сапалык өзгерістерді керсетеді жэне де қоғамдык өмірдің эр түрлі салаларындагы, ең алдымен экономикалық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуына жасалған оңтайлы жагдайлардан туындайды.

Біріншіден, әлем салыстырмалы түрде әскери шиеленістерден біршама сақтану жүйелерін қалыптастыра бастады, әрі әскери қырғи-қабақ саясаты жойылуда. Әлемдегі екі жүйенін ғаламдьщ Қарсы тұруы жойьшды. Елдер арасындағы даулы мэселелер мен шиеленістерді өз уақытында шешудің көптеген механизмдері жасалды. Әрине, Югославия жэне жеке елдердегі уақигалар жалпы мемлекетаралық мәселелердің түрақтылығы, сенімділігі мен келісімділігін терістей алмайды.

Екіншіден, әлемде әр түрлі елдердің капиталдарының өзара кірігуінің қарқындылығы артты, сыртқы сауда қатынастарының ырықтандырылуымен халықаралық сауда үлгаюда.

Үшіншіден, әлемде соңғы жылдары елдер арасындагы экономикалық ынтымақтастықты реттеудің сенімді жэне тиімді механизмдері жасалып, табысты қолданылуда. Бұлар - кедендік, төлемдік, валюталық, экспорттык-импорттык жэне т. б. механизмдер мен нормалар.

Төртіншіден, жоғарғы технология және озық техниканың, информатика және т. б. карқынды дамуы еңбек өнімділігін шүгыл арттыруга, тіпті жеке елдер мен региондардың нарығының тар болуына әкелуде. Оларға тауарлар мен кызметтер айналымының үздіксіздігін тездету қажеттігі, осыган бөгет жасайтын барлық кедергілерді жою үшін елдер арасындағы өнім алмасуга катысты мәмілелерді неғүрлым көбірек жеңілдетуге итермелейді.

Бесіншіден, элемдік нарықтағы бәсекенің сипаты мен ауқымы өзгерді. Жеке елдердің экономикасы дамуына жэне еңбек бөлінісінің терендеуіне байланысты бэсеке ел ішіндегі фирмааралық деңгейден шыгып, еларалық, халықаралық сипат ала бастады.

Алтыншыдан, кейінгі жағдайлар айқын көрсеткендей, аймактардың экономика және қаржы-қаражат нарықтарының өзара тәуелділігі күшейді. Оңтүстік-Шығыс Азия, Жапония жэне Латын Америкасы дагдарыстары аймақтардағы жеке елдер мэселесін ғана емес, бүкіл элемдегі экономикалық жагдайды қамтиды.

ХХ-ғ. екінші жартысынан бастап жетекші индустриалды елдердің қарқынды экономикалық дамуы нәтижесінде жэне халықаралық транспорт пен байланыс қүралдарының жетілдірілуіне байланысты тауарлар мен қызметтердің халықаралық саудасы күрт ұлгайды.

11

*

Халықаралық сауда бірте-бірте өндіріс факторларының (капитал, жұмыс күші, технология) халыкаралық қозғалысының эр түрлі формаларымен толықтырыла бастады.

Қазіргі Экономикалық сөздік анықтамасы бойынша, интеграция (латын тілінен "іпіе^ег" - толық) - экономикалық тұлғалардын бірігуі, олардың өзара әрекеттесуінін тереңдеуі, өзара байланыстардың дамуы. Экономикалық интеграция жеке елдердің ұлттық-шаруашьшығы деңгейінде және де кәсіпорындар, фирмалар, корпорациялар, компаниялар арасында да жүреді. Экономикалық интеграция өндірістік-технологиялық байланыстарын кеңейту мен терендетуі, ресурстарды бірлесе пайдалану, капиталдар бірігуі, сол сияқты, бір-біріне колайлы жагдай жасау арқылы экономикалық іс-эрекеттерге өзара "кедергілерді" жою бағыттарында айкын көрінеді.

Көптеген экономистер мемлекеттер интеграциясының мынадай алгышарттарын бөліп көрсетеді:

- интеграцияланушы елдердің экономикалык даму деңгейі мен нарықтық дэрежесінің бірегейлігі. Мемлекетаралық интеграция,

көпшілік жағдайда, индустриалды мемлекеттер арасында немесе дамушы елдер арасында қалыптасуда. Тіптен, индустриалды

дамыған елдер жэне дамушы елдер шеңберінде интеграциялық процестер бірегей экономикалық даму деңгейінде тұрған елдер арасында жедел жүргізілуде. Дамушы және индустриалды елдер арасындагы интеграциялық типті бірлестіктерді дамыту фактілері кездесуі өте сирек және өмірде бар болғанымен, жанадан дамып

келеді. Сондықтан, олардың тиімділігі туралы айту, қорытынды жасау элі де болса ертерек. Шаруашылык механизмдерінің бастапқы сэйкессіздігінен ол елдер серіктестік туралы әр түрлі өтпелі келісім-

шарттардан, сауда-жеңілдіктерінен жэне т.б. бастайды. Олардың іс-әрекет мерзімі ұзақ мерзімге созылып, нашар дамыған елдерде жетілген нарық механизмі қалыптасқанша созылады;

-елдердің жаграпиялық жақындығы, көп жағдайда,

шекараларының жэне ныстарының болуы. жағрапиялық жақын

елдерден басталған,

тарихи қалыптасқан Әлемдегі көпшілік орналасқан бір тіптен бір тілде

экономикалық

транспорт коммуникациялары бар елдер. тікке ұмтылған бастапқы елдер тобына біртіндеп басқа көрші мемлекеттер де кіре бастайды;

- экономикалық интеграция экономикалық жалпыға ортақ қаржыландыру,

ортақ байла-

интеграциялық бірлестіктер континенттегі көршілес сөйлейтін жэне ортақ Интеграциялық бірлес- интеграциялық өзекке

және

лердің

алдында

себепті.

больш

валютаға

сияқты,

мэселеге

еркіндігін

бірлігі.

тұрган

негізгі

табылатын

өткелі

халқын

айналган

басты

басқа да

сипаттагы, саяси қолдау, экономикалық. даму жэне

ұйымдастыру, реттеу сияқты нақтылай мэселе-

Экономикалық интеграция бірігетін мемлекеттер

нақтылай мәселелерді шешуге бағытталган. міндеті нарықтық экономиканың негіздерін жеке елдер нарық жоғары дамыган, жалпы отырган елдермен интеграциялана алмайды. су мен азық-түлікпен қамтамасыз елдер халықаралық капитал

назарда ұстайтын елдермен

ету

Сол

К¥РУ

ортақ

Сол

өзекті

қозғалысының

интеграциялық

құрылымга бара алмайды; Демонстрациялық

мемлекеттердщ

эффект. Интеграцияланған

белгілі бір экономикалық жетістіктерге жетуі (экономикалық өсудің қарқындауы, инфляцияның бэсеңдеуі, жұмыспен қамтамасыз етудің өсуі жэне т.б.) көбіне басқа елдерге психологиялык, әсер береді, себебі олар болып жатқан өзгерістерді бақылауда. Мысалы, демонстрациялық эффектіні бұрынғы рубль аумагындагы елдердің тіпті іс жүзінде оган ешқандай көзге ілерлік макроэкономикалық алгышарттардың жоқтыгына

12

*

қарамастан, ЕО-намүше болуға ұмтылыстарынан байқауға болады;

- "домино эффектісі". Осы және басқа региондағы көптеген елдер интеграциялык бірлестіктің мүшелігінде болғаннан кейін, оның сыртындағы осы топқа кірмей қалған елдер экономикалық кайта бағыт-бағдарға байланысты шарасыздан. кейбір қиыншылықтарды сөзсіз байқап көреді. Бүл интеграция маңындағы елдердің саудаларының жиі қысқаруына экеледі. Олардың кейбіреулерінің интеграцияға маңызды назары болмаса да, оның сыртында шеттеп қалып қалмас үшін өзінің интеграциялық процестерге қызығушылық тілегін білдіреді. Мысалы. көптеген Латынамерикалық елдердің тез арада Мексикамен сауда туралы келісімдерін жасай бастауы оның Солтүстік Америка еркін сауда аймағы - НАФТА-ға кіруімен түсіндіріледі.

Қазіргі халықаралық экономиканың пайда болуы мен дамуындағы сансыз көп интеграциялық бірлестіктер өздерінің алдарына үқсас мақсаттар қояды.

Масштабтың экономикалыц басымдылыгын паіідалану. Масштаб экономикасы теориясының негізі, нарықтық көлемдерді кеңейтуді, трансакциондык. шығындарды қысқарту жэне басқадай басымдылықты қамтамасыз ету. Бүл, өз кезегінде, үлкен нарықтарға көбірек назар аударатын тікелей шетел инвестицияларын тартуга мүмкіндік береді, себебі олардың сүранысын қанағаттандыра алатын дербес өнеркэсіпті кұру мэні пайда болады. Регионалды масштабтарды ұлғайту мақсаты көбіне Орталық Америка және Африка интеграциялық топтарында айқын көрінеді.

Қолайлы сыртцы экономикалыц ортаны цұру. Көптеген интеграциялық бірлестіктердің басты мақсаты саяси, эскери, элеуметтік, мэдениеттік және басқадай экономикалык емес облыстардағы катысушы елдердің ынтымақтастыгы және өзара түсінушілігін ныгайту болып табылады. Жаграпиялық орналасуы жагынан бір-біріне жақын және даму барысында ұқсас мэселелердің бар болуы, өзара экономикалық міндеттермен ныгайтылған, кершілес елдермен жақсы қатынастын қалыптасуы - маңызды саяси приоритет болып табылады. Оңтүстік -шыгыс Азия жэне жақын Шыгыс елдері интеграциялық бірлестіктерді күра отырып, алдарына дэл осы мақсатты нақты қойды.

Сауда саясаты мацсатын шешу. Аймақтық интеграция ВТО-ға мүше болуға ұмтылған елдердің көпжақты сауда келіссөздерінде позициясын нығайтуының эдісі ретінде қарастырылады. Елдердің регионалды блок атынан келісімді сөз сөйлеп-орындауы сауда саясаты облысында басымдырақ жэне тілекке сәйкес салдарга жетуге мүмкүншілік береді деген көзқарас қалыптасқан. Сонымен бірге, жан-жақты сауда келіссөздеріне қарағанда, регионалды блоктар өзара сауда үшін тұрақты және алдын ала болжамды ортаны құруға мүмкүндік береді. Солтүстік жэне Латын Америкасы,) Оңтүстік- Шығыс Азия интеграциялық бірлестіктерінде коллективтік күшеюге көпжақты сауда келіссөз шеңберінде ерекше үміт жүктейді.

Экономиканың цұрылымдыц цайта цүрылуына көмектесу. ЕІарықтық экономиканы құрушы немесе терең экономикалық реформаларды іске асырушы елдердің нарықтық дамудың жоғарырақ деңгейіндегі елдердің регионалды сауда келісіміне қосылуы нарықтық тэжірибенің берілуінің маңызды каналы таңдап алган нарықтық курстың өзгермейтін кепілі ретінде қарастырылады. Дамуы жоғарырақ елдер көрші елдерді интеграцнялық процестерге қоса отырып, онда нарықтық реформасының тезделуіне жэне толық әрі сыйымды нарықтың құрылуына қызығушылықпен қарайды. Осындай мақсаттарды көздеп көптеген батыс еуропалык мемлекеттер ЕО-на әр түрлі формада қосылуда.

Үлттыц өнеркәсіптің жас салаларын цолдау. Интеграциялық бірлестіктер үшінші елдерге қарсы дискриминациялық шараларды қарастырмайды, себебі ол жергілікті өндірушілерді қолдау жолы ретінде кеңірек регионалдық нарықтың пайда болуын қамтамасыз етеді. Осындай протекционистік көңіл-күй Латын Америкасы және Африка елдерінде СахараданОңтшүстікке, эсіресе 60-70 жылдары басым болды.

2.Дамыган және дамушы елдердің интеграциялық бірлестіктері. Әр түрлі интеграциялық процестер мен топтардың тэсілдері, идеологиясы, анықтамалары мен

13

*

аттарының белектігіне қарамастан, олардың кейбір жалпы белгілері мен заңдылықтарын бөліп Қарастыруға болады. Тарихи интеграция эволюциялық дамитын бірнеше негізгі сатылардан тұрады жэне оның әркайсысы интегра-цияның жетілу дәрежесінің көрсеткіші болып есептеледі (1-ші кесте).

Бірінші деңгейде мемлекеттер өзара жақындасудың алғашқы Кадамы ретінде преференциалдық сауда келісімдерін жасайды. "Бұл келісім жеке мемлекеттер арасында екі жақтылық негізінде немесе қалыптасқан интеграциялық топ пен жеке мемлекет не мемлекеттер тобының арасында жасалуы мүмкін. Келісімге сәйкес мемлекеттер бір-біріне үшінші мемлекеттерге караганда қолайлырақ режим үсынады. Белгілі дәрежеде бүл ГАТТ/ВТО-да қалыптасқан кедендік одак кұру мақсатымен қол қойылған уақытша келісімдердегі ең қолайлы жагдай принциптерінен ауытқу болып табылады. Әр елдің ұлттык кедендік тарифтерінің сақталуына негізделген преференциалдық келісімдер интеграциялық процестің алғашқы қадамы емес, тек оған дайындық кезеңі деп карасты- рылуы қажет, себебі ол тек дамыған формаларында гана сол процеске айналады. Преференциалдық келісімдерді басқару үшін мемелекетаралық органдар қүрылмайды.

Интеграцияның екінші деңгейінде мемлекеттер екі жақты саудада кедендік тарифтерді жай гана қысқартуды емес, оны мүлдем алып тастауды көздейтін еркін сауда аймагын (ЕСА) құруға көшеді, бірақ үшінші елдермен қатынаста ұлттық кедендік тарифтер өзгертілмейді. Басым көпшілік жағдайда еркін сауда аумагының шарттары ауыл шаруашылык. өнімдерінен басқа барлық тауарларга қолданылады. Еркін сауда аумағы мүше-елдердің бірінде орналасқан кішігірім мемлекет аралық секретариатпен басқарылуы мүмкін, бірақ көбіне аталган секретариатсызақ аумақ дамуының негізгі параметрлерін тиісті ведомстволар басшыларының мезгілді қеңестерінде келісу арқылы жұмыс атқарады.

Интеграцияның үшінші деңгейі кедендік одақ (КО) құруга негізделген. Бүл үлттық кедендік тарифтер тобын келісімді түрде алып тастап, үшінші мемлекеттерге қатысты сауданы реттеуде ортақ кедендік тарифты енгізу жэне бірыңғай тарифтік емес жүйесін қолдану болып табылады. Кедендік одақ тауарлар мен қызметтердің ішкі интеграциялық алымсыз саудасын жэне олардың аймақтағы 1-ші кесге қозгалысының толық еркіндігін көздейді. Әдетте кедендік одақ үйлестірілген сыртқы сауда саясатын қалыптастыратын мемлекет аралық органдардың дамыған жүйесін құруды талап (қажет) етеді. Көбіне олар түрақты қызмет ететін мемлекетаралық секретариатқа негізделген тиісті ведомстволарды басқаратын министрлердің мезгілді кеңесі түрінде өтеді.

Интеграциялық процестің төртінші деңгейі - ортақ нарыққа жеткенде интеграцияланатын мемлекеттер тек тауарлар мен қызметтердің ғана емес, өндіріс факторларының - капитал жэне жұмыс күші - қозгалысының еркіндігі туралы келісім жасайды. Бірынгай сыртқы тариф негізінде өндіріс факторларының мемлекетаралық қозғалысының еркіндігі үйымдық түргыдан, сырткы саясатты мемлекетаралық үйлестірудін анағүрлым жоғаргы деңгейін талап етеді. Бүндай үйлестіру түрақты қызмет ететін секретариатқа негізделген қатысушы мемлекеттердің ел басшылары мен үкіметтерінің мезгілді кеңесулерінде (әдетте кылына 1-2 рет), қаржы министрліктерінің, орталық банктердің жэне басқа да экономикалық ведомстволардың басшыларының жиірек кездесуі кезінде іске асырылады. ЕО-та бұл мемлекет жэне үкімет басшылары Европалық Кеңесі, ЕО-тын министрлер Кеңесі кәне ЕО-ың секретариаты

Ең жогаргы бесінші деңгейде интеграция ортақ кедендік тариф жэне тауарлар мен өндіріс факторлар қозгалысының еркіндігімен қатар, макроэкономикалық саясатты валюта, бюджет, ақша сияқты негізгі салаларда үйлестіруді, заң шығарушылықты үйлестіруді көздейтін экономикалық одаққа айналады. Бүл кезеңде жай іс-әрекетті үйлестіру жэне экономикалық дамуды бақылау ғана қабілеті бар органның орнына, бүкіл топтың атынан оперативті шешім қабылдай алатын орган қажет. Үкіметтер келісілген түрде өз қызметтерінің біршама бөлігінен бас тартады, яғни мемлекеттік суверенитеттің бір бөлігін мемлекеттер үстіндегі органдар пайдасына береді. Бүндай қызметтерге ие болган мемлекеттер үстіндегі органдар

14

*

бірлесгікке катысты мәселелерді мүше мемлекеттер Үкіметтерінің келісімінсіз шешуге қүқы бар. Мысалы, ЕО-ғы шеңберінде - бұл ЕО комиссиясы.

Интеграцияның алтытиы деңгейінің де болуы мүмкін - бүл Саяси Одақ (СО). Ол үлттық үкіметтердің үшінші елдермен қатынасын қамтитын қызметтерінің басым кепшілігін мемлекеттер үстіндегі органдарга беруді көздейді. іс жүзінде бүл жеке мемлекеттердің егемендігін жогалтып, халықаралық конфедерация күруды талап етеді. Бірақ интеграциялык. топтардың бірде-біреуі дамудың бүл деңгейіне жеткен жок, тіпті әз алдына бүндай максаттар қойған жок.

ЕО, НАФТА-га кіретін Солтүстік Америка елдері, белгілі дэрежеде Латын Америка елдерінің регионалдық интрегация тэжірибесін қорыта келе, экономикалық интеграцияның кейбір заңдылыктарын шыгаруға болады.

Біріншіден, бұл эволюциялық жол. Біртіндеп, интеграция кезеңдерін аттамай, ендірушілер үшін де, тұтынушылар үшін де серіктестерді таңдау еркіндігін беріп, әкімшілік шектеулер мен тосқауылдарды алып тастау үшін жагдай жасап, сауда-экономикалық ынтымактастық біркалыпты (тұрақты) эрекет ететін нарықтық орта кұру қажет.

Екіншіден, бұл интеграциялық міндеттемелерді біртіндеп, кезеңді түрде шешу. Ол ҮШІН мүше-елдерінің ассоциациялары кемегімен еркін сауда аймағы, кедендік одақ. капитал, тауар мен қызмет, еңбектің орта нарығын және біртүтас экономикалык кеңістіктің негізін қалау қажет.

Үшіншіден, 6үл біртекті экономикалық орта қүру, нарықтық қайта қүрудың қарқыны мен деңгейін жақындастыру қажеттілігі.

Төртіншіден, интеграциялық процестің барлық мүшелерінің тек қүқықтық серіктестігі, дискриминациясыз іс-әрекет етуі.

Халықаралық экономика тұрғысынан интеграцияны бағалаудың екі көзқарасы бар: ол не ауқымдырақ еркін саудаға қадам, не сауда жолдарындағы тосқауыл ретінде қарастырылады. ЕАТТ/ВТО ережелеріне сэйкес, ең қолайлы жагдай режимінен бір гана ауытқу бекітілген - ол ГАТТ-ң 24 бабы. Осы бап бойынша кедендік одақ және еркін сауда аймағын қүру мүмкіншілігі бар. Ережелерге сәйкес интеграция құрудан бүрын, біршама үзақ мерзімге "өтпелі келісімдер" қабылдануы мүмкін. Нәтижесінде кедендік одақ немесе еркін сауда аймагы қүрылады, бірақ мына шарт орындалуы қажет: тек мүше-елдер арасында "барлық тауарларға" сауда тосқауылдары жойылып, басқа елдермен саудада тосқауылдар саны көбеймеуі қажет.

Интеграциялық қауымдастық дамудың қай деңгейінде түрғанын дэл анықтау өте қиын. Бүл бір жағынан нақтылай, толық ақпараттың жоқтығы, екінші жагынан, жарияланған мақсаттар мен қол жеткен жетістіктер арасындагы үлкен келіспеушілік нэтижесі. Кейбір жағдайда, өзін экономикалық одақ деп атайтын топ, тек кедендік тарифтерді өзара жоюдың алгашқы сатысында болуы мүмкін, яғни тіпті еркін сауда аймағы деңгейіне де жетпеген. Немесе, ортақ кедендік тарифтер әлі карастырылмаган, тек қағаз жүзіндегі кедендік одақ болуы МҮМКІН.

Халықаралық экономикада интеграциялық топтар оқтын-оқтын пайда болып, жоғалып отырады, әсіресе дамушы елдер арасындагы топтар. ГАТТ/ВТО мәліметтері бойынша, 90-шы жылдардың орта шенінде дүние жүзінде 30-дан астам эр типті интеграциялық топтар пайда болған. Салыстыру үшін айта кетейік, 80-ші жылдары 5-6 ғана топ болган, оның өзінің басым көпшілігі іс жүзінде істемеген. 70-ші жылдары интеграциялық топтар саны 18-20-ға жуық болган. Ол кезде интеграцияның дүние жүзінде таралуына түрткі болган Батыс Еуропадағы интеграциялық процестер.

Әрекет етуші негізгі интеграциялық топтарды жарияланган түпкі мақсаттары бойынша классификацияласақ, казіргі халықаралық экономикада интеграциялық процестің дамуының эрбір сатысында түрган интеграциялық топтардың бар екенін байқауға болады (2-ші кесте). Кейбір топтар белгіленген интеграциялық бағдарламасын толық орындап, тек оның кейбір жақтарын жетілдіруде (Австралия-Жаңазеландия ЕСА, Балтық ЕСА, Орталық Америка ортақ нарығы және т.б.). Бірак, басым көпшілігі қойылған мақсатқа жетудің алгашқы сатысында. Мысалы, өзін кедендік одақ деп атайтын Шыгыс-кариб елдерінің

15

*

бірлесгікке катысты мәселелерді мүше мемлекеттер Үкіметтерінің келісімінсіз шешуге қүқы бар. Мысалы, ЕО-ғы шеңберінде - бұл ЕО комиссиясы.

Интеграцияның алтытиы деңгейінің де болуы мүмкін - бүл Саяси Одақ (СО). Ол үлттық үкіметтердің үшінші елдермен қатынасын қамтитын қызметтерінің басым кепшілігін мемлекеттер үстіндегі органдарга беруді көздейді. іс жүзінде бүл жеке мемлекеттердің егемендігін жогалтып, халықаралық конфедерация күруды талап етеді. Бірақ интеграциялык. топтардың бірде-біреуі дамудың бүл деңгейіне жеткен жок, тіпті әз алдына бүндай максаттар қойған жок.

ЕО, НАФТА-га кіретін Солтүстік Америка елдері, белгілі дэрежеде Латын Америка елдерінің регионалдық интрегация тэжірибесін қорыта келе, экономикалық интеграцияның кейбір заңдылыктарын шыгаруға болады.

Біріншіден, бұл эволюциялық жол. Біртіндеп, интеграция кезеңдерін аттамай, ендірушілер үшін де, тұтынушылар үшін де серіктестерді таңдау еркіндігін беріп, әкімшілік шектеулер мен тосқауылдарды алып тастау үшін жагдай жасап, сауда-экономикалық ынтымактастық біркалыпты (тұрақты) эрекет ететін нарықтық орта кұру қажет.

Екіншіден, бұл интеграциялық міндеттемелерді біртіндеп, кезеңді түрде шешу. Ол ҮШІН мүше-елдерінің ассоциациялары кемегімен еркін сауда аймағы, кедендік одақ. капитал, тауар мен қызмет, еңбектің орта нарығын және біртүтас экономикалык кеңістіктің негізін қалау қажет.

Үшіншіден, 6үл біртекті экономикалық орта қүру, нарықтық қайта қүрудың қарқыны мен деңгейін жақындастыру қажеттілігі.

Төртіншіден, интеграциялық процестің барлық мүшелерінің тек қүқықтық серіктестігі, дискриминациясыз іс-әрекет етуі.

Халықаралық экономика тұрғысынан интеграцияны бағалаудың екі көзқарасы бар: ол не ауқымдырақ еркін саудаға қадам, не сауда жолдарындағы тосқауыл ретінде қарастырылады. ЕАТТ/ВТО ережелеріне сэйкес, ең қолайлы жагдай режимінен бір гана ауытқу бекітілген - ол ГАТТ-ң 24 бабы. Осы бап бойынша кедендік одақ және еркін сауда аймағын қүру мүмкіншілігі бар. Ережелерге сәйкес интеграция құрудан бүрын, біршама үзақ мерзімге "өтпелі келісімдер" қабылдануы мүмкін. Нәтижесінде кедендік одақ немесе еркін сауда аймагы қүрылады, бірақ мына шарт орындалуы қажет: тек мүше-елдер арасында "барлық тауарларға" сауда тосқауылдары жойылып, басқа елдермен саудада тосқауылдар саны көбеймеуі қажет.

Интеграциялық қауымдастық дамудың қай деңгейінде түрғанын дэл анықтау өте қиын. Бүл бір жағынан нақтылай, толық ақпараттың жоқтығы, екінші жагынан, жарияланған мақсаттар мен қол жеткен жетістіктер арасындагы үлкен келіспеушілік нэтижесі. Кейбір жағдайда, өзін экономикалық одақ деп атайтын топ, тек кедендік тарифтерді өзара жоюдың алгашқы сатысында болуы мүмкін, яғни тіпті еркін сауда аймағы деңгейіне де жетпеген. Немесе, ортақ кедендік тарифтер әлі карастырылмаган, тек қағаз жүзіндегі кедендік одақ болуы МҮМКІН.

Халықаралық экономикада интеграциялық топтар оқтын-оқтын пайда болып, жоғалып отырады, әсіресе дамушы елдер арасындагы топтар. ГАТТ/ВТО мәліметтері бойынша, 90-шы жылдардың орта шенінде дүние жүзінде 30-дан астам эр типті интеграциялық топтар пайда болған. Салыстыру үшін айта кетейік, 80-ші жылдары 5-6 ғана топ болган, оның өзінің басым көпшілігі іс жүзінде істемеген. 70-ші жылдары интеграциялық топтар саны 18-20-ға жуық болган. Ол кезде интеграцияның дүние жүзінде таралуына түрткі болган Батыс Еуропадағы интеграциялық процестер.

Әрекет етуші негізгі интеграциялық топтарды жарияланган түпкі мақсаттары бойынша классификацияласақ, казіргі халықаралық экономикада интеграциялық процестің дамуының эрбір сатысында түрган интеграциялық топтардың бар екенін байқауға болады (2-ші кесте). Кейбір топтар белгіленген интеграциялық бағдарламасын толық орындап, тек оның кейбір жақтарын жетілдіруде (Австралия-Жаңазеландия ЕСА, Балтық ЕСА, Орталық Америка ортақ нарығы және т.б.). Бірак, басым көпшілігі қойылған мақсатқа жетудің алгашқы сатысында. Мысалы, өзін кедендік одақ деп атайтын Шыгыс-кариб елдерінің

15

бірлесгікке катысты мәселелерді мүше мемлекеттер Үкіметтерінің келісімінсіз шешуге қүқы бар. Мысалы, ЕО-ғы шеңберінде - бұл ЕО комиссиясы.

Интеграцияның алтытиы деңгейінің де болуы мүмкін - бүл Саяси Одақ (СО). Ол үлттық үкіметтердің үшінші елдермен қатынасын қамтитын қызметтерінің басым кепшілігін мемлекеттер үстіндегі органдарга беруді көздейді. іс жүзінде бүл жеке мемлекеттердің егемендігін жогалтып, халықаралық конфедерация күруды талап етеді. Бірақ интеграциялык. топтардың бірде-біреуі дамудың бүл деңгейіне жеткен жок, тіпті әз алдына бүндай максаттар қойған жок.

ЕО, НАФТА-га кіретін Солтүстік Америка елдері, белгілі дэрежеде Латын Америка елдерінің регионалдық интрегация тэжірибесін қорыта келе, экономикалық интеграцияның кейбір заңдылыктарын шыгаруға болады.

Біріншіден, бұл эволюциялық жол. Біртіндеп, интеграция кезеңдерін аттамай, ендірушілер үшін де, тұтынушылар үшін де серіктестерді таңдау еркіндігін беріп, әкімшілік шектеулер мен тосқауылдарды алып тастау үшін жагдай жасап, сауда-экономикалық ынтымактастық біркалыпты (тұрақты) эрекет ететін нарықтық орта кұру қажет.

Екіншіден, бұл интеграциялық міндеттемелерді біртіндеп, кезеңді түрде шешу. Ол ҮШІН мүше-елдерінің ассоциациялары кемегімен еркін сауда аймағы, кедендік одақ. капитал, тауар мен қызмет, еңбектің орта нарығын және біртүтас экономикалык кеңістіктің негізін қалау қажет.

Үшіншіден, 6үл біртекті экономикалық орта қүру, нарықтық қайта қүрудың қарқыны мен деңгейін жақындастыру қажеттілігі.

Төртіншіден, интеграциялық процестің барлық мүшелерінің тек қүқықтық серіктестігі, дискриминациясыз іс-әрекет етуі.

Халықаралық экономика тұрғысынан интеграцияны бағалаудың екі көзқарасы бар: ол не ауқымдырақ еркін саудаға қадам, не сауда жолдарындағы тосқауыл ретінде қарастырылады. ЕАТТ/ВТО ережелеріне сэйкес, ең қолайлы жагдай режимінен бір гана ауытқу бекітілген - ол ГАТТ-ң 24 бабы. Осы бап бойынша кедендік одақ және еркін сауда аймағын қүру мүмкіншілігі бар. Ережелерге сәйкес интеграция құрудан бүрын, біршама үзақ мерзімге "өтпелі келісімдер" қабылдануы мүмкін. Нәтижесінде кедендік одақ немесе еркін сауда аймагы қүрылады, бірақ мына шарт орындалуы қажет: тек мүше-елдер арасында "барлық тауарларға" сауда тосқауылдары жойылып, басқа елдермен саудада тосқауылдар саны көбеймеуі қажет.

Интеграциялық қауымдастық дамудың қай деңгейінде түрғанын дэл анықтау өте қиын. Бүл бір жағынан нақтылай, толық ақпараттың жоқтығы, екінші жагынан, жарияланған мақсаттар мен қол жеткен жетістіктер арасындагы үлкен келіспеушілік нэтижесі. Кейбір жағдайда, өзін экономикалық одақ деп атайтын топ, тек кедендік тарифтерді өзара жоюдың алгашқы сатысында болуы мүмкін, яғни тіпті еркін сауда аймағы деңгейіне де жетпеген. Немесе, ортақ кедендік тарифтер әлі карастырылмаган, тек қағаз жүзіндегі кедендік одақ болуы МҮМКІН.

Халықаралық экономикада интеграциялық топтар оқтын-оқтын пайда болып, жоғалып отырады, әсіресе дамушы елдер арасындагы топтар. ГАТТ/ВТО мәліметтері бойынша, 90-шы жылдардың орта шенінде дүние жүзінде 30-дан астам эр типті интеграциялық топтар пайда болған. Салыстыру үшін айта кетейік, 80-ші жылдары 5-6 ғана топ болган, оның өзінің басым көпшілігі іс жүзінде істемеген. 70-ші жылдары интеграциялық топтар саны 18-20-ға жуық болган. Ол кезде интеграцияның дүние жүзінде таралуына түрткі болган Батыс Еуропадағы интеграциялық процестер.

Әрекет етуші негізгі интеграциялық топтарды жарияланган түпкі мақсаттары бойынша классификацияласақ, казіргі халықаралық экономикада интеграциялық процестің дамуының эрбір сатысында түрган интеграциялық топтардың бар екенін байқауға болады (2-ші кесте). Кейбір топтар белгіленген интеграциялық бағдарламасын толық орындап, тек оның кейбір жақтарын жетілдіруде (Австралия-Жаңазеландия ЕСА, Балтық ЕСА, Орталық Америка ортақ нарығы және т.б.). Бірак, басым көпшілігі қойылған мақсатқа жетудің алгашқы сатысында. Мысалы, өзін кедендік одақ деп атайтын Шыгыс-кариб елдерінің

15

*

Мақсаты: Қазақстанның сыртқы экономикалық кызметтінің калыптасу ерекшеліктерін, кезеңдерін, негізгі аспектілерін көрсетіп, міндеттері мен басты мақсаттарын карастыра отырып мазмұнын ашу, анықтама беру.

  1. Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметін реформалау: мақсаттары мен міндеттері

  2. Мемлекеттің сыртқы экономикалык саясатын калыптастырушы факторлар және Қазақстан Республикасының сырткы экономикалық кызметінің қалыптасу этаптары

  1. Қазақстанның сыртқы экономнкалық қызметін реформалау: мақсаттары мен міндеттері. Қазакстанның дамуының барлык тарихи сатыларында сыртқы экономикалык қызмет түрлі деңгейдегі экономикалық проблемаларды шешуге өз ықпалын тигізді. Халық шаруашылыгының жалпы құрылымының бір бөлігі ретінде ішкі шаруашылық пропорциялар мен өндіріс күштерінің орналасуы мен дамуына әсер етеді. Қазақстан тәуелсіздікке кол жеткізгеннен бұрын сыртқы экономикалық байланыстар тек мемлекеттік деңгейде қарастырылды жэне оның бұрынға КСРО елдеріне эсері минималды болуы басты максат еді. Жалпы алғанда, сыртқы экономикалық қызметті баскару жэне жоспарлау экспорт тиімділігінің өсуіне ықпал етпеді, ел экономикасы барлық бағыттары бойынша тепе-теңдік сақтамады, импорт жетіспеген сұранысты қанағаттандырса, экспорт импортты төлеу құны ғана болды.

Сыртқы экономикалык қызметті реформалау нэтижесінде орталыксыздандыру мен мемлекеттің сыртқы сауда монополиясынан бас тарта бастады.Кәсіпорындар өз бетінше сыртқы нарыкка шығуға бет атды. Қазақстан сыртқы әлемдік коғамдастықтың қаржы- экономикалық институттарына өнеркәсіптік потенциалы жоғары серіктестік ретінде қызығушылық танытады.

Қазақстан КСРО құрамында болғанда, экспортты-импортты операцияларды КСРО- ның ведомстволарының «делдалдығы» арқылы ғана жүзеге асырды. Республика көбіне тек шикізатты шығарып, тұрды, ал дайын өнімнің экспорттағы үлесі 10% ғана болды. Импорт көлемі экспорт көлеміне қарағанда жоғары болып, нэтижесінде ел сатудан сатып алу басымырақ болды, солай «баға қайшылығы» туындады. Металлургиялық кәсіпорындар кешені кәсіпорындарына өз табысының тек 30 % бөлінсе, мұнай өнімдері бойынша республика қорына мүлдем ақша аударылмады.

Қазіргі уақыттагы Қазақстандағы сыртқы экономикалық байланыстардың келесі формалары бар: сыртқы сауда, Қазақстан территориясындағы және шетелдердегі біріккен кэсіпорындар, Қазақстан территориясындағы шетел кэсіпорындары, халықаралық ұйымдар, ғылыми-техникалык ынтымақтастық, шетелдік жұмыс күшін тарту, шетелдік туризм, еркін экономикалық аймақтардағы ынтымақтастық жэне халықаралық экономикалық кызметтестіктің баска да формалары.

Әлемдік тэжірибе көрсетіп отырғандай, экономикалық реформалар ең алдымен елдің ұлттық жағдайына, оның проблемалары жэне міндеттерімен байланысты. Сонымен қатар ішкі өзгерістер процесі элемдік еңбек бөлінісі негізінді әлемдік шаруашылыкка тиімді енусіз жемісті болмайды.

Қазақстанның экспорттык-импорттық потенциал жоғары.Ел территориясында ТМД- дағы хромит қорының 98%, вольфрамның 53%, қорғасынның 47%, мырыштың 40% , фосфориттің 65% , мыстың 35% шоғырланған. Республика вольфрамның әлемдік коры

*

бойынша екінші орында, мырыш рудасы бойынша үшінші, корғасын мен молибден бойынша төртінші орында, темір рудасы корының да әлемдік маңызы зор.

Қазақстанның сыртқы экономикалык кызметтегі негізгі міндеті - халық шаруашылығы құрылымын жетілдіру мақсатында халыкаралык еңбек бөлінісін белсенді қатыстыру, технологиялык артта қалушылыктан арылу, республикалық валюта қорын қалыптастыру.

  1. Мемлекеттің еырткы экономикалық саясатын калыптастырушы факторлар және Қазақстан Республикасының сыртқьі экономикалық қызметінің қалыптасу этаптары.

Сыртқы экономикалық саясатты калыптастырушы факторлар:

  1. мемлекеттің ұлттык күрылымының біркелкілігі

  2. дамудың жаңа моделіне өту басқарудың авторитарлы формасынан демократиялық өту кажеттілігін тудырады, алайда дәстүрлі кеңістікте бүл мәселе жеңілдейді.

  3. нарықтық экономиканың болмауьқорта кластың болуы, экономиканың жаһандану стратегиясы

  4. ұлттық экономика даму динамикасын анықтау;

  5. элемдік нарықтың монополизациялануының жоғары дәрежесі;

  6. халықаралык сауданың өзгеріп отыратын жүйесі;

  7. белгілі бір мемлекеттің басқа мемлекетке артықшылығы тиімді болатын елдің орналасуы және көрсеткіштері;

  8. табиги климаттық жағдайлар, территория масштабы;

Барлық факторларды ұлттық, экономикалық, саяси, аймақтық деп топтастыруға болады.

Сыртқы экономикалық кызметті мемлекеттік реттеу деп сыртқы экономикалык кызметті отандық өндірушілерді сыртқы бәсекеден қорғау арқылы ұлттық экономиканың мүддесін қорғайтын мемлекеттік іс-шаралардың жүйесін айтуға болады. Бұл реттеуге салық жэне кеден жүйелерін реттеу, валюталық операцияларды реттеу, импортқа тарифті емес әсер ету, экспортты ұлгайтуды ынталандыратын іс-шаралар кіреді.Сыртқы экономикалык қызметті реттеудің мақсаттарына:

-нарықтық экономиканы қалыптастыру және тұрақтандыру үшін сыртқы экономикалық байланыстарды пайдалану;

  1. сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларга нарыққа шыгуға, мемлекеттік,

  2. ұйымдастырушылық және ақпараттық жагдай жасау;

-Қазақстандық нарық пен мүдделерін қоргау;

-мемлекеттермен жэне халықаралық ұйымдармен қатынаста елдің имиджін жоғарылату; -қатысушыларга (субъектілерге) құқықтық жүйе кепілдігін беру. ҚР сыртқы экономикалық кызметтің заңнамалық қалыптасу мерзімін 3 этапка бөлуге болады. Бірінші этап 1990-1994 жж. кұрайды, екінші этап 1995-2000 жж. құраса, үшінші этап 2001-2006 жылдарды қамтиды.Негізгі нормативті-құқықтық актілер этап бойынша хронологиялык тәртіпте төменде көрсетілген.

Біроінші этап:

  1. желтоқсан 1990 жылы ҚР «Қазақ ССР де шаруашылық қызметтің еркіндігі жэне кәсіпкерлік дамыту туралы» Заң қабылданды. Бұл Заң бойынша кәсіпкерге өз бетінше сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруға рұқсат берілген.

24 желтоқсан 1991 жылы кедендік тарифті қалыптастыру жэне оның қолдану тэртібі бекітілген ҚР «Кедендік тариф туралы» Заңы қабылданды.

14 сәуір 1993 жылы ҚР территориясында валюталық операцияларды жүзегше асыру принциптерін, валюталық қатынастардың құқықтары мен міндеттерін анықтайтын «Валюталық реттеу туралы» Заң қабылданды.

1 ақпан 1994 жылы ҚР Президентінің «Шетел валютасы және теңгемен жеке тұлғалар үшін анонимді шот енгізу туралы» Жарлыгы кабылданды. Бұл Жарлыктың негізгі мақсаты - жеке тұлгаларга шетелдік валютада немесе теңгеде ақша қаражаттарын қамтамасыз ету.

27 желтоқсан 1994 жыл «Шетел инвестициялары туралы» Заң қабылданды. Бұл Заң ҚР экономикасына шетел инвестицияларын тартудың негізгі құқықтық жэне экономикалық негізін анықтайды.

*

21 қыркүйек 1994 жылы көлік катынастарын реттейтін «ҚР-дағы көлік туралы» Заңы кабылданды.

Екінші этап:

11 қаңтар 1995 жылы ҚР барлык шаруашылык субъектілерінің сыртқы саудамен айналысуды жэне делдалдык кызметпен айналысуды бекіткен «Сыртқы экономикалық қызметті либеризациялау туралы» Заң кабылданды.

  1. сәуір 1995 жылы ҚР «Лицензиялау туралы» Заңы қабылданды.Сондай-ак, «Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» Заңы кабылданды.

  2. маусым 1996 жыл «Экспорттық бақылау туралы» Заң кабылданды.

24 желтоқсан 1996 жыл - ҚР «Валюталық реттеу туралы» Заңы кабылданды.

28 желтоқсан 1998 жылы ҚР «Тауарды импорттау барысында ішкі нарықты қорғау іс- шаралары туралы» Заңы қабылданды.

13 шілде 1999 жыл - ҚР «Демпингке қарсы іс-шаралар туралы» Заңы қабылданды.

  1. шілде 1999 жылы - ҚР «Субсидиялар мен компенсационды іс-шаралар туралы» Заң қабылданды.

Үшінші этап:

  1. маусым 2001 жылы ҚР Салық Кодексі қабылданды.

  2. маусым 2001 жылы - ҚР «Туристік қызмет туралы» Заңы қабылданды.

8 желтоқсан 2001 жыл - ҚР «Темір жол көлігі туралы» Заңы кабылданды.

15желтоқсан 2001 жылы- ҚР «Азаматтық авиацияны мемлекеттік реттеу туралы» Заңы

қабылданды.

  1. қаңтар 2002 жылы ҚР «Теңіз саудасы туралы» Заңы қабылданды.

16 мамыр 2002 жыл - ҚР «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңы қабылжанды.

24 масуым 2002 жыл - ҚР «Кешенді кәсіпкерлікті лицензиялау туралы (франчайзинг) туралы» Заңы қабылданды.

  1. қаңтар 2003 жылы ҚР «Инвестициялар» туралы Заң кабылданды.

5 сәуір 2003 жыл ҚР Кедендік Кодексі қабылжанды.

  1. қараша 2004 жыл - ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңы қабылданды.

28 желтоқсан 2004 жыл -ҚР «Халықаралық коммерциялық арбитражы туралы» Заңы қабылданды.

13 маусым 2005 жылы ҚР «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Заңы қабылданды.

31 қаңтар 2006 жыл - ҚР «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заң қабылданды.

23 наурыз 2006 жыл - ҚР «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заң қабылданды.

Бұл кезеңдер сыртқы экономикалық кызметті реттеуге байланысты Үкімет пен ведомстволық қүжаттарды қамтитын заңнамалық базаны қамтиды.

Қорытынды

Қазіргі уақыттағы Қазақстандагы сыртқы экономикалық байланыстардың келесі формалары бар: сыртқы сауда, Қазақстан территориясындағы және шетелдердегі біріккен кәсіпорындар, Қазақстан территориясындағы шетел кәсіпорындары, халыкаралық үйымдар, ғылыми-техникалық ынтымақтастық, шетелдік жүмыс күшін тарту, шетелдік туризм, еркін экономикалық аймактардағы ынтымақтастык жэне халықаралық экономикалық қызметтестіктің басқа да формалары.

Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметтегі негізгі міндеті - халық шаруашылыгы қүрылымын жетілдіру мақсатында халықаралық еңбек бөлінісін белсенді қатыстыру, технологиялық артта қалушылықтан арылу, республикалық валюта қорын қалыптастыру.

*

Лекцияға әдістемелік нұсқаулар

Осы лекцияны қарастыру барысында Қазақстан Републикасының сыртқы экономикалық кызметінің этаптарына көңіл аудару керек. Сондай-ақ, Қазақстанның сыртқы экономикалық кызметін реформалау мақсаттары мен міндеттерін уғып алу міндетті.

Әдебиеттер

  1. Майдан-Әлі Байгісиев. Халықаралық экономикалық қатынастар.Оқу қуршіы.- Алматы.Санат,1998.

  2. Ермаков В.А. Казахстан в современном мире.Экон-георг.очерк.-Алматы,1998.

  3. Темиргалиев Б.Б. Основы внешнеэкономической деятельности Казахстана.- Алматы, 1997.

  4. Стровский Л.Е. Внешнеэкономическая деятельность предпрития. Учебник.-М:ЮНИТИ, 2001

Теорнялық білім бақылауының сурақтар мен тапсырмалар нұсқаулары

Репродуктивті децгей

  1. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалык қызметін реформалаудың негізгі кезеңдері?

  2. Сыртқы экономикалық қызметтің мақсаттары мен міндеттерін ата?

  3. Сртқы экономикалық қызметті қалыптастырушы факторлар?

Репродуктивті-практикалық децген

  1. Сыртқы экономмикалық қызметті реформалау мақсаттары мен міндеттері Қазақстанның жалпы экономикалық дамуының мақсаттарымен калай байланысты?

  2. Сыртқы экономикалық қызметтің қандай формалары бар және олар бір-бірімен қалай байланысады?

  3. Сыртқы экономикалық кызметті мемлекеттік реттеу дегенді калай түсінесің?

Шығармашылық дсңгей

  1. Елдің тәуелсіздік жылдары дамуы барысында сыртқы экономикалық кызмет сипатының өзгеруі себептері?

  2. Халықаралык сауданың кандай формалары Қазақстанда басымырак қолданылды?

*

Максаты: Сырткы экономикалық кызметтегі мемлекеттік саясатты, саудадағы негізгі реттеуші құралдарды қарастыру.

  1. Мемлекеттің халыкаралык жэне сыртқы саудадағы рөлі

  2. Протекционизм: мэні жэне формалары

  3. Сауда саясатының сипаты жэне халықаралык сауданы реттеудің кедендік әдістері

  4. Сыртқы сауданы реттеудің тарифтік жэне бейтарифтік әдістері

І.Әр түрлі елдер жалпы әлемдік экономикада жалпы жэне онын жекелеген тауар рыиоктарында эр түрлі орын алады. Халықаралық сауданың эр бір катысушысы өз мүдделерін қорғау мақсатында қандай да бір іс-әрекет атқаруға тырысады, яғни осы салада белгілі бір саясат жүргізеді. Халықаралық сауда саласында саясаттың негізгі екі түрі бар:

  1. халықаралық сауда саясаты;

  2. сыртқы сауда саясаты;

Хсиіыцаралъщ сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама қабылданған саясат. Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДС¥) жүргізеді және ол әлем елдерінің көпшілігі тарапынан қолдау тауып отыр. Мүндай саясатқа халықаралық сауданы ырықтандыру жатады.

Сыртцы сауда саясаты атауымен мемлекеттің баска елдермен сауда катынасына бағытталған іс-әрекеті түсіндіріледі. Сыртқы сауда саясатының негізгі мақсаттары:

  1. осы елдің халықаралық еңбек бөлінісіне кіруінің дәрежесі мен эдісін өзгерту;

  2. экспорт пен импорт көлемдерін өзгерту;

  3. елді қажетті ресурстармен қамтамасыз ету (шикізат, энергия жэне т.б.);

  4. экспорт пен импорт бағаларының арақатынасын өзгерту.

Кейбір мақсаттар ұзак мерзімді сипатта болады, мысалы халықаралық еңбек бөлінісіне

кіру дэрежесі мен әдісін өзгерту. Басқа мақсаттар одан гөрі аз мерзімде жүзеге асырылуы мүмкін, мысалға экспорт пен импорт көлемін өзгерту.

Сыртқы сауда саясатының негізгі екі бағыты бар:

  1. еркін сауда саясаты;

  2. протекционизм.

Еркін сауда саясаты таза күйінде мемлекеттің сыртқы саудаға тікелей араласудан бас тартып, рынокқа негізгі реттеуші ролін жүктеуін білдіреді. Бірақ бүл мемлекеттің осы шаруашылық іс-әрекетінің бағытына әсер етуден толық шеттелуін білдірмейді. Мемлекет өз шаруашылық субъектілеріне максималды еркіндік беру үшін басқа елдермен келісім-шарттарға отырады.

Еркін сауда оң саяси салдарға экеледі, өйткені елдердің өзара байланыстылығы күшейіп, бір-біріне дұшпандық әрекетінің мүмкіндігін төмендетеді.

Еркін сауда саясатының жүргізілуі экономикасы дамыған елдерге халықаралық айырбастан неғұрлым көп пайда алуға мүмкіндік береді. Іс жүзінде, еркін сауда саясаты таза күйінде ешқашан жэне еш жерде қолданылған жоқ.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]