Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

билеты 5-8

.docx
Скачиваний:
2
Добавлен:
21.02.2016
Размер:
44.85 Кб
Скачать

5. билет

1.Тұлға” түсігінің анықтамасы мен мазмұны. Адамзат ұйымдасу иерархиясының деңгейлері. “Индивид”, “субьект”, “тұлға”, “даралық” түсініктерінің өзара байланысы. Саяси тұлға құрылымы: қабілеттер, темперамент, мінез.

Тұлғадағы әлеуметтік пен биологиялықтың өзара байланысы. Биологиялық, әлеуметтік және психикалықтардың өзара әрекеттесу мәселесі. К.К.Платоновтың тұлға құрылымы концепциясы. А.Н.Леонтьевтің құрылымдық ықпалы. А.В.Петровскийдің тұлға концепциясы. Б.Г.Ананьев еңбектеріндегі тұлға мәселесі. Б.Ф.Ломовтың тұлғаны зерртеудегі комплекстік ықпалы. Саяси қиялдың даралық ерекшеліктері мен дамуы. Адамдардың арасындағы олардың саяси қиял дәрежесі мен саяси елестетулер түрі бойынша айырмашылығы. Саяси қиялдың даму дәрежесі бойынша сипаты. Саяси қиялдың негізгі типтері. Саяси қиялдың даму сатылары. Саяси қиял дамуының даралық айырмашылықтары.

Саяси тұлғаның кәзіргі күнгі теориялары. Монарх, суперпрезидент, автократ, демократ, радикал, солшыл, оңшыл, реформист. Тұлғаның кәзіргі күнгі психологиялықтеоияларының классификациясы және оның негізі. Тұлға теорияларының үш типі: психодинамикалық, социодинамикалық және интеракционистік. Тұлға қырлары теориясы. Фрейдим және неофрейдизм. Тұлғаның гуманистік теориясы. әлеуметтік үйрену теориясы. Феноменологиялық ықпал. А.Н.Леонтьевтің тұлға концепциясы.

Әрбір шиеленіс құрылымға ие. Кез-келген щиеленісте технологиялық немесе ұйымдастыру қиындықтарымен байланысты немесе еңбеақымен, т.с.с. шиеленіс обьектісі болады.

Шиеленістің екінші құрылымдық бөлшегі - мақсат, оған қатысушылардың олардың көзқарастары мен сенімдерінен, материалдық және рузани мүдделерінен туындаған субъективтік себебі.

Ары қарай шиеленіс оппонен­т болуын, оған қатысушы нақты адамдар болуын талап етеді.

Ең соңында, кез-келген шиеленісте оның қақтығысқа әкелген. Көп ретте дасырын, нақты себебін табу қажет.

Аталған шиеленістің барлық құрылымдары жұмыс істеп тұрғанда шиеленісті тоқтату немесе шешу мүмкін болмайды. Күшпен тоқтату немесе шиеленістің тараптарын көндіруге тырысу шиеленістің одан әрі өсіп, кеңейіп, оған басқа да адам, топ, ұйым ретіндегі субъектілер тартылуына әкеледі.

Сондықтан шиеленіс құрылымындағы бір бөлшекті жоюға ұмтылу керек. Шиеленіс өзінің ерекшелігі мен көпқырлылығына қарамастан, оның жүру, өту процесін ортақ:

• қарама-қарсы құндылықтар, нормалар, бағалылықтар әлеуеті қалыптасу кезеңі;

• әлеуетті шиеленістің шынайы немесе оған қатысушылардың өзінің мүдделрін шын мәнінде немесе жасанды ұғыну арқылы шиеленіске өту кезеңі;

• шиеленсі іс-әрекет кезеңі;

• гиеленісті алып тастау немесе шешу кезеңі.

Шиеленісті шешу – шиеленіске қатсушылардың мүддесн ауысытру немесе шиеленістің бір немесе екі құрылымын жою арқылы жүзеге асырылады.

Шиеленісті басқару — шиеленісті тудырған себепті жою немесе шиеленіске қатысуышылардың көңіл-күйін реттеу.

Шимеленісті басқарудың басқа да көптеген түрлері мен әдіс-тәсілдері бар. Оларды ірілендіріп көрсеткенде, оларды әрқайсысы өз қолданыс аясы бар топтар ретінде көрсетуге болады:

• жеке адам аралық немемсе жеке адамға әер ету әдісі;

• құрылымдық немемсе ұйымдық шиеленісті алып тастау әдісі

• тұлғалар арасындағы немесе шиеленістегі стиль әдісі;

• келісімдер;

• қайтарма агрессивті іс-әрекет. Бұл әдістерді басқа әдістер өзін-өзі ақатамаған жағдайда, өте қажетті жағдайда қолданады.

Тұдғалар арасындағы шиеленіс- шешу әдісі тұлғаның өзінің қажеттілігін, мүддесін негіздеп дәлелді қорғай алуында, басқа адамның тұрғысынан келіспеушілік тудырмайтындай етіп жеткізе алуында. Бірқатар авторлар «мен-мазмұнды сөзді» басқа адамға оның намысына тимейтіндей етіп, кіналамай, талап етпей жеткізе алу өнерін айтады. Мұнда сөз шиеленіс пәніне бағытталуы дұрыс.

Бұл позиция тұлғаға қарсыласын жауына айналдырмай позицисын ұстап тұруға мүмкіндік береді. «Мен-сөз» кез-келген жағдайда пайдалы,әсіресе, қарсыласың ашуланып, тынышсызданып тұрғанда ол әсіресе тиімді. Бұл тұрғыдан шиеленісті шешу ерекше дағдыны қажет етеді. «Мен-сөз» бұл жағдайда коршаған ахуалға байланысты құрылады. Адам өзінің сөзін басқа адамға айтқысы келетін мәтінге құрып, өз сөзінде оның шамына тиіп, намысын оятатындай сөз айтпай, оның шабуылға шықпауын қадағалауы керек.

Мысал, сіз ертеңгісін жұмысқа келгенде, өз үстеліңіздің үстіндегі заттардың бәрінің орнын ауыстырып тұрғанын көресіз. Қызметтестеріңіздің ашуын шақырып, шамына тимес үшін, сіз: «мен үстелімнің үстіндегі заттарды ауыстырғанды қаламаймын. Бұл мені шамдандандырады. Мен ертеңгісін де өз үстелімнің үстінде тұрған заттардың кеше қалдырғанымдай тәртіпте тұрғанын қалаймын» дейсіз.

Мен деп басталатын жариялау оқиғадан, индивидтің оған реакциясынан тұлғаның қажеттіліігінен тұрады.

2. Саяси риториканың пайда болуының теоретикалық мәселелері. Сөйлеудің туа берілген және жүре қалыптасқан құрылымдарының ара қатынасы. Үйрену теориясы. Н.Хомскийдің арнайы нышандар теориясы. Ж.Пиаженің когнитивті теориясы. Л.С.Выготсктий теориясы. Ойлау мен сөйлеудің өзара қатынас мәселесі.

Саяси психологияда өте тиімді әдіс case-studies. Кездейсоқтық бірегей жағдай болуымен қатар, мысалы, Кинг, Кеохан, и Верба (1994) жүргізгендей соғыс алаңындағы соғыстың бомау немесе туындау байланысын зерттейтін эксперимент объектісі болуы да мүмкін. Немесе алғашқы жағдайдағыдай, тарихи және географиялық жағдайдағы «Мюнхень келісімі» немесе Совет Одағының Ауғаныстанға соғыс ашуы тәрізді уникалдық оқиға болуы да мүмкін. Тиісінше «case» термині сонда эмипирикалық зерттеуге әрқайсысы маңызды болатын әртүрлі мәнге ие болады. Мысалы, Орум және басқалар (1991) case-studyді «терең, жекелеген әлуеметтік құбылыста сапалық әдістерді қолданатын көп өлшемді зерттеулер» деп көрсетті.

Лейпхарт (1971, 1975) case-studyді салыстырмалы зерттеумен тығыз байланыстағы эксперименталдық және статистикалық әдістерден басқаша әдіс деп бағалады.

Джордж мен Маккеон (1985) case-study себепті зерттеу үшін объектінің ішіне үңілетінін көрсетті. Ян (1994) case-studyді шынайы өмірдегі заманауи құбылысты зерттейтін, әсіресе құбылыс пен мәтіннің арақатынасы анықталған оқиғаларда тиімді қолданылатын эмпирикалық зерттеу ретінде көрсетті. Дегенмен, «оқиға», «case-study», немесе «кездейсоқтық» (Ragin и Becker, 1992) әдісі арасында бұл терминдердің бір-біріне толықтай сәйкес келмейтінін де көреміз. Сондықтан зерттеу тәсілі ретінде жаңадан қолдана бастағаннан оның терминдік сәйкестігін нақтылап алу дұрыс.

Саяси психологияның тұрақты зерттеу рәсімі ретінде эксперимент – лабораториялық немесе табиғи түрде өзін-өзі жан-жақты көрсетті. Осы эксперименталдық зерттеудің нәтижесінде саяттағы адамның іс-әрекет заңдылықтарының теориялық жағдайлары алынды. Тверски және Канеман дәрежесі жоғары тәуекелден алыс жүру тән екенін көрсетті.

С. Милгрэмнің атақты тәжірибесі эксперимент жүргізушінің «ғылыми» атағы танымалдығына байланысты тәжірибеге қатысушы өзінен барлық жауапкершілікті зерттеушіге аударып аса қатігездікке де бара алатынын көрсетті.

С. Ласка мен К. Джадда (1988 г.) эсперименттері сарапшылардың кандидаттарға мамандықтары сәйкес еместерге қарағанда аса алшақ бағалаулар бере алатындығын көрсетті. Қатардағы азаматтар саясаткерлерді бағалағанда, олардың саясатта не істеп, не аяқтағаны туралы емес, сайлау алдында алған сипаттарын жетекшілікке алатындығы белгілі болды.

Саяси психологияда осындай жекелеген зерттеулерден басқа саяси мінез-құлыққа, іс-әрекетке, адамның саналы және санадан тыс құрылымдарына түзету (коррекциялық) әсерінің кең таралған әдісі бар.

Саяси кеңес беру психологиясы саяси жетекшінің қызметінің психодиагностикасынан басталады. Саясаткердің бұқаралық имиджінің талданып, түзетуін, оның кең ауқымды электорат пен өзінің аппаратының қызметкерлері мен жақтастарымен араласуын әзірлейтін саяси кеңесшілер. Саясаткермен мұндай жұмыс саяси психологтан саяси тренинг әдістерін меңгеруді, «паблик рилейшнз» шараларына қатысуды.

Тиімді саяси коммуникация жөніндегі кеңестерді әзірлеу жобаларына қатысуды талап етеді. Саяси психологтың жұмыс аясын қарастырғанда ISPP өзінің мүшелеріне осы саладағы жұмыс асын реттейтін арнайы этикалық кодекс әзірлегеніне тоқталып өту керек.

Саяси психолог кез-келген мезетте жарылатын немесе ырық бермей кетуі мүмкін пациентпен істес болатын психолог дәрігер тәрізді, сонымен қатар ол да өзінің клиенттерінің мәліметтерін жария етпей, тіпті оның келісімінсіз аты-жөнін де айтпауға міндетті. Себебі кез-келген адамның репутациясына кедергі келтіру немесе қатер төндіруі мүмкін. Мейлі, ол хабар ғылыми тұрғыда болса да, саяси психологияда да жоғары дәрежедегі этикаға жат құбылыс болып саналады. Қолданбалы саяси ортада олардың мүшелері ғылыми қызметті бөліп қарауға мүдделі.

3. Саяси тұлғаның кәзіргі күнгі теориялары. Монарх, суперпрезидент, автократ, демократ, радикал, солшыл, оңшыл, реформист. Тұлғаның кәзіргі күнгі психологиялықтеоияларының классификациясы және оның негізі. Тұлға теорияларының үш типі: психодинамикалық, социодинамикалық және интеракционистік. Тұлға қырлары теориясы. Фрейдим және неофрейдизм. Тұлғаның гуманистік теориясы. әлеуметтік үйрену теориясы. Феноменологиялық ықпал. А.Н.Леонтьевтің тұлға концепциясы.

Әрбір шиеленіс құрылымға ие. Кез-келген щиеленісте технологиялық немесе ұйымдастыру қиындықтарымен байланысты немесе еңбеақымен, т.с.с. шиеленіс обьектісі болады.

Шиеленістің екінші құрылымдық бөлшегі - мақсат, оған қатысушылардың олардың көзқарастары мен сенімдерінен, материалдық және рузани мүдделерінен туындаған субъективтік себебі.

Ары қарай шиеленіс оппонен­т болуын, оған қатысушы нақты адамдар болуын талап етеді.

Ең соңында, кез-келген шиеленісте оның қақтығысқа әкелген. Көп ретте дасырын, нақты себебін табу қажет.

Аталған шиеленістің барлық құрылымдары жұмыс істеп тұрғанда шиеленісті тоқтату немесе шешу мүмкін болмайды. Күшпен тоқтату немесе шиеленістің тараптарын көндіруге тырысу шиеленістің одан әрі өсіп, кеңейіп, оған басқа да адам, топ, ұйым ретіндегі субъектілер тартылуына әкеледі.

Сондықтан шиеленіс құрылымындағы бір бөлшекті жоюға ұмтылу керек. Шиеленіс өзінің ерекшелігі мен көпқырлылығына қарамастан, оның жүру, өту процесін ортақ:

• қарама-қарсы құндылықтар, нормалар, бағалылықтар әлеуеті қалыптасу кезеңі;

• әлеуетті шиеленістің шынайы немесе оған қатысушылардың өзінің мүдделрін шын мәнінде немесе жасанды ұғыну арқылы шиеленіске өту кезеңі;

• шиеленсі іс-әрекет кезеңі;

• гиеленісті алып тастау немесе шешу кезеңі.

Шиеленісті шешу – шиеленіске қатсушылардың мүддесн ауысытру немесе шиеленістің бір немесе екі құрылымын жою арқылы жүзеге асырылады.

Шиеленісті басқару — шиеленісті тудырған себепті жою немесе шиеленіске қатысуышылардың көңіл-күйін реттеу.

Шимеленісті басқарудың басқа да көптеген түрлері мен әдіс-тәсілдері бар. Оларды ірілендіріп көрсеткенде, оларды әрқайсысы өз қолданыс аясы бар топтар ретінде көрсетуге болады:

• жеке адам аралық немемсе жеке адамға әер ету әдісі;

• құрылымдық немемсе ұйымдық шиеленісті алып тастау әдісі

• тұлғалар арасындағы немесе шиеленістегі стиль әдісі;

• келісімдер;

• қайтарма агрессивті іс-әрекет. Бұл әдістерді басқа әдістер өзін-өзі ақатамаған жағдайда, өте қажетті жағдайда қолданады.

Тұдғалар арасындағы шиеленіс- шешу әдісі тұлғаның өзінің қажеттілігін, мүддесін негіздеп дәлелді қорғай алуында, басқа адамның тұрғысынан келіспеушілік тудырмайтындай етіп жеткізе алуында. Бірқатар авторлар «мен-мазмұнды сөзді» басқа адамға оның намысына тимейтіндей етіп, кіналамай, талап етпей жеткізе алу өнерін айтады. Мұнда сөз шиеленіс пәніне бағытталуы дұрыс.

Бұл позиция тұлғаға қарсыласын жауына айналдырмай позицисын ұстап тұруға мүмкіндік береді. «Мен-сөз» кез-келген жағдайда пайдалы,әсіресе, қарсыласың ашуланып, тынышсызданып тұрғанда ол әсіресе тиімді. Бұл тұрғыдан шиеленісті шешу ерекше дағдыны қажет етеді. «Мен-сөз» бұл жағдайда коршаған ахуалға байланысты құрылады. Адам өзінің сөзін басқа адамға айтқысы келетін мәтінге құрып, өз сөзінде оның шамына тиіп, намысын оятатындай сөз айтпай, оның шабуылға шықпауын қадағалауы керек.

Мысал, сіз ертеңгісін жұмысқа келгенде, өз үстеліңіздің үстіндегі заттардың бәрінің орнын ауыстырып тұрғанын көресіз. Қызметтестеріңіздің ашуын шақырып, шамына тимес үшін, сіз: «мен үстелімнің үстіндегі заттарды ауыстырғанды қаламаймын. Бұл мені шамдандандырады. Мен ертеңгісін де өз үстелімнің үстінде тұрған заттардың кеше қалдырғанымдай тәртіпте тұрғанын қалаймын» дейсіз.

Мен деп басталатын жариялау оқиғадан, индивидтің оған реакциясынан тұлғаның қажеттіліігінен тұрады.

6 билет

1. Саяси қабылдаудың жалпы сипаттамасы. Қабылдау түсінігі. Саяси түйсік пен саяси қабылдаудың өзара байланысы. Қабылдау заттардың тұтастай бейнеленуі ретінде. Бейнелерді тану теориясы. Қабылдау күрделі перцептивті процесс ретінде.

Қабылдаудың негізігі қасиеттері мен түрлері – саяси қабылдау алғытүрі ретінде. Қабылдаудың негізгі қасиеттері: заттылық, тұтастық, құрылымдық, мағыналық, апперцепция, белсенділік. Апперцепция құүбылысы. Қабылдау иллюзиясы жайлы түсінік. Қабылдаудың мәнділігі. Қабылдаудың негізгі классификациясы. Модальдылық бойынша классификациялау. Материяның тіршілік ету формасы бойынша классификациялау: кеңістік, уақыт және қозғалыс

Қазіргі саяси психология ғылымында жан-жақты қарау мен плюралистік зерттеу әдістемелік негіздің принципі болып отыр. Саяси психологиятәрізді ғылымға бұл аса қажетті саяси шарт екені белгілі. Бұл принцип нақты зерттеулерде психологиялық тестілермен қатар , әлеуметтік сауалнамалар, сарапшылардың бағалу әдісі мен психолингвистикалық әдістерді қатар қолдануға мүмкіндік береді. Екінші жағынан бұл адамның саяси мінез-құлқындағы көпжақтылықты ашуға мүмкіндік беріп саяси психологияның өрісін кеңейтеді. Әрине, нақты зерттеу жұмысының объектісі оны зерттеудің адекватты әдістерін тартуды талап етеді.

Бұқараның саяси іс-әрекетін зерттеуде статистикалық мәліметтерді талдау, салмақты мәліметтердің санын математикалық өңдеуден өткізу арқылы жалпы сауалнаманың берілгенін зерттеу тәрізді, фокусталған интервью немесе фокус-топ тәрізді зерттеу тәсілдерін қолдануды қажет етеді. Мысалы сайлау алды кампанияларын әзірлеу барысында сайлау округының паспортын әзірлеу тетігін туындатты.

Саяси әлеуметтанушылар мен саяси психологтар нақты сайлау округының сайлаушыларының негізгі психологиялық және әлеуметтік типін суреттейді. Округте бірнеше жыл бойы көзделген зерттеу жүргізілсе, нәтижесі аса дәл болады.

Саясаткер сайлаушының тереңдегі және қозғалысы көрінбейтін ұстанымдарымен қатар, оның көңіл-күйінің жағдайға қарай өзгеруінен де хабардар болады. Саяси психологтардың құралы ретінде қазір тобырдың саяси бағдарының қозғалысын зерттеудің арнайы компьютерлік әдістемелік бағдарламасы әзірленді.

Ең қымбат жобалардың бірі Р. Инглхарт пен П. Абрамсонның әлемнің әралуан саяси жүйедегі 49 елінің саяси құндылықтарының қозғалысын талдау мақсатында әзірленген жоба. Тобырдың әртүрлі мінезі мен әрекетін зерттеу әлеуметтік зерттеу техникасына жақын тәрізді болып көрінгенімен, зерттеу құбылысынң мазмұны оны зерттеуде психологиялық феноменнің құралын қажет етеді. «аяқталмаған сөйлем» әдісіндей жобалық әдістемелік пен ассоциативтік әдісті қажет ететін осындай зертетулер саяси психологияның аса даулы әдістемелік негізін құрайды.

Саяси көсбашыны қабылдауды зерттеу туралы еңбектерінде О. Здравомыслов пен М. Арутюнян Ресей Федерациясы мен Франциядағы құқықты зерттей отырып, саясаткерлерді жануарлармен, гүлмен, иіспен, әдеби кейіпкермен салыстыра зерттеп, электораттың жасырын стереотиптерін анықтаған. Бұл әдістер шын мәнінде, электоралдық кезеңде, бұқаралық саяси бағдар беруде, саяси мәдени құндылықтарды таратуда жақсы нәтиже береді. Бірақ көрсетілген зерттеу феномендері басқа әдістерді қолдану арқылы зерттеуде де нәтиже береді. Мысалы, психобиографиялық зерттеу әдісі кез-келген саясаткердің қандай саяси мәдениет өкілі екенін көрсетуп бере алады.

Бетти Глэдтің американдық саясаткер Ч. Хьюз туралы еңбегінде оның бірінші дүниежүзілік соғыстан соңғы американдық изолюционистік көңіл-күй өкілі екені дәлелденген. Саяси ойлау мен саяси сана феномені негізінен әлеуметтік психология әдістерімен зерттелетінін айттық. Негізінен оның когнитивтік әдісінің көмегімен зерттелген объекті туралы мәлімет контент-талдау әдісінің әртүрлі модификацияларының көмегімен өңделеді. Мысалы, Д. Уинтер, М. Херманн әріптестерімен бірге Дж. Буш пен М. Горбачевтің сөйлеу мәтініндегі когнитивтік сипатты айыру үшін зерттеді.

Уинтер және оның әріптестері: «психологтар өздері ешқашанда кездеспеген адамдарын қалай зерттей алады: арақашықтықтан жеке тұлғаның пиғылы мен ниетін және басқа жекелеген сипаттарын бейнелейтін психологиялық әдістер алдыңғы жылдары көптеп әзірленіп, қордаланды. Жүйелі контент-талдау, интервью, спонтандық вербалдық материалдар негізінде қазір психологтар алшақта тұрып та жеке тұлғаның саяси сипатын жасай алады» деп жазды.

Бұл технологиялар көбіне, саяси көсбасшының жинақы образында, мысалы, сыртқы саяси бағдарды божамдау мен күш көрсетуге бейімдігін зерттеуде қолданылды. Бірақ кейбір жағдайда, дистанттық технологиялар жекелеген көсбасшылардың жүйелі саяси портретін әзірлеуде қолданылды: Херманн Рональд Рейганның және сириялық көсбасшы Хафеза Аль-Ассадтың ниеті мен басқа да жеке мінездемесін зерттеді, Уокер Вудро Вильсонның жеке операциялық кодын зерттеді; Уайнтрауб соңғы жеті американдық президенттердің вербалдық қасиеттерін зерттеді; Уинтер мен Карлсон Ричард Никсонның алғашқы инагурациялық сөзінің мәтініндегі ниет себебін оның қызметтік өсу жолындағы біраз келеңсіз оқиғаларды түсіндірумен, сонымен қатар, осы көрсеткіштерді Никсонның көпшіліктегі және жеке өміріндегі басқа да мінезінің негізінде жүйелеуге ұмтылды. Жинақтап алғанда бұл әдістерді ниет пен себепті зерттеу, когнитивтілік, стилділік пен жеке сапалық, қорғаныстағы әртүрлі мінез-құлықты зертету әдістеріне бөлуге болады.

2.

3. Саяси ойлау табиғаты және негізгі түрлері. Ойлаудың негізгі сипаттамалары. Ойлау және интеллектуалдық процесстердің ассоциатитвті ағымы. Ойлау мен сөйлеудің өара байланысы. Л.С.Выготский бойынша ойды сөзбен жеткізу процессі. Ойлаудың классификациясы: теоретикалық және практикалық.. Ойлаудың негізігі түрлерінің ерекшеліктері: түсініктік, бейнелік, көркем-бейнелік, көркем-әрекеттік. Саяси ойлау табиғаты және негізгі түрлері.

Ойлаудың негізгі формалары. Түсінік. Жалпы және жекеленген түсініктер. Түсініктерді игеру процессі. Түсінікті игеруге ықпал ететін факторлар. Саналау және түсіну. Түсіну ерекшеліктері. Ой тұжырымдау ойлаудың ең жоғары формасы ретінде.

Сөйлеудің жалпы сипаттамасы. Сөз және тіл. Тілдің лексикалық, грамматикалық және фонетикалық құрамы. Сөз және оның мағынасы. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас процессі ретінде. Сөздің эмоциялық-мәнерлік жағы. Сөйлеудің филогенезде дамуы. Клмплекстік кинестикалық сөйлеу, қол арқылы кинестикалық сөйлеу, дыбыстық сөйлеу және полисемантизм, жазбаша сөз.

7билет

Саяси ойлау табиғаты және негізгі түрлері. Ойлаудың негізгі сипаттамалары. Ойлау және интеллектуалдық процесстердің ассоциатитвті ағымы. Ойлау мен сөйлеудің өара байланысы. Л.С.Выготский бойынша ойды сөзбен жеткізу процессі. Ойлаудың классификациясы: теоретикалық және практикалық.. Ойлаудың негізігі түрлерінің ерекшеліктері: түсініктік, бейнелік, көркем-бейнелік, көркем-әрекеттік. Саяси ойлау табиғаты және негізгі түрлері.

Ойлаудың негізгі формалары. Түсінік. Жалпы және жекеленген түсініктер. Түсініктерді игеру процессі. Түсінікті игеруге ықпал ететін факторлар. Саналау және түсіну. Түсіну ерекшеліктері. Ой тұжырымдау ойлаудың ең жоғары формасы ретінде.

Сөйлеудің жалпы сипаттамасы. Сөз және тіл. Тілдің лексикалық, грамматикалық және фонетикалық құрамы. Сөз және оның мағынасы. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас процессі ретінде. Сөздің эмоциялық-мәнерлік жағы. Сөйлеудің филогенезде дамуы. Клмплекстік кинестикалық сөйлеу, қол арқылы кинестикалық сөйлеу, дыбыстық сөйлеу және полисемантизм, жазбаша сөз.

2. Зейін туралы түсінік. Зейін психикалық феномен ретінде. Зейіннің негізгі сипаттамалары. Зейін және сана. Зейіннің физиологиялық механизмдері мен бағдарлаушы рефлекс. Н.Н.Лнге бойынша зейін теорияларын классификациялау. Т.Рибоның зейін теориясы. П.Я.Гальпериннің зейін концепциясы. Д.Н.Узнадзенің ұстаным концепциясы және зейін.

Зейіннің негізгі түрлері. Ырықсыз зейін және оны тудырушы факторлар. Ырықты зейін ерекшеліктері. Ырықты зейіннің әлеуметтік факторлары. Ырықтан кейінгі зейін. Зейін қасиеттерінң ерекшеліктері. Зейін тұрақтылығының психофизиологиялық сипаттамалары және оның негізгі шарттары. Зейін тұрақтылығын зхерттеу әдістері. Зейіннің ауспалылығы мен көлемі. Зейін көлемін зерттеу әдістері. Жасанды және шынайы салғырттық.

3. Тұлға” түсігінің анықтамасы мен мазмұны. Адамзат ұйымдасу иерархиясының деңгейлері. “Индивид”, “субьект”, “тұлға”, “даралық” түсініктерінің өзара байланысы. Саяси тұлға құрылымы: қабілеттер, темперамент, мінез.

Тұлғадағы әлеуметтік пен биологиялықтың өзара байланысы. Биологиялық, әлеуметтік және психикалықтардың өзара әрекеттесу мәселесі. К.К.Платоновтың тұлға құрылымы концепциясы. А.Н.Леонтьевтің құрылымдық ықпалы. А.В.Петровскийдің тұлға концепциясы. Б.Г.Ананьев еңбектеріндегі тұлға мәселесі. Б.Ф.Ломовтың тұлғаны зерртеудегі комплекстік ықпалы.

Саяси тұлғаның кәзіргі күнгі теориялары. Монарх, суперпрезидент, автократ, демократ, радикал, солшыл, оңшыл, реформист. Тұлғаның кәзіргі күнгі психологиялықтеоияларының классификациясы және оның негізі. Тұлға теорияларының үш типі: психодинамикалық, социодинамикалық және интеракционистік. Тұлға қырлары теориясы. Фрейдим және неофрейдизм. Тұлғаның гуманистік теориясы. әлеуметтік үйрену теориясы. Феноменологиялық ықпал. А.Н.Леонтьевтің тұлға концепциясы.

Әрбір шиеленіс құрылымға ие. Кез-келген щиеленісте технологиялық немесе ұйымдастыру қиындықтарымен байланысты немесе еңбеақымен, т.с.с. шиеленіс обьектісі болады.

Шиеленістің екінші құрылымдық бөлшегі - мақсат, оған қатысушылардың олардың көзқарастары мен сенімдерінен, материалдық және рузани мүдделерінен туындаған субъективтік себебі.

Ары қарай шиеленіс оппонен­т болуын, оған қатысушы нақты адамдар болуын талап етеді.

Ең соңында, кез-келген шиеленісте оның қақтығысқа әкелген. Көп ретте дасырын, нақты себебін табу қажет.

Аталған шиеленістің барлық құрылымдары жұмыс істеп тұрғанда шиеленісті тоқтату немесе шешу мүмкін болмайды. Күшпен тоқтату немесе шиеленістің тараптарын көндіруге тырысу шиеленістің одан әрі өсіп, кеңейіп, оған басқа да адам, топ, ұйым ретіндегі субъектілер тартылуына әкеледі.

Сондықтан шиеленіс құрылымындағы бір бөлшекті жоюға ұмтылу керек. Шиеленіс өзінің ерекшелігі мен көпқырлылығына қарамастан, оның жүру, өту процесін ортақ:

• қарама-қарсы құндылықтар, нормалар, бағалылықтар әлеуеті қалыптасу кезеңі;

• әлеуетті шиеленістің шынайы немесе оған қатысушылардың өзінің мүдделрін шын мәнінде немесе жасанды ұғыну арқылы шиеленіске өту кезеңі;

• шиеленсі іс-әрекет кезеңі;

• гиеленісті алып тастау немесе шешу кезеңі.

Шиеленісті шешу – шиеленіске қатсушылардың мүддесн ауысытру немесе шиеленістің бір немесе екі құрылымын жою арқылы жүзеге асырылады.

Шиеленісті басқару — шиеленісті тудырған себепті жою немесе шиеленіске қатысуышылардың көңіл-күйін реттеу.

Шимеленісті басқарудың басқа да көптеген түрлері мен әдіс-тәсілдері бар. Оларды ірілендіріп көрсеткенде, оларды әрқайсысы өз қолданыс аясы бар топтар ретінде көрсетуге болады:

• жеке адам аралық немемсе жеке адамға әер ету әдісі;

• құрылымдық немемсе ұйымдық шиеленісті алып тастау әдісі

• тұлғалар арасындағы немесе шиеленістегі стиль әдісі;

• келісімдер;

• қайтарма агрессивті іс-әрекет. Бұл әдістерді басқа әдістер өзін-өзі ақатамаған жағдайда, өте қажетті жағдайда қолданады.

Тұдғалар арасындағы шиеленіс- шешу әдісі тұлғаның өзінің қажеттілігін, мүддесін негіздеп дәлелді қорғай алуында, басқа адамның тұрғысынан келіспеушілік тудырмайтындай етіп жеткізе алуында. Бірқатар авторлар «мен-мазмұнды сөзді» басқа адамға оның намысына тимейтіндей етіп, кіналамай, талап етпей жеткізе алу өнерін айтады. Мұнда сөз шиеленіс пәніне бағытталуы дұрыс.

Бұл позиция тұлғаға қарсыласын жауына айналдырмай позицисын ұстап тұруға мүмкіндік береді. «Мен-сөз» кез-келген жағдайда пайдалы,әсіресе, қарсыласың ашуланып, тынышсызданып тұрғанда ол әсіресе тиімді. Бұл тұрғыдан шиеленісті шешу ерекше дағдыны қажет етеді. «Мен-сөз» бұл жағдайда коршаған ахуалға байланысты құрылады. Адам өзінің сөзін басқа адамға айтқысы келетін мәтінге құрып, өз сөзінде оның шамына тиіп, намысын оятатындай сөз айтпай, оның шабуылға шықпауын қадағалауы керек.

Мысал, сіз ертеңгісін жұмысқа келгенде, өз үстеліңіздің үстіндегі заттардың бәрінің орнын ауыстырып тұрғанын көресіз. Қызметтестеріңіздің ашуын шақырып, шамына тимес үшін, сіз: «мен үстелімнің үстіндегі заттарды ауыстырғанды қаламаймын. Бұл мені шамдандандырады. Мен ертеңгісін де өз үстелімнің үстінде тұрған заттардың кеше қалдырғанымдай тәртіпте тұрғанын қалаймын» дейсіз.

Мен деп басталатын жариялау оқиғадан, индивидтің оған реакциясынан тұлғаның қажеттіліігінен тұрады.

8билет

1. Саяси психология мемлекеттік институттармен, реформалар және төнкерістердің қатынасымен, егемендіктің іске асырылуының механизмдермен, конструкциялармен немесе билік құқықтарын таратумен айналыспайды. Оның пәні – саяси үрдістерге қатыстырылған адамның ойлары және сезімдері (сонын ішінде оның еркі және қалауынан басқа). Саяси психология адамдардың саяси құбылыстарды қалай бағалайтынын, неге назарын аударатынын, ал нені байқамайтынын немесе нем құрайлылық танытатынын, осымен қызығады, ал бұл саяси ұмтылыстардың күшін және олардың субъективті бағытын, біздің жанымызда қалай саяси оттар туындайтының және керісінше, неліктен біз кей жағдайларда өте маңызды саяси оқиғаларға салқын қанды болатынымызды анықтайды.

Соңғы онжылдық ішінде ресей қоғамында терең сапалық өзгерістер жүрді.Қоғамдық құрылым және әлеуметтік түзілім өзгерді, әлеуметтік тіршіліктің идеялармен формалары кең таралым алды. Демократиялық реформалар үрдісі. Кезінде біздің өмірге бұрын таныс емес саяси ұғымдар мен құбылыстар кірді: демократиялық құндылықтар, еркін сайлаулар, плюрализм, саяси бәсекелестік, көппартиялық, РR – технологиялар және т.б.