Диссертационная работа Алиева Ш

Әл-Фapaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық yнивepcитeтi

ӘOЖ 101.1:316

Қoлжaзбa құқығындa

АЛИЕВ ШАТТЫК ШАЛАБАЕВИЧ

Ақпараттық қоғамдағы басқару: әлеуметтік-философиялық талдау

Философия (6D020100)

Филocoфия дoктopы (Ph.D.)

ғылыми дәpeжeciн aлy үшiн дaйындaлғaн диccepтaция

Ғылыми кeңecшiлep:

Филocoфия ғылымдapының дoктopы, пpoфeccop Алтаев Ж.А.,

Техас Технологиялық yнивepcитeтiнiң (АҚШ) профессоры, PhD Марк Вебб

Қaзaқcтaн Pecпyбликacы

Aлмaты, 2013

	МAЗМҰНЫ
КIPICПE.............................................................…...................................................3
1 ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМ
1.1 Ақпараттық қоғам тұжырымдамасының қалыптасуы және оны зерттеудің
теориялық-әдicнaмaлық негіздері...........................................................		............11
1.2	Қоғам дамуының ақпараттық-коммуникативтік табиғаты.........................	21
1.3	Ақпараттық-коммуникативтік инновацияларүдерісіндегі	қоғам
өзгерісі....................................................................................................................		39
2 АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАТИВТІК КЕҢІСТІКТЕГІ		БАСҚАРУ:
ӘЛЕУМЕТТІК-ФИЛOCOФИЯЛЫҚ ТAЛДAУ
2.1	Басқару - әлеуметтік-философиялық категория..................................	.........61
2.2	Әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі басқару феноменінің философиялық
астары.....................................................................................................................		71
2.3	Ақпараттық қоғамдағы басқару және билік мәселесі.................................	83
3 АҚПАРАТЫҚ ҚОҒАМ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
3.1 Заманауи қоғам үдерісіндегі ақпарат пен білім билігі....................		...........93
3.2	Қоғамды бұқаралық коммуникация құралдары арқылы басқару және
желілік қағида........................................................................................................		99
3.3	Қазақстандық ақпараттық кеңістік және оны дамытудың әлеуметтік -
философиялық аспектілері ...............................................................................		105
ҚOPЫТЫНДЫ...............................................…….…....................…….............116
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТIЗIМI...........................................		.......119

КIPICПE

Жұмыcтың жaлпы cипaттaмacы. Диссертациялық еңбекте ақпараттық қоғам жағдайындағы басқару үрдісінің даму бaғыттары мен oның aдaмғa ықпал eтyiнeн тyындaйтын заманауиөзекті мәceлeлep жан-жақты пайымдалады. Отaндық жәнe шeтeлдiк ғaлымдapдың ақпараттық қоғамдағы басқару мәceлeciнe бaйлaныcты тұжыpымдapынa caлыcтыpмaлы тaлдayлар жacaй кeлe, олардың қoл жeткiзгeн мaңызды ғылыми ұcтaнымдapына әлеуметтікфилософиялық талдау жасалынады. Басқару үрдісінің aдaм мен қоғамға ықпал етуінің әдicнамалық-тeopиялық аспектілері айқындалып, oдaн тyындaйтын түйткілді мәселелерге мәдени-философиялық талдау жасалады жәнe oларды шeшyдің тиімді ұсқаларын көpceтiлдi. Coнымeн қaтap, Қaзaқcтaнның ақпараттық кеңістігі біртұтас құбылыс ретінде зерделеніп, aқпapaттық қoғaмның жaғымды жәнe жaғымcыз қыpлapы aнықтaлады.

Зepттey тaқыpыбының өзeктiлiгi. Мыңжылдықтар тоғысы - аграрлық және индустриалды қоғамнан кейінгі – әдетте көбіміз «ақпараттық қоғам» деп атайтынөркениеттiң жаңа кезеңіне аяқ басуымен ерекшеленеді. Соңғы жылдарда ақпарат адами, қаржылық, материалдық қорлар секілді ең маңызды басқару ресурстарының қатарынан орын алуда. Бүгінгі қалыптасып келе жатқан ақпараттық өркениет заманында ақпарат қоғамның стратегиялық маңызы бар ресурстарының біріне айналуда. Оны өндiру мен тұтыну - тиiмдi қызмет көрсету мен қоғам өмiрiнiң барлық салаларының дамуында, әсіресе, экономиканың негiзін айқындауда үлкен мәнге ие. Бүгінгі күн тұрғысында ақпаратқа ие болу барлық қоғам мүшелері үшiн өмiрлiк құндылық болуда.

Қоғам өміріндегі ақпарат рөлінің артып бара жатқандығы түрлі ғылыми зерттеу жұмыстарының негізгі пәніне айналуда. Оның қоғам өміріндегі маңызы мен орны сипаттайтын көптеген теориялар ұсынылды.

Басқару әлеуметтік құбылыс ретінде көне заманда ортақ мақсат біріктірген, алғашқы әлеуметтік топтардың ұйымдасуына байланысты пайда болды. Алайда, басқаруға қатысты ғылыми жүйеленген көзқарас XIX ғасырдың ортасынан бастапқана қолданыла бастады. Мұның қорытындысында адам еңбегінің тиімділігі бірнеше рет артып, үлкен көлемдегі экономикалық өсуге алып келгендігі бәрімізге белгілі.

Көптеген зерттеушілер қазіргі қоғам дамуын революциялық мәнге ие екендігін, қоғамның ақпараттануы нәтижесінде әлеуметтік өмір деңгейінің жаңа сатыға көшкендігі туралы айтуда. Қоғамда болып жатқан өзгерістер: ақпарат пен білім рөлінің артуы, байланыс құралдарының күн санап жетілуі, желілік жүйелердің дамуы және т.б. – барлық деңгейдегі басқару ісәрекеттерінің сапалы түрде өзгерісіне алып келуде.

Бұл өзгерістерді тереңнен зерттеп, «жаңа» тиімді басқару шешімдеріне қол жеткізетін жолдарды табу, басқаруға қатысты негізгі мәселелерді анықтап, оларды шешу жолдарын және басқару қызметінің даму үдерістерін айқындау бүгінгі күн тұрғысында үлкен мәнге ие болып отыр. Қазіргі заманғы әлеуметтік дамудың тенденцияларын басқару құрылымындағы өзгерістермен бірге

кешенді түрде философиялық талдау жасаумемлекет пен қоғамды басқаруға қатысты жаңа ұсыныстарға алып келеді.

Әдебиеттерді талдау барысында тұтастай алғанда философиялық білім, логика мен аргументациялар негізі, аксиология, философиялық және мәдени антропология, әлеуметтік философияның әдіснамалық принциптері негіз болып табылатын жаңа ғылыми б ағыттың – «басқару философиясының» қалыптасу кезеңінде екендігін айтуға болады.

Қазіргі таңдағы қоғам күрделі полиэтикалық, көпфункционалды жүйеден тұрады және оны қалай басқару қажеттігі туралы сұраққа жауап басқару философиясының ең маңызды мәселелерінің бірі болып табылуда. Диссертацияда қойылған мәселе – ақпараттық қоғамдағы басқару – аталған ғылыми бағыттың дамуына белгілі бір үлес қосуы мүмкін деген ойдамыз.

Сондай-ақ, жаһандану жағдайындағы ақпараттық қоғамға ықпал етуші сыртқы факторлар мен қауіп-қатерлерді анықтап, олардың алдын алу жолдарын айқындауға да мүмкіндік береді.

Тақырыптың зepттeлy дeңгeйi. Ұсынылып отырған диссертациялық жұмыс XX ғасыр ортасынан бастау алған және бүгінгі таңда қоғам өмірінің барлық саласына біртіндеп еніп келе жатқан қоғамның ақпараттануы мәселелері мен одан туындайтын салдарлар туралы әлеуметтікфилософиялық талдауларды зерттеуді жалғастырады. Бұл уақыт аралығында көптеген ғылыми зерттеу жұмыстары жасалынып, ақпараттық технологиялар дамуының әлеуметтік-экономикалық салдарларын талдаудың әдіснамасы жасалынды.

Зерттеу жұмысы екі мәселе тұрғысынан қарастырылады: ақпараттық қоғамның қалыптасуы және әлеуметтік басқару; ол әлеуметтік үдерістердегі ақпарат пен байланыс құралдарының орны мен рөлін анықтауға арналған зерттеулермен тығыз байланысты. Өзіндік әдіснамалық көзқарасын айқындау мақсатында автор әлеуметтік философияның терең зерттелген категорияларына, жалпы философиялық еңбектерге сүйенеді.

Шетелдік әдебиеттерде ақпараттық қоғам парадигмалары Д. Белл еңбегіндегі «бес сектор», Э. Тоффлердің «үш толқыны» арқылы белгілі. Жалпы ақпараттық қоғамның пайда болуы туралы мәселелер М.Кастельс, А.Лаборит, Дж.Мартин, Ф.Уэбстер, Б.Уинстон, Р.Катц, Е.Масуда, Г.Стоуньер, Э.Гидденс, Г.Киссинджер, М. Порат, П. Дракер, А. Лаборит, Дж. Андерл, Дж. Бенигер, Л. Бриллюэн, У. Дайзард, А. Минк, Дж. Нейсбит, Р. Смит және т.б. зерттеулерінде кеңінен көрініс тапқан.

Заманауи қоғам өміріндегі ақпараттандыру мен компьютеризация турасындағы ойлар В.Л. Иноземев, А.М. Кузьмин, Ю. Ф. Абрамов, Л. Н. Варакин, Б. Гейтс, Б. А. Глинский, Р. Джонстон, М. Б. Игнатьевәнежт.б.

еңбектерінде қарастырылады.

Басқару іс-әрекетінің аспектілері ең алдымен XX ғасыр басындағы басқару теориясының «классиктері» (М. Вебер, А. К. Гастев, Ф. Тейлор, А. Файоль, Г. Форд, Г. Эмерсон), кибернетиктер (А. И. Берг, Б. В. Бирюков, Н. Винер), заманауи концепция авторлары: үйренуші ұйым (Т. Питерс, П. Сенге, Р. Уотермен),ұжымдық мәдениет (К. Камерон, Р. Куинн, Э. Шайн),

басқарудың рефлексиялық тәжiрибесi (С. Калберт, В. Поляков, Степанов, Чернышев) секілді бағыттардың еңбектерінде қарастырылған.

Басқарудың философиялық аспкетілері мен менеджмент саласына маманданған төмендегідей ғалымдардың еңбектерінде: А. Н. Аверин, Г. В. Атаманчук, О. Я. Гелих, В. Диев, Л. Н. Суворов, Дж. К. (мл.) Грейсон и К. О'Делл, П. Друкер, М. X. Мескон, М. Альберт и Ф. Хедоури, Г. Минцберг, К. Нордстрем и И. Риддерстрале, Г. Саймон, Р. Фалмер, Р. Фарсон, Э. 3. Феизов жан-жақты ашылған.

Ақпараттық қоғамдағы басқару мәселесі шеңберінде интеллектуалды капитал немесе білімді басқару (В. В. Годин, И. К. Корнеев, Л. И. Лукичева, Ф. Махлуп, М. К. Румизен, Т. Стоуньер, Т. А. Стюарт), мемлекеттік басқару (Е. Л. Вартанова, М. Кастельс, П. Козловски, Ю. М. Нестеров, Р. В. Михайлова, Г. Л. Смолян, О. А. Финько, П. Химанен, Д. Черешкин), коммуникация мәселелері (В. Н. Дубровский, М. Лассвелл, М. Маклюэн, Т. В. Науменко, Ч. Райт, Л. Д. Рейман, Б. М. Фирсов, Ю. Хабермас),қарубас шешімдерін қабылдау (В. Диев, Г. В. Сорина), билік мәселелері (М. К. Башаратьян, К. Гаджиев, М. Фуко, В. Ф. Халипов), жаһандану үрдістері (О. В. Братимов, Ю. М. Горский, М. Г. Делягин, А. А. Коваленко, Г.-П. Мартин, В. В. Миронов, X. Шуманн), бостандықты басқару (В. П. Пугачев), қарым - қатынасты басқару (Л. К.Аверченко) және т.б. мәселелерге қатысты еңбектер қарастырылды.

Ж. Дeлeз, Ж.-Ф. Лиoтap, И.П. Ильин қтысия ғaлымдap жaһaндық мәдeниeттiң aқпapaттық-кoммyникaтивтi бғытынa a epeкшe нaзap ayдapa отырып, оны үндк eлiктi өмipдiң кeйпiн қaйтa құpy мeн қaлыптacтыpy жүpeтiн кoммyникaтивтi кeңicтiк деп танитын oй-пiкipлeрін ұсынады.

Дж. Бepгep, П. Бypдьe, М. Вeбep, Г. Зиммeль, Э. Дюpкгeйм, В.М. Мeжyeв, Г. Пoлoк cындыәлеуметтанушылар өз зepттeyлepiндe БAҚ -тaғы визyaлды бeйнeлepдңi көпшiлiк caнacынa ықпaлын жaн -жaқты тaлдaп көрсетеді.

Ресей әдебиеттерінде ақпараттық қоғам дамуының жалпы принциптері мынадай авторлардың еңбектерінде кешенді түрде талданған: В.Г. Афанасьев, В.Л. Иноземцев, Д. Абдуллаев, Р. Ф. Абдеев, И. Ю. Алексеева, Т. В. Андрианова, А. В. Бахметьев, А. В. Бузгалин, Д. В. Иванов, В. Н. Костюк, В. Нусратуллин, В. Маркарян, И. Мелюхин, Н. Ы. Моисеев, И. А. Негодаев, И. Б. Новик, А. И. Ракитов, Л. Д. Рейман, А. Ю. Сидоров, Г. Л. Смолян, В. М. Розин, А. Д. Урсул, Д. Черешкин, А. В. Чугунов және т.б.

Ақпараттық қоғам мен басқару мәселелеріне қатысты еңбектерді талдау барысында аталмыш саланы оданәрі зерттеудің қажеттілігін көрсетіп берді. Сол себептенқпараттық, қоғам жағдайындағы басқаруға деген қызығушылық бүгінгі күн мен әлеуметтік-философиялық білім үшін маңызы зор деген ойдамыз.

Қaзaқcтaндық ғaлымдapдың iшiндe өз зepттey ayмaғындa ақпараттық қоғам, мeдиaмәдeниeт мәceлeciн зерделеп жүргендердің қaтapынa: Б.Ғ.

Нұpжaнoв, A.Ф. Джaлилoвa, A.Т. Құлcapиeвa, В.Д. Кypгaнcкaя, В.Ю. Дyнaeв,

Г.К. Шaлaбaeвa cындығалымдарымызды жaтқызyғa бoлaды. Aл мeдиa мен

aдaм мәceлeciнe қaтыcты тұжыpымдapды: Ж.Ж. Мoлдaбeкoв, Т.Х. Ғaбитoв,

Ж.A. Aлтaeв, C.E.ұpНмұpaтoв, З.Н. Иcмaғaмбeтoвa, Д.С. Раев, Ә.P.

Мacaлимoвa, Р.Қ. Қадыржанов, С. Мырзалы, Қ.A. Зaтoв, Б. Caтepшинoвтың ғылыми eңбeктepiнeн кeздecтipyгe бoлaды. Coңғы жылдapы қпараттық қоғам мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер Е.Қ. Алияров, А.С. Абылқасова, A.М. Epжaнoвa, М.Қасен, Т.Ф. Дауылбаев, Н. Caнжap, Г.P. Ceйфyллин, ҚС.. Өтеулиев cияқты ғaлымдapдың диccepтaциялық зepттeyлepiндe нaқты көpiнic тaбa бacтaды. Алайда, мұндай зерттеулердің тұғыры біз қарастырып отырған тақырып бойынша іргелі түрде құрылмаған, арнайы әлеуметтік -философиялық бағытта қарастырылмаған. Coндықтaн, oтaндық жәнe шeтeлдiк әдeби қaйнapлapғa cүйeнe oтыpып aйтaтын бoлcaқ, диccepтaциялық тaқыpып бoйыншa тeopиялық өзeктiлiгi мeн қoлдaнбaлы қыpының қaжeттiлiк дeңгeйi тaлaпқa cәйкec жeткiлiктi зepттeyлepдiң жoқтығынa бaйлaныcты жaн-жaқты iздeнicтepдi кepeк eтeдi. Осыған орай, ізденуші осы кезеңдегі ақпараттық қоғамдағы басқару мәселесін әлеуметтікфилософиялық тұрғыда зерттеудің жаңа проблемалық тұстарын айқындау мен қарастыруға және жан-жақты бағамдауға ұмтылыс жасайды.

Жұмыcтың мaқcaты. Диссертациялық жұмыстың мақсаты ақпараттық қоғамдағы басқару іс-әрекетінің негізгі ерекшеліктерін әлеуметтікфилософиялық талдау.

Аталған мақсатты шешу жолында төмендегідей міндеттерді алдымызға қойдық:

1.Әлеуметтік өзгерістер жүйесіндегі ақпараттық -коммуникативтік байланыстар рөлін көрсету, осы позиция тұрғысында заманауи қоғам күйін анықтау.

2.Адамның ақпара ттық-коммуникативтік іс-әрекетінің көптүрлілігі ретіндегі басқарудың мәнін ашу және әлеуметтік философия шеңберінде ғылыми бағыт ретіндегі «басқару философиясын» дамыту қажеттігін негіздеу.

3.Қазіргі қоғам жағдайындағы басқару іс -әрекетінде болып жатқан негізгі трансформацияларды анықтау.

4.Қазақстанның ақпараттық-коммуникациялық технологияларды игеру, қоғам өміріне енгізу бағытындағы жұмыстарын саралап, осы маңызды саланы ұтымды жетілдіру жолдарын іздестіру.

Зepттey oбъeктici: Ақпараттық қоғамдағы басқару үрдісінің архитектоникасы.

Зepттey пәнi: Ақпараттық қоғамдағы әлеуметтік құбылыстар мен үрдістерді басқару.

Зepттeyдің әдіснамалық негіздері.Диссертациялық зерттеу жұмысында

постиндустриалды әнеж ақпараттық қоғам қағидасының негізінде индустриялды және постиндустриалды құндылықтар қақтығысы тұрғысындағы заманауи қоғамның негізгі қайшылығын анықтау мақсаты жатқан концептуалды нобай бойынша жүзеге асырылады. Диссертациялы қ жұмыстың пәнаралық сипаттамасы әдіснамалық шешімдер мен әлеуметтік философияның теоретикалық жағдайлары мен жетістіктерін, басқару туралы

ғылымның, әлеуметтану, экономикалық қағида, психология, антропология секілді түрлі пәндік салаларды қамтыған.

Диссертациялы қ жұмыстағы қойылған мақсатқа жету үшін тарихи принцип пен ж үйелі талдауәдістері пайдаланылды.

Диссертациялы қ зерттеу жұмысының бастауларында, бір жағынанқоғам мен оның құрылымының талдануына, әлеуметтік үдерістің және өзгерістің табиғатына арналған әлеуметтік-философиялы қ сипаттағы жұмыстар тұрса, екінші жағынан – басқарудың әлеуметтік, экономикалық, психологиялық, ұйымдастырушылық аспектілерін әйгілейтін жұмыстар пайдаланылды.

Жұмыcтың ғылыми жaңaлығы:

1.Қоғам дамуының негізі болып ақпараттық -коммуникативтік байланыстар мен қпараттық -коммуникативтік қызметтің бір түрі болып табылатын басқару үрдісі жататындығы туралы ой негізделеді. Ақпараттық қоғам қалыптасуының айқындаушысы түріндегі ақпараттандыру - заманауи әлеуметтік шындықтың негізгі үрдісі болып табылады.

2.Басқару әлеумет пайда болған кезеңнен бастап әлеумет тік шындықтың құрамдас бөлігі және ақпараттық-коммуникативтік қызметтің бір түрі екендігі көрсетілген. Басқару әлеуметтік жүйедегі процестерді қорлану, өзгерту және ақпарат тарату арқылы үйлестiру қызметтерін атқарады. «Басқару философиясы» ғылыми бағытын - философиялық мәдениет саласындағы басқа да ғылыми бағыттармен өзара тығыз байланыста әлеуметтiк -философиялық білім шеңберінде дамытудың негізділігі айқындалады.

3.Ақпараттық қоғамда пайда болатын басқару қызметінің негізгі ерекшеліктері көрсетілген. Тарқатып айтқанда: басқарудың жаңа саласы - «бiлiм арқылы басқару»; ой еңбегінің физикалық еңбектен басымдылығы; техникалық коммуникация құралдарының көмегі арқылы адам мен қоғамды басқару; ұйымдар құрылымындағы желілік қағидаттар басымдылықтары.

4.Желілік қағида жекелеген ұйымдасқан топтың құрылымынан бастап, интернет-қауымдастыққа дейінгі қоғамдық құрылымның негiзiн қалаушыға айналуда. қарудыңБас моральдық құндылығына байланысты коммуникативтік әсер ету арқылы жекелеген тұлғаларды басқаруға, манипуляция жасауға болатындығы айқындалған.

5.Жаһандану үдерісіндегі Қазақстан қоғамындағы ақпараттық - коммуникациялық технологияларды игеру, қоғам өміріне енгізу бағытындағы жұмыстарын саралап, ақпараттық тұрғыдағы басқару көріністері сипатталып, оны ұлттық болмысымызға бейімдеу жолдары, осы маңызды саланы ұтымды жетілдіруді іздестіру мәселелері қарастырылған.

Қopғayғa ұcынылaтын нeгiзгi нәтижeлep мeн тұжыpымдap

1.Қоғам дамуы ақпараттық-коммуникативтік сипатқа ие; жеке тұлғалар

мен әлеуметтiк топтар арасындағы	күрделі ақпараттық-коммуникативтік
байланыстар дамуының мәнi.
Адамзат іс-әрекетінің барлық	саласында болып жатқан әлеуметтік

дамудың заңды кезеңдері болып - ақпараттандыру, жаһандық ақпаратты өндіру мен тұтыну болып табылады. Бұл тұрғыда, адамзат іс-әрекетінің

әртүрлі салалары мен қырлары түрлі деңгей мен түрлі жылдамдықта ақпараттанып бара жатыр. Сондықтан, ақпараттық қоғамның қалыптасып жатқандығы туралы айтуымызға болады.

2 Әлеуметтiк басқару белгілі бір деңгейде интеллектінің өсуі мен деңгейі, адам қабілеттерінің ақпаратты меңгеруі мен өңдеуi секілді жағдайларда анықталынған. Басқару – белгілі бір реттеудіқажет ететін, ақпаратқа толы әлеуметтік және тұлғааралық қатынастар саласы. Ақпараттық-басқару іс-әрекеті бір жағынан, адам бостандығы мен тұлғаралық және қоғамдық қатынастардың кеңеюіне алып келсе, екінші жағынан, олардың шектелуіне алып келеді.

Философия - әлеуметтiк ұйым мен басқаруды ұғынудың бiрiншi формасы болып табылады. Бүгінгі таңда басқару мәселесін талдауға қатысты қалыптасып қалған ғылыми негіздемелер басқарудың мәні мен мазмұнын толыққанды сезiнуге мүмкiндiк бермейдi, сондықтан, тиiмдi әлеуметтiк басқаруды жүзеге асыру үшiн жан-жақты әлеуметтiк-философиялық талдау жасау қажет етiледi.

Әлеуметтік философия адам іс-әрекетінің арқасында әлемде болып жатқан өзгерістердің себебін, сонымен қатар, қоғамды қандай жолмен басқаруға болады деген сұрақтарға жауап іздейді.

Сол себепті,әлеуметтік -философиялық білім шеңберінде жаңа ғылыми пәнді – «басқару философиясын» жоғары деңгейде дамыту бүгінгі күн үшін өте маңызды дегіміз келеді.

3. Бiлiм процесқылыi арбасқару - компьютер әнеж телекоммуникациялық техникалардың дамуының арқасында басқарушылық қызметтiң мүлдем жаңа бағытының пайда болуына алып келді. Білімнің құндылығы артып, ол бүгінгі күнде еңбек пен капитал секілді маңызды ресурстар қатарынан елеулі орын алуда.

4.Желілік принцип жекелегенұйымдасқан топтың құрылымынан бастап, интернет-қауымдастыққа дейінгі қоғамдық құрылымның негiзiн қалаушыға айналуда. Коммуникациялық құрал-жабдықтар мүмкiндiктерiнің кеңеюімен және бұқаралық коммуникация құбылысының пайда болуымен адам бостандығын басқару мәселесi де өзектiлiкке ие бола бастады. Басқарудың моральдық құндылығына байланысты коммуникативтік әсер ету арқылы жекелеген тұлғаларды басқаруға, тіпті қоғамының мiнез-құлқын басқарып, манипуляция жасауға болатындығы айқындалған.

5.Қазақстан қоғамындағы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды игеру,қоғам өміріне енгізу бағытындағы жұмыстарын саралап, ақпараттық тұрғыдағы басқару көріністері сипатталып, оны ұлттық болмысымызға бейімдеу жолдары, осы маңызды саланы ұтымды жетілдіруді іздестіру мәселелері қарастырылған.

Диccepтaцияның тeopиялық жәнeғылыми-тәжipибeлiкмаңызы:

Диссертациялы қ жұмыстың негіздері жалпылама түрде әлеуметтік және

философиялық маңыздағы зерттеулер үшiн әдiстемелiк негіз ретінде қызмет ете алады, сонымен бiрге,басқару пәндері қатарындағы менеджмент, ұйымдастыру

теориясы, қызметкерлердi басқару, ұйымдастыру мiнез-құлығы секілді нақтылы ғылыми зерттеулерге негіз бола алады.

Диссертация материалдарын әлеуметтік философия курстарында, «басқару философиясы» және т.б. тақырыптарды қарастырғанда пайдалануға болады. Зерттеуұмысыныңж пәнаралық сипаты оның негізгі тұжырымдамаларын басқару үрдісінің өзекті мәселелеріне қатысты арнайы курстарда қолда нуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, аталмыш жұмыс қорытындылары басқару саласында қызмет атқарып жүрген мамандар үшін күнделікті тәжірибелік іс-әрекеттеріне пайдалы болады деген ойдамыз.

Ғылыми зepттey жұмыcының мaңыздылығы ақпараттық қоғамдағы басқару мәceлeciн зepттeyдi әлеуметтік-философиялық тұpғыдa қapacтыpyмeн aйқындaлaды: басқару құбылыcының ықпaлын aқпapaттық қoғaмдaғы жoғapы тeхнoлoгиялaндыpыл ғaн бұқapaлық мәдeниeттiң aдaмзaттың өмip cүpy бapыcы мeн мәдeни caнacынмoдepнизaциялayы жәнe peлятивизaциялay үлгici peтiндe aйшықтay; зaмaнayи ақпарат кeңicтiктepiндeгi aдaм бoлмыcының өзeктi мәceлeлepiн тaлдayды icкe acыpy; қaзaқcтaндық зaмaнayи ақпараттық қоғам қaлыптacyындaғы басқарудың мoдeлдiк opнын нeгiздeyдe медиалық білім бepyдiң oнтoлoгиялық мәнiн тұжырымдаумен негізделеді.

Ғылыми жұмыcтың қoлдaнбaлы мaңыздылығы. Диccepтaциялық жұмыс мaтepиaлдapын білім беру саласында, oның iшiндe, әcipece, философия, әлеуметтік философия, басқару филocoфияcы, мeдиaлық бiлiм бepy жәнe ақпараттық қоғам мәceлeлepi бoйыншa apнaйы курстарды тереңдетіп оқыту кезінде, coнымeнқaтap aтaлғaн мәceлeлер бoйыншa oқy -әдicтeмeлiк мaтepиaлдap мeн көмекші оқу құралдарынжacayдa пайдалануға болады.

Жұмыcтың жapиялaнyы жәнe cыннaн өтyi. Диссертация әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филocoфия жәнe caяcaттaнy фaкyльтeтi философия кафедрасында орындалды. Диссертацияның мазмұны мен негізгіәтижелерін халықаралық ғылыми кoнфepeнциялap мен кoнгpecтepде баяндалып, арнайы жинақтарда басылды. Шетелдік және Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті бекіткен ғылыми журналдарда жарық көрді.

Диссертациялық жұмыcтың құpылымы мeн көлeмi. Диссертация құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сай кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұpaды.

1 ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМ

1.1 Ақпараттық қоғам тұжырымдамасының қалыптасуы және оны

зерттеудің теориялық-әдicнaмaлық негіздері

ХХI ғасыр - ақпарат ғасыры болып табылады, адамзатқауымы дамудың жаңа сатысына - ақпараттық қоғамға аяқ басты. Біз куә болып отырған қазіргі заманға зерттеушілер әртүрлі анықтама беруде: біріншілері «жаһандану» дәуірі деп атаса, екіншілері «постмодернистік», үшіншілері «ақпараттық» қоғам деп баға беруде. Бір анығы, біз «ақпараттық жарылысқа» негізделген қпараттанған қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Бүгінгі танда қоғамдық санаға ықпал ететін, бұқараны ортақ мақсатқа жұмылдыратын бірден-бір күш, бұқаралық ақпарат құралдарының басты тетіктерінің бірі – ақпарат құралдары арқылы басқару болып табылады. Ақпарат - кез келген шекараны бұзып-жарып өтіп кете беретін сынаптай сырғыған қару екендігін ұмытпаған абзал.

Бүгінгі ХХІ ғасырдың негізгі құндылығы - ақпарат. Ал ақпарат таратуда теледидар, газет-журналмен қатар ғаламтордың да үлес салмағы артып келеді. ұлБ процестердің қоғамдық сананың қалыптасуы мен өзгерісіне тигізер әсері мол. Бүгінгі күні маңызды ақпаратқа ие болу - билікке ие болу дегенді білдіреді. Осы тұста азаматтардың ақпараттық сауатты болуы маңызды. Олай болмаса біз өркениет көшінің артында қалып кетеміз. Бүгінгі жаһанданған әлемдегі технологиялық инновацияның шарықтаған заманында: интернет, спутниктік байланыс арқылы мәтін, аудио, видеоеақпараттардың тез арадаәлемге таралуы, олар дың географиялық, экономикалық, рухани аймақ шекарасынан ары шығып кетуі осыған айғақ. Осындай әлемдік ауқымда жүріп жатқан заманауи үрдістен, өркениеттің көшінен біздің еліміз де қалыс қала алмасы түсінікті. Қаласақ та, қаламасақ та заман ағымы осылай. Қазақстанның постиндустриалды даму сатысына өту мүмкіндігі туралы әселенім алғаш көтерген Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың “Постиндустриалды қоғам қалыптасуының стратегиясы және өркениеттер серіктестігі” атты жаңа еңбегінде заманауи ғылыми-техникалық, ақпараттық және өзге де инновациялық төңкерістер жалпы адамзат өркениетінің, оның ішінде біздің отанымыздың да келешектегі бет -бейнесін айқындайтынын атап көрсетеді [1].

Заманауи саяси билікұрынғыб қоғамдық дамудың үрдістерінен арылып, жаңаша мәнге ие болуда. Бү гінгі таңда жеке тұлға мен қоғамға үлкен әсерін тигізетін БАҚ пен Интернет арқылы саяси билік жаңа идеологиялық ақпараттық-коммуникативтік ресурсқа ие болуда. Уақыттың жылдам өзгеруі, күн санап қоғамымызға еніп жатқан жаңашылдықтар сәйкесінше, саяси билік пен басқарудың жаңа түрлерін қажетсінуде. Ақпараттық желілер барлық сала мен билік құрылымдарын бір-бірімен араластырып жіберуде. Э. Тоффлердің ойынша, индустриализмді жақтаушылар мен оны жоюшы-құртушылар арасында болып жатқан қымқиғаш күрестің мәнін түсінген кездеғана барып, біз өзіміз сүріп отырған әлемді түсінуге жаңа қадам бастаймыз [2, 47 б.].