Cпіс пытанняў да экзамену па “ЭтнЭтнаграфіі”

2013/2014

1.Этнас і этнічныя прыкметы

Этнас (грэч.- народ ) - група людзей , аб'яднаных агульнымі прыкметамі :

аб'ектыўнымі альбо суб'ектыўнымі.

ПРЫКМЕТЫ: агульнае паходжанне, мова, культура, тэрыторыя пражывання агульная, самасвядомасць і інш. У рускай мове сінонімам тэрміна доўгі час было паняцце «народ» . У навуковы зварот паняцце " этнас » было ўведзена ў 1923 году рускім навукоўцам -эмігрантам С. М. Шыракагаравым. Этнічнасць можна прадставіць як форму сацыяльнай арганізацыі культурных адрозненняў , якая складаецца з тых характарыстык , якія самі члены этнічнай супольнасці лічаць для сябе значнымі, і якія ляжаць у аснове іх самасвядомасці. Да гэтых характарыстыках адносяцц: агульныя элементы культуры , паданне аб агульным паходжанні і , як следства - наяўнасць агульнай гістарычнай памяці . Пры гэтым прысутнічаюць асацыяцыя сябе з асаблівай геаграфічнай тэрыторыяй і пачуццё групавой салідарнасці.

Асноўныя ўмовы ўзнікнення этнасу - агульнасць тэрыторыі і мовы - пасля выступаюць у якасці яе галоўных прыкмет . Пры гэтым этнас можа фармавацца і з рознамоўных элементаў , складацца і замацоўвацца на розных тэрыторыях у працэсе міграцый ( цыганы і т. п.). Дадатковымі ўмовамі складання этнічнай супольнасці могуць служыць агульнасць рэлігіі. Сфармаваная этнічная супольнасць выступае як сацыяльны арганізм, самаўзнаўляльную шляхам пераважна этнічна аднародных шлюбаў і перадачы новаму пакаленню мовы , культуры , традыцый , этнічнай арыентацыі і г. д.

ЭТНАС – устойлівая група людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць.

2.Моўная класіфікацыя

Генеалагічная класіфікацыя моў — вывучэнне і групаванне моў свету (аднясенне да пэўнай групы, сям'і і інш.) на аснове іх падабенства, звязанага з наяўнасцю роднасных сувязей паміж імі.

Роднасныя сувязі абумоўлены тым, што мовы пэўнай групы або сям'і ўтвараюцца з адной мовы-асновы (прамовы) шляхам яе распадзення. Прамова — гэта рэальная мова, якая некалі існавала і якую нельга аднавіць поўнасцю, але можна рэканструяваць яе фанетыку, граматыку і лексіку. Рэканструкцыя адбываецца шляхам супастаўлення роднасных моў на падставе параўнальна-гістарычнага метаду. Найбольш дакладны матэрыял дае параўнанне граматычнай структуры, што тлумачыцца абмежаванасцю набору граматычных значэнняў у мовах свету і іх устойлівасцю ў адносінах да змянення, а таксама тым, што словазмяняльныя формы амаль не запазычваюцца. Больш складанае выкарыстанне лексічных адпаведнасцей паміж мовамі: вялікая колькасць супадзенняў на гэтым узроўні тлумачыцца запазычаннямі (напр., беларускае «бурбалка» < літ.: burbulas). Для лексікалагічных параўнанняў бяруць словы, якія гістарычна належаць да эпохі прамовы: назвы роднасці і сваяцтва, некаторых жывёл, раслін, прылад працы, частак цела, некаторыя невытворныя займеннікі і інш. Важную ролю адыгрывае і гукавое афармленне таго, што параўноўваецца. Самы надзейны крытэрый роднасці моў — частковыя супадзенне і разыходжанне гукавой абалонкі пры ўмове рэгулярных гукавых адпаведнасцей і ўліку фанетычных законаў кожнай мовы. Напрыклад, лац.: ferunt адпавядае рускаму «берут», што пацвярджаецца рэгулярным узнікненнем рускага «б» замест лацінскага «f» («брат» — frater, «боб» — faba).

Пры генеалагічнай класіфікацыі блізкароднасныя мовы аб'ядноўваюць у падгрупу, потым — групу, сям'ю моў. У свеце налічваецца некалькі тысяч моў. Найбольш вядомыя даведнікі ўключаюць толькі сучасныя (=жывыя і нядаўна вымерлыя) мовы.

Сям'я моў — генетычнае моўнае аб'яднанне прыкладна такога жа ўзроўня глыбіні, як індаеўрапейскія мовы, гэта значыць, распалае прыкладна 6-7 тыс. гадоў таму. Некаторыя сем'і, традыцыйна так названыя, на паверку апыняюцца глыбейшымі аб'яднаннямі (напр., аўстранезійскія мовы, кушыцкія мовы). Ніжэй яны мянуюцца надсем'ямі.

Сем'і нярэдка аб'ядноўваюцца ў адзінкі больш высокага ўзроўня - макрасем'і, аднак большасць з іх з'яўляюцца навукова недаказанымі і/ці непрызнанымі большасцю лінгвістаў. Як дакладныя можна разглядаць толькі гіпотэзы аб існаванні настратычнай і афразійскай макрасям'і.

Некаторыя мовы лічацца ізаляванымі (ізалят).Гэта значыць, што яны з'яўляюцца аднамоўнымі сем'ямі або застаюцца некласіфікаванымі.

Усяго налічваецца каля 240 моўных сем'яў, больш за 100 ізалятаў і больш 100 некласіфікаваных моў.

Індаеўрапейскія мовы — самая распаўсюджаная ў міры моўная сям'я. Прадстаўленая на ўсіх заселеных кантынентах Землі, лік носьбітаў перавышае 2,5 млрд. Паводле сучасных гледжанняў шматлікіх лінгвістаў, з'яўляецца часткай макрасям'і настратычных моў.

Тэрмін «індаеўрапейскія мовы» (англ.: Indo-European languages) быў упершыню ўведзены англійскім даследчыкам Томасам Юнгам у 1813. Часам раней індаеўрапейскія мовы зваліся «арыйскімі», аднак у цяперашні час гэтым тэрмінам называецца падсям'я індаеўрапейскіх моў, якая ўключае ў сябе нурыстанскую галіну і індаіранскія мовы.

Мовы індаеўрапейскай сям'і паходзяць ад адзінай праіндаеўрапейскай мовы, носьбіты якой жылі парадку 5—6 тыс. гадоў назад. Існуе некалькі гіпотэз аб месцы зараджэння праіндаеўрапейскай мовы, у прыватнасці, завуць такія рэгіёны, як Усходняя Еўропа, Блізкі Усход, стэпавыя тэрыторыі на стыку Еўропы і Азіі.

Індаеўрапейская сям'я ўключае ў сябе албанскую, армянскую, грэчаскую мовы і раманскую, германскую, кельцкую, балтыйскую, славянскую, іранскую, індыйскую, анаталійскую (хета-лувійскую), тахарскую і італійскую моўныя групы. Пры гэтым анаталійская, тахарская і італійская групы прадстаўлены толькі мёртвымі мовамі.