СОДЕРЖАНИЕ:

Лекция № 1. Эканоміка культуры: сутнасць, тыпы фінансавання ўстаноў культуры ……………………………………………………………………………….

Лекция № 2. Эканоміка бібліятэчнай справы: азначэнне, асноўныя накірункі, прадмет………………………………………………………………………………….

Лекция № 3. Эканоміка бібліятэкі: азначэнне, мэты, змест………………………..

Лекция № 4. Характарыстыка знешняй эканамічнай прасторы бібліятэкі……..

Лекция № 5. Характарыстыка ўнутранай эканамічнай прасторы бібліятэкі……...

Лекция № 6. Умовы, якія ўплываюць на рух працоўных рэсурсаў бібліятэк……..

Лекция № 7. Змест бібліятэчнай мікраэканомікі……………………………………

Лекция № 8. Напрамкі мікраэканамічных даследаванняў у бібліятэчнай справе……………………………………………………………………………………

Лекция № 9 Кампаненты бібліятэчнай мікраэканомікі……………………………..

Лекция № 10. Варыянты мадэліравання мікраэканамічнай дзейнасці ў бібліятэках………………………………………………………………………………

Лекция № 11. Рэалізацыйныя кампаненты ініцыятыўнай фінансава-эканамічнай дзейнасці бібліятэк……………………………………………………………………..

Лекция № 12. Нерэалізацыйныя кампаненты ініцыятыўнай фінансава-эканамічнай дзейнасці бібліятэк………………………………………………………

Лекция № 13.Змест і арганізацыя гаспадарчай дзейнасці ў бібліятэках…………..

Лекция № 14. Мадэлі гаспадарання ў бібліятэчнай справе………………………...

Лекция № 15. Сутнасць гаспадарчага разліку ў бібліятэчнай справе……………...

Лекция № 16. Сацыяльна-эканамічныя нормы ў бібліятэчнай справе: гістарычны аспект……………………………………………………………………...

Лекция № 17. Віды норм, якія выкарыстоўваюцца ў бібліятэках………………….

Лекция № 18. Методыка нарміравання бібліятэчна-інфармацыйных працэсаў…........................................................................................................................

Лекция № 19. Гісторыя ўзнікнення крытэрыяў і паказчыкаў эфектыўнасці эканамічнай дзейнасці бібліятэк………………………………………………………

Лекция № 20. Сутнасць і метады вымярэння эканамічнай эфектыўнасці на сучасным этапе развіцця бібліятэчнай справы……………………………………….

Лекция № 21. Характарыстыка паказчыкаў эканамічнай эфектыўнасці бібліятэчнай дзейнасці…………………………………………………………………

Лекция № 22. Гісторыя ўзнікнення дзяржаўна-прыватнага партнёрства, яго азначэнне і прыкметы…………………………………………………………………..

Лекция № 23. Характарыстыка мадэляў дзяржаўна-прыватнага партнёрства, яго форм і механізмаў………………………………………………………………………

Лекция № 24. Дзяржаўна-прыватнае партнёрства ў бібліятэчнай справе: азначэнне, мэты, накірункі…………………………………………………………….

Лекция № 25. Кіраванне праектамі дзяржаўна-прыватнага партнёрства ў бібліятэках………………………………………………………………………………

Лекция № 26. Сутнасць ініцыятыўнай-фінансава эканамічнай дзейнасці бібліятэк………………………………………………………………………………..Лекция № 27. Падыходы да арганізацыі ініцыятыўнай-фінансава эканамічнай дзейнасці ў бібліятэках………………………………………………………………...

Лекция № 28. Мадэлі гаспадарання пры ажыццяўленні ініцыятыўнай-фінансава эканамічнай дзейнасці ў бібліятэках …………………………………………………

Лекция № 29. Эканамічныя метады кіравання бібліятэкай………………………...

Лекция № 30. Фінансаванне бібліятэкі: агульныя пытанні………………………...

Лекция № 31. Крыніцы фінансавання бібліятэк…..………………………………..

Лекция № 32. Прынцыпы фінансавання бібліятэк………………………………….

Лекция № 33. Складнікі адзінага фонду фінансавых сродкаў бібліятэкі…………

Лекция № 34. Характарыстыка сістэмы паказчыкаў, якія прымяняюцца для ацэнкі эфектыўнасці гаспадарання ў бібліятэцы ……………………………………

Лекция № 35 Характарыстыка паказчыкаў ацэнкі эканамічнай эфектыўнасці работы бібліятэкі………………………………………………………………………

Лекция № 36. Комплексныя (зводныя) фінансава-коштавыя паказчыкі работы бібліятэк ………………………………………………………………………………..

Лекция № 37. …Асобныя (прыватныя) фінансава-коштавыя паказчыкі работы бібліятэк ………………………………………………………………………………...

Лекция № 38. Платныя паслугі ў сістэме фінансава-эканамічнай дзейнасці бібліятэк…………………………………………………………………………………

В. № 1. Эканоміка культуры: сутнасць, тыпы фінансавання ўстаноў культуры.

Экономика культуры – это прикладная наука, разъясняющая принципы и инструменты реализации экономических отношений в сфере культурной деятельности.

Экономика культуры – подотрасль общественного сектора экономики, задействованная в производстве культурных продуктов и услуг.

Экономические инструменты культурной политики.

Прямые экономические инструменты:

- субсидии (денежные средства библиотека получает напрямую от собственника);

- дотации (деньгами дотируется производство определённого продукта или услуги).

Косвенные экономические инструменты: налоговые льготы (библиотекам и тем, кто оказывает им безвозмездную помощь).

Типы финансирования культуры.

Бюджетный, рыночный, смешанный.

1. Бюджетный тип. Основные признаки:

- направленность на удовлетворение соц. культурных потребностей;

- поддержка социально не защищённых слоёв населения;

- централизованное выделение средств;

- постоянный контроль за деятельностью учреждений, функционирующих за счёт республиканского и местного бюджетов.

2. Рыночный тип. Основные признаки:

- коммерческое удовлетворение разнообразных культурных интересов;

- децентрализованность;

- получение обязательной экономической прибыли от реализации культурных продуктов и услуг;

- предпринимательство.

Предпринимательство в структуре экономики культуры.

Подходы к определению понятия:

- деятельность, направленная на максимализацию прибыли;

- инициативная деятельность граждан, заключающаяся в выработке товаров и услуг и направленная на получение прибыли;

- прямая функция реализации собственности и основная её производственная функция;

- процесс организованной новации в целях извлечения прибыли.

Трактовка предпринимательства в сфере культуры.

Деятельность, осуществляемая частными лицами, предприятиями или организациями по отношению к учреждениям культуры, касающаяся производства, оказания услуг или приобретения и продажи товаров в обмен на другие товары или деньги, приводящая к взаимной выгоде заинтересованных лиц, предприятий, организаций.

Виды предпринимательства в сфере культуры.

1. Производственное или непосредственная сфера деятельности предпринимателя;

2. Коммерческое (производство товаров, работ, оказание услуг);

3. Финансовое (купля-продажа товаров, услуг);

4. Консультативное (консалтинг).

По назначению предпринимательская деятельность в культуре может быть:

- производственной;

- коммерческой;

- финансовой;

- консультативной и др.

Все эти виды могут функционировать раздельно или вместе.

Закон РБ «О государственных закупках товаров» от 13. 07. 2012 г.

№ 419-3.

Предпринимательская деятельность в учреждениях культуры связывается с:

- оказанием населению платных услуг;

- реализацией социально-творческих заказов;

- заключением коммерческих договоров;

- участием в государственно-частном партнёрстве;

- участием в осуществлении целевых программ и проектов;

- привлечением меценатов.

На процесс предпринимательства оказывают влияние:

- экономические условия – это, в первую очередь, предложение товаров и спрос на них;

- социальные условия – это, прежде всего, стремление покупателей приобретать товары, отвечающие определённым вкусам и моде.

Смешанный тип финансирования культуры. Основные признаки:

- сочетание особенностей бюджетного и рыночного типов финансирования4

- поддержка бюджетных направлений деятельности методами программного финансирования, системой грантов, спонсорской помощью.

«Скованные одной цепью».

Бизнес заинтересован в сотрудничестве с социально-культурной сферой не меньше, чем она в нём!

- Закон «О государственно-частном партнёрстве».

- Положение о республиканской акции «Меценат культуры Беларуси».

Сфера культуры - это сфера услуговой деятельности (в области «дух. производства»).

Библиотечные продукты и услуги

- относятся к категории культурных и продаются как товар по определённой цене;

- являются продуктами интеллектуального производства, зафиксированными на материальном носителе;

- имеют следующие качества: новизна, уникальность, возможность тиражирования;

- представлены в широком диапазоне: от досуговых и сервисных, до методико-консультационных;

- накапливаются в разных формах духовного богатства.

Сфера культуры – это сфера свободного времени.

Оказание библиотечными учреждениями социокультурных (экскурсионных, концертных, спортивно-массовых и др.) услуг, услуг в области самообразования, самодеятельности, досугового общения и пр.

Сущность экономики и, следовательно, менеджмента в сфере культуры – создание организационных и экономических условий саморазвития культурных процессов и культурной жизни.

В сфере культуры действуют, как минимум, два рынка:

- рынок потребителей

- рынок доноров (оказание финансовой помощи) и выделяются доходные и недоходные виды деятельности.

Оценка экономической деятельности библиотек.

Россия, Беларусь и др. страны СНГ Страны дальнего зарубежья

Показатели: Показатель:

- количество читателей - обеспечение пользователей

- книговыдача информацией

- объём фонда

В. № 2. Эканоміка бібліятэчнай справы: азначэнне, асноўныя накірункі, прадмет.

Экономика библиотечного дела – отрасль деятельности, предметом которой являются производственные отношения в сфере библиотечного дела, возникающие в процессе производства, распределения, обмена и использования библиотечных ресурсов, которые выступают в форме продуктов и услуг.

История экономики библиотечного дела.

СОВРЕМЕННЫЙ ЭТАП.

- общие вопросы экономики библиотечного дела (Н. Могилевер, Л. Куликова, В. Клюев);

- методология экономики библиотечного дела (Фенелонов);

- библиотечная микроэкономика, финансирование, юридическая база экономической деятельности (В. Клюев, Л. Кожевникова, Н. Нестерович);

- экономические отношения в библиотечном коллективе (С. Новиков);

- экономические основы библиотечного производственного процесса (С. Колегаева).

Предмет библиотечной экономики.

- экономические отношения;

- библиотечные продукты и услуги;

- спрос на продукцию библиотечного производства;

- информационные ресурсы;

- результаты библиотечной деятельности.

Объекты библиотечной экономики.

- финансы;

- материальная база;

- фонд документов;

- библиотечные кадры и руководители;

- организационные структуры библиотеки;

- технологии производства;

- механизмы хозяйствования.

Цели библиотечной экономики.

- фиксация и выявление закономерностей развития экономических отношений в библиотечной сфере;

- моделирование состояния библиотечных систем и обеспечение инструментарием процессов управления экономической деятельностью;

- определение минимального объёма и состава ресурсов, их рационального использования для развития зоны библиотечного обслуживания.

В. № 3. Эканоміка бібліятэкі: азначэнне, мэты, змест.

Экономика библиотеки – система экономических отношений в библиотечной сфере, которые возникают по причине производства, распределения, обмена и потребления библиотечной продукции и услуг, а также совокупность средств, объектов и процессов, которые используются в библиотеке с целью обеспечения материальных условий для создания библиотечных продуктов и услуг.

Содержанием экономической деятельности библиотек является создание социально-экономических условий для выявления, реализации и объединения интересов, как библиотечной общественности, так и различных категорий реальных и потенциальных потребителей библиотечных услуг.

Методология экономической деятельности библиотек

основывается на:

- инструментарии экономической теории (экономические законы, категории и методы изучения экономической деятельности);

- положениях практической экономики (методики ценообразования, экономического анализа, стоимостных расчётов, моделирования организационно-хозяйственной деятельности библиотеки).

В. № 4. Характарыстыка знешняй эканамічнай прасторы бібліятэкі.

Эканамічная прастора бібліятэкі ўяўляе сабой інфармацыйна - рэсурсны патэнцыял пэўных бібліятэк і бібліятэчных сетак як цэласнай сістэмы вытворчых і сацыяльна-культурных відаў дзейнасці. Бібліятэкам належыць вядучая роля ў фарміраванні каштоўнасных арыентацый, задавальненні шырокага кола інфармацыйных патрэб карыстальнікаў, абумоўленых іх прафесійнай і культурнай дзейнасцю.

Фарміраванне знешняй і ўнутранай прасторы бібліятэкі адбываецца пад уздзеяннем эканамічных і сацыякультурных пераўтварэнняў у краіне і ў пэўным рэгіёне. Працэс развіцця эканамічнай прасторы таксама вызначаецца рэсурсамі бібліятэкі, аб’ёмамі рэалізуемых прадуктаў і паслуг бібліятэчнай вытворчасці, развіццём камунікацыйных сетак, укараненнем новых інфармацыйных тэхналогій, мадэрнізацыяй і ўмацаваннем матэрыяльна-тэхнічнай базы, прафесійнай кампетэнтнасцю бібліятэчных спецыялістаў, функцыянаваннем сістэмы бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства, арганізацыяй абслугоўвання ў адпаведнасці з функцыямі бібліятэкі і патрэбамі карыстальнікаў, магчымасцю фарміравання фонда дакументаў на розных носьбітах і прадастаўлення інфармацыі аб яго складзе.

Знешняя эканамічная прастора дзейнасці бібліятэк разглядаецца ў кантэксце дзяржаўнага развіцця бібліятэчнай справы рэспублікі. Бібліятэчная сістэма РБ уключае каля 10 тысяч публічных і спецыяльных бібліятэк з сукупным аб’ёмам фонду каля 250 млн. экзэмпляраў. У яе ўваходзяць: самая буйная з’яўляецца бібліятэчная сетка сістэмы МК – 4215 бібліятэк, сетка навукова-тэхнічных бібліятэк, сетка Міністэрства аховы здароўя, прафсаюзныя, школьныя, бібліятэкі воінскіх часцей, аграпрамысловага комплексу, ВНУ, царкоўныя бібліятэкі. У сельскай мясцовасці працуюць бібліятэкі-клубы, клубы-бібліятэкі, бібліятэкі-музеі. Практыкуецца аб’яднанне сельскіх бібліятэк са школьнымі. Такім чынам, бібліятэчная сістэма краіны з’яўляецца даволі буйной падгаліной грамадскага сектару эканомікі і забяспечвае свабодны доступ да інфармацыйных рэсурсаў, у тым ліку ўласнай вытворчасці. Разам з тым адзначаецца штогадовае скарачэнне колькасці дзяржаўных ПБ, іх чытачоў і аб’ёмаў кніжных фондаў.

Знешняя эканамічная прастора бібліятэчнай дзейнасці набывае рэгіянальныя рысы, бо менавіта рэгіянальнае звяно бібліятэчна-інфармацыйнай інфраструктуры забяспечвае фарміраванне адзінай інфармацыйнай прасторы рэгіёну для ўсіх яго жыхароў незалежна ад нацыянальнасці і прыналежнасці да пэўнай этнічнай групы і арганізуе доступ да нацыянальных і сусветных інфармацыйных рэсурсаў. Развіццю эканамічнага і сацыякультурнага патэнцыялу тэрыторый садзейнічае Канцэпцыя рэгіянальнага інфармацыйнага цэнтра на базе АБ, важнейшай задачай якой з’яўляецца вызначэнне фінансава-эканамічных асноў дзейнасці абласных бібліятэк і іх кадравага забеспячэння.

Ва ўмовах спецыфікі сацыякультурнага асяроддзя, якое айчыннымі даследчыкамі характарызуецца з пункту гледжання змяншэння колькасці насельніцтва, высокай жыццядзейнасці малых гарадоў, высокага ўзроўню адукаванасці грамадства, вядучым кампанентам развіцця знешняй эканамічнай прасторы бібліятэкі з’ўляецца бібліятэчная сітуацыя. Яна ўяўляе сабой сацыякультурную прастору, якая мае складаную ўнутраную структуру і ўзаемадзейнічае з характарыстыкамі эканамічнай прасторы тэрыторыі. Вылучаюцца вертыкальныя і гарызантальныя сувязі бібліятэчных сітуацый. Па вертыкалі яе ўзаемадзеянне з інстытутамі грамадства абумоўліваецца эканамічнымі, сацыяльна-псіхалагічнымі, палітычнымі, культурнымі фактарамі. Гарызантальныя сувязі бібліятэчнай сітуацыі ўстанаўліваюцца паміж роўнымі па статусу кампанентамі бібліятэчнага асяроддзя (прафсаюзнымі і грамадскімі аб’яднаннямі, структурнымі адзінкамі, задзейнічанымі ў вытворчым бібліятэчным працэсе). У якасці аб’ектаў таварна-грашовых адносін разглядаюцца інфармацыйныя рэсурсы і патрэбы, інфармацыйна-аналітычная дзейнасць.

На думку Л. Кажэўнікавай, бібліятэчная сітуацыя вызначаецца асаблівасцямі і структурай інфармацыйна-бібліятэчнага асяроддзя, якое ўтрымлівае:

• Арганізацыі, якія ствараюць сумесныя прадукты і паслугі;

• Бібліятэкі, органы НТІ, кнігагандлёвыя прадпрыемствы;

• Сукупныя бібліятэчна-інфармацыйныя рэсурсы, якія ўдзельнічаюць у фарміраванні контураў развіцця тэрытарыяльных эканамічных сістэм;

• Адзіны размеркаваны даведачна-пошукавы апарат к фондам бібліятэк тэрыторыі, створаны на аснове карпаратыўнай каталагізацыі;

• Сістэму тэлекамунікацыйнага доступу да аддаленых бібліятэчных рэсурсаў;

• Звесткі аб развіцці рынку бібліятэчна-інфармацыйных прадуктаў і паслуг.

Такім чынам, характарыстыкі знешняй эканамічнай прасторы дзейнасці бібліятэк абумоўлены рэструктурызацыяй эканомікі пэўнага рэгіёну, спецыфікай сацыякультурных працэсаў. Гэтыя асаблівасці ўплываюць на спажыванне прадуктаў і паслуг бібліятэчнай вытворчасці, структуру інфармацыйна-бібліятэчнага асяроддзя і параметры бібліятэчнай сітуацыі. узаемадзеянне і адаптыўнасць бібліятэк да дынамікі знешнеэканамічных тэрытарыяльных пераўтварэнняў.

В. № 5. Характарыстыка ўнутранай эканамічнай прасторы бібліятэкі.

Эканамічная прастора бібліятэкі ўяўляе сабой інфармацыйна - рэсурсны патэнцыял пэўных бібліятэк і бібліятэчных сетак як цэласнай сістэмы вытворчых і сацыяльна-культурных відаў дзейнасці. Бібліятэкам належыць выдучая роля ў фарміраванні каштоўнасных арыентацый, задавальненні шырокага кола інфармацыйных патрэб карыстальнікаў, абумоўленых іх прафесійнай і культурнай дзейнасцю.

Фарміраванне знешняй і ўнутранай прасторы бібліятэкі адбываецца пад уздзеяннем эканамічных і сацыякультурных пераўтварэнняў у краіне і ў пэўным рэгіёне.

Працэс развіцця эканамічнай прасторы таксама вызначаецца рэсурсамі бібліятэкі, аб’ёмамі рэалізуемых прадуктаў і паслуг бібліятэчнай вытворчасці, развіццём камунікацыйных сетак, укараненнем новых інфармацыйных тэхналогій, мадэрнізацыяй і ўмацаваннем матэрыяльна-тэхнічнай базы, прафесійнай кампетэнтнасцю бібліятэчных спецыялістаў, функцыянаваннем сістэмы бібліятэчна-бібліяграфічнага краязнаўства, арганізацыяй абслугоўвання ў адпаведнасці з функцыямі бібліятэкі і патрэбамі карыстальнікаў, магчымасцю фарміравання фонда дакументаў на розных носьбітах і прадастаўлення інфармацыі аб яго складзе.

Структуру ўнутранай эканамічнай прасторы ствараюць фінансавыя сродкі бібліятэк, матэрыяльна-тэхнічная база, дакументныя і электронныя рэсурсы. У бібліятэках характэрна асваенне бюджэтных і пазабюджэтных фінансавых сродкаў. Бюджэтныя сродкі бібліятэк з’яўляюцца стабільным фінансавым рэсурсам і выдаткоўваюцца згодна дзеючаму заканадаўству. Рэалізацыя звышнарматыўных бібліятэчна-інфармацыйных прадуктаў і паслуг і іншыя нерэалізацыйныя паступленні фарміруюць пэўную частку пазабюджэтных сродкаў. Іх эфектыўнасць, як крыніц фінансавання, і магчымасць атрымання прыбытку залежаць ад прыярытэтаў карыстальнікаў у выбары інфармацыйных рэсурсаў, перападрыхтоўкі бібліятэчных спецыялістаў для іх вытворчасці і працы ў рынкавых умовах, мэтавага характару прыцягнення фінансавай дапамогі, структуры расходаў і даходаў.

Фінансавая складаючая ўнутранай эканамічнай прасторы бібліятэкі залежыць не толькі ад аб’ёму фінансавых рэсурсаў, але і ад магчымасці іх камбінавання ў залежнасці ад сітуацыі. Інфармацыя аб усіх відах рэсурсаў прысутнічае ў нарматыўнай, фінансавай і тэхналагічнай дакументацыі бібліятэк. Сукупнасць гэтых дакументаў складае стандарт дзейнасці бібліятэкі. Не парушаючы гэтага стандарта, на думку Л.Кажэўнікавай, і магчыма камбінаванне асобных кампанентаў бібліятэчнай вытворчасці. У выніку дасягаецца баланс паміж рэсурсамі, расходамі і даходамі пры стварэнні і рэалізацыі бібліятэчна-інфармацыйнага прадукту.

Рэсурсамі для ўмацавання і развіцця матэрыяльна-тэхнічнай базы таксама з’яўляюцца бюджэтныя і пазабюджэтныя сродкі, якія размяркоўваюцца згодна каштарысу. Асноўны аб’ём выдаткаў прыходзіцца на капітальны рамонт, рэстаўрацыю бібліятэчных будынкаў, падтрыманне ў належным стане камунальных сістэм.

Спецыфіку ўнутранай бібліятэчнай сітуацыі фарміруюць фактары, якія аказваюць уплыў на забеспячэнне бібліятэчных устаноў дакументнымі і электроннымі інфармацыйнымі рэсурсамі. Іх сбалансаванасць па аб’ёму і асартыменту дазваляе прывесці ў адпаведнасць тэхналогію і мэты бібліятэчнай вытворчасці з якасцю і памерамі бібліятэчна-інфармацыйных прадуктаў і паслуг.

Працэсы камплектавання фондаў бібліятэк залежны ад аб’ёму фінансавання, структуры і зместу сукупных інфармацыйна-бібліятэчных рэсурсаў, доступу чытачоў да інфармацыйных рэсурсаў бібліятэк іншых сістэм і ведамстваў. Дакументныя рэсурсы павінны фарміравацца зыходзячы з бібліятэчнай сітуацыі пэўнага рэгіёну пры ўліку мясцовых галіновых інтарэсаў грамадскай вытворчасці. Так Л.Кажэўнікава прапануе ў дзейнасці УНБ абапірацца на асноўныя грамадскія патрэбы і фарміраваць для іх задавальнення неабходныя рэсурсы.

Устанаўленне прыярытэтных напрамкаў фінансавай падтрымкі тых ці іншых відаў бібліятэчных рэсурсаў патрабуе вылучэння іх з сукупнасці дакументных рэсурсаў. Інфармацыйныя рэсурсы (электронныя каталогі, тэматычныя, фактаграфічныя, бібліяграфічныя базы даных, інфармацыйныя прадукты і паслугі, сістэма камунікацый) вызначаюцца тэхналагічным і коштавым укладам у іх вытворчасць. Доля электронных носьбітаў інфармацыі ў структуры фондаў публічных бібліятэк складае 0,5%. У аўтаматызаваным рэжыме працуюць усе буйныя бібліятэкі рэспублікі, а таксама 98% цэнтральных гарадскіх і раённых ббіліятэк, 76,8% з іх маюць доступ да сеткі Інтэрнэт. Сукупны аб’ём электронных каталогаў складае 5,5 млн. запісаў.

В. № 6. Умовы, якія ўплываюць на рух працоўных

рэсурсаў бібліятэк.

Эфектыўнасць выкарыстання інфармацыйных рэсурсаў вызначаецца эканамічнымі і сацыяльнымі крытэрыямі. Першыя выкарыстоўваюцца для ацэнкі ўзроўню вытворчасці пры параўнанні аб’ёмаў працы ў традыцыйным і аўтаматызаваным рэжымах. Разлічваюцца каэфіцыенты выкарыстання і замены бібліятэчнага абсталявання, камп’ютэрнай тэхнікі, а таксама паказчык насычанасці спецыялістамі асобных вытворчых участкаў. Сацыяльныя крытэрыі дазваляюць выявіць занятасць кадраў на традыцыйных і аўтаматызаваных участках вытворчасці, якая ўплывае на атрыманне ў карыстанне і спажыванне інфармацыйных рэсурсаў.

Перспектывы фарміравання інфармацыйных рэсурсаў бібліятэк і выкарыстання матэрыяльных і фінансавых рэсурсаў эканамісты звязваюць з неабходнасцю пастаяннага павышэння кваліфікацыі бібліятэчных кадраў і падрыхтоўкай спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі. Сёння навучанне і перападрыхтоўка бібліятэчных спецыялістаў ажыццяўляецца на факультэце інфармацыйна-дакументных камунікацый БДУ культуры і мастацтваў, Віцебскім дзяржаўным універсітэце імя П.М.Машэрава, Гродзенскім каледжы мастацтваў, Магілёўскім бібліятэчным каледжы імя А.С.Пушкіна.

На інтэнсіўнасць фарміравання і руху працоўных рэсурсаў бібліятэк аказваюць уплыў некаторыя ўмовы:

• дынаміка колькаснага складу персаналу бібліятэк у кантэксце перамены колькасці эканамічна актыўнага насельніцтва і ўзроўню беспрацоў’я ў рэгіёне;

• памеры бібліятэчных сетак розных сістэм і ведамстваў, іх структура і штатная колькасць, растаноўка працоўных рэсурсаў;

• наяўнасць стабільнага рабочага месца і аплата працы згодна пасадзе і кваліфікацыі;

• магчымасць задзейнічання дадатковых фінансавых рэсурсаў для аплаты працы бібліятэчнага персаналу, у тым ліку за кошт уласнага прыбытку бібліятэк ад камерцыйнай дзейнасці;

• маральнае стымуляванне як аснова развіцця бібліятэчнай вытворчасці і яе эканамічнага росту;

• магчымасць сумяшчэння дзейнасці бібліятэкараў на розных участках бібліятэчнай вытворчасці;

• даступнасць павышэння прафесійнай кваліфікацыі і фарміравання эканамічнай культуры бібліятэчных спецыялістаў.

Дасягненне бібліятэкай высокіх сацыяльна-эканамічных паказчыкаў дзейнасці патрабуе ад бібліятэчнага персаналу валодання масівам эканамічнай інфармацыі і ўменнямі яе аналізаваць. Ад бібліятэкараў патрабуецца:

• ведаць спецыфіку праяўлення асноўных эканамічных законаў у сферы бібліятэчнай дзейнасці, залежнасці тэхналагічнага і сацыяльнага развіцця бібліятэкі ад фактараў знешняга і ўнутранага асяроддзя;

• умець самастойна прымаць рашэнні, размяркоўваць рэсурсы, патрэбныя для вытворчасці бібліятэчна-інфармацыйных паслуг пэўнага віду;

• мець навыкі рашэння прафесійных задач, у тым ліку звязаных з кіраваннем эканамічнымі рэсурсамі бібліятэкі.

Бібліятэчны спецыяліст, які выконвае вытворчыя функцыі на пэўным прадметна-спецыялізаваным участку, павінен валодаць эканоміка-прававымі ведамі, ведаць асаблівасці эканамічных метадаў рэгулявання бібліятэчнымі тэхналагічнымі цыкламі і аперацыямі, рацыянальна размяшчаць сродкі працы паміж вытворчымі аб’ектамі. У кампетэнцыю кіраўніка ўваходзяць пытанні размеркавання вытворчых функцый, паслядоўнасці і часу іх выканання, кошту матэрыяльна-тэхнічнай базы і абсталявання, колькасці працоўных месцаў у падраздзяленнях бібліятэкі.

В. № 7. Змест бібліятэчнай мікраэканомікі.

Мікраэканоміка як састаўная частка эканамічнай навукі даследуе эканамічныя адносіны, якія ўзнікаюць ў сувязі з рацыянальным выкарыстаннем абмежаваных рэсурсаў. У дачыненні да бібліятэчнай справы гэта азначае аналіз эканамічных адносін у бібліятэчнай сферы на ўзроўні канкрэтных суб’ектаў грамадскага сектара рынкавай эканомікі, у прыватнасці асобных бібіліятэк.

Вызначэнне паняцця “бібліятэчная мікраэканоміка” прапанаваў і метадычна абгрунтаваў расійскі бібліятэказнаўца В.Клюеў. У яго разуменні бібліятэчная мікраэканоміка - гэта “тэарэтыка-прыкладная навуковая дысцыпліна, якая вывучае бібліятэку як спецыфічную эканамічную адзінку і гаспадарчы суб’ект”. Асноўную задачу бібліятэчнай мікраэканомікі В.Клюеў бачыць у дыягностыцы і збалансаванні чатырохбаковых інтарэсаў: бібліятэкі, карыстальнікаў, дзяржавы, грамадскасці. На думку Басамыгінай, прадметам бібліятэчнай мікраэканомікі павінен стаць “аналіз эканамічных адносін у бібліятэчнай сферы на ўзроўні канкрэтных суб’ектаў грамадскага сектара: ЦБС і асобных бібліятэк, а таксама ўсёй бібліятэчнай падгаліны і дзяржавы ў мэтах рацыянальнага выкарыстання абмежаваных рэсурсаў, якія маюць альтэрнатыўнае прымяненне”.

Бібліятэчная мікраэканоміка можа разглядацца як сукупнасць сродкаў і метадаў, з дапамогай якіх выпрацоўваюцца шляхі аптымальнага выкарыстання рэсурснага патэнцыялу бібліятэкі. У адпаведнасці з ім, у бібліятэцы ствараюцца ўмовы для максімальнага задавальнення карыстальнікаў бібліятэчна-інфармацыйнымі прадуктамі і паслугамі і забяспечваецца эканамічны баланс паміж відамі паслуг, рэсурснымі выдаткамі і канчатковым вынікам.

У межах бібліятэчнай мікраэканомікі суадносяцца аб’ёмы фінансавых, інтэлектуальных, матэрыяльна-тэхнічных рэсурсаў з відамі бібліятэчнай дзейнасці ў якой яны выкарыстоўваюцца. Гэта з’яўляецца падставай для развіцця механізмаў гаспадарчай дзейнасці, забеспячэння рацыянальнага і мэтанакіраванага выкарыстання наяўных рэсурсаў, павышэння прадукцыйнасці бібліятэчнай работы. У гэтым кантэксце вывучаюцца пытанні цэнаўтварэння на бібліятэчна-інфармацыйныя прадукты і паслугі (В.Клюеў, А.Ястрабава, М.Тылькевіч); распрацоўкі функцыянальных паказчыкаў дакладнай і якаснай характарыстыкі бібліятэчнай работы ў адпаведнасці са зменлівай эканоміка-арганізацыйнай сітуацыяй (А.Шубін); абмежаванага выкарыстання платных форм абслугоўвання (В.Байкова, С.Калегаева); сучаснага фінансавага забеспячэння бібліятэк (Л.Кулікова, Н.Магілевер); фарміравання і ўдасканальвання прававой базы мікраэканамічнай дзейнасці бібліятэк (В.Байкова, В.Клюеў, А.Арлоў).

Агульнатэарэтычны характар бібліятэчнай мікраэканомікі паказаны ў даследаваннях І.Басамыгінай. Яна лічыць, што мэта бібліятэчнай мікраэканомікі - у паглыбленым тэарэтычным адлюстраванні асноўных паняццяў і палажэнняў мікраэканомікі ў дачыненні бібліятэчнай справы, якія раскрываюць у абагульненым выглядзе асобныя, найбольш важныя аспекты гаспадарчай дзейнасці бібліятэк ва ўсіх узаемасувязях. Даследчык абгрунтоўвае тэарэтычны падыход да бібліятэчнай мікраэканомікі з пункту гледжання яе месца і ролі ў грамадскім сектары эканомікі, эканамічных паводзін людзей і прыняцця адпаведных рашэнняў, рэсурсаабмежаванасці бібліятэчнай галіны, развіцця вытворчай і гаспадарчай дзейнасці ў бібліятэчных установах, перамен сацыяльных умоў.

В. № 8. Напрамкі мікраэканамічных даследаванняў у бібліятэчнай справе.

Асноўнымі напрамкамі мікраэканамічных даследаванняў у бібліятэчнай справе з’яўляюцца:

• ініцыяванне мэтавых інвестыцый, акумуляванне і пераразмеркаванне грашовых сродкаў, кіраванне фінансавымі рэсурсамі;

• матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне і камплектаванне бібліятэчных фондаў;

• кадравая палітыка (падбор і растаноўка, навучанне, перападрыхтоўка кадраў);

• вытворчасць на базе бібліятэкі і рэалізацыя бібліятэчна-інфармацыйных прадуктаў і паслуг;

• выкарыстанне метадаў маркетынгу пры вызначэнні балансу інтарэсаў карыстальнікаў і рэсурсных магчымасцей бібліятэкі;

• самазабеспячэнне пэўных напрамкаў бібліятэчнай работы;

• вывучэнне інфармацыйных запытаў рэальных і патэнцыяльных карыстальнікаў і іх ролі ў фарміраванні коштавай і сэрвіснай складаючых бібліятэчнага абслугоўвання;

• суадносіны сацыяльнай накіраванасці бібліятэчнай работы з плануемымі паказчыкамі эканамічнай эфектыўнасці, выкарыстанне эканамічных крытэрыяў эфектыўнасці ў дзейнасці бібліятэк.

В. № 9. Кампаненты бібліятэчнай мікраэканомікі.

Сярод кампанентаў бібліятэчнай мікраэканомікі вылучаюцца тэорыя попыту і прапаноў (паводзіны вытворцаў і спажыўцоў бібліятэчна-інфармацыйных паслуг); канцэпцыя карыснасці (уплыў інтэлектуальных бібліятэчных прадуктаў і паслуг на развіццё прафесійнага, адукацыйнага, навуковага патэнцыялу карыстальнікаў); эфект нявызначанасці выбару карыстальніка; ідэя канкурэнтных рынкаў, палітыка цанавой дыверсіфікацыі на платныя формы абслугоўвання; тэорыя эканамічнай эфектыўнасці.

Бібліятэцы як гаспадарчаму суб’екту ўласціва спецыфічнае сацыяльна-эканамічнае мікраасяроддзе, дзе значная роля належыць асобасным і грамадскім патрэбам у бібліятэчных паслугах. Іх рынкавы кошт кампенсуецца сродкамі мэтавых бюджэтных паступленняў, дапамогай спонсараў, аплатай звышнарматыўных бібліятэчна-інфармацыйных паслуг і прадуктаў карыстальнікамі. Існуе таксама неабходнасць вызначэння аптымальных варыянтаў спалучэння бюджэтных асігнаванняў і пазабюджэтных сродкаў, іх дапушчальных аб’ёмаў, формаў і відаў ініцыятыўнай гаспадарчай дзейнасці і метадаў яе здзяйснення.

Сярод метадаў бібліятэчнай мікраэканомікі можна вылучыць аналіз (мікраэканамічны, функцыянальны); прагназаванне (сярэдне- і доўгатэрміновае); планаванне (бягучае, стратэгічнае); кантроль (выбарчы, прамежкавы, выніковы); метады фінансавага менеджменту. Азначаныя катэгорыі грунтуюцца на звестках аб фінансавых, вытворчых, сацыяльных аспектах бібліятэчнай дзейнасці, перспектывах яе развіцця, інавацыйных эканамічных падыходах да арганізацыі работы, якасных і колькасных паказчыках уласнай бібліятэчнай дзейнасці, сацыяльна-дэмаграфічных характарыстыках зоны бібліятэчнага абслугоўвання.

В. № 10. Варыянты мадэліравання мікраэканамічнай

дзейнасці ў бібліятэках.

Аптымальным варыянтам мадэліравання мікраэканамічнай дзейнасці з’яўляецца яе пабудова згодна этапам:

1. Зыходны маркетынгавы ўзровень (збор і апрацоўка шматаспектных звестак);

2. Рэалізацыя рынкавай канцэпцыі бібліятэкі (фарміраванне напрамкаў работы, распрацоўка прафіліраваных нарматыўных дакументаў, вызначэнне ўмоў абслугоўвання);

3. Рэсурснае (фінансавае, матэрыяльна-тэхнічнае, кадравае) аснашчэнне прыярытэтных напрамкаў функцыянавання, размеркавання рэсурснага патэнцыялу бібліятэкі;

4. Тэхналагічная падрыхтоўка вытворчасці бібліятэчна-інфармацыйных прадуктаў і паслуг высокай якасці пры аптымальных выдатках;

5. Вытворчасць паслуг і адпаведнасць інтэлектуальнай прадукцыі;

6. Выбарчы кантроль якасных параметраў асобных відаў паслуг;

7. Назапашванне і захоўванне ў бібліятэцы банка існуючых паслуг (прадукцыі) і зыходных матэрыялаў для аказання рэкламных паслуг;

8. Рэалізацыя паслуг;

9. Навучанне карыстальнікаў бібліятэкі навыкам выкарыстання бібліятэчна-інфармацыйных рэсурсаў і тэхнічнага абсталявання;

10. Выбар альтэрнатыўных варыянтаў дзейнасці, увядзенне пры неабходнасці новых этапаў мадэлявання.

В. № 11. Рэалізацыйныя кампаненты ініцыятыўнай фінансава-эканамічнай дзейнасці бібліятэк.

КОМПОНЕНТЫ

• Предоставление платных дополнительных услуг и интеллектуальной продукции;

• Осуществление хозяйственно-договорной деятельности;

• Выполнение социально-творческих заказов;

• Продажа неиспользуемых частей библиотечного фонда;

• Оплата пользователями стоимости учётно-регистрационных форм.

Платные услуги в системе инициативной финансово-экономической деятельности библиотек.

Дифференцированность оплаты сверхнормативных библиотечно-информационных услуг зависит от:

• базовых источников финансирования;

• ресурсного потенциала библиотеки;

• материальных возможностей и потребительской культуры пользователей.

Договоры в системе инициативной финансово-экономической деятельности библиотек.

• Купли-продажи (распространяются на библиотечные продукты и услуги, права);

• Договора подряда (оформляются в случае совместной деятельности с иными организациями);

• Комплексные (оформляются при необходимости параллельного осуществления направлений библиотечной работы, относящихся к разным статьям сметы).

Социально-творческие заказы в системе инициативной финансово-экономической деятельности библиотек

• Финансирование данных заказов относится к категории текущих затрат учреждений культуры;

• Социальные заказы к выполнению которых привлекаются библиотеки относятся к реализации государственных, региональных, местных и комплексных программ.

В. № 12. Нерэалізацыйныя кампаненты ініцыятыўнай фінансава-эканамічнай дзейнасці бібліятэк.