УА “БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ КУЛЬТУРЫ

І МАСТАЦТВАЎ”

Факультэт інфармацыйна-дакументных камунікацый

Кафедра гісторыі Беларусі і музеязнаўства

Тэрытарыяльная геральдыка Брэсцкай вобласці

Курсавая работа

Студэнткі 350 М групы

Д.Д.Місюлі

Навуковы кіраўнік:

кандыдат гістарычных навук,

дацэнт І.Н.Колабава

Мінск 2015

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ

РАЗДЗЕЛ 1 Гісторыя развіцця беларускай тэрыторыяльнай геральдыкі ….

1. Сучасны этап развіцця геральдыкі Рэспублікі Беларусь…………

2. Шляхі развіцця гарадской геральдыкі………………………

РАЗДЗЕЛ 2 Тэрытарыяльная геральдыка

2.1 Гісторыя і апісанне герба г. Брэста

2.2 Гісторыя і апісанне герба г. Кобрына

2.3 Гісторыя і апісанне герба г. Пружаны

ЗАКЛЮЧЭННЕ

БІБЛІЯГРАФІЧНЫ СПІС

ДАДАТКІ

УВОДЗІНЫ

Сімвалам знатнасці феадалаў у сярэднія вякі з'яўляліся спецыяльныя знакі-сімвалы - гербы. Дзякуючы ім можна было даведацца аб іх носьбітах даволі многае, напрыклад, месца паходжання, генеалагічныя сувязі, слаўныя ўчынкі роду, асабістыя якасці ваяра і іншае. Хоць не ўсе прадстаўнікі багатага саслоўя ўмелі на той час чытаць і пісаць, галоўнымі ўсё ж былі ваенныя здольнасці, то герб з'яўляўся як бы сказаць "пашпартам", з якога можна было "прачытаць" пра асобу з той ці іншай сям'і, бо ўсе элементы і колеру мелі сваё значэнне.

Пры манаршых дварах у гэтыя ж часы зарадзілася нават своеасаблівая навука аб гербах - геральдыка і з'явіліся людзі, якія мэтанакіравана займаліся вывучэннем і складаннем прыватных гербаў, - герольды.

Прыкладна з XIV ст. сталі стварацца і гербы гарадоў. Гарадскі герб - гэта спецыфічнае малюнак, абумоўленае, як правіла, прывілеем на права самакіравання і намаляванае на пячатках бургамістра-радетской калегіі магістрата альбо ўсяго горада ў цэлым. Гэтыя сімвалічныя абазначэнні сяляне маглі даваць толькі манархі, князі ці знатныя магнаты, якія валодалі пэўным населеным пунктам.

Актуальнасць тэмы. Беларуская геральдыка адрозніваецца і ад расійскай, і ад польскай, і ад украінскай. Наша геральдыка ляжыць на стыку дзвух культур, што и надае ёй свой непаўторны характар. Таму вывучэнне дадзенага пытання застаецца актуальна.

Беларуская гарадская геральдыка мае шматвяковую багатую гісторыю. Да канца XVIII ст. беларускія гарады ад імя вярхоўнай улады атрымлівалі Магдэбургскае права і, як атрыбут самакіравання, гарадскі герб, які з'яўляўся прыкметай адмысловага прававога статусу населенага пункта, паказчыкам яго палітычнай і эканамічнай самастойнасці. Самыя першыя гарадскія гербы на тэрыторыі нашай краіны адносяцца да XVI ст. Найстарэйшымі з'яўляюцца гербы Полацка (1531) і Камянца (пачатак XVI ст.).

Пачатак вялікай сістэмнай работы па ўзнаўленні гістарычных і стварэнню новых гербаў Брэсцкай вобласці было пакладзена рашэннем Брэсцкага абласнога выканаўчага камітэта у лютым 1998. Сімвалічна, што першы нумар у Гербавым атрыкуле Рэспублікі Беларусь належыць гістарычнаму гербу горада Брэста.

Ступень распрацаванасці праблемы. Вывучэннем Беларускай геральдыкі займалася і займаецца шмат навукоўцаў. Самы папулярны – А. Цітоў з працай “Геральдыка Беларусі (ад пачаткаў да канца XX ст.).

Значны фактычны матэрыял утрымлівае энцыклапедычнае выданне В.І. Адамушка і М.М. Елінскай “Сучасная геральдыка Беларусі”.

Шмат артыкулаў можна знайсці у газетах і часопісах.

Аб’ект даследавання – тэрытарыяльная геральдыка Брэсцкай вобласці.

Прадмет даследавання – гісторыя развіцця геральдыкі раённых цэнтраў Брэсцкай вобласці.

Мэта работы. Даследаваць тэррытарыяльную геральдыку Брэсцкай вобласці.

У ходзе дасягнення пастаўленай мэты былі вызначаны наступныя задачы:

1. Даследаваць існуючыя крыніцы інфармацыі па тэме курсавой работы.

2. Разгледзіць гісторыю развіцця тэрытарыяльнай геральдыкі Брэсцкай вобласці.

3. Даследаваць шляхі развіцця гарадской гераьдыкі.

Методыка даследавання. Апісанне, вывучэння літаратуры, навуковых каталогаў, звестак інтэрнэт-рэсурсаў.

Работа праводзілася на падставе прынцыпаў гістарызма, навуковай аб’ектыўнасці і сістэмнага падыхода.

Прынцып гістразма дае агляд герба у гістарычным мінулым і паказвае сувязь з канкрэтнімі з’явамі.

Навуковая аб’ектыўнасць паказвае насычанасць фактамі і зносінамі з другімі навукамі.

Сістэмны падыход забяспечвае найбольшыя магчымасці цэласнага агляду.

Структура работы. Работа складаецца з уводзінаў, двух раздзелаў і заключэння.

Ва ўводзінах разглядаецца актуальнасць тэмы курсавой работы, ступень распрацаванасці праблемы, аб’ект і прадмет, мэты і задачы, методыка і структура даследавання.

Першы раздзел – “Гісторыя развіцця беларускай тэрыторыяльнай геральдыкі ” – прысвечаны развіццю геральдыкі Беларусі на сучасным этапе і дзейнасці Геральдычнай Рады пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь

У другім раздзеле – “Тэрытарыяльныя гербы” – разглядаюцца пытанні гісторыі і апісання Беларускіх гарадоў: Баранавіч, Кобрына, Пінска і Пружан. У заключэнні адзначана выкананне пастаўленых задач і зроблены вынікі па тэме даследавання.

Да работы прыкладаецца бібліяграфічны спіс і дадаткі.

РАЗДЗЕЛ 1.

1. Дзейнасць Геральдычнай Рады пры Прызідэнце Рэспублікі Беларусь

З пачатку 90-х гг. XX ст. ў Рэспубліцы Беларусь пытанні тэрытарыяльнай геральдыкі, ўпершыню пасля 1917 г., былі ўзведзены ў ранг дзяржаўнай палітыкі. 22 лютага 1994 г. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь прыняў пастанову №89 «Аб зацвярджэнні Палажэння аб Гербавым матрыкуле Рэспублікі Беларусь». Гэтым нарматыўным прававым дакументам рэгламентавалі парадак зацвярджэння і рэгістрацыі гарадскіх гербаў Беларусі, а таксама вядзенне Гербавага Артыкула - афіцыйнага дзяржаўнага рэестра, у якім захоўваліся бы выявы тэрытарыяльных гербаў і дакументы да іх. Занясенню ў рэгістр падлягалі як гістарычныя гербы, так і зноў створаныя геральдычныя сімвалы тых населеных пунктаў, якія не мелі іх у мінулым. Мясцовыя органы ўлады сваімі рашэннямі сцвярджалі малюнак герба і палажэнне аб ім. Камітэт па архівах і справаводству пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь каардынаваў дзейнасць дзяржаўных органаў і арганізацый, звязаную са стварэннем і выкарыстаннем дзяржаўнай, у тым ліку тэрытарыяльнай геральдыкі Беларусі. Актывізацыі работы і мэтанакіраванай дзейнасці ў гэтай галіне спрыяла прыняцце усімі абласнымі выканаўчымі камітэтамі адмысловых рашэнняў па пытаннях аднаўлення гістарычных і стварэння новых гербаў гарадоў і гарадскіх пасёлкаў. Да 2002 г. разгляд праектаў сімволікі па тэрытарыяльнай геральдыцы, дасылаемых з месцаў, а шмат у чым і стварэнне новых гербаў ажыццяўлялася ў Белкомархиве. У выніку гэтай мэтанакіраванай працы ў Гербавым матрыкуле былі зарэгістраваныя гербы 97 гарадоў і гарадскіх пасёлкаў нашай рэспублікі. Сярод іх было 39 адроджаных гістарычных гербаў, атрыманых беларускімі гарадамі ў мінулым. З мэтай правядзення адзінай дзяржаўнай палітыкі ў гэтай галіне быў выдадзены ўказ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 7 жніўня 2002 г. №441 “Аб адукацыі Геральдычнага савета пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь і некаторых мерах па ўдасканаленні парадку заснавання i дзяржаўнай рэгiстрацыi ордэнаў, медалёў і афіцыйных геральдычных сімвалаў”. Геральдычны савет закліканы забяспечваць метадычнае кіраўніцтва дзейнасцю па стварэнню, установе і выкарыстанню афіцыйных геральдычных знакаў, праводзіць іх афіцыйную геральдычную экспертызу. Указам пасташлены яго функцыі, мэты і задачы. Для цэнтралізаванага ўліку і стварэння адзінай базы геральдычных знакаў рэспублікі вядзецца ўлік у Дэпартаменце па архівах і справаводству Міністэрства юстыцыі ў дзяржаўным геральдычным рэгістры Рэспублікі Беларусь, складовай часткай якога стаў былы Гербавы матрыкул. У цяперашні час у яго перыядычна ўключаюцца новыя афіцыйныя геральдычныя сімвалы, у тым ліку гербы і сцягі адміністрацыйна-тэрытарыяльных і тэрытарыяльных адзінак, зацверджанныя Указамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь [6. – с.103 -105, 135 - 136].

Адной з асноўных задач Геральдычнага савета з'яўляецца сусветнае садзейнічанне развіццю дзяржаўнай геральдыкі і сімволікі ў Рэспубліке Беларусь, якая грунтуюцца на багатым гістарычным мінулым.

Геральдычны савет дае заключэнні аб адпаведнасці тых ці іншых сімвалаў гістарычным традыцыям, правілам геральдыкі, аб магчымасці або немэтазгоднасці іх заснавання, альбо аб неабходнасці дапрацоўкі; уносіць ва ўстаноўленым заканадаўствам парадку прапановы аб распрацоўцы праектам нарматыўных прававых актаў, якія датычацца ўдасканалення парадку заснавання і выкарыстання афіцыйных геральдычных знакаў [7. с.127 - 131].

У сваёй працы члены геральдычнага савета пры разглядзе гербаў і сцягаў кіруюцца абсалютнай гістарычнай аб'ектыўнасцю і навуковым падыходам. Усе гістарычныя гербы, якія прайшлі экспертызу ў Геральдычным савеце, атрымалі не толькі адабрэнне спецыялістаў, але і зацверджанны Указам Прэзідэнта, і занесены ў Дзяржаўны геральдычны рэгістр.

Найбольш значную частку сучаснай геральдыкі складаюць гістарычныя гербы, афіцыйна зацверджанныя Указам Прэзідэнта. Яны з'яўляюцца аб'ектамі нематэрыяльнай гісторыка -культурнай спадчыны Беларусі, і чым старажытнее герб тым больш ганаровы і больш прэстыжны ён для горада. Такія гербы прысутнічаюць у кожнай з шасці вобласцей. Мерапрыемствы па ўзнаўленні і установе вядомых гістарычных гербаў выконваюць мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы.

У Беларусі гістарычныя гербы аднаўляюць на аснове малюнкаў гербаў, унесеных у поўны збор законаў Расійскай імперыі на 1900 г., а таксама па існуючых гістарычных крыніцах - якія захаваліся пячаткамі, музейнымі экспанатам, але, у першую чаргу, архіўнымі дакументамі. У некаторых выпадках, з мэтай адлюстраваць сучаснае ўплыў гістарычнай сімволікі, па аднадушным рашэнні шырокага кола грамадскасці і мясцовага савета дэпутатаў у герб прыўносяцца некаторыя дапаўненні або змяненні, альбо статус герба як афіцыйнага сімвала адміністрацыйна- тэрытарыяльнай адзінкі пашыраецца да тэрыторыі раёна. Многія сцягі, сканструяваныя на аснове адпаведных гарадскіх гербаў, па становішчы могуць выкарыстоўвацца не толькі ў горадзе, але і на тэрыторыі ўсяго раёна.

Новая гарадская геральдыка - гэта творчы саюз спецыялістаў у галіне геральдыкі - гісторыкаў, архівістаў, мастакоў, а таксама шырокага кола грамадзяні на месцах. Ідэя стварэння новага герба зыходзіць, як правіла, ад гарадскіх выканаўчых камітэтаў.

У беларускай сучаснай геральдыцы імкнуцца пазбягаць вялікага набору знакаў у адным гербе. Традыцыйна існуе некалькі прынцыпаў складання гербаў. Адным з іх з'яўляецца "гістарычны", пры якім у гербе адлюстроўваецца якая-небудзь важная падзея з мінулага горада шляхам перадачы як графічна дакладнай фігуры, напрамую звязанай з канкрэтным гістарычным падзеяй, так і нейкіх абстрактных знакаў, передаючых дух і атмасферу часу, асаблівасці гістарычнай эпохі. Прыкладам першага могуць служыць гербы г.Слаўгарада і Славгародского раёна і герб гарадскога пасёлка Свіслач, у якіх захаваныя вядомы архітэктурны помнік і гістарычны будынак. У гербе і сцягу г.Асіповічы намаляван старадаўні паравоз - сімвал чыгункі і пачатку інтэнсіўнага развіцця горада, адноўлены мастаком па музейных экспанатах канца XIX ст.

Ужываючы гістарычныя абстракцыі, стваральнікі гербаў для беларускіх гарадоў перадаюць з дапамогай перахрышчаных мячоў мужнасць і стойкасць гараджан у ваенны час і пры ахове парадку ў горадзе ў мірны (Глыбокае). Вароты і конь сімвалізуюць гандаль і кірмашы, замак - заслон, мяжу, абарону ад непрыяцеля, шалі - развіццё гандлю на ўсім працягу XVI-XVIII стст. Выкарыстанне ў геральдыцы штучных, так званых негеральдических фігур, вядома з самага пачатку фарміравання геральдычнага мастацтва.

У зноў ствараемым афіцыйным геральдычным сімвале кожны элемент мае сваё месца і абгрунтаванне, таму і лік фігур, уключаных у герб, падпарадкаван строгай кампазіцыі. Абавязковай умовай у геральдыцы як некалькі стагоддзяў таму так і цяпер з'яўляецца непаўторнасць і арыгінальнасць кожнага герба [9. с.101-106].

Адным з найбольш эфектыўных метадаў пры стварэнні сучаснай гарадской сімволікі з'яўляецца выкарыстанне ў ёй дваранскай геральдыкі - гербаў былых уладальнікаў гарадоў. Традыцыя выкарыстання знакаў і эмблем уладальнікаў гарадоў маюць даўнюю гісторыю.

У адпаведнасці з нарматыўнымі прававымі актамі герб можа мець статус гарадскога, раённага, або вясковага. Паколькі часта горад і раён складаюць адну адміністрацыйна -тэрытарыяльную адзінку, выкарыстанне герба можа распаўсюдзяцца як на горад - цэнтр раёна, так і на ўсю тэрыторыю раёна .

Такім чынам, можна азначыць, што беларусская герльдыка з пачатку 90-х гг. XX ст. было ўзведзена ў ранг дзяржаўнай палітыкі. Быў задакументаваны парадак зацвярджэння і рэгістрацыі гарадскіх гербаў Беларусі, а таксама вядзенне Гербавага Артыкула, у якім захоўваліся бы выявы тэрытарыяльных гербаў і дакументы да іх. Створан Геральдычны савет, які забяспечвае метадычнае кіраўніцтва дзейнасцю па стварэнню, установе і выкарыстанню афіцыйных геральдычных знакаў, праводзіць іх афіцыйную геральдычную экспертызу. Адной з асноўных задач Геральдычнага савета з'яўляецца сусветнае садзейнічанне развіццю дзяржаўнай геральдыкі і сімволікі ў Рэспубліке Беларусь, якая грунтуюцца на багатым гістарычным мінулым.

Беларуская геральдыка ўзяла свой пачатак з Заходняй Еуропы. Пераняла з польскай, якая праз уплыў нямецкай і чэшскай агульнаеўрапейскія правілы і законы складання гербаў. Беларуская геральдыка фармавалася да канца XVII ст.. за гэты перыяд яна набыла характэрныя толькі для яе рысы, выніку сінтэзу геральдычных традыцый Усхода і Запада, мясцовых сімвалічных малюнкаў, а таксама княжацкіх знакаў ўлады на пячатках і сцягах. Беларуская гарадская геральдыка мае шматвяковую багатую гісторыю, а з 90-х гг. XX ст. была ўзведзена ў ранг дзяржаўнай палітыкі. Задакументаваны парадак зацвярджэння і рэгістрацыі гарадскіх гербаў Беларусі, а таксама вядзенне Гербавага Артыкула, дзе захоўваліся бы выявы тэрытарыяльных гербаў і дакументы да іх. Створан Геральдычны савет, які забяспечвае метадычнае кіраўніцтва дзейнасцю па стварэнню, установе і выкарыстанню афіцыйных геральдычных знакаў, праводзіць іх афіцыйную геральдычную экспертызу. Адной з асноўных задач Геральдычнага савета з'яўляецца сусветнае садзейнічанне развіццю дзяржаўнай геральдыкі і сімволікі ў Рэспубліке Беларусь, якая грунтуюцца на багатым гістарычным мінулым.