Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
план-конспект коледжа.docx
Скачиваний:
70
Добавлен:
22.02.2016
Размер:
61.11 Кб
Скачать

НУ «Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтва»

Факультэт культуралогіі і сацыяльна-культурнай дзейнасць

Кафедра педагогікі сацыяльна-культурнай дзейнасці

План-канспект урока па тэме «Традыцыі, звычаі і абрады, як форма перадачы сацыяльна-культурнага вопыту. Параўнальная характарыстыка язычніцкай і хрысціянскай абраднасці беларусаў».

Практыкант: Крыкала Кацярына

Выкладчык: Мароз Кацярына Мікалаеўна.

Подпіс ________________

Мінск 2013

Тэма: традыцыі, звычаі і абрады, як форма перадачы сацыяльна-культурнага вопыту. Агульнае паняцце. Параўнальная характарыстыка язычніцкай і хрысціянскай абраднасці беларусаў

Мэта: набыццё ведаў па тэме «Традыцыі, звычаі і абрады беларусаў», характарыстыка хрысціянскай і язычніцкай абраднасці..

Задачы:

  1. Адукацыйныя:

- пашырыць веды навучэнцаў аб традыцыях, звычаях і абрадах беларусаў.

- даць параўнальную характарыстыку язычніцтву і хрысціянству.

- паказаць на прыкладзе абрада “Каменныя дзевачкі” сувязь хрысціянскай і язычніцкай абраднасці.

2) Развіццёвыя:

-развіць у навучэнцаў уменне аналізаваць і ўсталёўваць прычынна-следчыя сувязі;;

- развіць здольнасць вылучаць галоўнае з усяго прадстаўленага матэрыялу;

3) Выхаваўчыя:

- Выхаваць асобасныя якасці навучэнцаў: працаздольнасць, дысцыплінаванасць, эмацыйнасць, упэўненасць, актыўнасць, пазнавальная цікавасць і інш.;

- Фармаванне ўменняў узаемадзейнічаць адзін з адным, з выкладчыкам;

Абсталяванне: дошка, калонкі, камп’ютар, праектар.

Наглядныя дапаможнікі: моўны матэрыял навукоўцаў і фальклору, фільм: абрад “Каменныя дзевачкі”, прэзентацыя па тэме ўрока.

Дата правядзення: 15.03.13.

Тып уроку: лекцыя.

План уроку:

1. Знаёмства з аўдыторыяй.

2. Паведамленне тэмы і мэты ўроку.

3. План правядзення ўроку.

4. Выкладанне новага матэрыялу:

- Агульная характарыстыка паняццяў: традыцыі, звычаі, абрады;

- Асноўныя рысы язычніцтва і хрысціянства;

- Сувязь хрысціянскай і язычніцкай беларускай абраднасці;

- Асноўныя святы земляробнага каляндару.

5. Падвядзенне вынікаў уроку.

Ход уроку.

(на парце стаіць камп’ютар і калонкі, каля дошкі – праектар. На праектары адлюстравана тэма урока).

  1. Знаёмства з аўдыторыяй.

  • Добры дзень, паважаныя навучэнцы! Мяне завуць Кацярына Уладзіміраўна. Я з’яўляюся студэнткай беларускага дзяржаўнага універсітэта культуры і мастацтваў і праходжу ў вас практыку. Таму сёняшні урок буду праводзіць у вас я. Давайце з вамі пазнаёмімся і заадно адзначым тых, хто не прыйшоў на занятак. (навучэнцы называлі свае імёны).

  1. Паведамлененне тэмы і мэты уроку.

  • А цяпер звярніце ўвагу , калі ласка, на праектар. Тэма нашага занятка “Традыцыі, звычаі і абрады, як форма перадачы сацыяльна-культурнага вопыту. Агульнае паняцце. Параўнальная характарыстыка язычніцкай і хрысціянскай абраднасці беларусаў”. Запішыце, калі ласка. Я спадзяюся, што тэма вам знаёма, таму буду расказваць вам не толькі я, але і вы мне. Дамовіліся?

  1. Паведамленне аўдыторыі плану правядзення уроку.

- Паважаныя студэнты, давайце запішам з вамі план наша уроку, каб потым было лягчэй арыентавацца ў матэрыяле.

1)Агульная характарыстыка паняццяў: традыцыі, звычаі, абрады;

2) Асноўныя рысы язычніцтва і хрысціянства;

3)Сувязь хрысціянскай і язычніцкай беларускай абраднасці;

4) Асноўныя святы земляробнага каляндару.

4. Выкладаненне новага матэрыялу.

- Добра, з арганізацыйнымі момантамі разабраліся. Пакуль пытанянняў німа? Ну, калі будуць, не саромейцеся пытацца. Як вы лічыце, ці павінны беларусы ведаць свае традыцыі, абрады, звычаі? Звярніце, калі ласка, увагу на прэзентацыю.

“Каб зразумець сябе сапраўдным чалавекам, уявiць прыналежнасць да свайго роднага, беларускага, славянскага, зразумець сваё месца ў сусвеце, неабходна вывучаць народныя каштоўнасцi, тое, што стагоддзямi стваралi, выкарыстоўвалi захоўвалi нашыя продкi ” І.Казакова. Вы згодны з гэтым выказваннем? Добра, тады прыступім непасрэдна да нашага першага пункта плана. Калі трэба запісваць, я буду вам казаць.

Агульная характарыстыка паняццяў: традыцыі, звычаі, абрады.

- Традыцыі і абрады Беларусі маюць шмат агульнага са сваімі славянскімі суседзяямі. Беларусы адносяцца да ўсходнееўрапейскаму тыпу сярэднееўрапейскай расы, іх продкамі былі ўсходнеславянскія плямёны дрыгавічоў, крывічоў, радзімічаў, збольшага драўляне, паўночнікі і валыняне. Культура краіны ўяўляе сабой, бадай, найбольш добра захованы набор старажытных паганскіх звычаяў і традыцый. Нават нягледзячы на ​​шматвяковае панаванне хрысціянства, як праваслаўнага, так і каталіцкага, у Беларусі захаваліся адгалоскі мноства старажытных рытуалаў, звязаных з каляндарным годам, і заканчваючы мноствам абрадаў, звязаных з вяселлем, нараджэннем або смерцю. Як і ў суседзяў, тут было мноства рытуалаў, звязаных з сельскай гаспадаркай, а ўся прырода шанавалася як адзінае жывое істота. Усе гэтыя абрады ўпляліся ў найпознія хрысціянскія рытуалы, утвараючы непаўторную і каларытную беларускую культуру.

  • Давайце запішам з вамі асноўныя элементы культурнай спадчыны. Звяртайце ўвагу на прэзентацыю. Так будзе трошкі хутчэй, чым пад дыктоўку.

Традыцыя (ад лац. traditio - перадача), элементы сацыяльнай ці культурнай спадчыны, якія перадаюцца з пакалення да пакалення і захоўваюцца ў пэўных грамадствах і сацыяльных групах на працягу доўгага часу.

У якасці традыцый выступаюць пэўныя грамадскія ўстанаўленні, нормы паводзін, каштоўнасці, ідэі, звычаі, абрады і г.д.

Звы́чай - гістарычна ўсталяваны і агульнапрыняты ў пэўным грамадзтве або сацыяльна-этнічнай групе спосаб паводзін. Як норма паводзінаў узнік у глыбокай старажытнасці.

Звычай перадаваўся ад пакалення да пакалення, рэгламентаваў паводзіны індывіда. У ролі звычаяў выступалі грамадскія святы, рэлігійныя абрады і г.д.

Абрады - сукупнасць замацаваных звычаямі ўмоўных дзеянняў, што сімвалічна паказваюць адносіны людзей да прыроды, паміж сабой, іх паводзіны ў важных жыццёвых сітуацыях; састаўная частка традыцыйнай бытавой культуры народа.

Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі і іншымі спосабамі ўздзейнічаць на незразумелыя ім з'явы прыроды. Былі звязаны з гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі, грамадскімі адносінамі. Падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя, паляўнічыя, жывёлагадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя, радзінныя, пахавальныя), грамадскія і рэлігійныя. Маюць у сабе элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

Абрад - прайграванне сюжэтаў міфаў, звязаных з прыроднымі з'явамі і жыццём чалавека. Пры змене традыцыі змяняецца і абрад. Аджылыя абрадавыя дзеянні становяцца гульнёй, забаўкай. Такія, мабыць, танцы, рухомыя гульні, варажбы і г.д., якія нясуць цяпер іншы сэнс, аднак гуляюць немалаважную ролю ў жыцці чалавека, як у працэсе сацыялізацыі, так і пасля набыцця статусу дарослага чалавека, паўнапраўнага члена грамадства. Аднак пры змене традыцыі абрады, якiя абслугоўвалi старую традыцыю, часта не знікаюць, а, некалькі трансфармуюцца, уваходзяць у новую традыцыю. Такая прырода паганскіх элементаў у хрысціянскай традыцыі. Некаторыя з абрадаў зведалі значныя змены, іншыя ж, як, напрыклад, Купалле, засталіся практычна нязменнымі.

Структура абраду:

Абрад, як правіла, - шматсастаўная з’ява. Ён можа мець складаную структуру. Таму абрад можна назваць таксама рытуальна-абрадавым, фальклорна-этнаграфічным, міфа-рытуальным комплексам.

  • Як вы лічыце, што патрэбна ўлічваць пры правядзенні абраду? (адказы) Малайцы, а уяпер давайце гэта і запішам.

Для правядзення абраду важна ўлічваць:

- час дзеяння,

- месца дзеяння,

- Галоўныя персанажы абраду,

- ключавыя абрадавыя дзеянні,

- Абрадавыя атрыбуты,

- абрадавая ежа,

- абрадавая адзенне,

- абрадавыя

-магічнае слова,

- варажбы, як складнік частка каляндарных абрадаў ,

- прадказанні аб надвор’і.

Абрадавае час. Традыцыйны народны каляндар не толькі падпарадкоўваў час гаспадарчай дзейнасці чалавека, але і вызначаў дні правядзення разнастайных святаў. Асэнсаванне часу як сацыякультурнай каштоўнасці было дастаткова складаным. Усходнія славяне ставіліся да часу як да жывога арганізму, у якога бываюць больш і менш спрыяльныя перыяды. На працягу года яно было далёка не аднастайным і раўназначным. Рытм вылічэння часу задаваў Космас, таму існавала некалькі прынцыпаў яго парадкавання.

- Запішыце, калі ласка. Галоўным рытмаскладаючым фактарам, вядома ж, быў рух Сонца:яно дало зямлянам магчымасць ўвесці ў сваё жыццё і працоўную дзейнасць такія адзінкі вымярэння часу, як год і дзень.

У сваю чаргу ў плыні год асаблівым статусам надзяляліся дні зімовага і летняга сонцастаяння, вясновага і восеньскага раўнадзенства, а ў сутках рытуальна адзначанымі апынуліся узыход і заход Сонца, а таксама поўнач і поўдзень.

- Запішыце. Другім найважнейшым фактарам аказалася - Месяц, у поўным цыкле змяняць якой былі вылучаныя 4 фазы. У культурным плане перавагі аддаваліся першай фазе («расце») і поўня. Людзі ўстрымліваліся ад таго, каб пачынаць нейкія перспектыўныя справы падчас «старэе» Месяца.

Маладзік - час, калі месяц адсутнічае на небе, было часам забаронаў на якія-небудзь дзеянні, так як лічылі. Што касмічная пустата паўтарыцца і на зямлі.

Рытуальнае месца.

Месцам правядзення абраду магло стаць адкрытае прастору.

- Давайце запішам асноўныя месцы, на якіх праводзіліся абрады. Так абрады вяснова восеньскага цыкла часцей за ўсё выконваліся на прыродна-ландшафтных месцах (крыніца, камень-валун, самае высокае месца - гарышча, поле і г.д.). Нярэдка абрад выконваўся ў так званых памежных зонах - на дарозе, скрыжаванні, могілках, а таксама месцах. Звязаных з працай чалавека (двор, калодзеж, агарод і г.д.) Абрады сямейна-родавай накіраванасці (памінкі, вяселлі, хрэсьбіны), а таксама абрады, якія выконваюцца ў асенне-зімовы перыяд, часцей за ўсё праходзілі ў закрытым прасторы. І тут на першы план выходзіць зона чалавечага жылля - дом і гаспадарчыя пабудовы.

Асноўныя ўдзельнікі традыцыйных абрадаў.

Сярод удзельнікаў абрадавых дзеянняў можна выразнаадзначыць круг непасрэдных удзельнікаў (каляднікі, валачобнікі); кола тых, на каго накіравана рытуальнае дзеянне (дзяўчатам і юнакам, якія не выйшлі); круг тых, каго выключалі з рытуальнага дзеяння (блізкія сваякі не мелі праа абмываць, аўдавелая маці не мела права праводзіць маладую пару пад вянок).

Абрадавыя атрыбуты (пад запіс).

- Круг прадметаў, якія ў ходзе рытуальнага дзеяння выконваюць пэўную ролю, а пасля заканчэння могуць стаць сімвалічнымі захавальнікамі памяці аб свяшчэнным падзеі.

Атрыбуты:

- прадметы прыроднага паходжання: галінкі вярбы, галінка бярозы, клёну

– аб’екты навакольнага асяроддзя: каменная «баба», якая расце з-пад зямлі каменныя крыжы, камень-валун і г.д.;

- Прадмет гаспадарчай дзейнасці ці хатняй начыння: серп ( падвешвалі ў хляве на Купалле), хамут (праходзячы праз яго вылечваюцца псіхічнае засмучэнне дзяцей) і. д.;

- абрадавы атрыбут, прыгатаваны адмыслова: калядная «зорка», грамнічную свечку, пудзіла Масленіцы, купальскае вогнішча і г.д.

- Прадукты харчавання або спецыяльна падрыхтаваныя стравы: велікоднае яйка, жыта, пасхпльный пірог, бліны і г.д.;

- аб’ект (вынік) калектыўнай дзейнасці: першы зажыначны сноп або апошні дажыначных сноп, «багатыр» - рэшата са свечкай (у яго з кожнага падворка сыпалі жменю толькі што вымолоченного збожжа), барана і плуг.

Абрады дзеляцца на каляндарныя, сямейныя, рэлігійныя.

Асаблівасць беларускіх абрадаў - перапляценне ў іх аграрна-бытавых, язычніцкіх (паганскіх) і хрысціянскіх элементаў. (пад запіс) Царква імкнулася забараніць народныя абрады або прыстасаваць іх да патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам вяселля, радзін, пахавання і інш.. Надаць рэлігійны змест.