литература

1..Старажытная літаратура-Старажытная беларуская літаратура ўяўляе сабой першы этап у развіцці пісьмовага мастацкага слова беларускага народа. Цяжка дакладна вызначыць, калі з'явілася пісьмовая літаратура на Русі. Несумненна адно, што яна была ўжо ў даволі развітым класавым грамадстве, калі ў асноўным аформілася дзяржаўнае жыццё. Старажытная беларуская літаратура, вядома, развівалася не ізалявана, бо беларускія землі знаходзіліся ў цесных эканамічных і культурных сувязях з усімі суседнімі дзяржавамі. Яшчэ ў перыяд Кіеўскай Русі нашы продкі многае перанялі з Візантыі, што абумовіла прыкметнае ўздзеянне на наша пісьменства візантыйскай, а таксама балгарскай літаратуры. Асабліва цеснай была сувязь старажытнай беларускай літаратуры с украінскай і польскай. Гэта тлумачыцца тым, што беларускія і большасць украінскіх зямель былі далучаны да Вялікага Княства Літоўскага, а пазней (1569 г.) аб'яднаныя з польскімі землямі ў Рэч Паспалітую. паэтычны помнік рускага, беларускага і ўкраінскага народаў.знайшли помник у спаса ераслауским манастыры 18ст. помник быу надрукаваны у 1883г.1185-паход игарава на Полатцау. Пераклау-максим Багданович,янка купала.У прозе- максим гарэцки,иван чыдрылин. . У 1-й частцы твора гаворыцца, як, не паслухаўшы Святаслава, Ігар разам з братам Усеваладам выступілі ў паход. Перамога ў першай бітве падліла масла ў агонь: князі адчувалі сябе ўжо пераможцамі. Аднак 2-і бой паказаў, што сілы няроўныя. Шмат воінаў палягло ў тым баі, а князі Ігар і Усевалад трапілі ў палон да ворага. Аўтар асуджае сваіх герояў: з-за іх саманадзейнасці, непаслушэнства загінула многа людзей. Жалем і горыччу напоўнілася сэрца Святаслава, калі даведаўся ён пра палон Ігара і Усевалада, калі дазнаўся, колькі загінула русічаў. Да князя аўтар адносіцца з павагай, паказвае яго смелым, мудрым і справядлівым. Дазнаўшыся аб паражэнні мужавага войска і аб яго палоне, Яраслаўна паводзіць сябе, як птушка з падрэзанымі крыламі. Да каго толькі не звяртаецца яна, — да ветра, сонца, Дняпра-ракі, — просіць-моліць, каб дапамаглі мужу вярнуцца дамоў. прырода пачула стогн Яраслаўны, выканала яе просьбу — да-памагла Ігару ўцячы з палону. Значэнне «Слова пра паход Ігаравы» нельга пераацаніць. Гэта ўрок сілы і мужнасці ўсім нашчадкам.

2.Жанравая спецыфіка старажытнай літаратуры. Спецыфіка беларускай літаратуры Сярэднявечча непасрэдна звязана і з агульнаеўрапейскімі падзеямі, і з асаблівасцямі развіцця нашага рэгіёну. На землях Беларусі адбываўся паскораны пераход ад абшчынна-радавога да раннефеадальнага жыцця, мінуючы рабаўладальніцкі. Адначасова адбываўся вялікі ўплыў культуры Візантыі і ўсходнеславянскіх народаў, ад якіх да нас прыйшлі Святое Пісанне і базавае разуменне кніжнасці, але найперш быў важным прыход на нашы землі хрысціянства, галоўнага рухавіка Сярэднявечча. Усе гэтыя фактары прывялі да ўзнікнення ў даволі кароткім часе вялікай колькасці адметных літаратурных твораў. Жыцие Е.Полацкай.-быу написаны твор на царкоуна славянскай мове.,па правилах(канону). пачыналася рытарычным уступам.имя яе (Прадслава).Пашла у манастыр в 12г.пераписвала книги.у 1173-памерла.Праз 14гадоу яе смерци султан Саладзин захапиу г.Ерусалим,и косци яе были змешчаны у полацку у манастыр. Затым манастыр закрыли.а яе косци были выставлены на выстауцы у маскве,затым крсци трапили у вицебски музей,а потым вярнулися у манастыр у полацк.Творы якия ёй прысведчали-прадслава,Святыя грэшники. Адным з найбольш папулярных і выдатных кніжнікаў перадскарынаўскай эпохі з’яўляецца Кірыла Тураўскі (1110–1113 гг. — прыбл. 1183 г.). Вядома, што ён нарадзіўся ў сям’і багатых і знатных жыхароў Турава, атрымаў вельмі высокую, па тых часах, візантыйскую адукацыю, рана прыняў манаства, стаў святаром, галавою манастыра, а пра нейкі час прыняў радыкальнае рашэнне — замураваў сябе ў манастырскай вежы, дзе ў адзіноце распачаў сваю фактычную працу над Святым Пісаннем. Хутка ён стаў вядомым як аскет і пісьменнік, што прывяло яго да епіскапскага пасаду. Творчая спадчына Кірылы надзвычай вялікая. Бясспрэчна Кірылавымі лічацца 70 твораў, у тым ліку 8 урачыстых «Словаў», 3 прытчы, 30 малітваў, 12 моваў. «Златавусным Настаўнікам» назвалі Кірылу сучаснікі, якія параўноўвалі яго з Янам Хрызастомам і іншымі вялікімі красамоўцамі.

3.Дзейнасць Францыска Скарыны. 3. Дзейнасць СкарыныСкарына з'яўляецца сiмвалам усёй беларускай культуры эпохi Рэнесансу. Гэты час называюць Адраджэннем, бо менавiта тады адраджалiся цэлыя народы i нацыянальныя культуры, рабiлiся вялiкiя геаграфiчныя i творчыя адкрыццi. Эп. Адрад. нарадзiла i Скарыну — чалавека невычэрпнай энергii i iнiцыятывы, першадрукар, паэт, батанiк, астраном. Нарадзiўся каля 1490 г. у Полацку, закончыў Кракаўскi унiверсiтэт . у Падуанскiм унiверсiтэце ён блiскуча вытрымлiвае экзамен на годнасць доктара медыцыны. Першая з кнiг "Псалтыр" б/надрукавана ў Празе ў . Услед за гэтым выходзяць яшчэ 22 кнiгi Бiблii, перакладзеныя старабеларускую мову. У 1522 г. выйшла ў свет першае вiленскае выданне Скарыны — "Малая падарожная кнiжыца", якая паклала пачатак кнiгадрукаванню ў нашай краiне. Праз тры гады надрукавана апошняя кнiга "Апостал".. Ён хацеў дапамагчы простым людзям пазнаць мудрасць i навуку. У iх першадрукар выказваў свае грамадскiя i асветнiцкiя погляды, заклiкаў да ўмацавання правапарадку, да стварэння справядлiвых заканадаўчых кодэксаў аб дзяржаве, войску, зямлi, тлумачыў незразумелыя словы i звароты, змяшчаў рэлiгiйныя легенды, а таксама розныя звесткi па гiсторыi, геаграфii, этнаграфii, фiласофii, астраномii. Так, у "Малай падарожнай кнiжыцы" Ф. Скарына змясцiў розныя каляндарныя i астранамiчныя звесткi — усё тое, што неабходна было чалавеку ў дарозе. Ф.С. б/патрыётам Айчыны, роднай мовы, таму i праславiў ён бiблейскую гераiню Юдзiф, якая выратавала свой народ, адсекшы галаву начальнiку чужаземнага войска Алаферну. У сувязi з гэтай легендай Скарына выказвае свае думкi пра патрыятычны абавязак кожнага чалавека перад сваiм народам, вернасць радзiме. Выданнi Ф. С. з боку тэхнiчнай дасканаласцi, з боку мастац. апрацоўкi выкананы на ўзроўнi лепшых еўрапейскiх выданняў 16 ст. Ф.С. выкарыстоўваў гравiраваны тытульны лiст, увёў прамежкi памiж словамi, абзацы. Па гэтай прычыне кнiгi шырока распаўсюджвалiся ў Еўропе i мелi вялiзны ўплыў на чытачоў у многiх краiнах свету.

4.Лацінамоуная паэзія Беларусі. На пачатку паэмы М. Гусоўскі расказвае, калі і з якой нагоды ён ўзяўся за пяро, каб «сказ... пра волата-звера песняй зрабіць». Просіць «твор справядліва судзіць», бо лепей валодае лукам, чым пяром. У адпаведнасці з поўнай назвай паэмы — «Песня пра выгляд, лютасць зубра і паляванне на яго» М. Гусоўскі паказвае жыхара «дрымучых лясоў на землях літоўскіх». Пры апісанні выгляду аўтар аспрэчвае недакладныя звесткі пра гэту жывёлу, што прыжыліся ў літаратуры з часоў антычнасці. М. Гусоўскі прыгадвае свой удзелу паляваннях, што адбываліся калісьці на радзіме. Там ён добра вывучыў нораў і паводзіны зубра, назіраў за жыццём зубрынага статку. Радзіма паэта — багатая: «Многа ўсялякіх жывёл блукае і ў лесе, і ў полі...». Аўтара цешыць, што звер у яго краі — «ратнікам смелым раўня», можа спаборнічаць з чалавекам у сіле, смеласці, спрыце. Аднак паляваннем яго суайчыннікі займаюцца рэдка, бо вымушаны бараніць сваю зямлю ад ворагаў. Войны спусташаюць радзіму, нішчаць яе багацці, нясуць смерць і пакуты народу. «Мушу пра войны пісаць, — зазначае М. Гусоўскі. — Маўчанне было б тут ганебным. Бедства людзей вымагло словы і слёзы мае». Аўтар звяртаецца са словамі ўхвалы да караля-сучасніка Сігізмунда (Жыгімонта), адзначае яго паляўнічае ўмельства. Шырока паказваецца князь Вітаўт, пры якім Вялікае княства Літоўскае было моцным і незалежным. Часы Вітаўта паўстаюць у паэме як гераічныя, дзе кожны чалавек мог сцвердзіць сваю годнасць, паважаўся за смеласць, мужнасць, талент. Пісьменнік паказвае спаборніцтвы воінаў-паляўнічых па стральбе з лука, кіданні коп'яў у зубра, бо «ўсюды і як толькі мог Вітаўт кагорты вучыў». У творы падрабязна і дэталёва апісана паляванне на зубра. Спачатку звера скіроўваюць у загон, адасабляючы ад статку, потым цэляць у яго з лукаў, каб раззлаваць і прымусіць бегчы. Пачынаецца поўнае драматызму адзінаборства людзей і магутнай жывёлы. Зубр умее за сябе пастаяць. Акрываўлены, раз'юшаны, ён «рушыць усё на шляху, быццам лавіна з гары». Нават знясілены гонам звер нясе смяртэльную небяспеку. Трэба мець адметны спрыт і немалую мужнасць, каб «пушчаў жыхар, наймагутнейшы звер, пераможаны ўкленчыў». Думка аўтара зноў скіроўваецца да праблем чалавечага існавання. Ён са скрухай гаворыць, што слабее ад несупынных войнаў, людской нязгоды «Хрыстовая светлая вера». Асуджае моцных свету гэтага, якія не думаюць пра спакой і мір. Апошнія старонкі твора — малітва да Дзевы Марыі. М. Гусоўскі просіць Маці Божую, абаронцу слабых і скрыўджаных, каб ворагі «не цягнулі ў ярмо бездапаможны народ», каб князі, каралі зразумелі ўласнае здрадніцтва, каб мір запанаваў на зямлі. Гісторыя твора і яго мастацкія асаблівасці «Песня пра зубра» напісана, як і некаторыя іншыя творы эпохі Адраджэння, на лацінскай мове. Выдадзеная ў 1523 г., яна, аднак, не была па належнаму ацэнена сучаснікамі М. Гусоўскага, а хутка і зусім аказалася забытай. Глыбою патрыятызм, нацыянальная самабытнасць твора ніяк не стасаваліся з палітыкай уціску, занядбання і ганьбавання ўсяго роднага, што стагоддзі вялася на беларускай зямлі. Не спрыяла папулярнасці твора, лічаць даследчыкі, і чужая мова, якая ўжо ў часы М. Гусоўскага выцяснялася з еўрапейскіх літаратур мовамі нацыянальнымі. Вяртанне твора адбылося ў XIX ст., зноў жа няпроста. Паэта беспадстаўна прыпісвалі то да літоўскай, то да польскай, то да ўкраінскай літаратуры. Беларускі чытач з творам М. Гусоўскага пазнаёміўся толькі ў другой палове XX ст., дзякуючы перакладчыку Я. Семяжону. Нядаўна з'явіўся пераклад «Песні пра зубра» на беларускую мову Ул. Шатона. Мэта, якая на пачатку стаяла перад аўтарам «Песні пра зубра» — пазнаёміць высокага чытача-чужынца з экзатычным зверам паўночных зямель, — аказалася замалой для таленту М. Гусоўскага. Зразумела, яна дасягнута ў творы. Пісьменнік ярка, рэалістычна-дакладна абмаляваў валадара беларускіх недраў. Ён грозны і магутны, горды і незалежны, можа быць лагодным і лютым, даваць жыццё і сеяць смерць. Але ён не крыўдзіць таго, хто ідзе да яго з дабром і мірам. Аўтар апеў родную зямлю, прыгажосць і багацце яе прыроды, самабытнасць народа. «Песня пра зубра» прагучала як велічная песня пра Радзіму. Разам з тым у паэме гучыць трывожны роздум над лесам роднага краю. Паэт-патрыёт бачыў, што яго любая Літва-Беларусь траціць сваю былую магутнасць і незалежнасць, а працавіты, мужны, спагадлівы народ пакутуе ад войнаў. М. Гусоўскі з гаркотай канстатаваў — тыя, хто стаіць над народам, забыліся на свае абавязкі: Сучасным уладарам М. Гусоўскі супрацьпастаўляе князя Вітаўта, суровага, але справядлівага правіцеля, які караў махляроў, хабарнікаў, палахліўцаў і вылучаў людзей сумленных і адважных. Вітаўт — ідэальны вобраз у творы), «Песня пра зубра» разам з тым з'яўляецца творам самабытным і нацыянальна-адметным.

5.Творчая дзейнасць паслядоунікау скарыны.( с. будны,в цяпінскі). С. Будны ўвайшоў у гісторыю як арыгінальны мысліцель. Выказаў шмат цікавых і абгрунтаваных думак пра ўзаемаадносіны багатых і бедных у грамадстве, пра дзейнасць урада, Дзяржаўных інстытутаў (суда, войска, мясцовай адміністрацыі і т.д.). Аб'яўляў чалавека як галоўную каштоўнасць на зямлі, якому, згодна з боскай воляй, павінна падпарадкоўвацца усё жывое і нежывое. Асветнік горача выступаў у абарону свабоды думкі і слова. Усякае прыцясненне і прыніжэнне асобы ён прыраўноўваў да найвялікшага зла.. Асветнік прызнаваў толькі справядлівыя войны.. Адным з важнейшых дасягненняў рэфарматарскага руху ў заходнееўрапейскіх краінах стала выкарыстанне жывой народнай мовы ў літаратурнай дзейнасці і ў час богаслужэнняў. С. Будны, як актыўная постаць гэтага руху на беларускіх землях, на пачатку творчасці таксама звярнуўся да роднай мовы («Катэхізіс», «Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам»). Пазней, вымушаны пісаць на польскай мове і латынь, ніколі не аддаваў перавагі нейкай адной. У прадмове да перакладу Бібліі выступіў з рашучым пратэстам супраць абразлівых адносін да любой мовы, тлумачачы, што ўсе яны ад Бога і таму — роўныя. У «Прысвячэнні князям Радзівілам», напісаным, побач з «Прадмовай да Чытача», да «Катэхізіса», С. Будны заклікаў князёў аказаць падтрымку кнізе на роднай мове беларусаў, любіць мову народа З'яўленне «Катэхізісу» (Катэхізіс — выкладанне сутнасці якога-небудзь вучэння ў форме пытанняў і адказаў) С. Будны тлумачыў жаданнем спыніць распаўсюджанне «злых рэчаў, якія перамаглі ў Хрыстовай Царкве». У «Прадмове» да твора асветнік рэзка крытыкаваў дзейнасць праваслаўнага духавенства: «Не надобе о том много писати, вси бо ведаем, яковых тепер учителей маем. Ведает весь свет, яко на свои степени вступают. Не тайно тежь, яко на них стоять и справуются. Лепшей плакати, нежели их норовы выписовати». Ён звяртаў увагу на дрэнную сістэму адукацыі народа. Пры адсутнасці адукацыі і разумнага духоўнага выхавання, лічыў С. Будны, простаму люду немагчыма пазбавіцца ад невуцтва. Ён клапаціўся, каб прапаведнікі, духоўныя настаўнікі народа, былі адукаванымі і разумнымі.Прадмова Кароткі змест «Прадмовы»Працягнуў справу Ф. Скарыны па перакдаду і выданню Бібліі. 3-за складанасці працы (В. Цяпінскі побач з перакладам на родную мову змясціў паралельна тэкст стараславянскі), недахопу матэрыяльных сродкаў ён пераклаў і выдаў у 70-я гг. XVI ст. толькі частку Евангелля. Да кніг Бібліі В. Цяпінскім была напісана страснаяпубліцыстычная прадмова, якая па невядомых прычынах засталася неапублікаванаУ літаратуры таго часу няма больш рашучага выступлення ў абарону роднай мовы і нацыянальнай культуры. В. Цяпінскі быў перакананы, што толькі з дапамогай асветы і адукацыі на роднай мове можна супрацьстаяць асімілятарскай палітыцы з бокуПольшчы.Ёнпершым з беларускіх асветнікаў выступіў супраць паланізацыі роднага краю, заклікаў духоўных і свецкіх феадалаў агульнымі намаганнямі ствараць і падтрымліваць нацыянальныя школы і навуку. Аўтар «Прадмовы» называв тыя хрысціянскія народы, якія даўно «слово божее з латинских и иных писм своим теж езыком прирожоным перакладати и читати почали». Сэрца слязьмі абліваецца, гаворыць ён, бачачы, як вялікія князі і багатыя паны, нявінныя дзеткі, мужы і жонкі занядбалі сваю мову, некаторыя з іх і пісаць на ёй і з Богам гаварыць саромеюцца. Продкаў некаторых нашых, што паказалі сябе «не толко в своем, але теж и в розных езыках науки», называлі «залатавустамі», Калі б яны цяпер былі, то надта засмуціліся б, «видечи, яко краса и оздоба народу их в потомстве их отнята а просто загинула».Звяртаючыся да паноў і духавенства, В. Цяпінскі нагадваў пра іх абавязак клапаціцца аб простым людзе, яго навучанні. На гэта, а «не на марнотрацтва, не на строй и што такого», павінны траціцца багацці, якія перайшлі ў спадчыну ад продкаў. Школы, на думку асветніка, павінны даваць больш ведаў, У канцы «Прадмовы» В. Цяпінскі заклікае ўсіх да цярпімасці. «Не мець варожасці да тых, хто нас щипанем, ожиганем преследують», а просіць пана Бога і за іх.

6. Палемічная літ-ра17 ст.( а філіповіч,м сматрыцкі, п скарга,і пацей). філіповічДыярыуш Дыярыуш (у перакладзе з лацінскай мовы — дзённік) — жанр старажытнабеларускай літаратуры, у якім у храналагічнай паслядоўнасці перадаваліся падзеі грамадска-палітычнага ці прыватнага жыцця праз суб'ектыўнае ўспрыманне пэўнай асобы. Паколькі ўсё жыццё А. Філіповіч прысвяціў змаганню за правы і прывілеі праваслаўнай царквы, грамадскае і асабістае ў яго «Дыярыушы» цесна пераплецена. Твор шматпланавы па кампазіцыі. Аўтар аб'яднаў падарожныя нататкі («Гісторыя падарожжа ў Маскву»), тлумачальныя запіскі, успаміны, дзённікі, аўтабіяграфічны нарыс аб пражытым, пасланні, пісьмы, выкрывальніцкія прамовы, філасофскія трактаты багаслоўскага характару, вершы і песні, складзеныя ў турме. Твор стракаты па стылю — апавядальная манера змяняецца заклікавай публіцыстычнасцю, дакументальныя згадкі — містычнымі карцінамі і г. д. Аўтар выступае то прапаведнікам «разумнай мернасці» ў грамадстве, то ваяўнічым абаронцам «веры праўдзівай і царквы ўсходняй грэчаскай». У «Дыярыушы» А. Філіповіча няма кніжнай рыторыкі, да чаго часта звяртаўся ў творах яго сучаснік М. Сматрыцкі. Аўтар абапіраўся на ўласныя назіранні, на факты рэчаіснасці. Апантаны да фанатызму, надзвычай уражлівы, А. Філіповіч часам «бачыў» тое, што выходзіць за рамкі рэальнага. Так, у адной з частак «Дыярыуша» ён апісвае «борзо страшнии видоки на неби и земли», убачанае ім не ў сне, а на яве і ў дзень. На небе — гнеўныя хмары з войскам, пастаўленым у строй, на зямлі — сем агнёў пякельных, прыгатаваных на сем смяртэльных грахоў. «З тых огнюв ...трох особ выразне видилем: нунциуша легата в короне папежской. Жигмонта кроля и Сапегу гетмана, за преследоване церкви восточной барзо смутно седячих». Поруч з гэтым у «Дыярыушы» шмат дакладных апісанняў і згадак: «Мещане зась убогие з Люблина, Сокаля, Орши, Пинска, Белска, Кобриня, Берестя и з инших мест и местечек плачливе ляментуют, же юж не мают и людей, з ким бы церквей своих доходити могли!.. А. Філіповіч — прадстаўнік апошняга этапа ў развіцці палемічнай публіцыстыкі.Сматрыцкі Трэнас Непасрэднай прычынай для напісання твора сталі віленскія падзеі 1609 г., калі уніяцкім мітрапалітам Іпаціем Пацеем быў учынены пагром праваслаўных манастыроў і цэркваў. Па тагачаснай традыцыі пачынаецца «Трэнас» эпіграмай на герб дому Вішнявецкіх. У першым раздзеле гучыць плач усходняй (праваслаўнай) Царквы, якая паўстае ў вобразе жанчыны-маці, пакінутай дзецьмі. («Бяда мне, абцяжаранай невымоўнымі цяжкасцямі! Рукі мае ў аковах, ярмо на шыі, путы на нагах... меч з двух бакоў востры пад галавою... адусюль стогны і енкі, адусюль страх, адусюль праследаванні... Раней я была цудоўная і багатая, а цяпер абрыдлая і бедная. Калісьці была каралеваю, якую кахаў увесь свет, а цяпер усімі пагарджана і даведзена да смутку... Слухайце жалобную аповесць маю усе народы, слухайце ўсе, хто жыве на зямлі! Сыны і дочкі мае, якіх я нарадзіла і выхавала, пакінулі мяне і пайшлі датой, якая імі не пакутавала, каб досыць насыціцца ад яе тлустасці, Святары мае аслеплі, пастыры, не жадаючы ведаць таго, што змаганне ідзе за душу, анямелі. Старцы мае здурнелі, юнакі здзічалі, дочкі пайшлі на распусту, і ўсе аднадушна, Бога і праўду забыўшы, замахнуліся на маю душу»). М. Сматрыцкі дае знішчальную характарыстыку пастырам («У жыцці вы карчмары і купцы, у звычаях лежабокі, у размове невукі, а ў абыходжанні лісы крывадушныя...»), называе магнатаў, якія здрадзілі праваслаўю («Дзе... дарагія і вельмі каштоўныя каменні той самай кароны, слаўныя дамы рускіх князёў... князі Слуцкія, Заслаўскія, Збаражскія, Вішнявецкія, Сангушкі, Чартарыйскія...»). Другі раздзел падаецца ў форме размовы маці з сынам, які пакінуў яе разам з іншымі. У трэцім і чацвёртым раздзелах М. Сматрыцкі звярнуўся да выказванняў старажытных багасловаў і філосафаў пра верхавенства папы рымскага. Апошнія шэсць раздзелаў прысвечаны вырашэнню рэлігійных праблем. Твор высокага грамадзянскага гучання. Напісаны на польскай мове. У «Трэнасе» выразна выявіліся рысы стылю барока: спалучэнне высокага і нізкага, элегіі, патэтыкі з іроніяй, сатырай, гратэскам. Аўтар шырока звяртаўся да метафарычнай сімволікі, у творы суіснуюць побач народна-паэтычныя, міфалагічныя, біблейскія вобразы-сімвалы.П скарга

7. Стыль барока у бел паэзіі. Творчасць С.полацкага .Паэзія Асаблівасці творчасці Раннія вершы (цыклы «Акафіст», «Канон», 1648 г.) носяць павучальна-рэлігійны характар, напісаны ў традыцыях панегірычнай паэзіі. На пачатку творчага шляху пісаў на беларускай мове, але хутка звярнуўся да польскай, лацінскай, царкоўнаславянскай. Пад уплывам еўрапейскага барока С. Полацкі паступова набліжаўся да сацыяльна -філасофскіх і гістарычных праблем. Істотнае месца ў творчасці паэта займалі сатырычныя матывы, ён выкрываў кар'ерызм, прыстасавальніцтва, самазадаволенасць і іншыя заганы чалавека. У вершы «Стихи утешный к лицу единому» С. Полацкі з'едліва высмейваў самаўпэўненага Сямёна, які лічыць сябе самым разумным, моцным, багатым. Да Семен умен — языком приймает. Адна бяда ў Сямёна — «злые люди женится не дали». Герой верша абяцае «праведно служити» таму, хто паспрыяе яму ажаніцца — «хлеб дармо ести и вино добре пити». У канцы 70-х гг. С. Полацкі склаў два зборнікі паэзіі — «Вертоград многоцветный» і «Рыфмологион» . У маскоўскі перыяд С. Полацкі стварыў на аснове біблейскіх сюжэтаў дзве п'есы — «Комедия притчи о блудном сыне» і «Трагедия о Навуходоносоре царе, о теле злате и о триех отроцех, в пещи не сожженных». С. Полацкі распрацоўваў новыя жанры і формы вершатворчасці, шырока выкарыстоўваў барочныя прыёмы пісьма .Каятан МАРАШЭЎСКІ — беларускі і польскі драматург канца XVIII ст.Прафесар рыторыкі і паэтыкі Забельскага дамініканскага калегіума (в. Валынцы, Верхнядзвінскі раён Віцебскай вобл.). Аўтар беларуска-польскай «Камедыі» і польскай трагедыі «Свабода ў няволі» (паст. ў 1787 у мясцовым школьным тэатры). Дзейнасць драматурга прыпадала на самы канец XVIII ст., у якім Беларусь перажыла сапраўдны тэатральны бум. К. Марашэўскі не мог не ведаць і пра агромністую папулярнасць выступленняў вандроўных артыстаў-скамарохаў. Не апошнюю ролю ў станаўленні драматурга адыграла і асяроддзе, у якім яму давялося працаваць. Калектыў выкладчыкаў Забельскага калегіума быў нешматлікім. У 1802 годзе ў калегіуме працавала, напрыклад, толькі шэсць выкладчыкаў і было восемдзесят навучэнцаў.У Забельскім рукапісным зборніку захаваліся толькі два драматургічныя творы К. Марашэўскага. У «Камедыі» паказана цяжкае жыццё прыгоннага селяніна Дзёмкі, выказваецца асветніцкая думка, што шчасце залежыць не ад лёсу, а ад чалавечых учынкаў. Твор напісаны ў адпаведнасці з эстэтыкай класіцызму, аднак адчуваецца ўплыў барочных інтэрмедый, якія ўпершыню ў беларускай літаратуры сінтэзуюцца ў камедыю. К. Марашэўскі пранікліва ўгадваў, што будзе ў беларускім краі вызначаць нацыянальныя інтэнцыі, хто і зараз з'яўляецца сапраўдным гаспадаром зямлі. Як там не рахуй, але без працы селяніна існаванне на белым свеце многіх сацыяльных станаў уяўляецца больш чым праблематычным. Ідэі асветніцтва выявіліся ў трагедыі «Свабода ў няволі», дзе галоўны герой — рымскі палкаводзец Велізарый — вышэй асабістых інтарэсаў ставіць інтарэсы радзімы.Каятан Марашэўскі не пакінуў пра сябе аўтабіяграфічных запісаў. З-за цэлібатных абмежаванняў не пакінуў ён пасля сябе і біялагічных нашчадкаў. Але яго асоба яскрава адлюстравалася ў творчасці.«Камедыя» ўпершыню апублікавана У. Ператцам у 1911. Творы К. Марашэўскага захаваліся ў рукаіпісным зборніку, які зберагаецца ў бібліятэцы Літоўскай АН. Сюжэт «Камедыі» выкарыстоўвалі беларускія драматургі (п'еса Ф. Аляхновіча «Птушка шчасця», 1920).

8.Беларуска-польскае двухмоуе. Паэма “энеіда навыварат”. Жанр пародыі, характар увасаблення рэчаіснасціЭней пасля падзення Троі вымушаны пакінуць горад. Зрабіўшы човен, ён «траянцамі яго набіў» і паплыў па мору. Багіня Юнона вырашыла загубіць Энея. Неўзлюбіла яна яго за тое, што Эней — сын багіні хараства Венеры. Юнона просіць дапамогі ў свата Эола (бога вятроў). Вятроў з мора праганяе Нептун, якому перапалоханы Эней паабяцаў аддаць грошы і добра пачаставаць. Венера, даведаўшыся пра злыя намеры Юноны, «пайшла да Зеўса на паклон». Бог багоў запэўніў Венеру, што яе сын даплыве да Рыма і стане там царом. Адпачыўшы, траянцы зноў узяліся за вёслы. Пасля доўгага падарожжа апынуліся ў Карфагене. Заснавальніца горада Дыдона сустрэла падарожнікаў няветліва. Але, даведаўшыся, што з імі Эней, запрасіла ў госці.Паэма заканчваецца апісаннем застолля ў царыцы Дыдоны. Мастацкія асаблівасці «Энеіда навыварат» была напісана ў канцы 10-х гадоў XIX ст. Да нас дайшла толькі палова першайчасткі. Упершыню паэма была згадана чэшскім славістам П. Шафарыкам у 1842 г.З'яўленне ў рускай, украінскай, беларускай літаратурах «Энеід» сведчыла пра барацьбу дэмакратычных пісьменнікаў з эстэтыкай эпігонскага дваранскага класіцызму, цалкам адарванага ад народнай культуры. Паэма доўгі час лічылася ананімнай. У сучасным літаратуразнаўстве аўтарам «Энеіды навыварат» называецца Вікенці Равінскі (1786— 1855). У вядомую літаратурную форму беларускі аўтар уклаў арыгінальны змест. Лірычны герой звяртаецца з прывітаннем да ветру «з далёкага свету», які прынёс добрыя весці. Далей гаворка ідзе пра родны край і тыя змены да лепшага, якія павінны адбыцца тут:. Мужык і шляхціц прысягнулі «быць сабе вольны і роўны народ», разам вырашаць грамадскія справы і змагацца з ворагам. Сваю «святую зямлю» лірычны герой просіць «радзіць нам збожжа ды судзіць пажаць», Сюды ўжо больш «не прыйдзе вораг з маскоўскага краю» забіраць зерне. У апошніх радках верша гучыць заклік-спадзяванне ў роўнасці, «у свабодзе зажыць шчасліва». Кароткі змест: «Пад замак слуцкі» збіраецца народ. Там «над мужыком і шляхтай суд па людску» правіць ваявода. Праз гурт людзей, не слухаючы варты, праціскаецца старац: Трыццаць год, як ён хаваецца ў лесе. Лоўчы загадаў Хадыку асачыць мядзведзя, бо на паляванне меўся прыехаць сам гетман. Хадыка тры дні прагуляў у карчме, спадзеючыся, што ўсё паспее зрабіць да прыезду паноў у апошні дзень. Паляванне не адбылося, гетман «словам адборным злаяў лоўчага». Той, калі з'ехалі паны, «спагнаў злосць у ахвоту» на асочніку: Падхапілі мяне, прывязалі да дрэва, Лупцавалі гарапнікам з тоўстага дроту, Падплываў я крывёю ад панскага гневу. Марна бацька да ног прыпадае з адчаем, Плача жонка.У парыве гневу Хадыка забіў лоўчага і ўцёк у пушчу. Цэлую ноч блукаў па лесе, згадваючы мёртвага пана і яго маладую жонку, уласную сям'ю. Ад людзей ён схаваўся, ад сумлення схавацца немагчыма. Усю зіму змагаўся з холадам, голадам, сумленнем і д'яблам, які спакушаў выйсці на дарогу і разбоем здабыць ежу, апратку. Рэдка паварочвалася да Хадыкі паляўнічае шчасце вясной. А к лету ён зусім «падупаў душой, галадоўля ды скруха, — тапара не трымаюць аслабшыя рукі». З'явіліся думкі пра самагубства. Шукаючы патрэбную галіну, убачыў пчаліны рой. Вырашыў спачатку зрабіць пчолам дамоўку. Праца адвяла думкі пра смерць. Ішлі гады, «пашчарбіўся тапор, і сярмяга сатлела». Прыйшла старасць, з ёй нядужасць. Хадыка вырашыў ісці да людзей, ужо не баючыся зняволення і суда. Ды ўсе, каго ён сустракаў па дарозе і ў вёсцы, «з жахлівым крыкам уцякалі». Толькі адзін чалавек запрасіў на ноч, накарміў гарачай стравай, падараваў старую апранаху, а выслухаўшы Хадыку, падказаў, што «ў места князь прыехаў, судзіць за ўчынкі...» Хадыка просіць князя прызначыць яму суровае пакаранне, а за гэта абяцае аддаць сваю пчаліную гаспадарку. Князя вельмі ўразіў аповед старога. Ён перанёс суд на заўтрашні дзень. Хадыка да яго не дажыў, памёр у кляштары. Мастацкія асаблівасці Як і іншыя вялікія па памеру творы У. Сыракомлі («Дабрародны Ян Дэмбарог», «Лялька», «Ілюмінацыя» і г. д.), вершаванае апавяданне «Хадыка» напісана на польскай мове. Аднак героем яго з'яўляецца беларускі селянін, дакладней, асочнік (яго абавязак быў асочваць звера для панскіх паляўнічых уцех

9.Адам Міцкевіч- польский поэт, политический публицист, деятель национально-освободительного движения; считается одним из трёх величайших польских поэтов эпохи Романтизма (наряду с Юлиушем Словацким и Зигмунтом Красинским). Оказал большое влияние на становление польской и белорусской литературы в XIX в. В Белоруссии считается также белорусским польскоязычным поэтом, в Литве – литовским. Пан Тадеуш» (польск. „Pan Tadeusz“) — крупнейшеепроизведение АдамаМицкевича, эпическаяпоэма, писавшаяся в 1832—1834 в Париже, где поэт жил в эмиграции, и изданная там же в 1834 году. Состоит из 12 частей «книг «Наезд» — древний славянский термин, означающий военное нападение.Действие поэмы происходит на протяжении 5 дней в 1811 году и одного дня в 1812 году на берегахНемана, «на Литве перед нашествием Наполеона на Россию. Главные герои поэмы — Тадеуш и Зося, представители двух соперничающих шляхетских фамилий. Замысел поэмы перерос из идиллии в широкую эпическую картину, сочетающую бытовую, военную, любовную и патриотическую линии.«Пан Тадеуш» начинается со знаменитого признания в любви к Литве С самого начала поэма получила огромную популярность среди польских эмигрантов. Романтическая поэзия Мицкевича, пришедшая на смену классической и сентиментально-идиллической поэзии, обогатила польскую литературу. Героизм борцов за национальную свободу и протест против социальной несправедливости, идеи дружбы между народами и раздумья о нравственном долге человека — все это отражено в творчестве Мицкевича, чрезвычайно богатом и разнообразном. Не только творчество, но и общественная деятельность, и личная жизнь Мицкевича были тесно связаны с польским национально-освободительным движением. За патриотическую деятельность Мицкевич в 1824 г. был выслан царскими властями в Россию. Здесь он установил контакт с декабристами А. Бестужевым и К. Рылеевым и завязал дружеские связи с рядом петербургских и московских литераторов, которые высоко оценивали его творчество. Дружба Мицкевича и Пушкина запечатлена в ряде произведений обоих поэтов. В период эмиграции (с 1829 г.) Мицкевич выступал как публицист, был редактором газет «Польский пилигрим» (1883) и «Трибуна народов» (1849. К жанру баллады Мицкевич обращался и будучи в России («Три Будрыса» и «Воевода», широко известные русскому читателю по переводам А. С. Пушкина).Гражина (Grażyna. 1823)— одна из первых в польской романтической литературе исторических поэм. Время действия относится к эпохе борьбы литовцев с Тевтонским орденом. Новогрудский князь Литавор, корыстолюбивый и завистливый, затевает междоусобную распрю с великим князем Витольдом и вопреки интересам родины вступает в союз с крестоносцами. Тогда в борьбу с врагами вступает жена Литавора княгиня Гражина. Переодевшись в доспехи мужа, она поднимает войско против немцев, но гибнет в бою. Патриотическая идея поэмы, заключавшаяся в осуждении эгоизма и предательства, прославляющая самоотверженное служение гражданскому долгу, встретила живой отклик у польского читателя.Крымские сонеты — цикл, появившийся в результате пребывания ссыльного поэта на юге России, в Крыму, в 1825г. Романтически яркое изображение великолепия южной природы, поразившей воображение Мицкевича, сочетается в нем с глубиной содержания и силою лирических чувств. Проникновенная тоска поэта по родине, его интимные переживания, гордый, не сломленный испытаниями дух, стремление к борьбе — все это нашло в сонетах Мицкевича высокохудожественное воплощение. В 1832 г. Мицкевич опубликовал III часть «Дзядов»— произведение, явившееся откликом на польское восстание. Стремясь рассказать о героизме и страданиях польских патриотов, поэт обратился к истории преследования царскими властями молодежной организации «Общества филаретов» в 1823—1824 гг. Драма прозвучала как гневное обличение царского произвола и прославила патриотический подвиг молодых поляков. В одной из сцен «Дзядов» выведены также русские офицеры — борцы против самодержавия. Реалистический и исторически точный рассказ о событиях сочетается в драме с романтической фантастикой, с проповедью мессианистской мистической теории. Герой «Виленско-ковенских Дзядов», имевший немало автобиографических черт, в этой части превратился в обобщающий образ поэта-патриота по имени Конрад. Богоборческий монолог героя проникнут чувством кровного единства с народом, протестом против несправедливости и зла, царящих в мире.

10.Творчасць Баршчэускага. Беларусь і Ян Баршчэўскі. Пецярбург, 1844 «Шляхціц Завальня...» складаецца з асобных апавяданняў. Разам з тым гэта кампазіцыйна цэласны твор, бо ўсе расказаныя рознымі людзьмі гісторыі яднаюць паміж сабой вобразы шляхціца Завальні, які ўжо нямала пажыў на свеце, і яго маладога пляменніка. Пры ўсёй непадобнасці сюжэтаў апавяданняў — яны тэматычна блізкія, заснаваныя на народных паданнях, легендах, павер'ях, прымхах. Формы ўзаемадзеяння Я. Баршчэўскага з вуснай народнай творчасцю вельмі разнастайныя. Аўтар звяртаецца да фальклорных сюжэтаў і матываў, вобразаў і ўяўленняў, сродкаў тыпізацыі і ўмоўнасці. Аднак «Шляхціц Завальня...» наколькі фальклорны твор, настолькі і арыгінальны, індывідуальна-аўтарскі. Аўтар заклікае свайго чытача быць добрым і спагадлівым, жыць па справядлівасці і сумленню, не чыніць нікому зла. Да гэтага праз цяжкія выпрабаванні і пакуты прыходзіць герой апавядання «Ваўкалак». Пра гэта не аднойчы гаворыць у сваіх каментарыях да пачутых гісторый шляхціц Завальня. Я. Баршчэўскі дзеліць людзей не на багатых і бедных, а на добрых і злых. Злым можа быць як пан, так і лёкай яго ці селянін (героі апавяданняў «Ваўкалак», «Пра чарнакніжніка і пра цмока.,.»). Разам з тым у асобных апавяданнях гучыць тэма сацыяльнай няроўнасці («Белая сарока», «Сын Буры»). працы. Кароткі змест апавядання «Вужыная карона»: Пан прыслаў загад свайму лоўчаму праз тры дні прынесці ў двор «пару глушцоў, дзве пары цецерукоў і колькі курапатак». Цэлы дзень прахадзіў Сямён у лесе, аднак нічога не ўпаляваў. Баючыся, каб пан не абвінаваціў у гультайстве, падумаў пра сябе, што пакланіўся б цяпер і нячысціку. Раптам выбег аднекуль чорны сабака са страшнымі вачыма. Потым выйшаў з гушчару пажылы чалавек. Чалавек параіў Сямёну ісці ўвечары на Лысую гару. Па дарозе нічога не баяцца і нічаму не здзіўляцца. Раніцай на схіле гары ён сустрэне сярод мноства вужоў Вужынага Караля. Трэба паслаць перад ім белую хусцінку, укленчыць і пакланіцца. Вуж скіне на хустку сваю Залатую Карону. З гэтага часу Сямёну будзе дапамагаць чорны сабака. Лоўчы зрабіў усё так, як яму сказаў незнаемы стары. Усе дзівіліся з паляўнічага шчасця і спрыту Сямёна. Хутка па ваколіцы пайшла пагалоска, што Сямён чараўнік. Аднойчы Сямён ідучы на паляванне, сустрэў Марысю. Дзяўчына даўно вабіла лоўчага. Вырашыў ён спытаць, ці падабаецца ёй. Марыся адказала, што баіцца чараўнікоў, а людзі кажуць, што Сямён чаруе. Каб пераканаць дзяўчыну ў тым, што не знаецца з нячыстай сілай, Сямён пацалаваў крыжык. I як толькі гэта зрабіў, з травы падняў галаву велізарны вуж, спалохаўшы Марысю. Сямён выцеў вужа камнем. Потым з'явіўся чорны сабака, загаўкаў і знік. Сямён у гэты дзень нічога не ўпаляваў, а прыйшоўшы дадому, убачыў, што Вужыная Карона ўжо не залатая. Замест золата — два пажоўклыя бярозавыя лісточкі. Чорны сабака больш не сустракаў лоўчага ў лесе і паляўнічае шчасце назаўсёды здрадзіла Сямёну. Доўга дома, у гасцях чалавеку дакучалі вужы: не баючыся нічога, з'яўляліся перад ім.

11.Дунін-Марцінкевіч. У беларускую лiтаратуру Дунiн-Марцiнкевiч прыйшоу сталым, амаль сарака гадовым чалавекам. у 50-я годыадзiн за другiм сталi публiкавацца ужо чыста беларускiя творы Дунiна-Марцiнкевiча - "Вечарнiцы", "Гапон", "Купала", "Шчароускiя дажынкi", i сучаснiкi даволi бурна рэагуюць на феномен прыкметнага ажыулення беларускай лiтаратуры.У Дунiна-Марцiнкевiча былi свае слабыя бакi, абумоуленыя як аб'ектыу нымi прычынамi, так i абмежаванасцю яго светапогляду, асаблiвасцямi яго таленту. Ен стварыу запамiнальныя вобразы беларускiх сялян, намалявау яскравыя карцiны народнага жыцця, заклау падмурак беларускай дэмакратычнай лiтаратуры.У галоуным пытаннi эпохi - iснаваннi нялюдскага прыгоннага права ен выступау адвакатам народа, хоць i не бачыу рэвалюцыйных шляхоу вырашэння гэтага пытання, абмяжоувауся апелiраваннем да сэрца i розуму грамадства.Пасля турмы пiсьменнiк - пад строгiм наглядам палiцыi у Люцынцы. Менавiта у гэты перыяд напiсаны iм лепшыя, наiбольш спелыя творы - камедыi "Пiнская шляхта" i "Залеты".У перыяд рэвалюцыйнай сiтуацыi i паустання 1863 года пiсьменнiка - часткова не без падстау - падазраюць у напiсаннi аптыурадавых творау i агiтацыi сярод сялян. Больш года адсядзеу ен у мiнскай турме. Камедыя "Пiнская шляхта" - выдатнае дасягненне беларускай нацыянальнай драматургii - пiсала пасля рэформы 1861 г. i паустання пад кiраунiцтвам К.Калiноускага 1863 г., у час чорнай рэакцыi, калi на Беларусi гаспадарылi царская ваеншчына i чыноунiцтва. У камедыi аутар выкрывае паразiтычную сутнасць чыноунiкау, якiя iмкнулiся нажыцца за кошт падману i хабарнiцтва, высмейвае абмежаванасць шляхты.Дзеянне у "Пiнскай шляхце" адбываецца у адным з глухiх палескiх засценкау Пiнскага павета, дзе усе лiчаць сябе шляхцiцамi, дваровымi. Двое "шляхцiчау" - Iван ЦюхайЛiпскi i Цiхон Пратасавiцкi пасварылiся i нават пабiлiся з-за таго, што першы другога абазвау мужыком. За гэту вялiкую "абразу" Лiпскi падае на Пратасавiцкага у суд. На разгляд справы у закiнуты мядзведжы куток прыязджае станавы прыстау Кручкоу з пiсарам Пiсулькiным.Каб больш яскрава паказаць тыповыя рысы "судовых людзей", В.Дунiн-Марцiнкевiч уводзiць у п;есу сцэну судовага пасяджэння, якая успрымаецца як вострая пародыя на царскi суд.Прыстау, надзелены уладай, сярод цемнай i забiтай шляхты не лiчыць патрэбным нават захоуваць знешнюю форму правасуддзя. Ен аб'яуляе вiнаватымi тых, хто нiякiх адносiн да справы не мае: "Сведкi, каторыя бачылi, а не абаранiлi,- па 9-цi рублеу, а вся прочая шляхта, што не бачыла дракi, за тое, што не бачыла,- па 3 рублi". Кручкоу выкарыстоувае любую магчымасць "садраць" грошы. Аднаму з шляхцiцау ен прысуджае пакаранне у 25 лоз без дывана, на голай зямлi. Добра ведаючы, што такое пакаранне лiчылася мужыцкiм, "нечуваным унiжэннем", ен тым самым вытрасау з кiшэняу шляхцюкоу апошнiя грошы. Вобраз Кручкова пададзены у п'есе у сатырычнай форме. Аб гэтым сведчаць блытанiна у фактах i законах, яго знешнi выгляд, мова, падобная да страшэннай мешанiны слоу, розных выразау, запазычаных з судовых дакументау, тыпу "лiчнасць падвергнецца апаснасцi", "пусць выступят вперод","в пользу врэменнага прысуцтвiя".Двайнiком свайго непасрэднага начальнiка, яго верным слугою i надзейным памочнiкам з'яуляецца пiсар Пiсулькiн. Ен як i Кручкоу, займаецца хабарнiцтвам. З вялiкiм задавальненнем пiсар прызнаецца: "Харашо быць пiсьмавадзiцелем у разумнага чалавека,маляваныя госцiкi (грошы) самi у карман лезуць, не нада i рук выцягваць".В. Дунiн-Марцiнкевiч у вобразах станавогв прыстава Кручкова i яго памочнiка Пiсулькiна па-мастацку дасканала i знiшчальна высмеяу царскае чыноунiцтва Расii, для якога характэрнымi былi хцiвасць, хабарнiцтва, грубасць.

12.Францішка Багушэвіч. Асноунае месца у творчасцi Б. займае жыцце бел. сялянства. Селянiн, працавiты i руплiвы земляроб, жыве у холадзе i галечы. Працай жа яго карыстаюцца iншыя, не пакiдаючы стваральнiку матэрыяльных сродкау самага неабходнага: мужыком пабудаваны прыгожыя касцёлы i палацы, сам жа ён "жыве у мокрай яме", сялянскiмi рукамi узведзены чыгункi, дарогi i масты, а сам ён не мае грошау нават на бiлет. Такая думка падкрэслiваецца у вершах "Дурны мужык, як варона" i "Бог не роуна дзеле". Б.абараняючы мужыка, паказвае, як у яго прачынаецца пачуцце уласнай годнасцi, расце пратэст супраць несправядлiвасцi. Так, у вершы "Не цурайся" аутар парауноувае жыцце селянiна i панiча: iх знешнi выгляд, адзенне, жыллё, адукацыю. Селянiн не толькi скардзiцца, але i патрабуе лепшага жыцця, бо ён - стваральнiк усiх матер. каштоунасцей на зямлi. Супраць здзекау i прыгнёту, несправядлiвасцi царскiх законау i парадкау выступае селянiн i у вершы "У астрозе". За знiшчэнне межавога слупа се лянiна садзяць у астрог, але здзекi i пабоi не могуць зламаць волi i iмкнення героя да свабоды. Iдэя справядлiрасцi, роунасцi ва узаемаадносiнах памiж людзьмi выказ ваецца у вершы "Ахвяра". Лiрычны герой верша звяртаецца да бабулi з просьбай памалiцца за яго:Малiся ж, бабулька да Бога, Каб я панам нiколi не быу: Не жадау бы нiколi чужога, Свае дзела як трэба рабiу.Герой верша не хоча быць панам, бо з панствам у яго асацыiруецца усе са мае адмоунае у жыццi: амаральнасць, разбэшчанасць, сквапнасць, прага да на жывы. Усе жыцце герой хоча быць толькi мужыком, бо ён ва усiх адносiнах вы шэйшы за паноу, з'яуляецца чалавекам у самым шырокiм i прывабным сэнсе гэ тага слова: жыве сваёй працай, любiць сваю радзiму i да канца ей адданы, не квапiцца на чужое, паважае iншыя народы, прызнае людзей за братоу, ма ральна чысты,не гультай i не злодзей, не здраднiк i не п'янiца.Францiшак Багушэвiч - самая значная i яркая фiгура у гiсторыi беларускай лiтаратуры парэформеннага часу. Iмя таленавiтага паэта, вясковага настаунiка, удзельнiка паустання 1863 г., судовага следчага i адваката стала першым у шэрагу iменау вялiкiх беларускiх нацыянальных паэтау. Ен ведау нялегкую долю беларускага сялянства i разумеу яе прычыны. Таму у цэнтры увагi яго быу просты чалавек, селянiнпакутнiк, якога абяздолiлi, абдзялiлi i якi заслугоувау лепшага жыцця. Адвакат па прафесii Ф.Багушэвiч i у лiтаратуры стау адвакатам - абаронцам правоу прыгнечанага беларускага працоунага сялянства, правоу на зямлю, волю, свабоднае развiцце нацыянальнай культуры, лiтаратуры, мовы. Творчасць рэвалюцыянера-дэмакрата, пачынальнiка крытычнага рэалiзму у беларускай лiтаратуры цесна звязана з фальклорам, а таксама лепшымi эстэтычнымi традыцыямi славянскай паэзii. У 1891 г. у Кракаве пад псеуданiмам Мацей Бурачок выйшау першы паэтычны зборнiк Ф.Багушэвiча "Дудка беларуская", а праз тры гады - зборнiк "Смык беларускi" (пад псеуданiмам Сымон Рэука з-пад Барысава). Да абодвух зборнiкау Ф.Багушэвiч напiсау прадмовы, у якiх гаварыу пра багатую гiсторыю i культуру беларусау, абгрунтоувау права беларускага народа на развiцце сваей мовы. Ен падкрэслiвау спрадвечнасць "нашай бацькавай мовы", якая такая ж"оюдская i панская, як i французская, альбо нямецкая, альбо i iншая якая". "Наша мова для нас святая, - пiша Ф.Багушэвiч, - бо яна нам ад бога даная". Паэт з гневам выкрывае тых, хто грэбуе роднай мовай, авбыякава ставiцца далесу свайго народа, яго культуры i традыцый. "Шмат было такiх народау, што страцiлi наперш мову сваю так як той чалавек прад скананнем, катораму мову займе, а потым i зусiм замерлi. Не пакiдайце ж мовы нашай беларускай, засцерагае паэт, - каб не умерлi!". Уздымаючы голас у абарону роднага людуФ.Багушэвiч выказвае глыбокую павагу да iншых народау i iх моу. Зборнiк "Дудка беларуская" адкрываецца вершам "Мая дудка", дзе паэт па рауноувае сваю творчасць з народным музычным i нструментам. Герой верша хоча зрабiць дудку якая б весялiла людзей, выклiкала у iх радасць. Але такая дудка маучыць, бо "бачыць" вакол сябе слезы, стогны i плач людзей. Дудка "ад жалю, ад смутку" аказалася здатнай толькi да сумных песен, у якiх выразiла бязрадасную долю народа. Паэт, сцвярджае аутар, павiнен складаць праудзiвыя песнi, якiя б не толькi паказвалi гiстарычную прауду i лес яго народа, але i шлях да лепшага жыцця.

13. На золаку XX ст., калi Расiю ускалыхнулi хвалi першай буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыi, на Беларусi цверда i упэунена, паэтычна-натхнена загучау голас Цеткi. Паэтэса-рэвалюцыянерка, асветнiца, рэдактар, настаунiца, публiцыст,вучоны, медыцынскi работнiк - такую жанчыну падарыла беларускаму народу эпоха рэвалюцыйных бiтвау. Цетка быццам знарок была народжана для такога бурлiвага часу, якi стау для яе творчасцi зорным. Паэтэса адкрывае новую старонку у беларускай лiтаратуры - старонку мужнасцi i барацьбы. Бурлiвы, кiпучы 1905 год цалкам захапiу Цетку. Паэзiя Цеткi, якую можна упэунена назваць летапiсам рэвалюцыi 1905 г., уздымала рэвалюцыйны дух народа, паказвала сiлу i моц працоунага чалавека, якi яшчэ так нядауна пакорлiва цярпеу прынiжэнне i прыгнет. У вершы "Вера беларуса" паэтэса сцвярджае, што беларускi народ стаiць на парозе сваей свабоды, што яшчэ адзiн нацiск - i падуць ланцугi. Магутнасць народа яна парауновывае з каменем, з жалезам, а душу яго - з дынамiтам, якому дастаткова iскрынкi, каб узарваць i знiшчыць ненавiсны лад жыцця. Верш, поуны аптымiзму i веры у народную сiлу, напiсаны у канцы 1905 г., калi рэвалюцыйны дух быу на уздыме, i Цетка кiдала свае вершы у полымя рэвалюцыi, каб вышэй i ярчэй яно разгаралася. Асаблiвым рэвалюцыйным запалам вызначаецца верш "Хрэст на свабоду", якi апявае саму рэвалюцыю i адлюстроувае падзеi крывавай нядзелi 9 студзеня. Расстрэл мiрнай дэманстрацыi паказау, што цар i самадзяржауе з'яуляюцца галоунымi ворагамi народа. Сваей палiтычнай накiраванасцю, выкрывальным пафасам верш "Хрэст на свабоду" нагадвае паэтычную лiстоуку (пракламацыю), што заклiкала да усенароднага паустання супраць цара i самадзяржауя. Пасля паражэння рэвалюцыi 1905-1907 гг. Цетка не губляе надзеi на перамогу, верыць у непазбежнасць новай рэвалюцыi. Прауда, у новых творах не адчуваецца былога рэвалюцыйнага хвалявання, але паэтэса верыць, што яе песня ажыве "з стотысячнай сiлай". Сваю веру у будучую рэвалю цыю яна выказала у алегарычным вершы "Бура iдзе". У творчасцi пазнейшага перыяду адлюстроуваюцца горкiя пачуццi i перажываннi паэтэсы, якiя яна зведала у эмiграцыi. 12 гадоу пiсала Цетка, пакiнуушы нам каля чатырох дзясяткау вершау i не калькi апавяданняу. Здавалася 6, ням нога. Але гэтыя творы, у якiх сплавiлася жыцце творцы з жыццем народа, заклiкалi беларусау да змагання, паказвалi шлях да лепшай долi. У гісторыі кожнай мовы ёсьць асабліва адметныя, этапныя перыяды. Для белару скай мовы такім быў пачатак ХХ стагодзьдзя - перыяд нацыянальна-культурнага адраджэньня. Закон "Аб свабодзе друку" (1906 г.) зьняў забарону на беларускае друкаванае слова, і неўзабаве голасна заявілі пра сябе першыя легальныя беларускамо ўныя газэты "Наша Доля", "Наша Ніва". навукова папулярнай газэты "Наша Ніва", што выдавалася ў Вільні ад 10 лістапада 1906 да 7 жніўня 1915 года кірыліцай і паралельна да 31 кастрычніка 1912 года лацінкай. Яе рэдактарамі і выдаўцамі у розныя часы былі З.Вольскі, А.Уласаў, І.Луцэвіч (Янка Купа ла).Дзейнасць "Нашай Нівы" выйшла далёка за межы звычайнай газэты. Для беларусаў яна служыла асноўным культурным асяродкам, нацыянальнай школай асьветніцтва, сымболем адраджэньня нацыі. У гісторыю белару скага народа "Наша Ніва" ўвайшла як унікальная нацыянальная з'ява, як важны пісьмовы дакумэнт, помнік-энцыклапедыя традыцыйнай куль туры, як адна з тых гістарычных вехаў, якімі пазначаны шлях беларускай духоўнасьці. Ад самага пачатку свайго існаваньня газэта імкнулася абудзіць сьвядомасьць свайго народа, вярнуць яму духоўныя і інтэлекту альныя арыенціры, узьняць прэстыж роднай мовы. Асаблівая роля ў ажыцьцяўленьні гэтых намераў адводзілася лепшым прадстаўнікам адрад жэнцкага руху - выдатным майстрам маста цкага слова, публіцыстам, грамадскім дзеячам, сярод якіх Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч, Алесь Гарун, Цётка, Канстанцыя Буйло, Зьмітрок Бядуля, Максім Гарэцкі, Лявон Гмырак, Карусь Каганец, Аляксандар Ўласаў, Антон Луцкевіч, Вацлаў Ласто ўскі, Ігнат Буйніцкі, Сяргей Палуян і шмат іншых. Разьвіваючы традыцыі Вінцука Дуніна-Марцінкевіча, Францішка Багушэвіча, яны рашуча павярнулі нацыянальную мову да народных вытокаў, распачалі этап аднаўленьня і напрацоўкі ўсяго таго, што вылу чае яе самабытную, выразна акрэсьленую індывідуальнасьць сярод іншых культурна-сталых моваў сьвету. Пад іх пяром беларускае гутарковае слова праходзіла апрацоўку мастацкім талентам, шліфавалася, удасканальвалася.Нашаніўскі перыяд храналагічна кароткі, але надзвычай важны і выніко вы ў гісторыі разьвіцьця беларускай мовы.

14.Багдановіч. Нарадзiуся М.Багдановiч у Мiнску сто два гады назад (9 снежня 1891г.).Так здарылася, что жыць на беларускай зямлi Максiму давялося толькi першыя пяць год. Пасля смерцi мацi ен быу аддзелены ад гэтай зямлi тысячамi вёрст: жыу у Нiжнем Ноугарадзе, Яраслауле, Ялце.Родны край здавауся яму дзiвоснай казкай, поунай незвычайных таямнiц.Але М.Багдан овiч добра ведау, что у краiне казачных бароу i пушчау, азёр i рэк, гаруе i пакутуе працоны народ.Верай у гiстарычную перспектыву беларускага нацыянальна-вызваленчага руху i лепшую будычуню народа прасякнуты верш "Памiж лясоу Егiпецкай зямлi...", дзе аутар паказау сябе выдатным майстрам санета.Спяшаючыся, прадчуваючы, что вельмi мала часу адмерана яму, каб нязгасна запалау яго паэтычны талент, М.Багдановiч сеяу промнi жыватворнага святла. I самы яркi з iх, ззяе i праз тры чвэрцi стагодзя, безумоуна, "Пагоня".Верш народжаны зацяжным i запаветным болем паэта за Беларусь. Воiны "Пагонi" - змагары супраць нацыянальнай здрады, супраць нявер'я у народ. Не перамо жныя конi iмчацца з далекай мiнуушчыны на дапамогу сеняшнему беларусу, каб змог адчуць ен сябе вялiкiм.З роднай зямлей з краем буслоу Багдановiчу давялося сустрэцца толькi у дваццацiгадовым узросце (1911).вынiкам творчай працы на Беларусi з`явiууся цыкл вершау "Старая Бела русь".Адзiн з вершау гэтага цыкла - "Слуцкiя ткачыхi" - асблiва кранае свае чалавечнасцю,задушеуным лiрызмам.Творчасць М.Багдановiча - гэта цэлае жыцце.У зборнiку вянок можна знайсцi словы пра мары спадзяваннi паэта,яго iнтымныя пачуццi прызнаннi у любовi да роднай зямлi,пра адносiны да паэта i паэзii.Яго цiкавяць агульна чалавечыя пытаннi вечнага i часовага,праблемы жыцця i смерцi.У вершы "Жыве не вечна чалавек" аутар сцвярджае што чалавечае жыцце (у параунаннi з вечнасцю ) вельмi кароткае,i пражыць яго трэба з высокiм напалам,ярка ,хвалююча. Пасля сябе чалавек павiнен пакiнуць след,добрую памяць. Немалаважную ролю займае у творчасцi Багдановiча iнтымная лiрыка. У рамане "Зорка Вянера" юнак засмучаны тым , што павiнен расстацца з любай дзяучынай.Ен абяцае , што у далекiм краi, куды ен едзе, усе свае жыцце будзе помнiць каханую. Пра яе будзе напамiнаць i Венера, якой, безумоуна вядома пра пакуты разлучаных сэрцау. Нарадзiуся М.Багдановiч у Мiнску сто два гады назад (9 снежня 1891г.).Так здарылася, что жыць на беларускай зямлi Максiму давялося толькi першыя пяць год. Пасля смерцi мацi ен быу аддзелены ад ад гэтай зямлi тысячамi вёрст: жыу у Нiжнем Ноугарадзе, Яраслауле, Ялце.Родны край здавауся яму дзiвоснай казкай, поунай незвычайных таямнiц. Але М.Багдановiч добра ведау, что у краiне казачных бароу i пушчау, азёр i рэк, гаруе i пакутуе працоны народ.Верай у гiстарычную перспектыву беларускага нацыянальна-вызваленчага руху i лепшую будычуню народа прасякнуты верш "Памiж лясоу Егiпецкай зямлi...", дзе аутар паказау сябе выдатным майстрам санета.Спяшаючыся, прадчуваючы, что вельмi мала часу адмерана яму, каб нязгасна запалау яго паэтычны талент, М.Багдановiч сеяу промнi жыватворнага святла. I самы яркi з iх, ззяе i праз тры чвэрцi стагодзя, безумоуна, Творчасць М.Багдановiча - гэта цэлае жыцце.У зборнiку вянок можна знайсцi словы пра мары спадзяваннi паэта,яго iнтымныя пачуццi прызнаннi у любовi да роднай зямлi,пра адносiны да паэта i паэзii.Яго цiкавяць агульна чалавечыя пытаннi вечнага i часовага,праблемы жыцця i смерцi.У вершы "Жыве не вечна чалавек" аутар сцвярджае што чалавечае жыцце (у параунаннi з вечнасцю ) вельмi кароткае,i пражыць яго трэба з высокiм напалам,ярка ,хвалююча. Пасля сябе чалавек павiнен пакiнуць след,добрую памяць.Немалаважную ролю займае у творчасцi Багдановiча iнтымная лiрыка. У рамане "Зорка Вянера" юнак засмучаны тым , што павiнен расстацца з любай дзяучынай.Ен абяцае , што у далекiм краi, куды ен едзе, усе свае жыцце будзе помнiць каханую. Пра яе будзе напамiнаць i Венера, якой, безумоуна вядома пра пакуты разлучаных сэрцау.

15.Янка Купала. Творчасць Янкi Купалы называюць летапiсам жыцця, працы i барацьбы беларускага народа, квiтнеючым садам, у якiм сабраны самыя дарагiя каштоунасцi мастацкага слова. Купала адкрыу вобраз беларускага селянiна як першаасновы народнага жыцця, маралi, яго духоунай моцы. Паэтычны дэбют паэта - верш "Мужык", надрукаваны у 1905 г. у газеце "Северо-Западный край Купала паказвае беларуса, якi працуе, , лечыцца без доктара i "свята рэдка калi" знае, не умее нi чытаць, нi пiсаць, зносiць лаянку i свавольства пана. Абяздолены мужык не толькi скардзiцца на прыгнет i нядолю, але i пачынае пратэставаць супраць сваiх прыгнятальнiкау, уступае на шлях барацьбы за права быць чалавекам, за сваю чалавечную годнасць. У 1908 г. выходзiць з друку першы паэтычны зборнiк Я.Купалы "Жалейка", вершы якого стваралiся на самым грэбенi рэвалюцыйных падзей 1905-1907 гг. Вершы сборнiка "жалейка" прасякнуты пафасам услаулення беларускага мужыка-працаунiка, якога паэт з павагай называе панам сахi i касы. Пагарджаныя, абяздоленыя, "сляпыя i глухiя" беларусы узнялiся на барацьбу (верш "А хто там iдзе?").. Другi зборнiк дарэвалюцыйнага Купалы - "Гусляр" , у цэнтры якога вобраз гусляра з гуслямi-самаграямi.. Ен верыць у сiлу народнай песнi, якая павiнна дапамагчы селянiну пераадолiць духоуную адсталасць. У 1913 г. у Пецярбурзе выдаецца трэцi сборнiк Я.Купалы "Шляхам жыцця", цэнтральнае месца у якiм займае вобраз беларускага мужыка i зямлi, на якой ен жыве. "Ясны твар вясны" бачыцца Я.Купалу у аблiччы бацькаушчыны (верш "Маладая Беларусь"). Радзiма - гэта увасабленне магутнага народа, загартаванага у змаганнi з прыгнетам. .Глыбокае пачуцце любовi паэта да сваей радзiмы выяуляецца у алегарычным вершы "Выйдзi..." .Беларусь тут увасабляецца у вобразе жанчыны-мацi, якая пакутуе ад уцiску царскага самадзяржауя. Апранутая у лахманы з кастры, з палыну, яна жыве пад "дзiкай зiмняй апекай", мерзне ад стюжы i сiверу Лiрыка Я.Купалы прасякнута любоую да сваей зямлi, захапленнем яе прыгожасцю. У вершы "Лета" паэт стварае цудоуны малюнак беларускай прыроды:Лепшыя узоры пейзажнай лiрыкi Я.Купалы - вершы "Явар i калiна", "Дзве таполi", "Жнiво", "Адцвiтанне". Паэт паказвае прыроду у цеснай сувязi з народнай працай, якую ен паэтызуе у вершы "Жняя". Гераiняй верша з'яуляецца простая сялянская дзяучына.З вянком на галаве яна велiчна iдзе па полi, песняй услауляючы жнiво. Аутар, захоплены працай дзяучыны, парауноувае яе з царыцай, з сонцам, з усiм самым цудоуным i прыгожым:А яна - царыца У творчастi Я.Купалы значнае месца займаюць лiраэпiчныя i рамантычныя паэмы ("Зiмою", "Курган", "Бандароуна", "Яна i я", "Магiла льва"), прысвечаныя лесу беларускага народа, яго легендарнай гiсторыi.Кастрыцнiцкая рэвалюцыя застала Я.Купалу у Смаленску. Многае у ходзе i характару рэвалюцыi засталося для паэта неразумелым. Магчыма, таму у вершах першых гадоу савецкай улады пераважаюць змрочныя фарбы, Так, вершах"Паязджанне", "Сон", "На прызбе", " выказваецца думка аб трывожным, няясным будучым жыццi, якое уяуляецца то густым сасоннiкам, пакрытым цемрай i населеным рознымi пачварамi-зводамi, то завiрухай: усе кудысьцi iмкнуцца, хочуць чагосьцi дасягнуць, а чаго - не разумеюць i не ведаюць. Болем за Бацькаушчыну, якую рвалi на кавалкi iншаземныя захопнiкi, прасякнуты вершы "У лесе", "Па Даугiнаускiм гасцiнцы". Вялiкай любоую да усяго, што звязвае паэта з радзiмай, прасякнуты верш "Спадчына" (1918 ". Паэт, iмкнучыся вытлумачыць многiя пытаннi далейшага жыцця народа, вялiкую надзею ускладау на сход - справядлiвы суд гiсторыi на усiм старым, здрадлiвым, што перашкаджала рухацца наперад. Гэтыя думкi пясняр выказау у вершах "На сход!" i "Час!". На пачатку 30-х гг. асноуным у творчасцi Я.Купалы становiцца усхвален не савецкай рэчаiснасцi. У яго паэзiю шырока уваходзiць тэма сацыялiстычных пераутварэнняу, калектыунай працы, новай маралi i этыкi. Сення, калi вядома прауда аб падзеях 30-х гг., цяжка паверыць, што Я.Купала мог шчыра услауляць калгасы, Сталiна i увесь сацыялiстычны лад жыцця, тым больш што пiсьменнiк добра ведау аб падзеях у краiне. Прыкладам можа служыць "ляукоускi" цыкл вершау Я.Купалы. З аднаго боку, вершы гэтага цыкла маюць рэальную жыццевую аснову, бо многiя прыватныя факты паэт iмкнууся засведчыць паэтычным, узнеслым словам, хацеу праславiць ляукоуцау, людзей калгаснай вескi. Але не усе з дваццацi вершау дасканалыя у мастацкiх адносiнах. У iх амаль адсутнiчае тая фiласофская заглыбленасць, якая была уласцiва творам дарэвалюцыйнай паэзii Я.Купалы. Наватарскiм для 30-х гг. лiчыуся верш "Лен", у якiм паэт праслауляе перадавую калгаснiцу, закаханую у брыгадзiра.

16.Гарэцкі. Аповесць «Ціхая гоіынь» Максім Гарэцкі пісаў на працягу трынаццаці гадоў. Канчатковы яе варыянт выйшаў у 1930 годзе. «Ціхая плынь» — аповесць-даследаванне. Расказваючы пра свайго героя, апісваючы яго кароткае цяжкае жыццё, Максім Гарэцкі даследуе сацыяльныя ўмовы, у якіх рос хлопчык Хомка. Адначасова з гэтым аўтар нібы заглянуў у таямніцы жыцця і адкрыў для сваіх суайчыннікаў незлічоныя духоўныя скарбы народа, адметныя народныя характары, сціплыя, прасякнутыя дабрынёй і вераю ў яе.У аснове твора — складанае, гаротнае жыццё СЯЛЯнскіХЛОПЧЫка Хомкі. бязрадасным было яго дзяцінства. Не адзін раз, не ўмеючы яшчэ гаварыць, даводзілася Хомку аднаму бавіць час, часта галоднаму, бо маці не было калі з ім ся-дзець: трэба было ісці на поле працаваць. 3 гадамі радасці ў хлоігчыка не прыбаўлялася, крыўдзілі ўсе, хто толькі мог: школьны настаўнік, гаспадар, у якога парабкаваў, ды і ці мала хто яшчэ.Пісьменнік нібы сам праходзіць з Хомкам па жыцці: даследуе кожную хвіліну, кожную думку свайго героя. I як вынік гэтага дасле-давання перад намі паўстае характар белару-са, сціплага чалавека, безадказнага працаўні-ка з чулым, добрым сэрцам, з душою, поўнаю паэзіі, з любоўю да жыцця і з гатоўнасцю несці на сабе ўвесь цяжар гэтага жыцця.Гаротны лёс Хомкі — не выключэнне. Беларуская моладзь вы-мушана была ісці на імперыялістычную вайну, гінуць у чужым далёкім полі невядома за што.Трапляе на чалавечую бойню і маладзенькі, ціхі, безабаронны Хомка. Трапляе — і ў пер-шым жа баі гіне, не зразумеўшы нават за што.Праз лёс Хомкі Максім Гарэцкі выкрывае антынародную сутнасць вайны. Ён сцвярджае, што народ заслугоўвае шчасця і свабоды, са-мастойнага нацыянальнага развіцця, што ад-раджэнне можа вярнуць народу пачуццё на-цыянальнай і чалавечай годнасці Лічылася, што аўтар паддаўся нацыянальна-буржуазным тэндэнцыям і ў сваіх творах не змог "правільна" адлюстраваць тагачасную рэчаіснасць, стаў на пазіцыі антысавецкай, контррэвалюцыйнай дзейнасці. Сёння спадчына выдатнага беларускага пісьменніка становіцца часткай класічнага фонду беларускай літаратуры. У 1986 г. выйшаў Збор твораў М. Гарэцкага ў 4 тамах, а ў 1993 г. па рашэнні ЮНЕСКА шырока адзначаўся стогадовы юбілей таленавітага мастака слова. Творы М. Гарэцкага характарызу юцца складанай грамадска-сацыяльнай і філасофскай праблематыкай, глыбокім псіхалагізмам, вялікай духоўнай змястоўнасцю, дасканаласцю мастацка-выяўленчых сродкаў. М. Гарэцкі з'яўляецца аўтарам вядомых раманаў "Віленскія камунары" , "Камароўская хроніка", аповесцей "Дзве душы", "У чым яго крыўда", "На імперыялістычнай вайне" (1926), "Ціхая плынь". Трагедыя беларускага народа ў гады першай сусветнай вайны раскрываецца ў аповесці "На імперыялістычнай вайне", апавяданнях "Літоўскі хутарок", "Рускі", "Генерал", "На этапе". Усе яны напісаны на аснове дзённікавых запісаў і заметак, якія вёў М. Гарэцкі. Асобае месца ў творчасці М. Гарэцкага займае аповесць "Ціхая плынь". У цэнтры твора — гісторыя жыцця хлопчыка Хомкі Шпака ад яго нараджэння да заўчаснай гібелі на фронце. Аўтар даволі падрабязна апісвае сцэны ранняга дзяцінства Хомкі, вучобы ў школе, парабкоўства. Падлетка, якога поп памылкова запісаў у царкоўную кнігу на два гады старэйшым, мабілізавалі ў армію. Хомка, не паспеўшы налюбавацца задужай для яго вайсковай формай, гіне ў першым баі з ворагам. Безумоўна, ён не змог разабрацца ў дзяржаўнай палітыцы і зразумець сваю роль у гэтай бойні. Ён памёр сярод грымотаў і салдацкіх стогнаў з застылым на вуснах пытаннем: "За што?. Праз апісанні канкрэтных падзей, індывідуальных характараў, складаных лёсаў пісьменнік паказаў цяжкі, марудны, але няўхільны рух беларускай вёскі з мінулага ў будучае, стварыў вобраз эпохі, калектыўны партрэт народа, праспяваў гімн нязломнаму чалавечаму жыццю. "Браму скарбаў сваіх" хацеў адкрыць М. Гарэцкі чытачам. На жаль, гэтаму перашкодзіла крывавая хваля сталінскіх рэпрэсій, якая на доўгія гады выкрасліла з нашых духоўных набыткаў амаль усе творы пісьменніка. Сёння ж спадчына М. Гарэцкага стала часткай класічнага фонду беларускай літаратуры.

17.Бядуля. Пачынаў З. Бядуля з лірычных імпрэсій, з вершаў у прозе, але досыць хутка звярнуўся да сюжэтнага апавядання. Для ранніх твораў пісьменніка характэрна эмацыяльная насычанасць, рамантычная прыўзнятасць, лірызм, рытмізавана сць апавядальнай плыні. «...Бядулю не можна прылічыць да сялянскіх пісьменнікаў. У іх (творах. — Т.Г.) не гаворыць селянін. Гэта хутчэй, як і Гарун, інтэлігенцкіпісьменнік, які стаіць, аднак, вельмі блізка да сялянскіх. Агульны накірунак нашаніўскае эры зрабіў і на Бядулю свой магутны ўплыў», — адзначаў у 1927 г. ІгнатДварчанін. У апавяданнях 3. Бядуля схіляецца пераважна да рэалістычных сродкаў узнаўлення жыцця. Яго творам уласціва мастацкае спалучэнне падзейнасці з пачуццёва багатым унутраным светам чалавека. Пісьменнік пазбягае апісальнасці, паказваючы асноўнае ў характары, паводзінах героя. Не аднойчы З. Бядуля звяртаўся да тэмы мастака і мастацтва. У апавяданні «Бондар» (1920) творцам, сапраўдным майстрам выступае чалавек, які робіць начоўкі,вёдры, цэбры, бочкі і іншыя падобныя да іх патрэбныя ў гаспадарцы рэчы. Тым самым аўтар паэтызаваў народнае мастацтва, сцвярджаў, што творчай можа стаць кожная карысная справа. 3 цёплым і мяккім гумарам, але глыбока паважаючы Данілу, апісвае З. Бядуля яго пачуцці і думкі, яго выгляд у час працы. Сяляне, вяскоўцы, якія ахвотна набывалі Данілавы вырабы, ацанілі яго талент, назваўшы майстра «залатыя рукі». Аднак бондару здавалася, што яны не могуць па-сапраўднаму зразумець прыгажосць, будуць смяяцца з яго захопленасці працэсам нараджэння рэчаў. Ён чакаў, што нехта іншы, больш культурны і спакушаны ў мастацтве, ацэніць яго майстэрства. I такога чалавека Даніла ўбачыў у дваровай пані. У зроблены для пані посуд бондар уклаў не толькі ўсё свае ўменне, але і душу. У двары стары майстра перажыў крушэнне ўсіх мар і спадзяванняў. Іх пахавала пані абыякавасцю да яго Апавяданнем «Бондар» пісьменнік гаварыў пра абыякавасць пануючага класа да народнай культуры і народнага мастацтва. Уплыў «нашаніўскай эры», пра што пісаў І. Дварчанін, выявіўся ў звароце 3. Бядулі да жыцця працоўнага чалавека, у паказе нядолі народа. Гэта тэма гучала і ў творах паслякастрычніцкага перыяду. Так, падзеі мінулага ўзнаўляюцца ў апавяданні «Дванаццацігоднікі» (1921). Галоўны герой твора, стары селянін, натура актыўная, дзейсная, валявая. З усіх такароўцаў, якіх выгнаў з абжытага дзядамі і прадзедамі кутка пан, на папялішчы роднай вёскі застаўся толькі ён, каб адпомсціць. Аўтар апраўдвае ўчынак Лявона. Яго помста пану — гэта пакаранне зла, несправядлівасці. Спаліўшы фальварак, стары зрабіў з панам тое, што той зрабіў з такароўцамі: разарыў, знішчыў нажытае дабро. Гэта ў творы даводзіцца наступным параўнаннем: Разам з тым нянавісць, злосць, гаворыць З. Бядуля, ненатуральныя для душы селяніна-працаўніка пачуцці. Лявон невыпадкова параўноўвае помсту, што доўгія гады насіў у сабе, з гадзінай. Паказальна і тое, што стары адмовіўся ад першапачатковага намеру задушыць пана. Крыўда і нянавісць у Лявона да пана такія вялікія, што на нейкі час вяртаюць яму маладосць і сілу.— адзначае аўтар. Калі ж селянін здзейсніў задуманае, сіла жыццёвая яго пакінула, за адну ноч ён пастарэў на дваццаць гадоў. Многія апавяданні З. Бядулі афарбоўвае мяккі гумар, што надае творам адметнасць і своеасаблівасць. У «Дванаццаці годніках» развіццю драматычных падзей папярэднічае досыць шырокая экспазіцыя. Апавядаючы пра жыццё-быццё працавітых і руплівых такароўцаў, аўтар не аднойчы звяртаецца да камічных сродкаў. Напрыклад: «...Гандляры пускаліся навыперадкі ў Такароўшчыну ў асеннія даждлівыя раніцы і нават па начах. Кожны з іх хацеў быць першым, кожны хацеў сабе загарнуць смятану такароўскай працы і заўсёды канчалася тым, што ў адну любую раніцу ў Такароўшчыне пачынаўся такі шум, такі гармідар, ажно з ваколічных вёсак прыбягалі сюды, як на пажар. Гэта, як наўмысне, усе гандляры з'язджаліся разам, і каля кожнай хаты стаялі пяць-шэсць фурманак. Тут зноў бароды і пэйсы ляцець як птушкі, па вуліцы, і сінякі на тварах цвілі, як васількі». Нескладанае па зместу і думцы апавяданне «Тры крыжыкі» (1925) цалкам трымаецца на ўменні пісьменніка ўбачыць камічнае ў звычайнай жыццёвай з'яве. Зноў жа, пасміхаецца са свайго героя, непісьменнага селяніна, З. Бядуля нязлосна. Пры апісанні таго, як ставіў Янка Гарбач свае тры крыжыкі, камічны эфект ствараецца параўнаннем «працы» над паперай са звыклай працай на полі. «Як сахою па раллі, водзіць ён пяром па паперы. Доўга майструе, пакуль стануць крыжыкі ў радочку — адзін за адным, як жывюханькія... Шмат поту яны яму каштуюць кожны раз». Выклікае усмешку нечаканае супастаўленне знешняга выгляду героя з яго дзейнасцю і родам занятку.

18. Лiт. працэс на Беларусi у першай трэцi 20 стагоддзя. (Лiт аб’яднаннi «Маладняк», «Узвышша», «Полымя»). Праца па ўмацаванню нац. каштоўнасцей, беларусізацыі, адраджэнню традыцый бел.народа -пачынальнікі нац.руху ў пач. 20-х. 1923 - часопіс «Маладняк», якiстаў цэнтрам аднаіменнага літ.аб’яднання, якое аформілася ў канцы 1923 як арганізацыя маладых пралетарскіх пісьменнікаў. Праз гэты літ. універсітэт прайшлі = усе вядомыя літаратары Беларусі, творчая маладосць якіх прыйшлася на 20-я гады: Пятрусь Броўка, Пятро Глебка, Максім Лужанін, Кандрат Крапіва, Паўлюк Трус, Аркадзь Куляшоў, Платон Галавач, Уладзімір Дубоўка, Алесь Гурло, Андрэй Александровіч, Міхась Чарот... Мастацкая платформа арганізацыі: адлюстроўваць ў творах новае жыццё і паказаць галоўнага героя – працоўнага чалавека. «Маладняк» вельмі хутка заявіў аб сваёй дзейнасці па ўсёй Беларусі, філіялы арганізацыі былі створаны ва ўсіх гарадах рэспублікі, а таксама ў Маскве, Смаленску, Ленінградзе, Празе, дзе арганізаваўся Саюз беларускіх студэнтаў. Па сведчанню розных крыніц, да 1926 г. у «Маладняку» налічвалася каля пяцісот паэтаў і празаікаў. Паэзія «Маладняка» хутка разышлася па ўсёй Беларусі. Паэтызацыя новага жыцця, услаўленне чалавека стваральнай працы, героіка рэвалюцыі і грамадзянскай вайны былі жыватворнай крыніцай, якая напаўняла іх творчасць. Рэв. тэматыка - паэма М. Чарота «Босыя на вогнішчы», рэв. перамены. Унутраныя супярэчнасці ў «Маладняку» прыводзілі да выхаду з яго асобных празаікаў і паэтаў: 1926 - К. Крапіва, П. Глебка, К. Чорны, М. Лужанін, Я. Пушча і інш. заявілі аб стварэнні новай пісьменніцкай арганізацыі «Узвышша». “Патрэбна такое мастацтва, якое б замяніла сабой рэлігію... Гэта мастацтва павінна быць работніцкім і сялянскім па матэрыялу, культурным па спосабу апрацоўкі і класава-пралетарскім па ідэйнасці. Яго «форма» нацыянальная, «змест» - пралетарскі», - гаварылася ў праграме аб’яднання. Узвышанцы лічылі, што погляды маладнякоўцаў і «адраджаністаў» (пісьменнікаў старэйшага пакалення) не адпавядалі такім эстэтычным прынцыпам і не маглі выканаць задач пралетарскага мастацтва. К. Чорны, З. Бядуля, Я. Купала, У. Дубоўка і інш. друкаваліся ў «Маладняку» , «Полымі», «Узвышшы». К. Чорны пачаў друкаваць свой раман «Сястра». Аб’яднанне «Узвышша» (спыніла дзейнасць у 1931) – яшчэ адзiн крок да стварэння Саюза пісьменнікаў БССР. 1927 – стварэнне літ. аб’яднання «Полымя»: Я. Купала, Я. Колас, Ц. Гартны, М. Чарот. Найбольш прадстаўнічае аб’яднанне літаратараў. Задача развіцця творчай працы ў непарыўнай сувязі з сацыялістычным будаўніцтвам; умацавання ў бел. літ. пралетарскай ідэалогіі ў адзінстве з нац. формай. Выхад у снежні 1922 г. першага нумара «Полымя» - адметная з’ява у культ.жыцці рэспублікі. Выдаўцы «Полымя» аб’явілі: нац. адраджэнне - гэта не лозун, а лепшы спосаб далучыць працоўных рэспублікі да будаўніцтва сацыялістычнага ладу. Гэтай мэце, лічылі яны, павінна служыць бел. літ. «Полымя» адкрывалася вершам Ц. Гартнага «Па дарозе да будучыні». Для паэта лёс Беларусі - у канкрэтных праявах існавання свабоды народа, самастойнай дзяржавы і развіцця нац. куль-ры.Шчаслівага лёсу жадаў чытачам М. Чарот сваім вершам «Плывём да прыгожай, светлай долі». Яна, гэтая «прыгожая доля», ужо была занатавана ў паэтычных вобразах паэтаў «рэвалюцыйнага прызыву». Светлае жыццё асэнсоўвалася ў канкрэтнай рэчаіснасці, і паэт клікаў людзей на гэты стваральны шлях. Такія ж светлыя матывы ў вершах А. Гурло, А. Александровіча, Я. Журбы. Я. Купала, Я. Колас, Ц. Гартны - новыя творы; ва ўмовах вострага дэфіцыту кніжнай справы выхад літ. часопіса ўзбагачаў бібліятэку бел. літ-ры.

19.Зарэцкі- Міхась Зарэцкі адносіцца да ліку той вялікай плеяды беларускіх пісьменнікаў, чыя творчасць доўгія гады знаходзілася пад забаронай або папросту замоўчвалася. І хоць асобныя творы друкаваліся і ў савецкі час, большасць з таго, што складае стрыжань творчай манеры пісьменніка, не было вядома шырокаму колу чытачоў. А між тым пяру Зарэцкага належаць такія выдатныя аповесці і раманы, як "Голы звер", "Вязьмо", "Сцежкі-дарожкі", незакончаны раман "Крывічы". Росквіт таленту празаіка прыйшоўся на часы так званай беларусізацыі і пачатку сталінскага тэрору. Дзве згаданыя акалічнасці не маглі, безумоўна ж, не паўплываць на тэматыку і дух яго твораў. Аповесць "Голы звер" з'яўляецца спробай стварэння псіхалагічнага твора. У ёй расказва ецца пра гісторыю ўзаемаадносін дзяўчыны Лідачкі з пыхлівым, эгаістычным, подлым маладым чалавекам — Віктарам Яроцкім. Для яго, як вынікае з далейшага разгортвання падзей, не існуе нічога святога ў жыцці: ён уладкоўваецца на працу ў якасці памочніка бухгалтара, якога ўводзіць у зман абяцаннямі багатага і бесклапотнага жыцця, а потым ускладвае на яго адказнасць за фінансавыя махінацыі. Лідачка, якая шчыра пакахала Яроцкага, не задумваецца, адкуль ён можа мець столькі грошай. Віктар жа, абяцаючы Лідачцы ажаніцца з ёю, на самой справе хоча толькі пазабавіцца, рэалізаваць свае юрлівыя жаданні. Ён прыводзіць Лідачку ў прытон, дамагаецца свайго і выкідвае бедную дзяўчыну, як непатр эбную анучу. Пасля гэтага выпадку ў Лідачкі адкрываюцца вочы на тое, хто ж такі Яроцкі насамрэч. Апісанні вострых душэўных перажы ванняў дзяўчыны і ўнутраныя маналогі Яроцкага з'яўляюцца самымі запамінальнымі старонкамі аповесці. Адным з першых беларускіх раманаў, прысвечаных тэме калектывізацыі, справядліва лічыцца раман М. Зарэцкага "Вязьмо". Гэты раман па сваёй сацыяльнай завостранасці пераўзыходзіць усе творы пра калектывізацыю, якія друкаваліся па-беларуску ў даваенны час.Неабходна адзначыць, што, ствараючы свой раман на пачатку 30-х гадоў, М. Зарэцкі ўжо бачыў сацыяльна-палітычныя і эканамічныя вынікі калектывізацыі. Таму ён паказвае сапраўдную сутнасць падзей, па-мастацку адкрыта выказвае сваё стаўленне да іх: паказвае, як руйнуюцца лёсы людзей ва ўгоду палітычным інтарэсам, як духоўна нявечацца людзі, ператвараючіхіся ў ахвяр штучна створанай атмасферы страху, падазронасці і варожасці. У першай частцы рамана паказана беларуская вёска пярэдадня калектывізацыі, чытач знаёміцца амаль з усімі героямі, у тым ліку і з Сымонам Карызнам, якога сумненні наконт правільнасці эканамічнай палітыкі партыі даводзяць да дэпрэсіі. У другой частцы распавя даецца аб спробах стварэння ў Сівалапах з беднякоў і сераднякоў калгаса, які павінен засвед чыць перавагі новага ладу гаспадарання.Сымону Карызну ўдаецца дамагчыся разбурэння гэтага калгаса і пераводу старшыні Зеленюка ў другую гаспадарку. Трэцяя частка распавядае абвыніках прымусовай калектывізацыі для сялян і для асабістага лёсу Сымона Карызны. Праз лёс галоўнага героя аўтар ставіць і вырашае праблему ўзаемаадносін дзяржавы і асобы. Вязьмо — гэта вынік адсутнасці свабоды дзеянняў, выбару, немагчымасць рэалізацыі сваіх ідэй. Адным з самых цікавых твораў М. Зарэцкага з'яўляецца раман "Сцежкі-дарожкі". Храналагічна ён ахоплівае Лютаўскую рэвалю цыю, грамадзянскую вайну і барацьбу з бандыты змам. Галоўную ўвагу чытача прыцягвае група выдуманых персанажаў — Васіль Лясніцкі, яго сябра Андрэй, анархіст Халіма, Андрэева сястра Ніна і панская дачка-прыгажуня Раіса. Многія з герояў твора моцна рамантызаваныя, вызначаюцца ўнутранай супярэчлівасцю. Свой твор М. Зарэцкі ствараў у той час, калі з'яўляўся шчырым прыхільнікам афіцыйнай ідэалогіі. І таму не дзіўна, што ў выніку сваіх пакутлівых пошукаў галоўны герой твора Васіль Лясніцкі прыходзіць да высновы аб неабходніасці падпарадкавання. "Яшчэ больш заканамерным у рэчышчы тагачаснай афіцыйнай прапаганды выглядае аўтарскае вырашэнне ўзаемаадносін паміж Васілём і паненкай Раісай: аўтар усімі магчымымі сродкамі аддаляе іх збліжэнне, каб абгрунтаваць тэзіс пра выраджэнне паноў як класа. Раман пабудаваны так, што ўсе сюжэтныя лініі завязва юцца вакол вобраза Лясніцкага, праз узаемадз еянне з іншымі героямі твора высвечва юцца розныя аспекты яго характару. Сваёй стылёвай адметнасцю, канфліктнасцю і дынамі змам дзеяння раман выгадна адрознівае цца ад многіх твораў тае эпохі. Напрыканцы неабходна адзначыць, што з-за палітычных рэпрэсій М. Зарэцкі не змог завяршыць шэраг сваіх цікавых задумак.

20. Колас“Новая земля”Цудоуным, шматфарбавым святлом ззяе намаляваная у "Новай зямлi" беларуская прырода. Па сiле майстэрства пейзажнага жывапiсу няма у беларускай лiтаратуры паэта, роунага Коласу.Прырода у паэме паустае у розных iдэйна-эстэтычных функцыях. Яна, па-першае, тыповыя абставiны, у якiх жывуць, дзейнiчаюць героi. Лес, поле,луг,рэчка - гэта не проста малюнкi, а тое звычайнае асяродзе, без якога мы не можам уявiць Мiхала, Антося i астатнiх герояу "Новай зямлi". Прырода уздзейнiчае на iх характары, паводзiны, фармiруе iх светаадчуванне. З другога боку, прырода у "Новай зямлi" як бы выконвае iдэйна-мастацкую, патрыятычную задачу. Пра Беларусь, яе клiмат, прыроду, краявiды склалася думка як пра край убогi, бедны прыгажосцю, славуты хiба толькi гнiлымi балотамi ды туманамi.Паглядзiце, якi цудоуны, багаты наш край, нiбы гаворыць паэт. i як цяжка жывуць у iм людзi, якiя раздольныя лясы, палi, сенажацi i як не хапае усяго гэтага чалавеку зямлi, селянiну. Паэт малюе лес, тыповае асяроддзе жыцця i працы леснiка. Над зямлей грымяць навальнiцы, шумяць вятры плюскочуць хвалямi ручай, рэчка. Музыка нежывой прыроды вельмi многа гаворыць чалавечаму сэрцу. У гэтай сцiхii дзiвосных гукау, фарбау, колерау, бясконцых праяу жывой i нежывой прыроды фармiруецца духоуны свет Костуся, надзвычай дапытлiвага хлапчука, надзеленага чулай, уражлiвай душой.Паказ духоунага багацця працоунага чалавека у паэме Якуба Коласа "Новая зямля".Мiхал i Антось - героi "Новай зямлi" - вобразы, якiх да Коласа яшчэ не ведала беларуская лiтаратура. Селянiн намаляваны беларускiм паэтам, паустае ва усей духоунай велiчы i прыгожасцi , ен не раб, не "забiты канчаткова", паводле выказвання Дабралюбава, а чалавек, у душы якога жывуць усе "Прыгоствы свету" (Купала), усе найвялiкшыя маральныя дабрачыннасцi. Паступiць на службу да вядомага магната i землеуласнiка князя Радзiвiла Мiхала змусiла нястача i беднасць. Мiхал - натура па-сялянску цэльная, здаровая. Ен як бы створаны жыць "правiльна".Ен умее i любiць працаваць шануе сям'ю, хоча, каб i дзецi яго былi сумленнымi i працавiтымi. Мiхал выхаваны у асяроддзi, дзе праца - неабходнасць жыцця. Ен проста не можа працаваць абыяк. Таму з выключнай добрасумленнасцю ен ставiцца i да сваей "сабачай" службы. Мiхал прагна, настойлiва шукае вызвалення з-пад панскай улады, iменна таму зямля i паустае перад iм у такiм прывабным выглядзе. Ен чалавек працы, яна для яго сэнс жыцця, але ен сам хоча карыстацца здабыткамi сваiх рук. Мара Мiхала аб зямлi - гэта не мара кулака, лiхвяра, якi гатовы скруцiць у бараноу, рог суседзяу, вяскоуцау, абы толькi пабудаваць уласны дабрабыт. Ен, вядома, мог бы выкарыстать свае становiшча леснiка для нажывы, але такая думка нават не прыходзiць яму у галаву. Мiхал - увасабленне розуму, дасцiпласцi, сумлення чалавека працы. Перад намi паустае чалавек разважлiвы, спакойны, крыху замкнуты у самiм сабе. iм рэдка апаноувае гнеу, хоць у гневе ен нястрыманы (варта успомнiць сцэну з "Начаткамi"). Ен "гаспадар" i таму даволi сурова ставiцца да дзя цей, не даруючы iм нiякiх правiннасцей, ляноты, нядбайства. Жыве у душы спрадвечнага хлебароба, селянiна, якi воляй абставiн зрабiуся "службоуцам", чалавечая пяшчота, замiлаванасць, цеплыня. Праяуляецца яна, прауда, скупа, не на людзях i нават не да людзей. Вось Мiхал вяртаецца "з абходу", любуецца "ярыною i жытамi", вельмi выразна выяуляючы схаваную, стосную мяккасць сваей натуры. Мы ведаем Мiхала разважлiвым, стрыманым, панурым з выгляду чалавекам. На гэтым, бадай, i канчаецца iндывiдуа льная характарыстыка героя. Але з якой упартай настойлiвасцю песцiць ляснiк думку аб набыццi уласнай зямлi, аб вызваленнi з-пад панскага прымусу."Новую зямлю" Я.Коласа справядлiва называюць энцыклапедыяй жыцця бел.сялянства конца XIX- i пачатку XX ст.i невыпадкова.Паэма-вялiкi эпiчны твор аб гiстарычным лёсе бел.сялянства i пошуках iм шляхоу да светлай будучынi.Паэт расказвае аб усiм,чым багата i цiкава жыццё сялян:аб клопатах i занятках дарослых,аб забауках дзяцей i iх вучобе,аб святочных днях i буднях,ясных летнiх днях i цiхiх зiмовых вечарах,калi дарослыя пры дзецях "пачнуць казаць свае успамiнкi,вясцi размовы пра старынкi". Працай былi запоунены буднi сялян. Працавалi i дарослыя,i дзецi:Мiхаiл выконвау абавязкi леснiка,Антось "правiу гаспадарку",усю хатнюю работу выконвала Ганна-жонка Мiхала. Я.Колас паказвае працэс ворыва, сяубы, жнiва, малацьбы.У час жнiва калектыуная праца становiцца крынiцай прыгожага, напауняе душу сялян радасцю,прыносiць iм задавальненне..У вобразах роднага краю Я.Колас заусёды чэрпау натхненне i сiлу. Хараство роднай прыроды выклiкала у паэта не толькi радасць i захапленне,але i смутак.Яго сэрца балiць за бяспраунага, прыгнечанага i зняважанага сялянiна.З паэм мы уяуляем яго знешнi выгляд, у што ён быуапрануты, што еу i пiу, аб чым марыу,на што спадзявауся i у што верыу. Працоунаму чалавеку, якi паустае у паэме ва усёй сваёй велiчы, аддае Я.Колас свае сiлы,сваю любоу i свой талент.

21.Чорны. Раман "Трэцяе пакаленне" (1935) - адзiн з найбольш вядомых творау К.Чорнага. Ен напiсаны у неспрыяльных умовах 30-х гг. (напярэданнi масавых рэпрэсiй) i з'яуляецца сугучным эпосе, калi выкрывалiся перажыткi капiлалiзму у свядомасцi людзей. К.Чорны хацеу паказаць згубны уплыу, разбуральнае уздзеянне на чалавека уласнiцкай маралi, раскрыць працэс пакутлiвага вызвалення чалавека ад iндывiдуалiстычнай псiхалогii, выявiць рэальныя цяжкасцi складання новых узаемаатносiн памiж людзьмi, новых поглядау на працу, сям'ю.У канфлiкце людзей трох пакаленняу К.Чорны адлюстравау розныя погляды на жыцце, на уласнасць, працу, сям'ю, мараль. Прадстаунiкi першага пакалення, якiя выраслi пры старым ладзе, па-свойму, у адпаведнасцi з класавай прынадлежнасцю i сваей жыццевай фiласофiяй аднеслiся да рэвалюцыi. Адны сталi заклятымi яе ворагамi, другiя узнялiся на барацьбу за свае канчатковаевызваленне. Другое пакаленне, што вырасла ва умовах рэвалюцыi, грамадзянскай вайны i новага ладу, таксама не было адзiным, маналiтным. Некаторыя яго прадстаунiкi ажыццявiлi задуманае, у працы знайшлi свае шчасце.Iншыя ж, наадварот, з трывогай i неразуменнем успрынялi сацыялiстычныя пераутварэннi. Трэцяе пакаленне на думку пiсьменнiка, - перадавыя людзi з новымi поглядпмi на свет i шчаслiвай будучыняй. Праз узаемаадносiны галоуных герояу твора К.Чорны паказвае складаны працэс перавыхавання чалавека згубны уплыу на яго уласнiцкай фiласофii, духоунь рост цемных i забiтых у мiнулым людзей, дабратворнь уплыу на iх калектыву. Аутар развенчвае згаiзм, людскую адасобленасць, сквапнасць - усе тое, што нявечыць душы, калечыць жыцце людзей. Тыя жыццевыя iдэалы, погляды на чалавечае шчасце, якiя не мелi пад сабой грунтоунай асновы, былi абвергнуты жыццем, пацярпелi крах. Пранiкаючы у свядомасць герояу, раскрыва ючы iх супярэчлiвасць на крутых паваротах гiсторыi К.Чорны ставiць пытанне аб адказ насцi самога чалавека за выбар свайго шляху, аб сэнсе i сапраудных вартасцях жыцця. Мастацкія асаблівасці На самым пачатку 30-х гадоў у артыкуле «Пра сваю п'есу» Кузьма Чорны падзяліўся задумай стварыць цыкл твораў, «якія, разам узятыя, павінны даць карціну развіцця чалавечага грамадства за час ад паншчыны да бяскласавага грамадства». Пісьменнік адзначаў, што «цыкл гэтых твораў будзе ісці не толькі па лініі храналогіі, а адначасова і па лініі ідыёвых (філасофскіх. — Т. Г.) катэгорый... бацькаўшчына, уласнасць, закон, сваяцтва і г. д.» Філасофская ідэя, што павінна была аб'яднаць цыкл раманаў Кузьмы Чорнага — гістарычны рух беларускага народа, чалавецтва, чалавека «ад стану, калі чалавек чалавеку воўк, да новага, калі знішчаецца і павінен знішчыцца назаўсёды той жах чалавечага жыцця, які панаваў на працягу ўсёй папярэдняй чалавечай гісторыі». Наш час уносіць пэўныя карэктывы ў прачытанне рамана 30-х гадоў. На жаль, новая эпоха, пачаткам якой стала кастрычніцкая рэвалюцыя, аказалася далёкай ад ідэала. Па-іншаму мы сёння глядзім на селяніна-гаспадара і яго прывязанасць да зямлі, нежаданне ўступаць у калгас (Міхал Тварыцкі ў калгас не ўступіў), на раскулачванне, на расстрэл такіх людзей, як Скуратовіч, і г. д. Побач з Зосінай «праўдай» паўстае «праўда» Міхала, бо надта рашуча і безразважна кінулася ў новае жыццё гераіня. Жахлівае мінулае ў яе звязана з хатай, вёскай, сялянскай працай...

22. Дубоука-Нарадзіўся ў сям'і рабочага. У 1915 сям'я Дубовак пераехала на пастаяннае месца жыхарства ў Маскву. У 1918 скончыў Нова-Вілейскую настаўніцкую семінарыю; у 1924 — Вышэйшы літаратурна-мастацкі інстытут імя В. Брусава. Першы верш апублікаваў у 1921. У 1920-я — адзін з вядучых беларускіх паэтаў незалежніцкай арыентацыі. У 1922—1925 рэдактар беларускага выдання «Весніка ЦВК, СНК і СПА Саюза ССР», адначасова адказны сакратар прадстаўніцтва БССР пры Урадзе СССР. У 1924—1927 выкладчык беларускай мовы ў Камуністычным універсітэце народаў Захаду. У 1926—1930 рэдактар «Збору законаў і загадаў Рабоча-Сялянскага ўраду Саюза ССР». Нягледзячы на тое, што пастаянна жыў у Маскве, браў актыўны ўдзел у беларускім літаратурным руху — член літаб'яднанняў «Маладняк», «Узвышша». Першы рэдактар часопісу «Беларускі піянер». Каб пазбегнуць цэнзуры, некаторыя вершы друкаваў у заходнебеларускім часопісу «Беларуская культура». Арыштаваны АДПУ СССР 20.7.1930 у Крамлі па справе «Саюза вызвалення Беларусі»; 10.4.1931 асуджаны на 5 гадоў высылкі ў Яранск. У ліпені 1935 тэрмін высылкі падоўжаны на 2 гады. У лістападзе 1937 асуджаны на 10 гадоў пазбаўлення волі. Пакаранне адбываў у Кіраўскай вобл., Чувашыі, на Далёкім Усходзе. У зняволенні літаратурнай працай не займаўся. Зноў арыштаваны 16.2.1949 у Грузіі. Асобай нарадай МДБ СССР у красавіку 1949 асуджаны на 25 гадоў зняволення. Канчаткова рэабілітаваны 15.11.1957. Пасля рэабілітацыі жыў у Маскве. Член СП Беларусі з 1958. Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Я. Купалы (1962) за кнігу паэзіі «Палеская рапсодыя».ТворчасцьПершы верш надрукаваў у 1921 г. у газеце «Савецкая Беларусь». Выйшлі зборнікі вершаў «Строма» (Вільня, 1923), «Трысцё» (1925), «Сгеdо» (1926), «Наля» (Масква, 1927), «Палеская рапсодыя» (1961), «Вершы» (1970), паэмы «Там, дзе кіпарысы» (1925), «I пурпуровых ветразей узвівы» (1939), кніжкі вершаваных казак для дзяцей «Цудоўная знаходка» (1960), «Кветкі — сонцавы дзеткі» (1963), «Казкі» (1968), «Залатыя зярняты» (1975), а таксама казкі «Як сінячок да сонца лётаў» (1961), «Дзівосныя прыгоды» (1963), «Мілавіца» (1964). Выйшлі «Выбраныя творы» ў 2 тамах (1959, 1965).Аўтар аповесцей для дзяцей «Жоўтая акацыя» (1967), «Ганна Алелька» (1969), «Як Алік у тайзе заблудзіўся» (1974) і кнігу апавяданняў-успамінаў «Пялёсткі» (1973). Выступаў з крытычнымі, публіцыстычнымі і навуковымі артыкуламі па пытаннях беларускай мовы, літаратуры, культуры. Вядомы і як перакладчык твораў У. Шэкспіра («Санеты», 1964), Дж. Байрана (паэмы «Шыльёнскі вязень», «Бронзавы век», містэрыя «Каін» у зборніку «Выбранае», 1963), вершаў В. Брусава, А. Пракоф'ева, П. Тычыны, Ю. Яноніса, С. Шырвані, М. Ардубады, К. Каладзе, Е. Чарэнца, У. Бранеўскага, Ю. Славацкага, У. Сыракомлі, Ду Фу і інш. Для Уладзіміра Дубоўкі, яшчэ аднаго вельмі арыгінальнага і таленавітага паэта 1920-х гг., «пульс сучаснасці» ў 20-я гады ніколі не быў звязаны з апяваннем рэвалюцыйнай «завірухі» і перабудовы грамадства. У цэнтры яго ўвагі была Беларусь, яе ахвярны гістарычны лёс і годная будучыня. Нават калі паэт звязаў гэтую будучыню з «камунай свету», як у вершы «О, Беларусь, мая шыпшына», усё роўна ён лічыўся апазіцыйным афіцыйнаму літаратурнаму накірунку творцам. Непрыманне ім прапісных нормаў пралеткультаўскага мастацтва падкрэслівалася паэтам як у вершах, так і ў грамадскіх паводзінах. Менавіта Дубоўка стаў лідэрам новага літаратурнага аб'яднання «Узвышша», утворанага ў 1926 г. пасля расколу «Маладняка», калі відавочным стала крызіснае становішча ў творчасці, якая рабілася ўсё больш падобнаю на вершаваную палітасвету. Дзякуючы «Узвышшу» беларуская літаратура перажыла новы мастацкі ўзлёт у другой палове дзесяцігоддзя. Канцэпцыя «аквітызму», высунутая ва ўзвышаўскім маніфесце, была фактычна рэабілітацыяй права на творчую свабоду мастака, якой яго пазбаўляла нарматыўная пралеткультаўшчына. Палітычная і літаратурная палеміка жывымі акордамі адбівалася ў вершах паэта.

23.мрый. Раман пачынаецца з прадмовы, у якой Самсон Самасуй расказвае пра свае паходжанне (ён з мужыкоў), прыгадвае, за што быў звольнены з працы і нават трапіў у турму (захацеў пажартаваць з новай уладай), тлумачыць, чаму ўзяўся за пяро. Ад роднай хаты. Самсон збіраецца на новае месца працы. На новым месцы. Усю ноч, пакуль бацька з сынам ехалі ў мястэчка, ліў дождж. Жыццё ў Шапялёўцы для Самсона пачалося з прасушвання вопраткі. Старшыня Сом новага служачага сустрэў досыць абыякава. Але ўжо ў час першай сустрэчы з Сомам Самасую ўдалося паказаць сваю ініцыятыўнасць. Самасуй адразу звярнуў увагу на маладую прыгожую машыністку. На наступны дзень на працу Самасуй ішоў з Крэйнай і яе сяброўкай Зояй. Самасуй быў абраны ў прэзідыум.Але настрой яму сапсаваў бухгалтар Лін, які падсеў да Крэйны і ўвесь час ёй нешта нашэптваў. У перапынку Самсон падслухаў на вуліцы размову бухгалтара з Крэйнай і зразумеў, што ў асобе Ліна ён мае сур'ёзнага праціўніка.далеё былі на отдыхе і крэйна выбрала Ліна.Самасуй Узяуся за працу. Супраць Самасуя ўзнялася сапраўдная кампанія. Т. Сом шукаў прычыну яго прыстойна звольніць. У Самсона нават з'явіліся думкі «спыніць культпрацу і ўзяцца за зямлю»мя Андрэя Мрыя стала вядома сучаснаму чытачу ў канцы 80-х гадоў XX стагоддзя. Аднагодка М. Гарэцкага, ён прыйшоў у літаратуру на цэлае дзесяцігоддзе пазней і з'яўляецца прадстаўніком новага этапа ў нацыянальным слоўным мастацтве. У лісце да Сталіна, напісаным незадоўта да смерці, пісьменнік характарызуе сябе наступным чынам: «Заўсёды сціплы, забіты, прыціснуты жыццём і хваробамі чалавек». Аднак менавіта А. Мрый адважыўся ў сатырычным асвятленні паказаць нованароджаных гаспадароў жыцця. Курапаты і Самасуя, аблава на беспрытульных сабак і г.д.). Часта нават карціны прыроды ў рамане далучаны да стыхіі смеху: «Аднойчы, калі ўся прырода жаласліва скуголіла і прасіла сонца...», «Ніякае дрэва не магло быць хаўруснікам у нашым змаганні з нябесным самагонным апаратам...» Але найчасцей патрэбнага эфекту аўтар дасягае моўнымі сродкамі. Рознастылёвая мова рамана, здаецца, сама сабой выпраменьвае смех: «Некалькі разоў сядзёў я пад арыштам і карміў сваёй чырвонай кроўю блох ды іншых шасцікрылых і шасціногіх херувімаў і сарахвімаў. Ды і не магло быць інакш з маім тэмпераментам». зноў і зноў. Каб «застацца», Самасуй мае ўсе шанцы — умее прыстасавацца і правільна зарыентавацца (тактыка паўступленню ў партыю), настойліва дамагацца пастаўленай мэты (каханне да Крэйны, «культурная рэвалюцыя»), надзелены абсалютнай самаўпэўненасцю і беспрынцыпнасцю (адносіны да Торбы, Ліна). I, пэўна, галоўнае, — у яго невычэрпны запас неўтаймаванай энергіі і жыццёвай сілы. Самасуй ніколі не прызнае свайго паражэння, ён здольны адраджацца, спрабаваць сябе ў новай ролі і новай справе Герой рамана — прадстаўнік народжанага новай уладай чыноўніцтва, кіраўнік раённага маштабу. Сябе ён называе сучасным і бывалым чалавекам. Шапялёўка не першае месца яго працы. Тут ён таксама не затрымаўся (дзейнасць Самасуя ў мястэчку доўжылася дзесьці чатыры-пяць месяцаў). Аднак проста зволіць яго на гэты раз не змаглі, таму рэкамендавалі на працу ў воласць. Як можна пераканацца, герой твора не толькі здолеў прыстасавацца да Сістэмы, але і выкарыстаў яе ў сваіх інтарэсах. Самасуй не проста функцыянер, «вінцік», які патрэбны, «каб часам дзірку якую заткнуць». Так, ён дзейнічае ад імя Сістэмы і па яе законах — нішчыць, кіруе, вучыць, выхоўвае, змагаецца, пры гэтым не паважае і не бачыць канкрэтнага чалавека, не лічыцца з мараллю і прыстойнасцю. Але кіруецца герой рамана карыслівай мэтай, думае толькі пра сябе. «Ат! пройдзе ўсё, а я застануся», — вось сутнасць яго жыццёвай філасофіі.

24. Кандрат Крапiва-драматург У драматургiю К.Крапiва прыйшоу у першай палове 30-х гг., калi беларуская драматургiя дасягнула ужо даволi высокага узроуню. "Канец дружбы" (1934). У ёй драматург узнiмае праблему дружбы памiж людзьмi.Гэта мастацкi дакумент 30-х гг.,у якiм выразна праявiлася атмасфера таго часу (падазрознасць, недавер,спекуляцыя палiтычнымi паняццямi i iнш.) У сучасным прачытаннi пьесы, некалi адмоуны персанаж Лютынскi выступае як станоучы герой,барацьбiт за прауду i справядлiвасць. Ён супраць ставiць дэмагогу Карнейчыку, якi, выконваючы iнструк цыi вышэйшых начальнiкау, здраджае свайму сябру Лютынскаму i аддае яго на расправу як "ворага народа".Пры гэтым Карнейчык забывае,што у час белапольскай акупацыi настаунiк Лютынскi,рызыкуючы сваiм жыццём,выратавау жыццё яму,забывае сваё абяцанне прыйсцi на дапамогу сябру у цяжкую для яго гадзiну. Наступным творам К.Крапiвы стала народна-гераiчная драма "Партызан",прасвечаная барацьбе беларускага народа супраць iнтэрвенцыi буржуазна-памешчыцкай Польшчы. Самы ж вялiкi поспех выпау на долю трэцяй пьесы К.Крапiвы - сатырычнай камедыi "Хто смяецца апошнiм"(1939). Яна - яркае сведчанне аб часе, калi была напiсана, аб атмасферы, што панавала у 1937-1938г. Дзеянне камедыi разгортваецца у навукова-даследчым iнстытуце геалогii,дзе дырэктарам зьяуляецца Гарлахвацкi. Да навукi дырэктар не мае нiякага дачынення:на пасаду кiраунiка iнстытута яму дапамаглi уладкавацца "сябры",выдаушы фальшывую даведку. У пьесе "Хто смяецца апошнiм" праявiлася майстэрства К.Крапiвы як тонкага псiхолага,якi знайшоу непауторныя,iндывiдуальныя рысы для герояу, поуна i закончана "вымалявау" iх партрэты.Iмены Гарлахвацкага,Зёлкiна,Тулягi,як i iмёны шматлiкiх гогалеускiх i шчадрынскiх герояу,ператварылiся з уласных у агульныя Нажаль, падхалiмства, нахабства, подласць ,пляткарства часта сустракаюцца i у нашы днi. Нямала ёсць людзей,якiя робяць усё,каб падняцца па службовай лесвiцы,заняць больш высокую пасаду. Дзеля сваiх асабiстых iнтарэсау такiя людзi не грэбуюць нiчым, iдуць на любую подласць. Змагацца з iмi,лiчыць К.Крапiва, трэба агульнымi сiламi, працiпаставiушы навуцтву i ашуканству прынцыповасць,строгасць i ваяунiчасць. У пасляваенны час драматургiчная творчасць К.Крапiвы засталася па-ранейшаму напружанай i плённай. Былi напiсаны пьесы "З народам", "Пяюць жаваранкi", "Людзi i дьяблы", "Зацiкауленая асоба". "Брама неумiручасцi" Вобраз Гарлахвацкага i Зелкiна у камедыi Кандрата Крапiвы "Хто смяецца апошнiм".Дзеянне камедыi разгортваецца у навукова-даследчым iнстытуце геалогii, дзе дырэктарам з'яуляецца Гарлахвацкi. Да навукi дырэктар не мае нiякага дачынення, на пасаду кiраунiка iнстытута яму дапамаглi уладкавацца "сябры", выдаушы фальшывую даведку. Гарлахвацкi адчувае сябе у iнстытуце, як шчупак у сажалцы. Паказвае сябе буйным вучоным-палеантолагам, хоць на самой справе не можа адрознiць костку свiннi ад мамантавай. Адчуваючы сябе гаспадаром становiшча, Гарлахвацкi тэрарызуе, шальмуе, запалохвае сумленных вучоных, хапаючы iх мертвай хваткай за горла (зусiм невыпадкова драматург дае яму прозвiшча Гарлахвацкi). Невуцтва i шарлатанства Гарлахвацкага поунасцю выкрываюцца у канцы п'есы, калi на вучоным савеце слухаецца даклад "Новы вiд дагiстарычнай жывелiны". З сур'езным выглядам абараняе дырэктар тэорыю аб мамантавай свiннi, напiсаную Тулягам. Вобраз "свiнтуса грандыезуса", прауда, асацыiруецца не з дагiстарычнай жывелiнай, а з самiм Гарлахвацкiм. У дасягненнi жаданай мэты Гарлахвацкаму дапамагае малодшы навуковы супрацоунiк Зелкiн-падхалiм, паклепнiк i пляктар. Ен з'яуляецца правай рукой Гарлахвацкага, надзейным яго паслужнiкам, якi, як шкоднае зелле, атречвае вакол сябе атмасферу, сее падазронасць i недавер сярод вучоных. Не маючы здольнасцi да навукi, пазбаулены прынцыповасцi, Зелкiн можа неймаверна раздуць кожную дробязь, адшукаць у выпадковым, сказаным без усялякага прыхаванага намеру слове небяспечны палiтычны сэнс. Варта было яму пачуць што-небудзь дрэннае аб сваiм заемым, як сумленны чалавек станавiуся ворагам народа. Невуцтва i падхалiмства Зелкiна найбольш ярка праяуляецца у сцэне абароны Гарлахвацкiм "навуковай працы". У прамове Зелкiн кiдаецца расхвальваць вялiкiя адкрыццi свайго начальнiка, яго канструктыуны розум, даследчыя здольнасцi. Але калi высвятляецца, што даклад не мае навуковай вартасцi i што напiсаны ен Тулягам, Зелкiн, нават не чырванеючы, гаворыць адваротнае:"Я так i думау! Не можа быць, каб вы, Аляксандр Пятровiч, такуюбязглуздзiцу напiсалi". У п'есе "Хто смяецца апошнiм" праявiлася майстэрства К.Крапiвы як тонкага псiхолага, якi знайшоу непауторныя, iндывiдуальныя рысы для герояу, поуна i закончана "вымалявау" iх партрэты. Iмены Гарлахвацкага, Зелкiна, Тулягi, як i iмены шматлiкiх гогалейскiх i шчадрынскiх герояу, ператварылiся з уласных у агульныя. На жаль, падхалiмства, нахабства, подласць, пляткарства часта сустракаюцца i у нашы днi. Змагацца з iмi, лiчыць К.Крапiва, трэба агульнымi сiламi, працiпаставiушы невуцтву i ашуканству прынцыповасць, строгасць i ваяунiчасць

25.Быкау-Родился 19 июня 1924 в д. Бычки Ушацкого района Витебской области. Обучался на скульптурном отделении Витебского художественного училища. Окончил Саратовское пехотное училище. В 1942 году будущий писатель вступил в ряды Красной Армии. Воевал на Втором и Третьем Украинских фронтах, прошел по территории Румынии, Болгарии, Югославии, Австрии, дважды был ранен. Впервые произведения Василя Быкова были опубликованы в 1947 году, однако, творческая биография писателя начинается с рассказов, написанных в 1951 году. Тематика ранних рассказов, действующими лицами которых стали солдаты и офицеры, определила дальнейшую судьбу Быкова, многие из произведений которого посвящены действиям Великой Отечественной войны. Бескомпромиссность прозы Быкова стала причиной нападок советской критики, которая обвиняла писателя в очернении советского лада. В 1974 году Василь Быков был награжден Государственной премией СССР (за повесть «Дожить до рассвета», 1973), в 1980 году получил звание Народного писателя Беларуси, в 1986 году – был награжден Ленинской премией за повесть «Знак беды». Некоторые произведения писателя, такие как повести «Третья ракета» (1962), «Дожить до рассвета», были экранизированы. С 1972 по 1978 год Василь Быков занимал должность секретаря Гродненского отделения Союза писателей БССР. Известность Василю Быкову принесла повесть «Третья ракета», написанная в 1962 году. В 1960-е публикует повести «Альпийская баллада», «Мертвым не больно», в 1970-е – «Сотников», «Обелиск», «Дожить до рассвета», «Пойти и не вернуться».Нар. писатель Беларуси Василь Быков умер в 2003.Выяўленне сапраўднай цаны перамогі, трагізму апошніх дзён вайны ў аповесці “Пакахай мяне, салдацік” (1996). Васіль Быкаў — агульнапрызнаны майстар такога жанру празаічнай творчасці, як аповесць. Апошнім творам у гэтым накірунку з'явілася аповесць "Пакахай мяне, салдацік". Яна вылучаецца тым, што, у адрозненне ад ранейшых твораў, у ёй В. Быкаў надае значную ўвагу вобразу жанчыны. Дзеянне ў аповесці "Пакахай мяне, салдацік" адбываецца ў апошнія дні Вялікай Айчыннай вайны ў ваколіцах невялічкага аўстрыйскага гарадка. Галоўны герой — камандзір узвода лейтэнант Змітрок Барэйка, ад імя якога вядзецца апавяданне. Сустрэўшыся з маладзенькай зямлячкай Франяй, лейтэнант закахаўся ў яе. Аднак шчырае і чыстае пачуццё Змітрака трагічна абарвалася з-за забойства Франі, разам з якой загінулі яе нямоглыя гаспадары — прафесар біялогіі Шарф і яго жонка фрау Сабіна. Змітрок праклінае забойцаў: "Хто б яны ні былі — нашыя ці немцы! Бальшавікі ці фашысты!" Прасочваючы лёс Змітрака і Франі, аўтар выступае супраць неапраўданай помслівасці, жорсткасці і ахвяр, не выкліканых ваеннай неабходнасцю, гаворыць пра небяспеку і фашызму, і бальшавізму. Нельга не адзначыць, што ў апошні час пісьменнік аддае перавагу апавяданню. І звязана гэта ў першую чаргу з імкненнем пісьменніка ў больш кароткай, у параўнанні з аповесцю, форме данесці да чытача сваю думку.

26.Макаёнак- З iмем Адрэя Макаенка (1920-1982) звязваюць пачатак новага этапу у развiццi беларускай сатырычнай камедыi. А.Макаенак выступiу i уц новым для беларускай драматургii жанры - жанры трагiкамедыi. Адна з першых такiх п'ес - "Зацюканы апостал" - прысвечана замежнаму жыццю з яго надзеннымi праблемамi. Дзецi, не маючы агульных поглядау з бацькамi, пратэстуюць супраць буржуазна-мяшчанскiх iдзелау i звычак, бяздушнасцi i жорсткасцi. Аднак пратэст дзяцей сцiхiйны, i ен заканчваецца паражэннем: сын, якi хацеу перабудаваць грамадскiя парадкi наоснове справядлiвасцi, становiцца iдыетам,"зацюканым апосталам", бяздумным выканауцам загадау старэйшых , простым вiнцiкам у складанай машыне жыцця. Напiсаная на замежным матэрыяле, трагiкамедыя паказвае калiзii i заганы чалавечага характару любой краiны, у тым лiку i нашай. Значную вядомасць у рэспублiцы i за яе межамi адтрымалi п'есы М.Матукоускага "Амнiстыя", "Наследны прынц", "Апошняя iнстанцыя", "Мудрамер". У iх узнiмаюцца праблемы жыцця сучаснай вескi, адказнасцi бацькоу перад дзяцьмi за iх выхаванне, маральнага удасканалення чалавека. У адным з апошнiх творау - камедыi "Мудрамер" (1987)- расказваецца пра вынаходнiка-энтузiяста Мiкалая Мурашку. Ен сканструявау прыбор, якi вымярае чалавечую дурноту. Калi у крэсла з рычагомпадгалоунiкам садзiцца таленавiты чалавек, то гучыць арыя князя Iгара, калi дурань-лбюцца турботныя гукi паланеза Агiнскага. П'еса выкрывае чыноунiкау i функцыянерау, якiя спрабуюць у сучасным жыццi iграць першыя ролi. Сучасная беларуская драматургiя вызначаецца багаццем i разнастайнасцю тэматыкi, актуальнасцю праблем. Час патрабуе ад драматургау адлюстравання суровай прауды жыцця, стварэння праудзiвых характарау нашых сучаснiкау. Таму лейтматывам многiх п'ес з'яуляецца думка аб складанасцi сучаснага жыцця, месцы i ролi у iм чалавека. Разам з традыцыйнымi тэмамi (подзвiг у Вялiкай Айчыйнай вайне, мiрная стваральная праца, жыцце калгаснай вескi, маральна-этычныя праблемы) у беларускай драматургii узнiкаюць новыя. I адна з iх - белыя плямы у гiстрыi бекларускага народа i час змрочных рэпрэсiй. На усю моц пачынаюць заяуляць пра сябе i творы аб экалагiчнай сiтуацыi на Беларусi. Сучасная драматургiя, пераасэнсоуваючы факты i з'явы мiнулых часоу, аналiзуе (паказвае) iх з пункту гледжання сенняшняга дня па-новаму яна выходзiць i да складаных. Надзвычай цікавымі з'яўляюцца спробы А. Макаёнка пашырыць межы жанравых магчымасцей камедыі, прынамсі беларускай камедыі. На рубяжы 60—70-х гадоў ён стварыў дзве трагікамедыі «Зацюканы апостал» і «Трыбунал», фармальна-выяўленчы лад якіх гэтак жа, як і вобразная сістэма, не меў аналагаў у ранейшай беларускай драматургіі. Першая з іх была асабліва нечаканая ў творчасці драматурга і прысвечана выкрыццю буржуазнай маралі. Чым жа здзівіла трагікамедыя спецыялістаў? Ну вядома ж, не тым, што аўтар адарваўся ад айчыннай рэчаіснасці: на матэрыяле зарубежных краін у гэты час пісалася нямала твораў. Здзівіў сам драматургічны «почырк» А. Макаёнка. Тата, Дзед, іх сябры і паплечнікі. Тата і яго асяроддзе пасіўнасцю сваіх грамадскіх пазіцый, неакрэсленасцю палітычных поглядаў сталі віноўнікамі ўзнікнення фашысцкіх схільнасцей у душы Сына. Лёс хлопчыка мог бы скласціся зусім інакш, калі б ён трапіў у здаравейшае асяроддзе: зарукай таму — яго несумненная адаронасць. Нават адносна нямала пажыўшы ў задушнай атмасферы ўсеагульнага падману і хлусні, малы не ўсё яшчэ страціў. Пакуль што светапогляд Сына — фантастычны кангламерат разнастайных, разнапланавых поглядаў і перакананняў. Ён добра зразумеў абсурднасць узаемаадносін у сваім асяроддзі, дзе ўсё заснавана на нічым не прыкрытай меркантыльнасці, дзе прызнаецца толькі адно права — права дужага. Вось чаму яго жыццёвыя арыенціры аказаліся безнадзейна дэфармаванымі. Трагікамедыя «Зацюканы апостал» — адзіны твор А. Макаёнка, у якім няма ніводнага станоўчага персанажа. Аднак ад гэтага ён не гучыць песімістычна. Танальнасць п'есы абумоўлена аптымістычнасцю аўтарскай пазіцыі, багаццем выкрывальнага смеху. Цікава, што цяга А. Макаёнка да інтэлектуальна-прытчавых выяў нідзе не прыводзіць да насілля: над матэрыялам, да штучных сюжэтных хадоў. Персанажам у камедыі дыхаецца вольна, дзеянне развіваецца нязмушана, гарманічна.

27.Брыль- Народны пiсьменнiк Беларусi Янка Брыль - мастак са своеасаблiвым успрыманнем рэчаiснасцi, свету, чалавека. Асноунай стыхiяй творчасцi пiсьменнiка з'яуляецца лiрычная проза. Падзеям Вялiкай Айчыннай вайны прысвяцiу Я.Брыль зборнiкi "Неманскiя казакi", "Ты мой лепшы друг", "Надпiс на зрубе", раман "Птушкi i гнезды". У апавяданнi "Мацi" расказваецца пра сцiплую i мужную беларускую жанчыну-мацi. Шмат гора зведала яна на сваiм вяку: парабкоуства, смерць мужа, вайну, трывогу за сыноу Уладзiка, Сцяпана i Васiля. У хаце мацi у вайну знайшлi кавалак хлеба, шклянку малака i мацярынскуб пяшчоту байцы, што уцяклi з фашысцкага лагера. За гэты учынак мацi расплачваецца жыццем. Iдучы "ад роднай хаты да свежай ямы у лапухах", яна думае не пра сябе i не пра непазбежнасць смерцi. Мацi молiцца за сыноу, i за сваiх, i за чужых.Дзеянне у апавяданнi "Mementi mori" адбываецца у 1943 г. На адным з перагонау беларускай чыгункi узарвауся фашысцкi эшалон. Праз дзень карнiкi сагналi жыхароу адной з навакольных весак у адрыну i спалiлi. Ад смерцi мог бы уратавацца стары вясковы пячнiк, якога пазнау зондэрфюрэр (пячнiк некалi удала змайстравау у камендатуры плiту i галанку). Але ен не прыняу выратавання, просячы вызвалення з адрыны "усiх добрых людзей". "i ен зга рэу - адзiн, хто мог бы у той дзень не згарэць. i ен жыве", - такiмi жыц цесцвярджальнымi словамi заканчваецца апавяданне.Апавяданне "Галя" напiсана у 1953 г. Пачынаецца яно з апiсання былога хутара, дзе жыве Галя з дзецьмi (сынам Антосем i дачкой Сонечкай). Пад гул трактара на калгасным полi гераiня з жалем i болем успамiнае свае мiнулае жыцце. Калiсьцi была яна шчаслiвай, кахала Сярожу. Прауда, шчасце гэта было нядоугiм: каханага за рэвалюцыйную дзейнасць пасадзiлi у турму, а лес прымусiу яе пайсцi замуж за багатага Мiколу Хаменка. Пакутлiвым было жыцце Галi у доме кулака-хутаранiна, дзе усе жылi "для гумна". Пасля смерцi свекра i свекрывi гаспадарыць на хутары стау Мiкола, якому генетычна перадалiся вечная панурасць, незадаволенасць жыццем i сквапнасць. У гады вайны ен "захварэу" ("прастрэлiлi троху руку") i адсядзеуся дома, спекулюючы самагонам. У канцы апавядання Галя вырашае назауседы пакiнуць ненавiсны хаменкаускi хутар, што засланiу ад яе вольны свет, змянiць прозвiшча i пачаць новае жыцце. У душы жанчыны яшчэ не згасла надзея на шчасце, на новую сустрэчу з Сяргеем. Гiсторые спакутаванай душы Галi i яе нязгаснага пачуцця да Сяргея раскрывае драматызм часу, калi разбуралiся каноны старага жыцця i нараджалiся новыя прынцыпы маралi, дабраты, чалавечнасцi.

28.Шамякін-Мастацкая адметнасць прозы Iвана Шамякiна. Праблематыка, сутнасць канфлiктау i характарау у рамане «Гандлярка i паэт». Народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін належыць да пакалення пісьменнікаў, маладосць якіх была апалена і загартавана вайной. Большасць яго твораў так ці інакш звязана з падзеямі ВАВ. Аповесці "Помста", "Гандлярка і паэт", "Ахвяры", раманы "Глыбокая плынь", "Снежныя зімы", "Сэрца на далоні", пенталогія "Трывожнае шчаеце". У аповесці "Гандлярка і паэт" пісьменнік паказвае, як у гады ваеннага ліхалецця нават прадстаўнікі сацыяльных нізоў духоўна сталеюць, становяцца свядомымі змагарамі з ворагам. Камароўская гандлярка Вольга Ляновіч пад уплывам Алеся Шпака маральна перавыхоўваецца, пачынае адчуваць адказнасць не толькі за сябе і свае ўчынкі, але і за іншых. У канцы твора яна (замест Алеся) выконвае рызыкоўнае заданне партызанскага камандавання і гіне як адданы патрыёт, дзейсны змагар за вызваленне радзімы. Творы I. Шамякіна прасякнуты публіцыстычнай накіраванасцю думкі, высокім грамадзянскім пафасам, страснасцю, вызначаюцца займальнасцю сюжэта, кампазіцыйнай стройнасцю, актуальнасцю тэматыкі. Пісьменнік часта звяртаецца да надзённых праблем сучаснасці. зоны. Складаныя і супярэчлівыя змены ў грамадскім жыцці 80—90-х гг. аказалі значны ўплыў на творчасць многіх пісьменнікаў, у тым ліку і І. Шамякіна. Маэстра слова, застаючыся прыхільнікам "сацыяльна-справядлівага" сацыялізму, не ўсё прымае ў сённяшняй рэчаіснасці. У аповесцях "Сатанінскі тур", "Падзенне", "Без пакаяння", "Выкармак" ён выступае супраць усталявання ўлады долара і воўчых адносін паміж людзьмі, выкрывае новаспечаных "прадпрымальнікаў" і "дзелавых" людзей, якія спрабуюць стаць гаспадарамі жыцця, змагаецца з жорсткасцю, насіллем, бязладдзем, якія запанавалі ў грамадстве, нясе чытачам праўду пра трагізм сённяшняга жыцця, дзе на вачах пачынаюць абясцэньвацца самыя высокія маральныя і агульначалавечыя каштоўнасці.

29. Караткевіч- Асаблiвасцi адлюстравання беларускай мiнуушчыны у аповесцi Уладзiмира Караткевiча «Чорны замак Альшанскi». Уладзімір Караткевіч вядомы ў беларускай літаратуры як празаік, паэт, драматург, сцэнарыст, публіцыст, перакладчык, літаратурны крытык. Але перш за ўсё ён — заснавальнік нацыянальнага гістарычнага рамана. Мастацкаму ўвасабленню гістарычных падзей прысвяціў У. Караткевіч раманы "Хрыстос прызямліўся ў Гародні", "Каласы пад сярпом тваім", "Чорны замак Альшанскі", "Леаніды не вернуцца да Зямлі"("Нельга забыць"), аповесць "Дзікае паляванне караля Стаха". Са старонак гэтых твораў паўстаюць змагары за народнае шчасце, прарокі, інтэлігенты, рыцары і прыгоннікі, кардыналы і чароўнай прыгажосці дзяўчаты. Яны ўмеюць па-свойму любіць, ненавідзець, пакутаваць, адстойваць свае погляды. Іх лёсы неадрыўныя ад гістарычных падзей і абумоўлены імі. І ў кожным творы — эпоха, складаны і часам трагічны лёс Белай Русі, народ, які не скарыўся перад нястачамі і прагне волі. Пісьменнік ўзнаўляе карціны жыцця сярэднявечча і наступных эпох, і асэнсоўвае гіст. працэс, што дазваляе зразумець таямніцы чалавечага быцця, аснову ўзаемааадносін людзей з навакольным светам Падзеі ў псіхалагічным дэтэктыве "Чорны замак Альшанскі" разгортваюцца на працягу ХVІІ—ХХ стагоддзяў. Антону Космічу, спецыялісту па сярэдневяковай гісторыі, удалося раскрыць злачынствы як чатырохсотгадовай даўнасці, так і мінулай вайны і сучаснасці (хто з'яўляецца забойцам Ганны Альшанскай і яе каханага Валюжыніча, Мар'яна Пташынскага, Людвіка Лапатухі і іншых сумленных людзей, куды зніклі фамільныя скарбы, што адбылося ў замку ў апошнюю вайну?). У раскрыцці злачынстваў Космічу дапамагаюць супрацоўнікі органаў дзяржаўнай бяспекі Хілінскі і Шчука, вясковыя настаўнікі Змагіцель і Шаблыка, айцец Жыховіч, вартаўнік замка і касцёла Мультан. У рамане сцвярджаецца, што чалавек павінен заставацца чалавекам у самых крытычных і экстрэмальных сітуацыях. Твор вучыць любіць сваю Бацькаўшчыну, развівае цікавасць да гісторыі свайго народа, бо, кажучы словамі Косміча, "хто не памятае мінулага, хто забывае мінулае — асуджаны зноў перажыць яго". У. Каракевіча называюць гонарам і сумленнем беларускай літаратуры. Гэта так. Пісьменнік дасканала ведаў гісторыю свайго краю, якая стала арганічнай часткай яго духоўнага жыцця, яго стыхіяй і натхненнем, яго болем і адчаем. Творы выдатнага мастака слова не толькі паглыбляюць нашы веды па гісторыі, але і вучаць любіць і берагчы чалавечнае ў чалавеку, змагацца з бездухоўнасцю, знаходзіць ідэальнае і гарманічнае ў жыцці і прыродзе.

30. Гілевіч Ніл, нарадзіўся 30.09.1931 г. у вёсцы Слабада Лагойскага раёна Менскай вобласці ў сялянскай сям'і.Першыя гады пасля вайны працаваў калгасным паштальёнам. У 1951 г. скончыў Менскую педагагічную навучальню. Апошні год вучобы спалучаў з працай настаўніка ў адной са школ Менска. У 1956 г. скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, пасля аспірантуру пры ім. З 1960 па 1986 г. - супрацоўнік кафедры беларускай літаратуры гэтага ўніверсітэта. З 1958 да 1963 г. працаваў таксама літкансультантам газеты «Звязда». З 1980 да 1989 г. - першы сакратар праўлення СП БССР. З 1989 г. - старшыня рэспубліканскага Таварыства беларускай мовы імя Ф.Скарыны. Галоўны рэдактар бюлетэня ТБМ «Наша слова». З чэрвеня 1990 г. - старшыня пастаяннай Камісіі Вярхоўнага Савета БССР па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1985-1990). У 1990 г. выбраны народным дэпутатам БССР. Сябра Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. Кандыдат філалагічных навук. Прафесар. Сябра СП СССР з 1954 г.Заслужаны дзеяч навукі БССР (1980).Узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, Дружбы народаў, медалём Францыска Скарыны і інш., балгарскім ордэнам Кірыла і Мяфодзія I ступені, ордэнам Югаслаўскай зоркі са стужкай.Упершыню ў друку з вершамі выступіў у 1946 г. Яму належаць кнігі паэзіі «Песня ў дарогу» (1957), «Прадвесне ідзе па зямлі» (1959), «Неспакой» (1961), «Бальшак» (1965), «Перазовы» (1967), «Лісце трыпутніку» (1968), «А дзе ж тая крынічанька» (1972), «Запаветнае» (1975), «Актавы» (1976), «У добрай згодзе» (лірыка, гумар і сатыра, 1979), «Святлынь» (1984), «Повязь» (1987), «Як дрэва карэннем» (1986), раман у вершах «Родныя дзеці» (1985), а таксама зборнікі сатыры і гумару «Званковы валет» (1961), «Да новых венікаў» (1963), «Ці грэх, ці 2» (1970), «Як я вучыўся жыць» (1974), «Русалка на Нарачы» (1974), «Кантора» (1989), «Дыялог на хаду» (1990). Выдаў зборнікі вершаў і паэм для дзяцей «Сцяжок на мачце» (1959), «Сіні домік, сіні дом» (1961), «Зялёны востраў» (1963), «Дождж-грыбасей» (1966), «Загадкі» (1971), «Калі рана ўстанеш» (1984), «Добры чалавек» (1987). Выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах (1981).Выдаў зборнік п'ес «Начлег на буслянцы» (1980) і аповесць «Перажыўшы вайну» (1988).Аўтар кніг па літаратуразнаўству і фалькларыстыцы «Акрыленая рэвалюцыяй» (Паэзія «Маладняка») (1962), «Наша родная песня» (1968), «З клопатам пра песні народа» (1970), «Паэтыка беларускай народнай лірыкі» (1975), «Паэтыка беларускіх загадак» (1976), «Верная вялікім запаветам: Сучасная балгарская паэзія. 1956-1976» (1977), «Вусная народная творчасць і сучасная лірычная паэзія ўсходніх і паўднёвых славян» (1978), зборнікаў літаратурна-крытычных і публіцыстычных артыкулаў «У гэта веру» (1978), «Удзячнасць і абавязак» (1982), «Покліч жыцця і часу» (1983), «Годнасць, сумленнасць, мужнасць» (1988), «Вяртанне і працяг» (1990).Укладальнік і навуковы рэдактар фальклорных зборнікаў «Песні сямі вёсак» (1973), «Песні народных свят і абрадаў» (1974), «Лірычныя песні» (1976), «Лірыка беларускага вяселля» (1979), «Народныя казкі, байкі, апавяданні і мудраслоўі» (1983).Працуе ў галіне перакладу. У яго перакладзе з балгарскай выйшлі аповесць П.Вежынава «Сляды застаюцца» (1960), раман С.Даскалова «Свая зямля» (1961) і яго ж зборнік апавяданняў «Любча-безбілетнік» (1959), зборнік «Балгарскія народныя песні» (1961), анталогія сучаснай паэзіі «Ад стром балканскіх» (1965), кніга вершаў для дзяцей «Чарадзейны ліхтарык» (1968), анталогія класічнай паэзіі «Хай зорыць дзень!» (з А.Разанавым, 1973), анталогія аднаго верша «Сто гадоў. Сто паэтаў. Сто песень». (1978), кніга лірыкі Н.Вапцарава «Песня пра чалавека» (1982), Хр. Радзеўскага «Цвіціце, зёлкі, травы, дрэвы» (1985), Г.Джагарава «Зямля - як чалавечая далонь» (1984), Л.Леўчава «Мелодыя для флейты» (1990). Пераклаў многія творы Х.Боцева, І.Вазава, П.Яварава, Н.Вылчава, А.Германава, I.Давыдкава, Д.Методзіева, А.Стаянава і інш. У 1978 г. выйшлі выбраныя старонкі славенскай паэзіі XIX-XX ст. «Маці мая, Славенія». У 1970 г. - казкі народаў Югаславіі «Ці страшны страх», у 1980 - зборнік югаслаўскай паэзіі «Па камянях, як па зорах», у 1985 - кніга лірыкі О.Жупанчыча «У вечным дазоры». Перакладае таксама з расейскай, украінскай, польскай, сербахарвацкай, лужыцкай і іншых моў.Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1980) за кнігу паэзіі «У добрай згодзе» і перакладчыцкую дзейнасць і Міжнароднай прэміі імя Х.Боцева (1986) за рэвалюцыйную паэзію і публіцыстыку.

31.Максім Танк- давераснёускага перыяду. Месца i роля мастака у лiтаратурным працэсе Заходняй Беларусi. 1912—1995 У Вільні - маладосць 1929-39. Складаны перыяд, актыўныя творчыя пошукі, эксперыменты, падпольная дзейнасць, арышты і турэмныя зняволеннi. Становішча было катастрафічнае, няма за што жыць, але пакінуць Вільню—пакінуць пісаць. 1931 навучэнец Віленскай рус. гімназіі імя Пушкіна Ж.Скурко з сябрам Янкам Гарохам выдае 2 N часопіса “Пралом”. 2 нумар, надрукаваны на гектографе, меў наклад 500 асобнікаў. Пад псеўданімам А.Граніт Максім Танк змяшчае свае 1-ыя вершы. (Апошні псеўданім - пазней, у 1932, пад вершам “Заштрайкавалі гіганты-коміны”, надрук. ў львоўскай газеце “На пераломе”). 1932 - 1-шы арышт Танка: распаўсюджванне нелегал. выданняў. Турэмнае зняволенне у 1 месяц балюча адбілася на свядомасці юнака -пераход польска-савецкай мяжы ўвосені таго ж 1932 года. 20цігадовы юнак трапляе ў Мінск з надзеяй пазбегнуць турэмных пераследаў, ажыццявіць мары пра вучобу ў «свабоднай і дэмакратыч най»(ён шчыра перакананы) Савецкай Беларусі. Пасля 2х тыдняў зняволення ў Мінску адпраўляюць яго назад у ненавісную Польшчу. Альтэрнатывай был расстрэл як польскага шпіёна. Арышты, допыты –штодзённая з’ява. 1933 ў Лукішскай турме выдае рукапісны часопіс “Краты” (выйшла 6 нумароў), з 2-й паловы 30х працуе ў бел.і польск. часопісах народна фронтаўскага накірунку, вядзе бел.калонку ў польск. часопісе “Папросту”, потым узначальвае літ. аддзел “Нашай волі”... Аўтабіяграфічныя дзённікi паэта, фрагменты ён апублікаваў упершыню 1967 як “Лісткі календара” (“Полымя” № 1-4). Разнастайнасцю і багацце ахопленых з´яў і фактаў, неардынарнасць творчай асобы паэта. Многія факты, імёны і прозвішчы пісьменнік ў тыя гады назваць не мог. Узаемадачыненні з літаратурна-мастацкім рухам Вільні міжваеннага часу – авангардыстамі, паэт. групай “Жагары”. 1935 пераломны у мастацка-эстэтычных пошуках паэта. Эмацыянальна-творчая атмасфера авангардысцкай Вільні прыводзіла да захаплення сусветна вядомымi лідэрамi футурызма: Марынеці, Маякоўскага, Хлебнікава. Сацыяльны авангардысцка левы пачатак ўплываў на танкаўскае разуменне задач літ-ры, але яго як творцу не задавальняепераўтварэнне літ-ры у прыладу соцыума. 1936 -крытычнае стаўленне да творчасці “маладнякоўцаў”, якімі ён захапляўся. Запал маладога віленска- авангардысцкага катастрафізму, прынцып надзеі, які ўтрымлівае ў сабе перакананне ва ўсемагутнасці, цудадзейнасці натхнёнага паэтычнага слова. Сваю апошнюю кнігу назваў вымоўна “ERRATA”–спіс памылак. Эстэтычныя пошукi Максiма Танка у галiне зместу i формы. Паэзія Танка ўражвае разнастайнасцю тэм, вобразаў, форм, паэтычнай традыцыяй і наватар-ствам. Галоўная тэма — Радзіма: гісторыя і яе адлюстраванне ў легендах і паданнях, праца, песні, мары народа, маляўнічая прырода, родная мова. На раннюю паэзію налажыла адбітак палітычная сітуацыя ў Зах.Беларусі,актыўны ўдзел у рэв.дзейнасці, арышты, турмы. Як сапраўдны патрыёт, нац. свядомы беларус ўключыўся ў барацьбу з накупацыйным рэжымам панскай Полышчы. Творчасць прысвечана рэв. барацьбе. Шэрыя змрочныя хаты бел. сялян, вузкія палоскі зямлі, цяжкая праца, якая не прыносіць ні радасці, ні здабытку, бо плёнам яе карыстаюцца польскія ўлады. У вершы «На пероне» аўтар апісвае сцэну, не раз бачаную ім на чыгунцы: польскія паны вывозяць з Беларусі ўсё, што толькі можна. Прыроднае ба-гацце Беларусі яны прадаюць за мяжу, усё, што адымаюць у беларусаў, імкнуцца хутчэй перавесці ў грошы: На захад ідуць цягнікі — Лён,Жыта,Сасна і бяроза...Пералік таго, што вывозяць, аўтар дае не у адным радку, а выдзяляе. Гэта падкрэсл-е значнасць страт і горыч ад рабавання Радзімы. I раптам — нечаканы асацыятыўны вобраз: Гляджу і гляджу з-пад рукі, Як маладосць нашу вывозяць.У сваіх вершах увасобіў дух. воблік прафесійнага рэвал-ра, перадаў свет яго пачуццяў, думак. Танк паказвае непарыўную сувязь рэвалюцыянераў з народам. У вершы «Паслухайце, вясна ідзе...» нават з'явы прыроды паэт бачыць вачыма арышт-га рэвал-ра, для якога кожны глыток свежага паветра — туга па волі. Апісваецца турма, краты, цяжкія дзверы камер і жалезныя замкі на іх, няспынныя крокі стражніка ля сцен турмы. А за яе вузкімі вокнамі квітнее вясна, што падкрэслівае ненатуральнасць знаходжання людзей за кратамі, адарванасць іх ад жыцця.

32. Паэма «Хамуцiус» Аркадзя Куляшова: праблематыка, вобразна-выяуленчая спецыфiка Первый сборник стихов Аркадия Кулешова вышел, когда автору было 16 лет. Выход книжки столь молодого автора говорил о многом. В литературу пришел большой поэт, тонкий лирик. Его стихи читали, учили на память, переписывали... Это сегодня писателей советского времени активно сбрасывают с парохода современности. Поэма "Хамуцiус" о Кастусе Калиновском, которую сегодня многие называют лучшим произведением об этой исторической личности. А. Куляшоу пачау друкавацца з 1926 года. Першы зборнiк "Росквiт зямлi" быу прыхiльна сустрэты у той час. У iм выяуляцца эмацыянальнае светаадчуванне рамантычнага юнака.Новы крок у творчым развiццi А. Куляшова пазначаны 30-мi гадамi. У вершах "Воблака", "Ранак", "Плыла, цалавалася хмара с зямлёю", "Мая Бесядзь", А. Куляшоу па-сапрауднаму звярнууся да чалавечай душы, прыйшоу да арыгiнальнай, самабытнай творчасцi, да прастаты i глыбокага фiласофскага роздуму, да шырокага абагульнення, у якiм моцна аб'яднаны думка i пачуццё паэта.У гады Вялiкай Айчыннай вайны А. Куляшоу стварыу цэлы баладны цыкл пра подзвiг беларускага народа у гады лiхалецця, у рамках якога вылучаюцца вершы-балады "Млынар", "Над брацкай магiлай", "Лiст з палону", "Мацi", "Балада аб чатырох заложнiках", "Балада аб знойдзенай падкове" i iнш.У вершах А. Куляшова ваеннага часу гучыць светлы, пранiкнёны, узнёсла-балючы голас чалавека, грамадзянiна, байца. Героi творау А. Куляшова - фiгуры рэальныя i легендарныя, драматычныя i бессмяротныя. Яны аддаюць сваё жыццё за маральныя каштоунасцi усяго чалавецтва.У пасляваенны час творчасць А. Куляшова вызначаецца сталасцю, глыбокiм фiласофскiм зместам, патрыятызмам. У гэтым сэнсе вельмi паказальным з'яуляецца верш "Спакойнага шчасця не зычу нiкому...". Гэта верш-споведзь. Усё, што акружае чалавека, вартае яго увагi, бо гэта i ёсць жыццё, неспакойнае, нялёгкае, складанае. Паэт не прымае лёгкага шчасця, таго уяунага дабрабыту, якiм жыве абывацель. Ён жадае усе свае пачуццi перадаць людзям, захапiць iмi чалавечыя сэрцы.У 1965 годзе А. Куляшоу напiсау цыкл вершау, аб'яднаных агульнай назвай "Маналог". У вершах "Маналога" - роздум паэта аб маральным абавязку людзей прерад памяццю, аб непераможнай сiле прауды i справядлiвасцi, аб значэннi творчасцi у жыццi грамадства, аб адазнасцi творцау перад часам i людзьмi.У лiрыцы А. Куляшова 60 - 70-х гадоу выявiлiся вялiкiя духоуныя мажлiвасцi чалавека - прага дзейнасцi, адчуванне сваёй асабiстай велiчы i вартасцi, адказнасць за "цяжкую пасаду паэта", за лёс Айчыны, разуменне сутнасцi гiстарычных падзей i агульнай сувязi з'яу.Аутар пiша паэмы "Цунамi", "Варшаускi тракт", "Хамуцiус", у якiх перадае самаадчуванне чалавека у наш трывожны, навальнiчны век, яго барацьбу за будучае без вайны, за чытае паветра i ваду, за ачалавечанне свету, за усеагульнае шчасце.

33. Сучасная беларуская драматургiя: праблематыка п’ес Аляксея Дударава i Алеся Петрашкевiча. Сучасная драматургiя вызначаецца багаццем жанравай разнастайнасцi. Значных поспехау у пасляваенны час дасягнула бел. драматургiя.. У сучаснай драматургii асаблiвае месца займае камедыя. Паколькi гэта адзiн з гiбкiх жанрау, здольных аператыуна рэагiраваць на патрабаваннi часу. Сучасная беларуская драматургiя вызначаецца багаццем i разнастайнасцю тэматыкi, актуальнасцю праблем. Час патрабуе ад драматургау адлюстравання суровай прауды жыцця, стварэння праудзiвых характарау нашых сучаснiкау. Таму лейтматывам многiх п'ес з'яуляецца думка аб складанасцi сучаснага жыцця, месцы i ролi у iм чалавека. На усю моц пачынаюць заяуляць пра сябе i творы аб экалагiчнай сiтуацыi на Беларусi. У п'есе А.Дударава «Вечар» (1983) уздымаюцца сур'ёзныя філасофскія, маральна -этычныя, сацыяльныя праблемы сучаснасці: дзеля чаго нараджаецца і жыве чалавек, што ў свеце дабро і зло, чаму апусцелі нашы вёскі, чаму дзеці забыліся на сваіх бацькоў У аўтарскай рэмарцы на пачатку п'есы падкрэсліваецца, што вёска Вежкі неперспекты ўная, г. зн. тыповая для рэчаіснасці другой паловы XX стагоддзя. Жывуць у ёй двое мужчын, маладзейшаму з якіх семдзесят восем гадоў, сямідзесяціша сцігадовая жанчына. А ў часы маладосці Васіля, Мікіты, Ганны Вежкі поўніліся галасамі, святкавалі Купалле, ладзілі вяселлі, нараджалі дзяцей... Пісьменнік называе прычыны, чаму так сталася з вёскай, куды падзеліся яе жыхары. Адны з іх, аб'яўленыя кулакамі ці ворагамі народа, як Мульцікаў брат Андрэй, трапілі ў высылку ці лагер, другіх звялі са свету войны, трэція ацураліся той мясціны, дзе ўбачылі свет, праца на зямлі стала ім нецікавай і непатрэбнай. А.Дудараў у творы не проста тлумачыць, што адбылося, ён называе вінаватых. Будаўнікі светлай будучыні, якая абяцалася народу, таму ж селяніну, спачатку знішчылі самых працавітых і дбайных гаспадароў, потым па кроплі вытруцілі з чалавека любоў да зямлі і працы, павагу да хлеба. Вобраз такога будаўніка выводзіць у п'есе «Вечар» А.Дудараў. «Ты ж некалі ўсіх добрых гаспадароў з вёскі павыгнаў... Крычаў да хрыпаты, што пазорна мець скаціну ў хляве, хлеба, бульбы шмат збіраць з агарода, — кідае Гастрыту горкую праўду Мульцік. — I тое, што мой Грышка, Ганнін Віцёк і твае дзеці па свеце бадзяюцца, шукаюць немаведама чаго — ты вінаваты! Таму што ведалі: такія гастрыты, як ты, не дадуць ім ні спакою, ні волі...» Разам з тым аўтар паказвае не толькі віну Гастрыта, але і бяду яго. Гастрыт верыў у тое, што робіць дабро, што будуе шчаслівае жыццё, дапамагае чалавеку стаць лепшым, пазбавіцца ад перажыткаў. Развітваючыся з жыццём, Мікіта не адчувае ў душы спакою, які ёсць у Васіля і Ганны, бо яны не адарваліся ад зямлі, не здрадзілі першаасновам чалавечага існавання. Ён позна, калі ўжо нічога нельга ні паправіць, ні змяніць, спасцігнуў, як і дзеля чаго варта жыць на свеце. «...Калі б другое жыццё... У мяне б нічога не было... Толькі шмат дзяцей і хлеба... Я здуру людзей жыць вучыў, а мне б хлеб расціць, дзяцей гадаваць... Гэта святое... Гэта ўсё...» — апошнія словы, якія прамаўляе персанаж. Чалавек прыходзіць у свет, каб рабіць дабро. Так жыве Мульцік, для якога святым у жыцці з'яўляюцца толькі «святло, цяпло, любоў і зямля». Па яго «тэорыі», а паразважаць, пафіласофстваваць гэты персанаж любіць, Бог людзям даў жыццё, каб яны сагрэлі сваімі душамі зямлю, неба, космас і адзін аднаго. А. Дудараў не спрашчае сітуацыю. Рознымі шляхамі ішлі па жыцці Мульцік і Гастрыт, па-рознаму яны сустрэлі свой вечар — чалавечую старасць. Але ў адным аказаліся падобнымі, пра што жорстка нагадвае Мікіта: дзеці не едуць ні да дрэннага Гастрыта, ні да добрага Мульціка, ні да пакутніцы Ганны. Не толькі не едуць, але і не пішуць бацькам. Ганна з Васілём не ведаюць нават, дзе, у якім канцы вялікага Саюза знаходзяцца іх сыны. Некалькі разоў у п'есе паўтараецца сцэна, калі персанажы заўважаюць кагосьці на дарозе да вёскі. Тады змаўкае самая зацятая спрэчка, перапыняецца шчырая задушэўная споведзь— старыя глядзяць на дарогу, чакаюць. Аднак на працягу дзеяння ў Вежках так ніхто і не з'яўляецца. Гэтае чаканне сімвалічнае, як і шмат што іншае ў творы, напрыклад, стары калодзежны журавель. На ім у якасці груза — «...I шчарбатая шасцяронка ад камбайна, і доўгая мядзяная гільза ад снарада, і кавалак гусеніцы ад трактара, і нават іржавая прабітая каска». Гэтыя дэталі і рэчы нагадваюць пра пэўныя падзеі ў жыцці народа. Пакінутыя старыя чакаюць з'яўлення не толькі сваіх дзяцей. Яны чакаюць вяртання дзяцей вёскі, што забыліся на свой абавязак перад зямлёй, чакаюць людзей, якія зоймуць іх месца, працягнуць іх справу. Пры ўсім драматызме і няпростасці ўзноўленых жыццёвых сітуацый твор заканчваецца на аптымістычнай ноце. Мульцік заўважае некага на дарозе ў вёску, і гэты «нехта» не збочыў, ідзе ў Вежкі?

34.панчанка-. Творчая iндывiдуальнасць паэтычнага голасу Пiмена Панчанкi. Майстар мастацкай дэталі. Метафарычнасць, дакладнасць, разна-стайнасць рытмічных і рыфмавых знаходак уласцівы ўжо першым зборнікам паэта. Ніколі не спыняўся на дасягну тым, рос духоуна і творча.Пільнае назіранне за жыццём, пачуццё адказнасці за ўсё, што робіцца ў краіне, разуменне ролі паэта ў жыцці народа — усё гэта тлумачыць нязменную цікавасць чытачоў да творчасці паэта на працягу больш як паўвека. Верш «Журавы»: трывожны настрой па-чатку другой сусветнай вайны. У трагічным воб-разе жураўлінага выраю, («Ты чуеш, дружа мой, як пла-чуць журавы над зарывам асенніх журавін?») аўтар перадае боль і разгубленасць ад набліжэн-ня грознай навалы. Ён як бы прадбачыць ахвяры і няшчасці роднай зямлі і пакутуе ад таго, што не ў сілах павярнуць гісторыю. Сутыкненне кантрасных, несумяшчальных эпітэтаў «смяротны дым», «залатыя промні» падкрэслівае трагізм алегарычнага вобраза пту-шынага няшчасця і страшэннай небяспекі, якая пагражае Радзіме, надае твору горкі, непаўторны лірызм. Зусім у іншым эмац.настроі вытрыманы верш-балада «Герой» Ні яркіх эпітэтаў, ні метафар, ні лірычнага героя. Падзеі пададзены як бы збоку. Гераізм воіна не паказны, яго ўчынак — гэта выкананне служб. і грамадз. абавязку. Будзённае апісанне подзвігу, сціплая самаахвярнасць героя ствараюць псіхалагічную напружанасць верша: Злосна сказаў: «Уставай, пяхота! Мы не на пляжы, а на вайне». I лёг на змяіныя скруткі дроту. I дзвесце салдацкіх запыленых ботаў Прайшлі па яго спіне. I толькі ў апошняй страфе праз адухаўлен-не роднай зямлі паэт падкрэслівае ступень пакут героя і веліч яго подзвігу: А ён свае косці з іржавых калючак Сваімі рукамі без стогну аддзёр, Зваліўся на пгравы, і стала балюча I травам, і росам, і ветрам гаючым, Што прыляцелі з валдайскіх азер. П.П. звяртаецца да самых вострых праблем сучаснасці, выкрывае недахопы, імкнецца дабрац-ца да іх вытокаў. У вершы «Ратуйце нашы душы!» паэт б'е ў званы, бо «амаль што гіне пакаленне, а сэрцы раўнадушныя маўчаць.» Бессэнсоўнасць існавання моладзі, адсутнасць ідэалаў, схільнасць да нізкапробнай культуры і шкодных звычак. Але паэт не толькі некага абвінавачвае, ён адчувае і сваю асабістую адказнасць за гэтае пакаленне. Панчанка ніколі не пісаў вершаў дзеля таго, каб толькі паказаць сваё паэтычнае майстэрства, ён пісаў пра тое, што сапраўды яго хвалявала. Вершы П.П ваеннага часу носяць спавядальны характар, уяуляюць сабой суцэльны маналог, звернуты да народа i краiны у самы трывожны для iх час. На першым плане у гэтым маналогу -- сыноускi боль, сыноуская ласка i пяшчота i побач -- жорсткасць i нянавiсць да ворага. Яго паэзiя узвышае, дапамагае жыць i думаць, яна сцвярджае цудоуныя каштоунасцi чалавечага жыцця.

35.Мележ. Майстэрства псiхааналiзу у апавяданнях Iвана Мележа. Иван Мележ (8 февраля 1921, дер. Глинище Хойницкого района Гомельской области — 9 августа 1976, Минск).Прозаик, драматург, публицист. Народный писатель Белоруссии (1972). Лауреат Ленинской премии (1972, за романы «Люди на болоте» и «Дыхание грозы»), Гос. премии Белоруссии им. Я. Коласа (1976, посмертно, за сборник статей «Жыццёвыя клопаты»), Литературной премии им. Я. Коласа (1962, за роман «Люди на болоте»). Член Союза Писателей Белоруссии с 1945 г. Родился в крестьянской семье. 1938 с отлич. окончил школу в Хойниках, 1939 г- поступил в Московский институт истории, философии и лит-ры, но на 1 курсе был призван в армию. Летом 1940 года принимал участие в освобождении Бессарабии и Буковины. ВОВ: воевал, 1941 бы ранен. 1942 окончил курсы политработников и был отправлен в 51-ю стрелковую дивизию сотрудником газеты. После повторного ранения Мележ был направлен в БГУ преподавателем военной подготовки. 1944 вместе с БГУ переехал в Минск. 1945 заочно закончил фил фак БГУ, поступил в аспирантуру. Одновременно работал в редакции журнала «Полымя». Работал в БГУ старшим преподавателем белорусской литературы. Депутат Верховного Совета БССР (1967—1976). Печатался с 1930 года. В 1939 г. было опубликовано первое стихотворение И. Мележа «Радзіме». Перед войной его стихи печатались в газетах «Літаратура i мастацтва», «Бальшавік Палесся», в 1943 г. в «Бугурусланской правде». Первые рассказы написал в тбилисском госпитале. 1944 газ. «Звязда» -рассказ «Сустрэча ў шпіталі». 1946 1-ый сборник рассказов «У завіруху». 1948 2-ой сборник прозы «Гарачы жнівень». Автор романа «Минское направление» (о ВОВ и послевоенном периоде), сборников прозы «Блізкае i далекае», «В горах дожди», «Што ён за чалавек». Центральное место - трилогия «Полесская хроника» («Люди на болоте», «Дыхание грозы», «Метель, декабрь»), действие - в родных для писателя местах. Жизнь полесской деревни 20 - 30-х: трудности перехода к социализму, коллективизация, раскулачивание. С большим талантом показан как исторический фон, так и отношения героев трилогии. По произведениям И. Мележа поставлены спектакли, сняты художественные фильмы. Автор литературно-критических статей, очерков, публицистических выступлений, сборников, пьес. У цэнтры рамана "Людзi на балоце" - жыхары глухой вескi Куранi, адрэзанай ад свету палескiмi балотамi. Цiхае жыцце куранеуцау абуджана рэвалюцыяй. На вачах мяняецца быт. Па-рознаму аднеслiся да перамен жыхары вескi+Васiль i Ганна (галоуныя героi твора). Ганна маральна i духоуна вельмi прыгожая. Учынкi яе бескарыслiвыя, пазбаулены халоднага разлiку. Хараство гераiнi i у яе здольнасцi адклiкацца на чужы боль, падтрымаць у цяжкую хвiлiну. Мележ паказвае дзяучыну у сiтуацыях, выяуляючых гэтыя рысы характару. Яе прынцыпц:"Нiколi не рабiце iншым таго, чаго не хацелi б вы, каб вам рабiлi iншыя". Як i усе куранеуцы, Ганна з маленства прывыкла да працы. I тут не было ей роуных. У рамане мы бачым яе у асноуным за працай: на сенажацi, у полi з сярпом у руках, за малатарняй у Карчоу, у ягадах, на полцы бульбы, у хлопатах па гаспадарцы. Ганна пяшчотна, горача, самаадданна пакахала Васiля. Марыць аб вялiкiм шчасцi i чыстым каханнi, але у яе жыццi усе складваецца iнакш. Першае каханне з самага пачатку абразiу сам Васiль. Павеерыушы у брыдкiя плеткi, ен растаптау усе тое прыгожае, што iснавала памiж iмi. I яна, абражаная i пакрыуджаная, насуперак свайму жаданню, выходзiць замуж за Яухiма - "сцерпiцца-злюбiцца". Але не злюбiлася i не сцярпелася. I чым даужэй яна жыве у сям'i Глушака, тым больш выразна разумее усю жахлiвасць свайго становiшча. Асаблiва балюча адчула Ганна свае становiшча жонкi-рабынi, калi нарадзiла дзiця. Стары Глушак прымусiу яе ехаць на сенакос разам з Верачкай, дзе тая захварэла, а пазней памерла. "Бог дау - бог узяу",- вось рэакцыя Глушакоу на смерць дзiцяцi. Пасля смерцi дачкi Ганна не можа больш жыць побач са сваiмi "сведкамi", нелюбiмым мужам. Яна кiдае Глушакоу i iдзе працаваць у школу (да настаунiцы Параскi), якая становiцца часовым прыстанiшчам на яе жыццевым шляху. Лес Ганны склауся нялегка. Надзеi на вяртанне былога кахання не апраудалiся (Васiль застауся з зямлей). Зварот у бацькаву хату спакою не прынес, пасля сустрэч з Башлыковым засталiся прыкрасць i горкая агiда.

36.Барадулін. Творчая асоба i паэтычнае майстэрства Рыгора Барадулiна Адным з прадстаунiкоу пакалення творчай iнтэлiгенцыi, якая увайшла у мастацкае жыцце рэспублiкi у пасляваенны час, з'яуляецца Рыгор Барадулiн - аутар кнiг "Маладзiк над стэпам", "Нагбом", "Неруш". Яго паэзiя шматколерна, пластычна i эмацыянальна узнауляе навакольны свет, адлюстроувае прыгажосць роднай зямлi,гераiзм людзей у Айчыйнай вайне,пафас стваральнай працы. Нямала радкоу прысвяцiу паэт матчынай хаце, роднай весцы, таму кутку, дзе былi зроблены першыя крокi па зямлi, дзе застауся ляжаць у магiле бацька-партызан. У вершах Р.Барадулiна родная зямля паустае ва усей сваей непауторнай красе, i паэт адкрыта прызнаецца:Я шчасны, Што сынам быць. Гэтай зямлi, Мне лесам назначана.Паэт задумываецца над гiстарычным мiнулым Айчыны. З яго вершау можна уявiць старадаунi Мiнск, якi нiколi не мяняу свабоду на ярмо. Полаччыну, вядомую святлом "кiрылiцы Скарынавай", Белую Русь. У Р.Барадулiна нямала сатырычных вершау, пародый, эпiграм, у якiх ен востра высмейвае п'янства, марнатрауства, спажывецкiя адносiны да прыроды (зборнiкi "Журавiнка", "Прынамсi..."). Адным з прадстаунiкоу пакалення творчай iнтэлiгенцыi, якая увайшла у мастацкае жыцце рэспублiкi у пасляваенны час, з'яуляецца Рыгор Барадулiн - аутар кнiг "Маладзiк над стэпам", "Нагбом", "Неруш". Яго паэзiя шматколерна, пластычна i эмацыянальна узнауляе навакольны свет, адлюстроувае прыгажосць роднай зямлi,гераiзм людзей у Айчыйнай вайне,пафас стваральнай працы. Нямала радкоу прысвяцiу паэт матчынай хаце, роднай весцы, таму кутку, дзе былi зроблены першыя крокi па зямлi, дзе застауся ляжаць у магiле бацька-партызан. У вершах Р.Барадулiна родная зямля паустае ва усей сваей непауторнай красе, i паэт адкрыта прызнаецца:Я шчасны,Што сынам быць.Гэтай зямлi,Мне лесам назначана.Паэт задумываецца над гiстарычным мiнулым Айчыны. З яго вершау можна уявiць старадаунi Мiнск, якi нiколi не мяняу свабоду на ярмо. Полаччыну, вядомую святлом "кiрылiцы Скарынавай", Белую Русь.У Р.Барадулiна нямала сатырычных вершау, пародый, эпiграм, у якiх ен востра высмейвае п'янства, марнатрауства, спажывецкiя адносiны да прыроды (зборнiкi "Журавiнка", "Прынамсi...").Паэтам публiцыстычнага складу з'яуляецца Генадзь Бураукiн. Яго творы характарызуюцца шырыней погляду на свет з фiласоуска-аналiтычным асэнсаваннем рэчаiснасцi. Паэт пiша аб маральнай чысцiнi нашага сучаснiка абмiнулай вайне, аб каханнi, па-фiласоуску разважае над тэмамi агульначала-вечай значнасцi.Аб каханнi i яго загадкавых таямнiцах, горычы растанняу i радасцi сустрэч, аб беражлiвых адносiнах да спадарожнiц жыцця расказау Г.Бураукiн у вершах са зборнiка "Пяшчота".Паэт прыглядаецца да паусядзеннага жыцця з усiмi яго фарбамi i адценнямi. Яму не да спадобы двудушныя, беспрынцыповыя людзi, абывацелi. Змагаючыся с чалавечым раунадушшам, Г.Бураукiн просiць больш чуйна адносiцца да блiзкiх i знаемых, не забывацца, што "бягуць гады няумольна i паспешна, навек згараюць знiчкамi". Глыбокiм фiласофскiм роздумам аб сталасцi свайго пакалення, аб большай патрабавальнасцi да сябе напоунены многiя творы паэта:Як многа у нас звычайнасцi!Як мала у нас адчайнасцi!Як многа у нас прабачлiвасцi!

37.Вярцінскі- Агульначалавечыя каштоунасцi i гуманiстычныя iдэалы у творчасцi А. Вярцiнскага Анатоль Вярцінскі (1931 – жывы) адносіцца да пакалення дзяцей вайны. Прадстаўнікоў гэтага пакалення называюць філалагічным, таму што многія літаратары к.50—60-х заканчвалі філ./ жур. фак. БДУ. Нарадзіўся у вёсцы Дзямешкава Лепельскага раёна Вiцебскай воблi. Вайна пакінула ў яго жыцці глыбокі след. 1-ыя вершы на старонках універсітэцкай газеты “За сталінскія кадры” (1951). У рэсп. друку дэбютавау у 1954, у газеце “Чырвоная змена” - верш “Шлях на усход”. 1-шы паэтычны зборнік - “Песня пра хлеб” (1962). Затым кнігі паэзіі «Тры цішыні» (1965), «Чалавечы знак» (1969), «З'яўленне» (1975) і «Ветрана» (1979), «Святло зямное» (1980). Лірыка скіравана у глыб да чалавека, яго духоуных якасцей. Імкнецца разабрацца у крытэрыях чалавечнасці, даследваць свайго лірычнага героя ва усей яго духоунай сутнасці. Злабадзеннасць тэматыкі, вострая палемічнасць, актыуны гуманістычны пафас. Акцэнтуе чытача на спасціжэнне высокага ідэалу, на пошукі ім гармоніі, глыбокае разуменне сэнсу жыцця. Публіцыст, драматург, крытык, перакладчык.Найперш – паэт.Пасля БДУ быу супрацоўнікам рай.газет . Яго першая кнiга «Песня пра хлеб» (1962),несла на сабе густы цень ідэйнай правільнасці, абнадзейвала... Наступная кніга «Тры цішыні» (1966) - навізна, яна засведчыла, бурны творчы рост. Зборнік пачаўся нечакана раскавана для тагачас.літ-ры — разважан-нем пра падзенне бар'ераў: гукавога, светлавога, зямных гравітацый.(“Бар’еры”). “Тры цішыні”: «Аднекуль з касмічнае вышыяізыходзіць да нас тры цішыні».(пра цішыню вечаровую, начную і світальную). Побач расказ урача «Да пытання аб склерозе» ў іранічным стылі з павучальнай канцоўкаю. «Тупайце, хлопцы, тупайце,каб жывоцік не рос.Думайце, хлопцы, думайце,іначай — бяда, склероз...» За гады саветчыны грамадства згубіла слова, з якім не сорамна было б звяртацца да незнаёмай жанчыны. Белы верш «Згубленае слова, ці Здарэнне ў аўтобусе» стаўся вынікам лагічнай развагі над тупіковай сітуацыяй, у якой, едучы ў грамадскім транспарце, апынуўся інтэлігентны чалавек. У меру з'едлівы тон у творы адпавядае парадаксальным жыццёвым акалічнасцям. «Комплекс непаўнацэннасці» нагадвае разгорнуты афарызм. У гэтым неакрэсленым ты («А ты галаву ў плечы, падпёр сцяну недарэчы) вельмі лёгка пазнаецца беларус, тыповая памяркоўнасць і талерантнасць у плоці. У наступных кнігах з’яỷляецца нямала арыгінальных і моцных твораў. Гэта, канечне, і паэма «Начны бераг», і вершы «Пра дзярзанне», «Цётка плакала па ўсім свеце...», «Яблыня ў горадзе», «Шкада мне вас», «Апоші аўтарскі вечар Еўдакіі Лось», «Парада юным закаханым»... Яны добра ўспрымаюцца нават пасля бясспрэчных шэдэўраў — «Заазер'я», «Дажынак». Паэзія апошніх гадоў —пра наша сучаснае жыццё-быццё, нашы турботы, пакуты, надзеі. Назва кнігі «Чалавечы знак» сведчыць пра пастаянны пошук аўтарам крытэрыяў сапраўднай чалавечнасці, пра яго ўважлівае стаўленне да ўнутранага стану душы, пра настойлівае жаданне спасцігнуць сутнасць «чалавечага знаку». Найбольш поўна тэма мяшчанства раскрыта ў вершах, што ўвайшлі ў зборнік «З'яўленне». Паэт, адштурхнуўшыся ад старажытнагрэчаскай легенды пра тытана Праметэя, які не паслухаўся Зеўса, падараваў людзям агонь, за што і быў жорстка і бязлітасна пакараны, прыйшоў да філасофскай ацэнкі шляху чалавецтва на працягу ўсёй яго гісторыі. Людзі заўсёды падзяляліся на праметэяў і непраметэяў. Першыя імкнуліся да высокіх ідэалаў, не шкадавалі сваёй любві іншым. Другія, прыкаваныя самі сабой «да скалы ўласнага страху», раяць тым, каму не хапае святла і цяпла, больш дбаць пра сябе, самім здабываць патрэбны агонь. Першыя — пакутнікі за лёс народа і ўсяго чалавецтва, шукальнікі высокага неба ідэалу, якія падаюць у барацьбе, але ўстаюць і працягваюць пошук. Ёсць і каштоўнасці, і героі, значэнне якіх для чалавецтва не меншае, на працягу многіх стагоддзяў. Верша «Варыяцыі на тэму «Гефест — друг Праметэя». Праметэй прызнаецца ў любві да людзей, у тым, што, пазнаўшы гэтае пачуццё, па-новаму пачаў гаварыць з багамі. А. Вярцінскі — аўтар лірычных паэм «Заазер'е», «Куліна», «Начны бераг». У творах гэтых, як і ў лірычных вершах, сцвярджаюцца гуманістычныя ідэі. Паэма «Заазер'е» ўхваляе маці-працаўніцу, якая ніколі не ведала спакою ў працы, а памерла ціха, нібы баючыся патурбаваць блізкіх і родных людзей, аднавяскоўцаў.

38 Сучасная беларуская проза. Праблематыка творау В. Адамчыка, В. Казько, А. Жука Сучасная бел. проза жыве клопатамi пра час, народны лёс, якi праламляецца у лёсе осбных людзей.Пiльная увага да асобы чалавека i штодзённых праяу жыцця. У сучаснай бел. лiт-ры з'явiлiся новыя тэмы, уласцiвыя мiнавiта сённяшняму дню Чарнобльская тэма, а таксама сталiнскiя рэпрэсii 30-х годоу. Больш абвострана ставiцца пытанне аб жыццi сённяшняй вёскi i яе праблемах, аб неабходнасцi беражлiвых адосiн да прiроды, аб сэнсе чалавечага жыцця. Значнае месца у сучаснай беларускай прозе займаюць творы на мараль на-этычныя тэмы. У рамане В.Адамчыка "Чужая бацькаушчына" выкрываюцца меркантыльнасць, уласнiцтва, прага нажывы, бездухоунасць. Раман прысвечаны паказу жыцця былой Заходняй Беларусi напярэдаднi яе вызвалення. У цэнтры яго-сям'я Уласа Курсака. Жыццё самога Уласа, здаецца, не заслугоувае папроку: не крау, не падманвау, не рабiу зла людзям, не быу гультаём i абiбокам. Але ж жыу па прынцыпу "мая хата з краю".Не кому ён асаблiва не дапамог, заусёды застаючыся у цянi. Пражыу жыццё Улас, пры гэтым не страцiюшы сябе як чалавека. Але пакаранне за жыццё у сваёй нары, толькi дзеля сябе не мiнула яго, пала маушы лёс дачкi Алесi. Жыла яна хцiва, зайздросна, з бабскiмi забабонамi i сваркамi. Алеся страчвае чалавечую годнасць, пераступае праз народную мараль i этыку i аказваецца здольнай на злачынства, здраду. Яна выходзiць за муж за парабка Iмполя. За тым атручвае свякруху i нямую залоуку, перапiсваючы на сваё iмя зямлю. Але не прыносiць шчасця чужая бацькаушчына Алесi, яна ператвараецца у рабыню зямлi, маёмасцi i бытавых абставiн. Няутульна становiцца i Iмполю, для якога шырокi свет закрыуся вузкаэгаiстычнымi, дробнымi i нтарэсамi. У другiм рамане В. Адамчыка "Год нулявы" (1983) прасочваецца далейшы лёс герояу. Падзеi адбываюцца у 1939 годзе, калi Заходняя Беларусь сустракала воiнау Чырвонай Армii. З тымi, хто выйшау на сустрач воiнам быу i Iмполь. З большай сiлай у сучаснай беларускай прозе пачынаюць гучаць словы аб роднай прыродзе i клапатлiвых адносiнах да яе. Казько Віктар, нарадзіўся 23.04.1940 г. у горадзе Калінкавічы Гомельскай вобласці ў сям'і рабочага.Выхоўваўся ў вільчанскім і хойніцкім дзіцячых дамах на Палессі. Пасля заканчэння васьмі класаў (1956) паехаў у Кузбас, дзе паступіў вучыцца ў горнапрамысловую навучальню. Скончыў Кемераўскі індустрыяльны горны тэхнікум (1962). Працаваў на шахце, у геолагаразведцы праходчыкам (Кемераўская вобласць). З 1962 г. на журналісцкай рабоце - загадчык аддзела прамысловасці таштагольскай гарадской газеты «Красная Шорня» (Кемераўская вобласць), карэспандэнт абласнога радыё, літсупрацоўнік абласной газеты «Комсомолец Кузбасса». У 1970 г. скончыў завочна Літаратурны інстытут у Маскве. З 1971 г. жыве ў Менску. Быў літсупрацоўнікам газет «Чырвоная змена», «Советская Белоруссия», у 1973-1976 гг. - літсупрацоўнік аддзела прозы часопіса «Неман». У 1986-1988 гг. - сакратар праўлення СП БССР. У 1986 г. у складзе дэлегацыі Беларускай ССР удзельнічаў у рабоце ХL сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Сябра Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Сябра СП СССР з 1973 г.Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны».Друкуецца з 1962 г.Першыя апавяданні ў друку Беларусі апублікаваў у 1971 г. Спачатку пісаў на расейскай, затым на беларускай мове. Выдаў аповесці «Високосный год» (1974), «Здравствуй и прощай» (Масква, 1976), «Две повести» (1977), «Суд у Слабадзе» (аповесць і апавяданні, 1978), раманы «Неруш» (1983), «Хроніка дзетдомаўскага сада» (1987).Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола (1977) за кнігу «Здравствуй и прощай», Дзяржаўнай прэміі БССР за творы літаратуры і мастацтва для дзяцей (1982) - за аповесць «Суд у Слабадзе».

39.Трагедыя Чарнобыля.сучасная беларусская проза жыве клопатамi пра час, народны лёс, якi праламляецца у лёсе осбных людзей.Яна вызначаецца пiльнай увагай да асобы чалавека i штодзённых праяу жыцця.Разам з традыцыйнымi у сучаснай беларускай лiтаратуры з'явi- лiся новыя тэмы, уласцiвыя мiнавiта сённяшняму дню. Гэта перш за усё Чарнобльская тэма, а таксама сталiнскiя рэпрэсii 30-х годоу. Больш абвострана ставiцца пытанне аб жыццi сённяшняй вёскi i яе праблемах, аб неабходнасцi беражлiвых адосiн да прiроды, аб сэнсе чалавечага жыцця.Значнае месца у сучаснай беларускай прозе займаюць творы на мараль на-этычныя тэмы.У рамане В.Адамчыка "Чужая бацькаушчына" выкрываюцца меркантыльнасць, уласнiцтва, прага нажывы, бездухоунасць. Раман прысвечаны паказу жыцця былой Заходняй Беларусi напярэдаднi яе вызвалення. У цэнтры яго-сям'я Уласа Курсака. Жыццё самога Уласа, здаецца, не заслугоувае папроку: не крау, не падманвау, не рабiу зла людзям, не быу гультаём i абiбокам. Але ж жыу па прынцыпу "мая хата з краю".Не кому ён асаблiва не дапамог, заусёды застаючыся у цянi. Пражыу жыццё Улас, пры гэтым не страцiюшы сябе як чалавека. Але пакаранне за жыццё у сваёй нары, толькi дзеля сябе не мiнула яго, пала маушы лёс дачкi Алесi. Жыла яна хцiва, зайздросна, з бабскiмi забабонамi i сваркамi. Алеся страчвае чалавечую годнасць, пераступае праз народную мараль i этыку i аказваецца здольнай на злачынства, здраду. Яна выходзiць за муж за парабка Iмполя. За тым атручвае свякруху i нямую залоуку, перапiсваючы на сваё iмя зямлю. Але не прыносiць шчасця чужая бацькаушчына Алесi, яна ператвараецца у рабыню зямлi, маёмасцi i бытавых абставiн. Няутульна становiцца i Iмполю, для якога шырокi свет закрыуся вузкаэгаiстычнымi, дробнымi i нтарэсамi. У другiм рамане В. Адамчыка "Год нулявы" (1983) прасочваецца далейшы лёс герояу. Падзеi адбываюцца у 1939 годзе, калi Заходняя Беларусь сустракала воiнау Чырвонай Армii. З тымi, хто выйшау на сустрач воiнам быу i Iмполь.З большай сiлай у сучаснай беларускай прозе пачынаюць гучаць словы аб роднай прыродзе i клапатлiвых адносiнах да яе. Праблема узаiмаадносiн чалавека з прыродай пастаулена у рамане I.Пташнiкава "Мсцiжы" (1972). Кожнае дрэва у лесе i кожная жывая iстота у iм да дробнiц знаёма галоунаму герою рамана Андрэю Вялiчку. Жыццё яго арганiчна злiта з прiродай. У сутыкненнi са спажывецкiмi настроямi, з бяздушнымi адносiнамi да людзей i прыроды Вялiчка выходзiць пераможцам i застаецца жыць у Мсцiжках. Ён не пакiдае родных мясцiн, дзе пражыу амаль усё сваё жыццё, дзе пахавау дарагога яму чалавека.

40. Арлоў Уладзімір, нарадзіўся 25.08.1953 г. у горадзе Полацку ў сям'і служачых.Скончыў гістарычны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (1975). Выкладаў гісторыю ў школе ў Наваполацку (1975-1976). З 1976 г. працаваў у рэдакцыі гарадской наваполацкай газеты «Хімік» - карэспандэнтам, загадчыкам аддзела, намеснікам рэдактара. З 1988 г. - рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура». Віцэ-прэзідэнт Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Сябра СП СССР з 1986 г.Узнагароджаны медалём Францыска Скарыны.У друку выступае з 1976 г. Першыя творы змясціў у самвыдатаўскіх альманахах «Блакітны ліхтар» і «Мілавіца». Аўтар кніг апавяданняў і аповесцей «Добры дзень, мая Шыпшына» (1986), «Дзень, калі ўпала страла» (1988), навукова-папулярнай кнігі «Асветніца з роду Ўсяслава» (1989).Пераклаў з расейскай мовы гісторыка-этнаграфічны нарыс М.Улашчыка «Была такая вёска» (1989).Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1986) за кнігу «Добры дзень, мая Шыпшына». Дайнека Леанід, нарадзіўся 28.01.1940 г. у вёсцы Змітраўка 2-я Клічаўскага раёна Магілеўскай вобласці ў сялянскай сям'і.Пасля заканчэння сярэдняй школы (1956) працаваў на будоўлях Калінінграда і Свярдлоўскай вобласці. У Ніжнім Тагіле скончыў тэхнічную навучальню (1959). Працаваў электрыкам на Ніжнетагільскім металургічным камбінаце. Служыў у Савецкай Арміі (1960-1963). У 1967 г. скончыў аддзяленне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў старшым рэдактарам на Віцебскай студыі тэлебачання, на Беларускім тэлебачанні. У 1972-1989 гг. - адказны сакратар часопіса «Маладосць», з 1989 г. - загадчык рэдакцыі паэзіі выдавецтва «Мастацкая літаратура». Сябра СП СССР з 1970 г.Узнагароджаны медалямі.Першы верш апублікаваў у 1961 г. (газета Ўральскай ваеннай акругі «Красный боец»). Выдаў кніжкі вершаў «Галасы» (1969), «Бераг чакання» (1972), «Начныя тэлеграмы» (1974), «Мая вясна саракавая» (1979), «Вечнае імгненне» (1985), «Сняжынкі над агнём» вершы і паэмы (1989). Аўтар зборніка апавяданняў «Бацькава крыніца» (1976), раманаў «Людзі і маланкі» (1978), «Запомнім сябе маладымі» (1981), «Футбол на замініраваным полі» (1983), «Меч князя Вячкі» (1987), «След ваўкалака» (1988), «Жалезныя жалуды» (часопіс «Маладосць», 1990).Лаўрэат Літаратурнай прэміі СП БССР імя І.Мележа (1988) за раман «Меч князя Вячкі», Дзяржаўнай прэміі БССР (1990) за творы літаратуры і мастацтва для дзяцей - за гістарычныя раманы «Меч князя Вячкі» і «След ваўкалака». Іпатава Вольга, нарадзілася 01.01.1945 г. у гарадскім пасёлку Мір Карэліцкага раёна Менскай вобласці ў сям'і служачых.Пасля смерці маці выхоўвалася ў дзіцячым доме (1956-1961). У 1961 г. скончыла ў Горадні сярэднюю школу №– 7 і паступіла на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1963 г. перавялася на завочнае аддзяленне (скончыла ў 1967). Настаўнічала ў вёсцы Руба на Віцебшчыне, працавала таваразнаўцам у Віцебскім абласным кнігагандлі (1964), інструктарам, загадчыкам сектара ў Гарадзенскім гаркоме камсамола (1965-1968), рэдактарам на абласной студыі тэлебачання (1968-1970). У 1970-1973 гг. - літсупрацоўнік газеты «Літаратура і мастацтва», затым літкансультант газеты «Чырвоная змена». У 1975-1978 гг. - аспірантка Літаратурнага інстытута ў Маскве. Зноў працавала літкансультантам у «Чырвонай змене» (1978-1979). У 1985-1989 гг. - галоўны рэдактар літаратурна-драматычных перадач Беларускага тэлебачання. З 1989 г. - загадчык аддзела, з 1990 г. - намеснік галоўнага рэдактара часопіса «Спадчына». Сябра СП СССР з 1970 г.Узнагароджана ордэнам «Знак Пашаны» і медалём Францыска Скарыны.Друкуецца з 1959 г. Аўтар зборнікаў вершаў «Раніца» (1969), «Ліпеньскія навальніцы» (1973), «Парасткі» (1976), зборнікаў аповесцей і апавяданняў «Вецер над стромай» (1977, расейскае выданне, Масква, 1980, адзначана на Ўсесаюзным конкурсе імя М.Горкага, 1981), «Дваццаць хвілін з Немезідай» (1981), «Перакат» (1984), «За морам Хвалынскім» (1989), кніжак для дзяцей «Снягурка» (1974) і «Казка

41. Алексіевіч Святлана, нарадзілася 31.05.1948 г. у горадзе Івана-Франкоўску (Украіна) у сям'і ваеннаслужачага.Пасля заканчэння Капаткевіцкай сярэдняй школы Петрыкаўскага раёна (1965) працавала выхавацелькай Асавецкай школы-інтэрната, а затым настаўніцай гісторыі і нямецкай мовы Белажэвіцкай сямігадовай школы Мазырскага раёна. У 1966 г. працавала ў нараўлянскай раённай газеце «Прыпяцкая праўда». У 1972 г. скончыла аддзяленне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Накіравана ў бярозаўскую раённую газету «Маяк камунізма». У 1973-1976 гг. працавала ў рэспубліканскай «Сельской газете», у 1976-1984 гг. - загадчык аддзела нарыса і публіцыстыкі часопіса «Неман». Сябра Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Сябра СП СССР з 1983 г.Узнагароджана ордэнам «Знак Пашаны».Літаратурную дзейнасць пачала ў 1975 г. Піша на расейскай і беларускай мовах. У перыядычным друку выступае з нарысамі. Аўтар дакументальных кніг «У войны - не женское лицо» (1985), «Апошнія сведкі» (1985), «Цинковые мальчики» (часопіс «Дружба народов», 1990). Паводле кнігі «У войны - не женское лицо» напісала п'есу (пастаўлена ў 1985 г. у многіх тэатрах краіны і за мяжой) і сцэнарыі аднайменнага цыкла дакументальных фільмаў (1983, адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР у 1985 г. і «Сярэбраным голубам» на міжнародным кінафестывалі ў Лейпцыгу), дакументальных стужак «Бацькоўскі дом», «Партрэт з вяргіняй», «Гэтыя незразумелыя старыя людзі» і інш. (усяго пятнаццаць фільмаў). Аўтар п'есы «Марутка» (пастаўлена ў 1988).Лаўрэат літаратурных прэмій СП СССР імя М.Астроўскага (1984), імя К.Федзіна (1985) і прэміі Ленінскага камсамола (1986) за кнігі «У войны - не женское лицо» і «Апошнія сведкі». Адамовіч Алесь, нарадзіўся 03.09.1927 г. у вёсцы Канюхі Капыльскага раёна Менскай вобласці ў сям'і служачых.З 1928 г. сям'я пражывала ў пасёлку Глуша Бабруйскага раёна. У 1942 г. ён, вучань сярэдняй школы, - сувязны, з 1943 г. - баец партызанскага атрада імя Кірава Менскага злучэння. У 1944-1945 гг. - студэнт Ленінагорскага горна-металургічнага тэхнікума (Алтайскі край). У 1945-1950 гг. вучыўся на філалагічным факультэце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1953 г. скончыў аспірантуру пры ўніверсітэце і працаваў там жа на кафедры беларускай літаратуры. У 1954-1962 гг. і з 1967 г. - навуковы супрацоўнік, у 1976-1983 гг. - загадчык сектара літаратурных узаемасувязей Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР. У 1962-1966 гг. вучыўся на Вышэйшых сцэнарных курсах у Маскве, у 1964-1966 гг. выкладаў беларускую літаратуру ў Маскоўскім дзяржаўным унівесітэце. З 1966 г. зноў працаваў у Інстытуце літаратуры. У 1982 г. у складзе дэлегацыі БССР удзельнічаў у рабоце XXXVII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. З 1987 г. - дырэктар навукова-даследчага Інстытута кінамастацтва ў Маскве. Народны дэпутат СССР (1989). Член-карэспандэнт АН БССР, доктар філалагічных навук, прафесар. Сябра Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Сябра СП СССР з 1957 г.Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Працоўнага Чырвонага Сцяга, «Знак Пашаны» і медалямі.Як крытык і літаратуразнавец выступае ў друку з 1950 г. Піша на беларускай і расейскай мовах. Аўтар навуковых прац «Шлях да майстэрства: Станаўленне мастацкага стылю К.Чорнага» (1958), «Культура творчасці» (1959), «Беларускі раман» (1961), «Становленне жанра: Белорусский роман» (Масква, 1964), «Маштабнасць прозы» (1972), «Горизонты белорусской прозы» (Масква, 1974), «Здалёк і зблізку: Беларуская проза на літаратурнай планеце» (1976), «Кузьма Чорный: Уроки творчества» (Масква, 1977), «Лев Толстой и белорусская литература: Война и человек» (1978, даклад на VIII Міжнародны з'езд славістаў), «Літаратура, мы і час» (1979), «Браму скарбаў сваіх адчыняю...» (1980), «О современной военной прозе» (Масква, 1981), «Война и деревня в современной литературе» (1982), альбома «Сказ пра Івана Мележа» (1984), брашуры «Литература и проблемы века» (Масква, 1986), кніг літаратурнай крытыкі і публіцыстыкі «Выбери - жизнь» (1986), «Ничего важнее» (Масква, 1985), «Додумывать до конца» (Масква, 1988), «Отвоевались!» (Масква, 1990).Выйшлі раман «Война под крышами» (1960), які разам з раманам «Сыновья уходят в бой» склалі дылогію «Партизаны» (1963, па сцэнарыю пісьменніка пастаўлена аднайменная кінадылогія, 1970), «Хатынская аповесць» (Масква, 1972; на беларускай мове ў 1976, інсцэніравана ў 1977), аповесці «Асия. Последний отпуск» (1975), «Каратели: Радость ножа, или Жизнеописание гипербореев» (1981), «Последняя пастораль» (часопіс «Новый мир», 1986). У 1985 г. на кінастудыі «Мосфильм» пастаўлены двухсерыйны мастацкі фільм «Иди и смотри» (сцэнарый А.Адамовіча і Э.Клімава, апублікаваны ў 1986, у аснову якога пакладзены «Хатынская аповесць» і «Каратели...»). Фільм заняў першае месца на Сусветным кінафестывалі ў Маскве (1985), узнагароджаны залатым прызам. У 1987 г. выйшла кніга апавяданняў і эсэ «Моление о будущем». Адзін з аўтараў дакументальных кніг «Я з вогненнай вёскі...» (з Я.Брылём, У.Калеснікам, 1975) і «Блокадной книги» (з Д.Граніным, Масква, 1979, 2-е, поўнае выданне, у перакладзе на беларускую мову ў 1985). У 1977 г. выйшаў Збор твораў у 2-х, у 1981-1983 гг. - у 4 тамах.Лаўрэат прэміі Міністэрства абароны СССР (1974) і Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1976) - за «Хатынскую аповесць».

42. Алесь Разанау. Зборнiк «Шлях–360».Традыцыi i наватарства. Алесь Разанаў нарадзіўся 5 сьнежня 1947 г. у вёсцы Сялец Бярозаўскага раёну. У 1969 г. на філфаку БДУ выступіў за беларускамоўнае навучаньне. Пад пагрозай выключэньня вымушаны быў перавесьціся з сталіцы ў Берасьцейскі пэдінстытут, які скончыў у 1970 г.Друкаваць вершы пачаў у 1961 г. Пераломным для творчасьці Разанава і беларускай паэзіі наагул стаў зборнік «Шлях-360» (1981). Для Разанава характэрны стылёвы пошук: ён увёў такія формы вэрлібру, як квантэмы, вэрсэты, пункціры. За кнігу «Вастрыё стралы» (1988) атрымаў Прэмію імя Янкі Купалы. Перакладаў зь літоўскай (Гяда, Сая, Авіжус), ангельскай (Шэксьпір, Тагор), латыскай, грузінскай, баўгарскай, сэрбскай, харвацкай, чэскай моваў.У 1989 г. быў абраны віцэ-прэзыдэнтам Беларускага ПЭН-цэнтру. Прыняў чынны ўдзел у адноўленай у сярэдзіне 90-х «Крыніцы». Пры канцы 90-х з лукашэнкаўскай задухі выехаў у Нямеччыну. У Гановэры выдаў дзьвюхмоўную (беларуска-нямецкую кнігу) «Гановэрскія пункціры». Атрымаў прэстыжную эўрапейскую прэмію імя Гердэра. У Аўстрыі ў 2004-м выйшла кніга «Вортдыхтэ», напісаная па-нямецку. Гэта філязофска-паэтычнае тлумачэньне тых ці іншых нямецкіх словаў беларускім паэтам. Раней Разанаў практыкаваў такія «мэдытацыі» над словамі розных моваў, якія азначаюць адзін і той самы панятак, па-беларуску. Тэрмін «вортдыхтэ» зьяўляецца свайго роду нямецкім нэалягізмам, які стварыў сам паэт. У перакладзе гэта «шчыльнасьць словаў». Някляеў Уладзімір, нарадзіўся 11.07.1946 г. у горадзе Смаргонь Гарадзенскай вобласці ў сям'і служачага.У 1962-1966 гг. вучыўся ў Менскім тэхнікуме сувязі. Працаваў радыёмеханікам тэлевізійнага атэлье. Займаўся на аддзяленні паэзіі Літаратурнага інстытута ў Маскве (1971). Завочна скончыў філалагічны факультэт Менскага педагагічнага інстытута (1973). У 1972-1975 гг. - літсупрацоўнік рэдакцыі газеты «Знамя юности», у 1975-1978 гг. - рэдактар бюлетэня «Тэатральны Мінск». З 1978 г. - старшы рэдактар галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычных праграм Беларускага тэлебачання, з 1987 г. - галоўны рэдактар часопіса «Крыніца» («Родник»). Сябра Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Сябра СП СССР з 1978 г.Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны».Першыя вершы надрукаваў у 1970 г. Выдаў кніжкі паэзіі «Адкрыццё» (1976), «Вынаходцы вятроў» (1979), «Знак аховы» (1983), «Наскрозь» (вершы і паэмы, 1985), «Галубіная пошта» (1987).У перыядычным друку выступае з празаічнымі творамі (аповесць «Вежа», часопіс «Полымя», 1988, аднайменная п'еса, з А.Дударавым, пастаўлена ў 1990), літаратурнымі эсэ, крытычнымі артыкуламі. Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1979) за кнігу «Вынаходцы вятроў» і паэму «Дарога дарог».

43. Пісьмянкоў Алесь, нарадзіўся 25.02.1957 г. у в. Бялынавічы Касцюковіцкага раёна Магілеўскай вобласці ў рабочай сям'і.Пасля заканчэння сярэдняй школы (1974) працаваў у касцюковіцкай раённай газеце «Сцяг камунізму». Скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (1980). Працаваў у аддзеле крытыкі і бібліяграфіі штотыднёвіка «Літаратура і мастацтва», рэдактарам аддзела навукі і мастацтва часопіса «Полымя». У 1990 г. абраны намеснікам старшыні СП Беларусі. Сябра СП СССР з 1984 г.Першы верш апублікаваў у 1972 г. (касцюковіцкая раённая газета «Сцяг камунізму»).Аўтар кніг паэзіі «Белы Камень» (1983), «Чытаю зоры» (1988).Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1988) за кнігу лірыкі «Чытаю зоры». Дранько-Майсюк Леанід, нарадзіўся 10.10.1957 г. у горадзе Давыд-Гарадку Столінскага раёна Берасцейскай вобласці ў рабочай сям'і.Пасля заканчэння Давыд-Гарадоцкай сярэдняй школы №– 2 (1974) працаваў на мясцовым заводзе слясарна-мантажных інструментаў. У 1975 г. паступіў на завочнае аддзяленне паэзіі Літаратурнага інстытута ў Маскве. У 1976-1978 гг. служыў у Савецкай Арміі. Пасля дэмабілізацыі перавёўся на стацыянарнае аддзяленне Літінстытута, які скончыў у 1982 г. З 1982 г. - рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура». Сябра СП СССР з 1984 г.Першыя вершы надрукаваў у столінскай раённай газеце «Навіны Палесся» ў 1972 г., у рэспубліканскім друку выступіў у 1975 г. (газета «Чырвоная змена»). Аўтар зборнікаў вершаў «Вандроўнік» (1983), «Над пляцам» (1986), «Тут» (вершы, паэмы, эсэ, 1990).

44. Лiт. групоука «Тутэйшыя». «Лён» А. Сыса. 1986 г. маладыя нацыянальна.свядомыя лiтпрптара аб'яднца групоўку.“Канспіратыўныя” сустрэчы адбываюцца адпачатку ў інтэрнаце Акадэміі навук, дзе ў той час жыве аспірант Інстытуту літаратуры А.Бяляцкі, але ў лютым “Тутэйшыя” афіцыйна пераходзяць пад страху Дому літаратараў у якасці Таварыства маладых літаратараў пры СП БССР. “Папяровымі” кіраўнікамі “Тутэйшых” лічыліся А.Бяляцкі, В.Казлова і С.Кавалёў, ідэйнымі рухавікамі былі С.Дубавец, А.Глобус і А.Сыс: ідэйна-мастацкія супярэчнасці між творцамі. Аднак перавагі не здабылі ні эстэты-”урбаністы” на чале А.Глобусам), ні схільныя да класікі “вяскоўцы” на чале з А.Сысам. Таварыства маладых літаратараў з'явілася на хвалі нац. адраджэння. “Тутэйшыя” спрабавалі разбурыць выбудаваныя пісьменніцкія іерархіі, якія ўшчэнт збюракратыза валі літаратурны працэс. Але пісьменніцкія іерархіі былі копіяй іерархій палітычных. Нягледзячы на раскіданасць геаграфічную, узроставую, адукацыйную, “Тутэйшыя” былі адным творчым арганізмам, які не так ужо мала й зрабіў за нядоўгі час існавання. Яны здолелі сфармуляваць мастацкую канцэпцыю, актуальную для цэлага пакалення. Імкненне несці “слова” ў народ выявілася ў выступах на паэтычных імпрэзах, палітычных мітынгах, у спробе стварэння так званай “масавай літара туры” — дэтэктываў, коміксаў, эратычных аповедаў, у напісанні тэкстаў для рок-гуртоў, у выданнi “Тутэйшыя”: творчасць сяброў таварыства” 1989. Найбольш цікавыя творы сяброў суполкі выйшлі ў самаробных альманахах. Рамантычная адраджэнская ідэя абумовіла, перш за ўсё, пафас паэтычных твораў Э.Акуліна, А.Бадака, С.Верацілы, П.Бурдыкі, А.Глобуса, А.Дэбіша, П.Дзмітрука, А.Мінкіна, В.Куртаніч, Л.Рублеўскай, У.Сцяпана, С.Сакалова-Воюша і, канечне ж, А.Сыса, які ад першай публікацыі ў часопісе “Маладосць” (1986) вызначыўся як ідэйны лідэр паэтычнай моладзі 80-х гг. Сыс узяў на сябе місію прарока, за кароткі тэрмін рэалізаваўшы ва ўласнай творчасці мастацкую праграму “Тутэйшых”. “Паэтам можаш ты не быць, а беларусам абавязаны. “Першая кніга А.Сыса “Агмень” (1988). Другую кнігу паэта — “Пан Лес” (1989), якая павінна была выйсці раней за “Агмень”, яшчэ да з'яўлення называлі “праграмнай кнігай для кожнага беларуса”. А.Сыс не баяўся гаварыць за ўсё пакаленне.Бел. мова стала пунктам адліку і літ., і грамадскай дзейнасці Таварыства. Творчасць Сыса неадрыўна ад гісторыі нац.пісьменства: за настаўнікаў сабе ён абраў П.Багрыма, Цётку, Я.Купалу, М.Багданові ча, А.Гаруна, К.Каганца, М.Танка, П.Панчанку, У.Караткевіча. Гэтыя асобы паўставалі героямі яго вершаў, ім прысвячаліся творы, ад іх імя ён гаварыў. Паэт нязменна ставiу на вяршыню піраміды класікаў беларускай літаратуры. Трэцяя кніга А.Сыса “Ягамосць” пабачыла свет толькі ў 2002 г. у складе зборніка “Сыс”, выдрукаванага дзякуючы фінансавай дапамозе В.Якімовіч — гарачай прыхільніцы паэта. Выдадзены тысячным тыражом, “Сыс” разышоўся за некалькі тыдняў. Анатоль Сыс стаў вестуном новай літаратурнай сітуацыі, але яго творчасць была вянцом адраджэнскага канону, які назаўсёды сыходзіў у нябыт, саступаючы месца новай літаратуры. Сыс нарадзіўся 26 кастрычніка 1959 ў вёсцы Гарошкаў Рэчыцкага раёну Гомельскай вобласьці. Дэбютаваў у 1986, у 26 гадоў, падборкай вершаў у часопісе «Маладосць». У 1987 разам з Адамам Глёбусам заснаваў творчае аб'яднаньне «Тутэйшыя», як альтернатыву Саюзу Беларуских писменникау (« Тутэйшыя » (пик – 1987-1988 год): Алесь Беляцкий, Сергей Дубовец, Адам Глобус, Анатоль Сыс и др.) Аўтар трох паэтычных зборнікаў: «Агмень» (1988), «Пан Лес» (1989), «Сыс» (2002). Пры жыцьці Анатоль Сыс выдаў тры кнігі вершаў - “Агмень” (1988), “Пан Лес” (1989) і “Сыс” (2003). І праз паўтара году пасьля сьмерці – «Лён». Зборнік зьмяшчае ня толькі вершы лідэра “Тутэйшых”, але й яго публіцыстыку і інтэрвію з паэтам. «Лён» — гэта аўтарскайя назва. У 2002 годзе, калі выходзіла ў Анатоля Сыса трэцяя прыжыццёвая кніга, ён планаваў назваць яе менавіта «Лён». У гэтую кнігу ўвайшла ўся паэзія Анатоля.Улюбёныя вобразы Анатоля Сыса – сэрца («Мне на сэрцы золатам вышывалі краты...»), і вагонь, агмень. Анатоль нарадзіўся ў вагні. Маці была цяжарная ім, на сёмым месяцы. А ў вёсцы здарыўся пажар, і маці была ў той хаце. Маці яго выскачыла з хаты i ўжо па дарозе пачала нараджаць Анатоля. А.Сыс умер в Минске в мае 2005 года. Апошняй, хто бачыў Сыса жывым, была суседка-паэтка Ала Канапелька. Яна і зьвярнула ўвагу на тое, што трое сутак у яго менскай кватэры гарыць сьвятло. Выклікала міліцыю ды Анатолеву сястру Валянціну. Выбілі дзьверы. 45-гадовы паэт быў ужо колькі дзён нежывы.

45. Беларуская паэзiя на сучасным этапе. Андрэй Хадановiча . род. 13 февраля 1973, Минск, поэт и переводчик.По образованию филолог, специалист по французской литературе. Окончил фил. Фак. БГУ (1995) и аспирантуру БГУ (1999). Преподаёт в БГУ историю французской литературы; также преподаёт в Белорусском гуманитарном лицее им. Якуба Коласа. Член Союза белорусских писателей. Переводит с французского, украинского и польского.Первая книга стихов Хадановича была опубликована в украинском переводе: «Листи з-під ковдри» ('Письма из-под одеяла'), Киев: Факт, 2002; в Киеве был также опубликован сборник его избранных стихов на белорусском языке: «From Belarus with Love» (Киев: Факт, 2005). Другие публикации: «Старыя вершы» (Минск: Логвінаў, 2003), «Лісты з-пад коўдры» (Минск: Логвінаў, 2004), «Землякі, альбо Беларускія лімэрыкі» (Минск: Логвінаў, 2005). Стихи переводились также на русский, польский, английский, латышский, литовский, немецкий, словацкий языки.По мнению многих критиков, поэзия Хадановича — заметное явление современной белорусской литературы; в его творчестве, отличающемся богатством и разнообразием языка, стилистическими экспериментами, достижения русской и восточноевропейской «книжной» поэзии сочетаются с элементами «низовой» культуры (рок, рэп, городское просторечие).

46. Гігевіч Васіль, нарадзіўся 03.01.1947 г. у вёсцы Жыцькава Барысаўскага раёна Менскай вобласці ў сялянскай сям'і.У 1969 г. скончыў фізічны факультэт Харкаўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў выкладчыкам фізікі ў Новааляксандраўскай сярэдняй школе Сахноўшчынскага раёна Харкаўскай вобласці. З 1970 г. - карэспандэнт-радыёарганізатар ашмянскай раённай газеты «Красное знамя». У 1970-1977 гг. - інжынер Барысаўскага шклозавода. Скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве (1979). З 1979 па 1981 г. працаваў на кінастудыі «Беларусьфільм», з 1981 г. - у часопісе «Маладосць», з 1988 г. - загадчык аддзела прозы часопіса. Сябра СП СССР з 1977 г.Першае апавяданне надрукаваў у 1972 г. у часопісе «Полымя». Аўтар зборнікаў прозы «Спелыя яблыкі» (апавяданні, 1976), «Калі ласка, скажы» (аповесць і апавяданні, 1978), «Жыціва» (аповесці, 1980), «Астравы на далёкіх азёрах» (аповесці, апавяданні, 1984), «Доказ ад процілеглага» (раман, 1985), «Мелодыі забытых песень» (аповесці, раман, апавяданні, 1988), «Карабель» (аповесці, раман, 1989), «Марсіянскае падарожжа» (аповесць, раман, 1990).Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі (1982) за аповесць «Жыціва». «Пабакі» — аповесьць беларускага пісьменьніка Васіля Гігевіча, напісаная ў 1990 годзе ў жанры сацыяльнай антыўтопіі. Дзеяньне аповесьці разгортваецца ў недалёкай будучыні і займае дакладна акрэсьлены прамежак часу: з 10 студзеня 1999 да 16 верасьня 2002. Галоўныя героі адсутнічаюць. Сюжэтны наратыў спазнаецца праз службовыя запіскі і выняткі з газэтных артыкулаў, сакрэтныя дакумэнты для слуюбовага выкарыстаньня, фрагмэнты навуковых артыкулаў і аўтарэфэратаў дысэртацый і ншыя так званыя афіцыйна-справавыя паперы. Распачынаюць і заканчваюць аповесьць разьдзелы пад аднолькавы загалоўкам «З запісной кніжкі пацыента гарадзкой псыхіятрычнай бальніцы».Аповесьць пачынаецца з таго, што супрацоўніца звышсакрэтнага навуко-дасьледчага інстытуту Тамара Іванаўна Марачкова памылкова вылівае ў каналізацыю досьледны матэрыял з жывымі эмбрыёнамі паддосьледных пацукоў. У выніку Горад запаланяюць пачварныя істоты, якія пачынаюць імкліва размнажацца ў падземных сутарэньнях, і людзям нічога не застаецца, як прыстасоўваць сваё жыцьцё да іх звычак і нораваў. Працэс канчатковай адаптацыі жыхароў Гораду да новаствораных пабакаў праходзіць надзвычай хут

47. Мастацкi свет прозы М. Стральцова. Жанрава-стылявыя асаблiвасцi аповесцi «Адзiн лапаць, адзiн чунь». Стральцоў Міхась, нарадзіўся 14.02.1937 г. у вёсцы Сычын Слаўгарадскага раёна Магілеўскай вобласці ў сям'і настаўніка.Скончыў аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (1959). Працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва» (1959-1961, 1969-1972), часопісах «Полымя» (1961-1962), «Маладосць» (1962-1968), з 1984 г. - загадчыкам аддзела мастацтва, крытыкі і бібліяграфіі часопіса «Неман». Сябра СП СССР з 1962 г.Памёр 23.08.1987 г.Першае апавяданне надрукаваў у 1957 г. (часопіс «Маладосць»). Аўтар зборнікаў апавяданняў «Блакітны вецер» (1962), «Сена на асфальце» (1966), аповесці «Адзін лапаць, адзін чунь» (1970), кнігі прозы «Падарожжа за горад» (апавяданні, аповесць, 1986), кніг выбраных твораў «На ўспамін аб радасці» (1974), «Выбранае» (проза, паэзія, эсэ, 1987).Выйшлі зборнікі вершаў «Ядлоўцавы куст» (1973), «Цень ад вясла» (1979), «Яшчэ і заўтра» (1983), «Мой свеце ясны» (1986).Выдаў кнігі літаратурна-крытычных артыкулаў і эсэ «Жыццё ў слове» (1965), «Загадка Багдановіча» (1968), «У полі зроку» (1976), «Пячатка майстра» (1986).Пераклаў на беларускую мову раман Ч.Айтматава «Буранны паўстанак» (1987), асобныя творы расейскіх, украінскіх, італьянскіх, лацінаамерыканскіх паэтаў. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (пасмяротна, 1986) за кнігу вершаў «Мой свеце ясны». Адамчык Вячаслаў, нарадзіўся 01.11.1933 г. у вёсцы Варакомшчына Дзятлаўскага раёна Гарадзенскай вобласці ў сялянскай сям'і.Пасля заканчэння сямігодкі (1949) працаваў грузчыкам на станцыі Наваельня і вучыўся ў вячэрняй школе. У 1952-1957 гг. займаўся на аддзяленні журналістыкі філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў у газетах «Знамя юности» (1957-1958), «За вяртанне на Радзіму» (1958-1960), рэдактарам Дзяржаўнага выдавецтва БССР (1960-1962), рэдактарам аддзела публіцыстыкі часопіса «Полымя» (1962-1963). У 1965 г. скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы пры СП СССР у Маскве. Быў літсупрацоўнікам часопіса «Неман» (1965-1967), загадчыкам рэдакцыі часопіса «Полымя» (1967-1969), рэдактарам аддзела прозы, намеснікам галоўнага рэдактара часопіса «Маладосць» (1969-1977), галоўным рэдактарам сцэнарнай майстэрні пры кінастудыі «Беларусьфільм» (1977-1980), намеснікам галоўнага рэдактара выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1980-1982). З 1982 г. - галоўны рэдактар часопіса «Бярозка». Прымаў удзел у рабоце XXXVIII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1983). Сябра СП СССР з 1960 г.Дэбютаваў вершамі ў 1952 г. У 1957 г. апублікаваў першае апавяданне. Аўтар зборнікаў прозы «Свой чалавек» (1958), «Млечны шлях» (1960), «Міг бліскавіцы» (1965), «Дзікі голуб» (1972), «Дзень ранняй восені» (1974), «Раяль з адламаным вечкам» (1990) і раманаў «Чужая бацькаўшчына» (1978, паводле рамана зняты мастацкі фільм, 1982 і тэлеспектакль, 1983), «Год нулявы» (1983), «І скажа той, хто народзіцца...» (1987). Напісаў сцэнарыі дакументальных фільмаў «Іван Мележ» (зняты ў 1977), «Валянцін Таўлай» (зняты ў 1978), «Дзядзька Якуб» (зняты ў 1981), п'есу «Раіса Грамычына» (1989).Пераклаў кнігу балгарскіх народных казак «Незвычайны асілак» (1961), паасобныя творы М.Прышвіна, Ю.Казакова, С.Залыгіна і інш.Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя І.Мележа (1980, за раман «Чужая бацькаўшчына») і Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1988, за раманы «Чужая бацькаўшчына», «Год нулявы», «І скажа той, хто народзіцца...»).

48. кавалёў Сяргей, нарадзіўся 20.06.1963 г. у горадзе Магілеве ў сям'і рабочых.Скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (1985), аспірантуру пры кафедры беларускай літаратуры ўніверсітэта (1988). З 1988 г. там жа выкладае гісторыю старажытнабеларускай літаратуры, Сябра СП СССР з 1989 г.У друку выступае з 1980 г. як крытык, паэт, аўтар твораў для дзяцей. У 1988 г. выдаў падборку вершаў «Шыпшына» ў калектыўным зборніку «Лагодны промень раніцы», кнігу казак «Мэва». Аўтар кнігі пра маладую беларускую паэзію 80-х гг. «Як пакахаць ружу» (1989).У 1989 г. на Беларускім тэлебачанні пастаўлена п'еса «Падарожжа з Драўляным Рыцарам». У Беларусі засталося зусім няшмат тэатраў, якія ў чаканні шэдэўра беларускай драматургіі не выказваюць цікавасці да п’ес Кавалёва і іх не ставяць. І гэта не праблема павышанай патрабавальнасці або асабліва вытанчанага мастацкага густу. Хоць, магчыма, ён як драматург некаму падаецца традыцыйным, крыху прэснаватым і пазбаўленым скандаль насці. Да таго ж не піша пра сучаснасць. Ягоная грамадзянская пасіўнасць тлумачыцца палкай цікавасцю да залюстроўя, да таго таямнічага гістарычнага вопыту, які намі страчаны. Ягоная суб’ектыўная аўтарская канцэпцыя заключаецца ў тым, каб беларуская нацыя ўспомніла свае карані і аднавіла гістарычную памяць. Прыблізнасць гістарычнай свядомасці нашай айчыннай тэатральнай інтэлігенцыі ўсё яшчэ не дазваляе (а магчыма, і не хоча) давесці намёк, пункцір, традыцыю да глабальных мастацкіх абагульненняў.Можа быць, прычына ў тым, што Кавалёў «свой» і да яго не абавязкова ставіцца з асаблівым прыдыханнем — і так сыдзе. Можа, і пэўная недасканаласць драматургічнага матэрыялу мае месца. Фактычна, за пару апошніх дзесяцігоддзяў ніводную з п’ес Кавалёва ні ў адным тэатры не прыўзнялі да вострасучаснага гучання, як не раз гэта рабілі з больш слабымі творамі аўтараў мінулага. Упэўнена, што феномен драматурга Сяргея Кавалёва пакуль не расшыфраваны.«Саламея». Зоя Белахвосцік (Саламея), Андрэй Гладкі (Адоніс). Нацыянальны тэатр імя Янкі Купалы.У беларускай драматургіі сярод палкоўнікаў, вясельных генералаў, кашавараў, дзеншчыкоў, сыноў палка і радавых з лініі агню ў Сяргея Кавалёва асаблівае месца (яно вызначаецца ў тым ліку і адметнасцямі ягонай біяграфіі). Без абавязкаў і воінскіх званняў. Ён тут і адначасова там. З чырвонымі і белымі, але не на лініі агню. Над усялякімі спрэчкамі і бітвамі. У меру сябе пазіцыянуе, але амбіцыйны без старання і надрыву. Імкнецца выпускаць кнігі з усімі сваімі п’есамі, дзе з навуковай уніклівасцю афармляе біяграфічныя звесткі, заўвагі і каментарыі.Мы пазнаёміліся ў зале пасяджэнняў Акадэміі навук, калі нам уручалі дыпломы дактароў філалогіі. Да гэтага моманту прозвішча Кавалёва было вядомае, але звязвалася выключна з тэатрамі лялек. Ды ў яго і не было шумных прэм’ер на асноўных сцэнах краіны. Сам факт абароны драматургам доктарскай дысертацыі, на што здольны далёка не кожны, моцна ўразіў.Як высветлілася, працуючы над тэмай «Польскамоўная паэзія Беларусі эпохі Рэнесансу», Кавалёў усё больш і больш паглыбляўся ў вывучэнне не толькі літаратуры, але і філасофіі і герменеўтыкі. Страсць да герменеўтыкі спалучылася з захапленнем старажытнасцю. Гэта дало свабоду не толькі навуковаму, але і мастацкаму мысленню. Ён стаў пісаць часта і шмат. Хваля цікавасці падштурхнула да стварэння міфалагізаваных вобразаў, далёкіх ад сённяшняй рэальнасці. Але рэальнасць усё паставіла на свае месцы.З 1990-х гадоў Кавалёў пачаў жыць на два дамы, выкладаючы ў Беларусі і Польшчы. З польскамоўнага асяродка спазнаваў яго густы і норавы. Польскі тэатр, як высветлілася, таксама быў зацыклены на герменеўтыцы. Інтарэсы супалі. Мабыць інтуітыўна Кавалёў адчуў, што любы тэкст па вялікім рахунку з’яўляецца своеасаблівым перакладам. Перакладам «на вербаліку» неартыкуляцыйнага свету — папярэдне расколатага, потым склеенага адпаведна розным канонам. Часам рацыянальным, часам — падсвядомым. Думаю, што ў п’есах Кавалёва пануе абумоўлены мысленнем сінтэз. Пераважна рацыянальнага гатунку.Ён хутка вызначыў уласную нішу і пачаў ствараць новую мадэль драматургіі. Як справядліва заўважыў ягоны сябар і сааўтар Пётр Васючэнка, «на падставе міфалагічна-фальклорных і літаратурных вобразаў». Героі Кавалёва праходзяць амаль усе колы касмічнага пазнання. На сваім шляху яны, праўда, не становяцца высакароднымі, саркастычнымі, сумнымі, якімі, мабыць, павінны былі зрабіцца ад загрузкі ведамі і вопытам. Звычайна яны застаюцца бесстароннімі, эмацыйна стрыманымі. Фіксуючы змены ў навакольным свеце, персанажы п’ес Кавалёва пазбягаюць высноў і прадыктаваных суб’ектыўнай прычыннасцю ісцін.

49. Рублеўская Людміла (сапр. Шніп Людміла), нарадзілася 05.07.1965 г. у горадзе Менску ў сям'і служачых.Скончыла аддзяленне архітэктуры Менскага архітэктурна-будаўнічага тэхнікума (1984). Працавала ў канструктарскім бюро на вытворчым аб'яднанні «Гарызонт». Вучылася на аддзяленні паэзіі Літаратурнага інстытута ў Маскве (1986-1987), затым перавялася на беларускае аддзяленне філалагічнага факультэта БДУ. Сябра СП СССР з 1990 г.ершы верш надрукавала ў 1983 г. (газета «Знамя юности»). Аўтар зборніка вершаў «Крокі па старых лесвіцах» (1990), «Адукацыя» (1990). З сённяшніх пісьменнікаў “вечнае жыццё ў літаратуры” наканавана нямногім. Сярод гэтых “нямногіх” – Людміла Рублеўская з дэтэктывамі “Золата забытых магіл”, “Пярсцёнак апошняга імператара”, Андрэй Федарэнка з раманам “Рэвізія”, Алесь Наварыч з раманам “Літоўскі воўк”, Уладзімір Сцяпан са шматлікімі апавяданнямі і навеламі, Валерый Гапееў з аповесцю “Ведзьміна тоня”.Датычна тэматыкі думаецца, што яна асабліва не зменіцца. Па-ранейшаму будуць стварацца літаратурныя ўзоры на гістарычную тэму, на тэму бацькоў і дзяцей, жанчын і мужчын, будзе адлюстроўвацца праблема экалогіі... Перспектыўным напрамкам падаецца фантастыка, бо людзі, відаць, ніколі не перастануць цікавіцца пазарэальным светам, заўжды будуць імкнуцца “заглянуць у будучыню”. Марына Гарлуковіч Я лічу, што ў сярэдзіне ХХІ стагоддзя тэндэнцыі ў развіцці беларускай літаратуры істотна зменяцца.Класічная літаратура саступіць месца масавай. Пісьменнікі пачнуць ствараць тое, што добра прадаецца.З таго, што напісана ў наш час, будуць запатрабаваны творы Вольгі Грамыкі, Наталлі Батраковай, Міхаіла Галдзянкова, Дзмітрыя Беразінскага, Ганны Альхоўскай, Нікі Ракіцінай, Вольгі Базылёвай, Марыі Вайцяшонак, Таццяны Барысюк, Уладзіміра Цішурова, Адама Глобуса, Аляксея Бацюкова, Людмілы Рублеўскай, Міхася Южыка і некаторых іншых. Алесь Наварычарадзіўся ў 1960 годзеў в. ВідзіборСтолінскага раёна.кончыў філфак БДУ.Працаваў настаўнікам,затым — у часопісе«Вожык».Выдаў кнігі прозы«Рабкова ноч»,«Ноч пацалункаўнезалежнасці»«Літоўскі воўк». Першыя апавяданні апублікаваў у 1983 г. (часопіс «Маладосць»). Аўтар зборнікаў апавяданняў «Рабкова ноч» (1988), «Ноч пацалункаў незалежнасці» (1989).Цяперпрацуенамеснікамгалоўнага рэдактара«Маладосці».ЛаўрэатСпецыяльнай прэмііПрэзідэнтаРэспублікі Беларусьу галіне мастацкайлітаратуры. Класічным прыхільнікам караткевічаўскага падыходу з’яўляецца Людміла Рублеўская (“Золата забытых магіл”, “Пярсцёнак апошняга імператара”). Тарасаўскага – Вітаўта Чаропкі (“Храм без бога”), Алеся Наварыча (“Літоўскі воўк”) і Андрэч Федарэнкі (“Нічые”). Паколькі беларускае грамадства знаходзіць, так бы мовіць, у палоне караткевічаўскага падыходу, гэтыя творы выклікалі пэўныя пярэчанні сярод чытачоў. А вось Леанід Дайнека і некаторыя яго калегі выкарысталі прынцыпы абедзвюх традыцый, што і прадвызначыла іх найбольшую папулярнасць сярод аматараў гісторыі.Творы Кастуся Тарасава сталі адной з вяршыняў беларускай гістарычнай прозы, а яго асоба абумовіла развіццё гэтага жанру на дзесяцігоддзі.литоуски воук

50. Лiтаратура постмадэрнiзму i яе асаблiвасцi на прыкладзе рамана Сяргея Балахонава «Iмя грушы» «Iмя грушы» отсылает к культовому произведению Умберто Эко «Имя розы» во всей его постмодернистской красе. Молодой автор из Гомеля Сергей Балахонов создает текст необычный, требующий от читателя знания не только тонкостей белорусского языка, но и истории, и современного литературного процесса. Малейший авторский сбой в словесно–смысловых конструкциях — и, как в гессевской игре в жемчуг, жемчужина падает... Я покривила бы душой, сказав, что автор вовсе этого избежал. Но тот, кто умеет получать удовольствие от литературных лабиринтов, может попытаться включиться в эту игру. Как и в «Имени розы», в «Iменi грушы» в качестве нити для нанизывания смысловых жемчужин — детективный сюжет.Минск первой половины XIX века, кружок любителей белорусской культуры... Один из компании, молодой красавец, таинственным образом исчезает... Что произошло? Предлагается по крайней мере, три варианта решения. «Ты неаднойчы здзiвiшся, паўтары разы заплачаш, будзеш бясконца ўсмiхацца, а дзе–нiдзе сарвешся на смех, а то i лаянку. Ты адчуеш водар i смурод беларускага постмадэрнiзму», — обращается автор к читателю. Что ж, чувство юмора — еще один обязательный атрибут для рискнувшего отправиться в литературный лабиринт. И если по прохождении оного кто–то вам скажет, что белорусский язык недостаточно гибок, что наша литература не знает интересных экспериментов, вы можете компетентно послать сомневающегося... от имени груши.Вы замечали когда–нибудь, что утопии удручающе похожи и скучны?.. А вот антиутопии, то есть описания агонии цивилизации, напротив, чрезвы чайно красочны и разнообразны. Зато и эксплуати руют этот жанр нещадно. Вот и лауреат Букеров ской премии, канадская писательница Маргарет Этвуд, подвизается. Еще раз на глазах читателей оборзевшее от комфорта человечество, жирующее за счет своей обнищавшей и одичавшей половины, гибнет от издержек собственного потребительства. И настает новый мир: выведенная безумным гением травоядная порода людей; последний выживший человек «старого» образца в качестве их пророка на скорую руку наделяет подопечных мифологией; обрастающие мутирующими джунглями руины небоскребов... И вперемешку грустные воспоми нания героя о том, как до этого дошло. Писательни ца мастерски составляет коктейль из конъюнктур ных тем: клонирование и пересадка органов, экологическая катастрофа, торговля детьми, сексуальная эксплуатация женщин «третьего мира» и т.д. Впрочем, роман, как принято говорить, читабелен, там полно афористических высказы ваний и озорных аллюзий.. Исторический факультет Гомельского государственного университета (1999). В 2000 г. проходил срочную службу во внутренних войсках Республики Беларусь. С 2001 работает учителем истории в Гомеле.Зрелое литературное творчество началось в 1992 году. Однако все произведения, написанные до осени 1998 года, нигде не публиковались. Среди их сборники стихов «Сонцавароты», «Брама сталасьці», «Мой беларускі…», «Дваццатае вока вясны». Первые публикации появились осенью 1998 года в самиздате «Сымболь» и параллельно в газетах «Наше слово» и «Наша Нива». В 1999-2000 гг. ряд текстов С.Балахонова печатались в газете гомельского Объединения белорусских студентов «ЗуБаСьцік». С того же времени и до 2001 г. писатель имел творческое сотрудничество с гомельской молодежной газетой «Undergroўnd» (редактор Кастусь Гусаров), на её страницах был опубликован рассказ-трилогия «Мажджаліна» (под псевдонимом Сяргей Лобан).В 2001 году Балахонов дебютировал на страницах белорусского журнала «ARCHE» с произведением «Сьмерць лютністы» ("Смерть лютниста"), в аннотации к которому автора впервые связывают с постмодернизмом. В дальнейшем писатель выявляет себя апологетом постмодернизма, ведя полемику с критиком литературы Данилой Жуковским.В 2005 году состоялся дебют в зарубежной периодике: в чешском журнале «Host» была размещена его литературоведческая статья «Nĕkdo tam je, aneb Rozcestí nove bĕloruské literatury». В конце 2005 года в издательстве Игоря Логвинова была издана первая книга писателя — сборник прозы «Имя груши», который в начале 2007 г. был включен в шорт-лист претендентов на получение литературной премии «Глиняный Велес ».В 2006 г. в литературно-художественном альманахе «Калосьсе» была опубликована его повесть «Снег капитана Монтгомори», события которой разворачиваются в Гомеле времен антифеодальной войны 17 в. Подборка произведений Сергея Балахонова вошла в аудиохрестоматию современной белорусской литературы («Начная чытанка», 2007), часть которой была включена в плейлист интернет-проекта («Літаратурнае радыё»)[1]. В 2008 г. писатель стал победителем литературного конкурса белорусской службы Радио Свобода с повестью альтернативной фантастики («Пятля зацятасці»)