Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Сөз басы
Сабақтың мақсаты:
а) Әдебиеттің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;
ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;
б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Сабақтың түрі:дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.б
Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.б
Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Әдебиет» сөзі араб тілінен аударғанда «асыл сөз» дегенді білдіреді.Барлық жұрттың әдебиеті сияқты қазақ әдебиеті де екіге бөлінеді.: бірншісі –ауыз әдебиеті,екіншісі—жазба әдебиеті. Ауыз әдебиеті –елдің жазу өнерін білмей жүрген кезінде шыққан сөз өнері.Жазу өнері болмаған соң,елдің тарихы,өмірі,тұрмысы,салты, туған жері,өнері,арманы,әдемі,мәнді әңгімелермен айтылған. Ауыз әдебиетінің сөздерін шығарушылардың аты-жөндері бізге белгісіз.Олар басында ауызша шығарылған және бір ауыздан екінші ауызға көшіп ,ауызша айтылумен сақталған. Ал жазба әдебиетінің авторлары бар.
Көркем әдебиет –оқушыларға беймәлім өмірді танытатын қуатты құрал.Адамға тәрбие беруші әуелі ата-ана,сонан соң ұстаз,мектеп тұрмысындағы төңірек. Өнер,ғылым жоқ жұртта адам тәрбиесін төңірегінен алады.Өнер,ғылым бар жұртта адамдар тәрбиені ата-анадан да,төңірегінен де, мектептен де және әдебиеттен де алады.
Топпен жұмыс: .Ауыз әдебиетінің түрлерін топтастыру.
Тұрмыс-салт жырлары мақалдар жұмбақтар
ертегілер
аңыз
әңгімелер
мәтелдер
шешендік сөздер айтыстар
Білімді бекіту:
Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.
Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Ауыз әдебиеті қандай салаларға бөлінеді?
Білімді бағалау:
Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Ауыз әдебиеті және оның түрлері туралы оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Лиро-эпостық жырлар
Сабақтың мақсаты:
а) лиро-эпостық жырлар туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау;
ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;
б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі:жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.б
Сабақтың көрнекілігі:кітаптар, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
1. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
2.Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?
3.Тұрмыс-салт жыры дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Қазақтың эпостық жырларының ерекше бір бөлімі-ғашақтық жырлары. Ғашықтық жырлардың батырлық эпостан басты-басты үш ерекшелігі бар.
Ең алдымен, батырлардың халық мүддесі жолындағы күресін негізгі тақырып ететін батырлық эпостай емес, ғашықтық дастандардың өзекті тақырыбы-екі жастың бақытқа жету жолындағы тартысы, қасірет –зары,махаббаты.
Екіншіден,батырлық дастандарда шешуші рол атқара бермейтін рулық қарым-қатынастар, тұрмыс-салт,әдет-ғұрып ғашықтық жырлардың фабуласана заңды түрде қабысады.
Кітаппен жұмыс:Кітаптан лиро-эпостық жырлар туралы түсінікті оқу,ойларын жеткізу.
Топпен жұмыс: .Лиро-эпостық жырлардың түрлерін топтастыру.
«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» Айман-Шолпан
Сұлушаш
Қыз жібек
Ләйлі-Мәжнүн
Құсырау-Шырын Қалқаман-Мамыр
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Лиро-эпостық жырының батырлар жырынан қандай айырмашылығы бар?
Ғашықтық жырлардағы қайсысының киносын көргенсіңдер?
Білімді бағалау:
Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:Лиро-эпостық жырлар туралы оқып,кітаптар алып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Қозы-Көрпеш-Баян сұлу
Сабақтың мақсаты:
а) оқушыларды «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырының көне дәуір мұрасы екендігімен,оның ерекшелігімен,батырлар жырынан айырмашылығы,жыр варианттары,жырды зерттеушілермен таныстыру;
ә)оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын ояту,мағынаны танып білуге,ажыратуға,ой толғауға дағдылындыру;
б) Елін, жерін,Отанын сүюге баулу;
Сабақтың түрі:лекция сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау-жинақтау, жобамен жұмыс т.б
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, модульді-блокты жоспар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген лиро-эпостық жырын сұраймын. Оқушылырға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ертедегі қазақ поэзиясында сюжетті әңгімеге құрылған жырлардың бір бөлігі лиро-эпос деп аталады. Егер батырлар жырының басты тақырыбы, күрделі әңгімесі ел қорғау жайы болса ,лиро-эпостық жырлардың олардан айырмашылығы-онда көбінесе бір-біріне ғашық болған адамдар жайы,олардың қуанышы мен арман –мқңы,қайғы-шері суреттеледі.
Лиро-эпостық жырдың ішіндегі тақырыбы,оқиғасы,құрылысы жағынан ерекше орын алатын және халық арасында көп тарағанның бірі –« Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры.
Жыр тек қана қазақ арасында ғана емес,көршілес болған,тұрмыс-салты, тіршілігі ұқсас елдерде де айтылып жүрген жыр.
Жыр көп вариантты болып келеді.
|
Зерттеуші ғалым |
жылы |
Қай жерде,кімнен |
формалары |
|
Орыс ғалымы Саблуков |
1830 |
Семейдегі көкпектілік жыраудан |
Жазып алған
|
|
Ғ.Дербісалин |
1834 |
Омбының губернаторлық Кеңесінде іс жүргізуші болып істеген |
Бір үлгісін хатқа түсіреді. |
|
Андрей Фролов |
1841 |
Бұрынғы Аягөз сыртқы окургтік приказының тілмашы |
Қазақ ақындарының айтуынан жазып алған. |
|
Ш.Уалиханов |
1851 |
Атақты Жанақ ақыннан |
Жазып алады. |
|
А.С.Пушкин |
|
Орынбор жанындағы ауылдарда болып |
Естіп жазып алады да поэма етіп жазуды ойлайды. |
|
М.Путинцев |
1865 |
Қазақстанға келіп |
Жазып алып орыс тіліне аударады. |
|
Академик Радлов |
1870 |
|
Бір нұсқасын жазып алады да,өзінің үшінші томына енгізеді. |
|
Профессор Н.Н.Березин |
1876 |
«Түрік хрестоматиясы» кітабында |
Бір вариантын жариялайды. |
|
Археолог ғалым Н.Пантусов |
1898 |
Түрік өлкесін зерттеуші |
Қозы мен Баян моласын зерттеп,өз кітаптарында бастырған. |
|
Орыс тарихшысы И.А. Кастанье |
1910 |
Оренбург мұражайында |
Он шақты нұсқасына дерек беріп,бір нұсқасын орысшаға аударады. |
|
Советтік дәуірде М.Әуезов |
1925 1936
1939 |
Мәскеуде Алматыда
«Батырлар жыры» |
Бірінші рет басылып шығарылады. Жанақ айтуындағы нұсқасын шығарады «Батырлар жыры» жинағына енген. |
Өткен ғасырда да, қазір де «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры жайында ғалымдардың бір тобы пікір айтса,ал бір тобы ескі дүниенің ескерткіш белгісі ретінде зерттеген екен.
|
Зерттеушілердің аты-жөні |
жылы |
еңбектері |
тұжырымдама |
|
С.Сейфуллин |
1932 |
«Қазақ әдебиеті» |
Радлов варианты бойынша тоқталады. |
|
С.Мұқанов |
1935 |
«батырлар жыры» туралы еңбегінде |
Халықтық сипаттағы жыр екендігін дәлелдейді. |
|
Қ.Жұмалиев |
1944 |
«Қазақ әдебиеті» |
Халық жыры |
|
Ә.Марғұлан М.Ақынжанов |
1958 |
«Қазақ әдебиеті» оқулығы «Қазақ эпосы мен әдебиеті тарихының мәселелері» монографиясында |
Жырдың халықтық ортада туындағанын айтады. |
Жанақ ақынға тоқталсақ,ол ірі ақын және асқан қобызшы болған.Жанақ өз кезінде жетісу,семей жақтарын көп аралаған,ақындармен айтысқа түскен,үлкен жырлар айтып жүрген.
Жанақ жырлаған «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»-халықтық жыр,күрделі шығарма.
Бүгінгі өтейін деп отырған жырдың да ерекшелігі-оқиғаның реалистігі. Қозы мен Баян, Қарабай мен Қодар өмірде болған типтік бейне.
Жырдың өзіне тән ерекшелігі-оқиғаның диалогтік түрде берілуі.
Алдын ала жырды оқып келген екі оқушы мазмұнын айтып береді.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1.Жырдың қандай варианттары бар?
2.Кімдер зерттеген?
3. Жырды неге ғашықтық жырға жатқызамыз?
Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын оқып, мазмұндап келуге беремін.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Жырдағы кейіпкерлер
Сабақтың мақсаты:
а) жырдағы көтерілген проблемаларды аша отырып,кейіпкерлерге талдау жасау;
ә) логикалық ойлау қабілеттерін пробемаларды ашу барысында,кейіпкерлер әлеміне талдау барысында,оқушыларды пікір алмасуға,ойларын аша білуге,соны дәлелдей білуге үйрету,
б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі:іскерлік ойын «Өкіл»
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену, топтық жұмыс т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
1. Тізбек –мазмұн (әр топ тізбекпен мазмұндайды)
2. топтық жұмыс. Сұрақ-жауап
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Сұрыптап талдау жұмыс.
Сынып 4 топқа бөлінеді де,тапсырмаларын алады.
А тобы
Ә тобы
Өкіл
Б тобы В тобы
А тобы-Жырдағы көтерілген мәселелер.
Ә тобы – Қозы өліміне себепкер болған кім?
Б тобы-Баянның соңғы әрекеті туралы не айтар едің?
В тобы –Жырдағы Қарабайлар мен Қодарлар бейнесі,қазіргі кезеңде кездесе ме?
(Сұрыптап талдау,проблемалық сұрақтар,проблемалық шешуді ұйымдастыру барысында талдау жасау)
Ойынның шарттары. Тапсырмаларды орындау үшін уақыт беріледі. Әр топ өкілімен бірге проблемалық сұрақ- тапсырмаларды шеше отырып талдау жасайды да, өкіл өз тобының шешімін қорғайды. Басқа топтан сұрақтар болған кезде өкіл шеше алмаса «тайм-аут» алып, өз тобымен ақылдасып барып жұмыс істейді,жауап береді. (Өз тобының мүшелерінің жауабын естіп білгендіктен бағалау соларға жүктеледі).
Білімді бекіту: Әр топ өкілі өзінің топ мүшелерінің білімін бағалайды,өкілдерді топ бағалайды,өз пікірлерін айтады.
Үйге тапсырма:
«Махаббат-дүние көркі». Әр топ өзіне ұнаған эпизод бойынша сахналық көрініс қоюға дайындалады.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Жырдың құрылысы
Сабақтың мақсаты:
а) жырдағы көтерілген проблемаларды аша отырып,құрылысына талдау жасау;
ә) логикалық ойлау қабілеттерін пробемаларды ашу барысында,кейіпкерлер әлеміне талдау барысында,оқушыларды пікір алмасуға,ойларын аша білуге,соны дәлелдей білуге үйрету,
б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
«Махаббат-дүние көркі»тақырыбында әр топ өзіне ұнаған эпизод бойынша сахналық көрініс көрсетеді. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры саған несімен ұнады?
2. Қай кейіпкер,қандай қылығымен ұнады?
3.Ұнаған кейіпкер кім? Себебін түсіндір.
4.Сен Қозының орнында болсаң не істер едің?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын құрылысына қарай талдайды.
1.Басталуы.
2. Дамуы.
3. Шарықтау шегі.
4. Шиеленісі.
5. Шешімі.
Топпен жұмыс: Шығармадағы дәстүрлі салт жырларының үлгісін тауып,мысалдарымен дәлелдеп бер.
Жар-жар
естірту
Жоқтау қоштасу
Білімді бекіту: Әр топ өкілі өзінің топ мүшелерінің білімін бағалайды,өкілдерді топ бағалайды,өз пікірлерін айтады.
Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Лиро-эпостық жырлардың басқа түрлерін оқып келу
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Шешендік сөздер
Сабақтың мақсаты:
а) оқушыларды өтілген тақырып арқылы тілін дамыту, тіл байлығын жетілдіру;
ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру;
б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;
Сабақтың түрі:Қалыптан тыс-саяхат сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих,география
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Бүгінгі біздің өтетін сабағымыз осыған дейін өтілген шешендік сөздерді қаншалықты меңгергенімізді анықтауға бағытталмақ. Яғни саяхат сабағын өткіземіз. Шешендік сөздер қашанда халықтың қажетті мұрасы болып табылған. Сонымен бірге олар-тәрбие құралы. Қазақ халқы қандай ауыр жағдайда өмір сүрмесін,өзінің би-шешендерінің сөзін жадында сақтап,жаттап айта жүруді,одан үлгі-өнеге алуды тоқтатқан емес. Шешендер,билер әрқашан шындықты айтып, аз сөзге аз мағына сыйғызып,халықтың рухани қажетін өтеп отырған. Шешендіктің негізгі мақсаты –адамдарды иландыру, айтқысы келген нәрсені нақ айтып сендіру. Шешендердің сөз тапқыш,сезімтал,суырып салма ақын сияқты әр түрлі қасиеттері болған. Олар жалпы өмір туралы,ел қорғау туралы хабардар етіп отырды. Олар: Әйтеке би,Төле би,Қазыбек би, Саққұлақ шешен т.б Сабақты осыған дейінгі өткен шешендер өмірі,олардың шешендік сөздері,төрелігі туралы алған білімдерімізді қорытындылау мақсатында өткізбекпіз. Саяхат сабағының өту ретін жақсы білеміз. (мұғалім сыныпты үш ауылға бөліп,үш бидің атын қояды) Әр ауылдан тиісті сұрақтарға жақсы жауап беретін, берілген тапсырмаларды жақсы орындаған оқушылар ғана келесі ауылға бара алады. Ол үшін әрбір ауылдың алдындағы кеспе қағазды алып,сол қағаздағы сұрақтарға жауап бересіздер.
Бірінші ауылымыз-Төле бидің ауылы. Мына кеспедегі сұрақтарға жауап беріңіздер.
Төле би кім?
Төле бидің қандай толғау,шешендік сөздері бар?
1-оқушы: Ұл өссе ұрпақ,
Қыз өссе өріс.
2-оқушы: Үй сыртында төбең болса,
Ерттеулі тұрған атың ғой.
Ел ішінде қарияң болса,
Жазулы тұрған хатың ғой.
Мұғалім: -Ия,балалар, біз сонымен Төле би ауылынан жақсы өттік. Енді біздің келесі ауылымыз-Әйтеке би ауылы.
Әйтеке би жайлы не білесіңдер?
Әйтеке бидің қандай толғаулары бар?
1-оқушы: Қысқаша Әйтеке туралы мәлімет береді.
2-оқушы: Бай болса халқыңа пайдаң тисін,
Батыр болсаң жауға найзаң тисін.
Бай болып еш пайдаң тимесе,
Батыр болып жауға найзаң тимесе
Осылайша 3,4,5 сұрақтарға жауап береді. Мұғалім:-Біз,балалар, Әйтеке бидің де ауылында болып қайттық. Ендігі біздің үшінші ауылымыз Қазыбек би ауылы.(Оқушылар кеспе қағаздарды ретімен алып ондағы сұрақтарға жауап береді.)
-Ал, енді үш ауыл әңгіме жарысына түсеміз. Өзіміздің қаншалықты шешен,білгір екенімізді көрсетеміз. Үш ауылға берілетін әңгіменің тақырыптары:
1. «Менің әжем» 2. «Туған жерім» 3. «Ана»
Соңынан әңгімелеріңді оқисыңдар,одан кейін бағалаймыз.
Сабағымыздың келесі бөлімі сөзжұмбақ шешу:-Егер мына сөзжұмбақты дұрыс шешсеңдер қазақтың ұлы ақынының атын оқисыңдар.
Қазақ халқының ең жақсы қасиеттерінің бірі
Ерте гүлдейтін гүл
Ел ордасы
Алғаш мектеп ашқан адам
-
А
Б
А
Й
Мақалдар жарысы: «Жасырынған мақал» ойыны
«Жақсы сөз жан семіртер» ...
«Досы көппен сыйлас» ...
«Отпен ойнама» ....
«Ер туған жеріне...» (әр ауылға 3-4 мақалдан беріледі.)
Мінеки,балалар, біз бүгін шешендік сөз өнеріне саяхат жасай отырып,шешендік сөздер туралы ойымызды дамыттық. Үлкенді сыйлауды,кішіге, қамқор болуды, кішіпейілділікке үйрендік. Ерлікке,бірлікке шақырған осындай халықтың көңіліне ұнаған,жадында сақталған сөзі мәңгі өмір сүретіні сөзсіз
Білімді бекіту: Би-шешендердің нақыл сөздерін оқыту, мазмұндау, әділ баға бере білуге даярлау.
Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Үш бидің айтқан биліктері мен төреліктерін жазып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Д.Бабатайұлы
«Аягөз қайда барасың?»
Сабақтың мақсаты:
а) Д.Бабатайұлының өмірінен мәлімет бере отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру және өлеңінің негізгі идеясын ашу;
ә) мәнерлеп оқу, мазмұндау, өлең құрылысын ерекшелігін жете талдай білу дағдысын дамыту;
б) Ақын шығармаларын оқи отырып,Отанын сүюге,еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Шешендік сөздер дегеніміз не?
2. шешендік сөздер нешеге бөлінеді?
3. Қандай би-шешендерді білесіңдер?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Дулат Бабатайұлының өмірі жөнінде деректер өте аз. Туған,өлген жылы да әр түрлі аталып келеді. Ақын жырларының дені ХІХ ғасырдың 30-40 жылдарындағы тарихи жағдайларға байланысты туған деуге болады.
Дулаттың өзіне ғана тән ерекшелігі-поэзияда бірінші рет қазақ жұртын тұтас алып қарай отырып,оны ел басшысынан бұқара халықты айыра бөліп алып сөз етуі. Екіншіден, патша өкіметінің отаршылдық езгісін қоса сынау дәрежесіне дейін көтере алды.
Өлеңнің мазмұндық желісіне арқау болған мәселе-патшалық Ресейдің қазақ жерін отарлау саясаты екенін түсіндіре отырып «Аягөз қайда барасың?» өлеңін мәнерлеп оқып беремін.
Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Аягөз өзені қайдан бастау алып,қалай қарай ағады?
Аягөз кімнің жері еді?- деген өкінішін қалай түсінесіңдер?
Аягөз жағасына дуан түскеннен кейінгі жағдайды ақын қалай суреттейді?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:Дулат Бабатайұлының «Аягөз қайда барасың?»өлеңін оқып келу
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: М.Өтемісұлы
«Тарланым»
Сабақтың мақсаты:
а) М.Өтемісұлының өмірінен мәлімет бере отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру және өлеңінің негізгі идеясын ашу;
ә) мәнерлеп оқу, мазмұндау, өлең құрылысын ерекшелігін жете талдай білу дағдысын дамыту;
б) Ақын шығармаларын оқи отырып,Отанын сүюге,еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Аягөз өзені қайдан бастау алып,қалай қарай ағады?
2.Аягөз кімнің жері еді?- деген өкінішін қалай түсінесіңдер?
3.Аягөз жағасына дуан түскеннен кейінгі жағдайды ақын қалай суреттейді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
М.Өтемісұлы 1804 жылы Орал облысы Нарындағы Бекетай құмында туған. Арабша,орысша хат таныған. Жасында Жәңгірханның ордасында жүрген. Ақын жас кезінен-ақ хан сарайындағы әділетсіздікке қарсы болып,халықтың ауыр мұңы,тұрмысын жан жүрегімен түсіне білген. Махамбет ел ісіне ерте араласқан ,керекті кезінде ел басын қосуға шебер, ұйымдастырғыш,қабілеті мейлінше күшті,жалынды ақын.
«Тарланым» өлеңінде ауыз әдебиетінің үлгісі бар. Әсіресе жоқтау сарыны айқын көрінеді.
Өлеңдері:«Мінкен ер», «Тайманның ұлы-Исатай», «Исатай сөзі», «Исатай деген ағам бар», «Ей,Махамбет жолдасым», «Қызғыш құс» т.б
Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.
Сөздікпен жұмыс:Кермиық,кербез-паң,сұлу.
Шандоз-асыл,ардақты
Жебе-садақ оғы
Сусар-аң
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Ақынның арманын,өкінішін қай жолдардан байқауға болады?
Исатайдың сырт бейнесі, жан дүниесі,ақылдылығы,ержүрек батырлығы қандай жолдар,сөздер арқылы берілген?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:М.Өтемісұлының «Тарланым» өлеңін оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы
«Қансонарда бүркітші шығады аңға»
Сабақтың мақсаты:
а) А.Құнанбайұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ақынның арманын,өкінішін қай жолдардан байқауға болады?
2. Исатайдың сырт бейнесі, жан дүниесі,ақылдылығы,ержүрек батырлығы қандай жолдар,сөздер арқылы берілген?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Абайдың өмірін және шығармаларын тірек сызбалар арқылы түсіндіремін.
өлеңдері поэмалары
күйлері
аудармалары әндері қара сөздері
Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.
Сөздікпен жұмыс:қансонар-жаңа жауған қардың үстіндегі аңның ізі
Ғанибет-қызық,тамаша
Томаға-бүркіттің екі көзін жауып тұруүшін кигізетін бас киімі
Қырымнан-алыстан
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1.Аңға шығудың сыры мен қырын қалай түсіндің?
2. Өлең мазмұнынан бүркітпен аң аулаудың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар?
3. Өлеңдегі аңшы,қағушы,оның достарының көңіл-күйі,сезімі қай жолдар арқылы беріледі?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Құнанбайұлының «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңін мәнерлеп оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы
«Қараңғы түнде тау қалғып»
Сабақтың мақсаты:
а) А.Құнанбайұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Аңға шығудың сыры мен қырын қалай түсіндің?
2. Өлең мазмұнынан бүркітпен аң аулаудың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Абай Гетеден Лермонтов аударған әйгілі «Қараңғы түнде тау қалғыпты» қазаққа таныстырады.
А
бай
әндері:«Қараңғы түнде
тау қалғып»
«Көзімнің қарасы»
«Сегіз аяқ»
«Айттым сәлем Қаламқас»
Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.
Дәптермен жұмыс: Өлеңді құрылысына қарай талдайды.
5 3
Қараңғы түнде// тау қалғып,
Ұйқыға кетер// балбырап.
Даланы жым-жырт,//дел-сал ғып,
Түн басады// салбырап.
1 шумақ, 4 тармақ , 8 бунақ, 8 буынды.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?
Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?
Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Құнанбайұлының «Қараңғы түнде тау қалғып » өлеңін жаттап келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының қара сөздері
Сабақтың мақсаты:
а) А.Құнанбайұлының қара сөздерінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?
2.Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?
3.Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Абайдың 1890 жыл мен 1898 жыл арасында жазылған бір алуан шығармалары «қара сөз» деп аталады. Ол сыншылдық,ойшылдық және көбінесе адамгершілік,мораль мәселелеріне арналған өсиет,толғау тәрізді.
Абайдың 45 қара сөзі бар. Жиырма тоғызыншы сөзінде қазақтың мақалдарының іске татырлығы да бар,іске татымақ түгіл, не құдайшылыққа,не адамшылыққа жарамайтұғыны да бар -дей келе мақалдарға тоқталып өткен.
Шығармашылық жұмыс: Абай сынаған мақал-мәтелдерді теріп алып,салыстыру жұмыстарын жүргізіңдер.
|
Мақал-мәтелдер |
Абайдың сыны |
Өз пікірің |
|
|
|
|
Топпен жұмыс: «Ата-анадан тәтті жоқ» немесе «Періштені алтын да жолдан тайдырмас» тақырыбына шағын пікірлесу жүргізеді.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Қара сөзден қандай тағлым,үлгі,ақыл-нақыл алдыңдар?
Қалай ойлайсыңдар,ақын сынын сол қалпында қабылдауға бола ма?
Ақынның қара сөз жазудағы негізгі мақсаты не?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Құнанбайұлының Қара сөздерін оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы
Ұлы суреткер
Сабақтың мақсаты:
а) А.Құнанбайұлының шығармашылығынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі:қайталау сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ақынның өмірі
І деңгей /міндетті деңгей/
1. Абайдың әкесі кім?
А) Өскенбай В) Ырғызбай С) Кененбай Д) Құнанбай
2. Абай қай жылдары өмір сүрді?
А) 1845-1904 В) 1845-1905 С) 1846-1905 Д) 1946-1906
3. Семейдегі алғашқы сабақ берген молдасы кім?
А) Әбдіжаппар В) Ғабулжаппар С) Ахмет-Риза Д) Әбдірахман
4. Абай болыс блды ма?
А) Жоқ В) Иә С) мүлдем Д) ешқашан
5. Абайдың рухани ізбасары,әлем әдебиетінің классигі, «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы кім?
А) М.Жұмабаев В) С.Сейфуллин С) М.Әуезов Д) І.Жансүгіров
6. Сөзжұмбақты шешіңдер.
-
1
А
2
Б
3
А
4
Й
1) Құнанбайдың Абайға еркелетіп қойған аты? /қарашұнақ/
2) Абайдың үлкен әкесі,атақты би /Өскенбай/
3) Абай қай айда туды? /тамыз/
4) Абайдың әйелі. /Әйгерім/
ІІ деңгей /алгаритімдік деңгей/
1.Абайдың шын аты кім?
А) Абай В) Телғара С) Ибраһим Д) Ибрағали
2. Әкесі Абайды неше жасында оқуға берді?
А) 9 В) 10 С) 11 Д)12
3. «Кәрі әже» ауылдың кімге қойған аты?
А) Ділдаға В) Зереге С) анасы Д) немересі
4. Ұлжан Абайға кім болып келеді?
А) әжесі В) қызы С) анасы Д) немересі
5. Абай қай рудан шықты?
А) Арғын В) Тобықты С) Шекті Д) Найман
6.Абай кім?
ІІІ деңгей /эврестикалық деңгей/
Абайдың Ұлжаннан туған ағасы кім?
А) Құдайберді В) Тәңірберді С) Оспан Д) Ысқақ
2. Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?
А) 1907 В) 1908 С) 1909 Д) 1910
3. Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына игі әсер еткен революционер-деомакрат кім?
А) Крылов В) Лермантов С) Пушкин Д) Михаэлис
4. Абайдың сүйген жары Әйгерімнің азан шақырып қойған есімі кім?
А) шырын В) Шынар С) Шүкіман Д) Шырайлы
5. Құнанбайдың замандас құрдасы Тана мырзаның мешіт салдырған жерін анықтаңыз.
А) Үржар В) Семей С) Көкпекті Д) Алматы
6.Абайдың қандай ақын шәкірттерін білесіңдер?
IV деңгей /шығармашылық деңгей/
Кестені толтырыңдар.
|
Абай шығармаларын Мұхтар Әуезов 5 түрге жіктейді |
Абай шығармаларын сен неше түрге бөлер едің? |
|
|
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:«Сүйемін мен Абайдың өлеңдерін» тақырыбында өлең шығару немесе ой толғау.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы
Сабақтың мақсаты:
а) А Байтұрсынұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Ахметті жан-жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, портреті т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?
2.Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?
3.Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы Торғай уезіне қарасты Тосын болысының 5-ауылында,Сарытүбек деген жерде дүниеге келген.
Ахметтің әкесі қарапайым шаруа адамы Байтұрсын Шошақов-арғын Үмбетей батырдың немересі. Шошақтың төрт ұлы болған: Байтұрсын,Ақтас,Ерғаза,Данияр. Олар жаратылысынан қажырлы,намысқор болғанға ұқсайды. Сондықтан болар, байтұрсын жергілікті әкімдермен көп сыйыса бермей,оларға тынышсыздау болады. Ақтас пен Байтұрсынды және бірнеше туыстарын 15 жылға «Итжеккенге» -Сібірге каторгіге кеседі. Бұл -1886 жыл болатын,ол кезде бала Ахмет 13 жасар еді.
Тірек сызбамен жұмыс:
|
Мысал өлеңдері |
өлеңдері |
мақалалары |
Ғылыми еңбектері |
|
«Аққу,шортан,һәм шаян» «Қасқыр мен қозы» «Қайырымды түлкі» «Өгіз бен бақа» «Ат пен есек» «Қартайған арыстан»
|
«Адамдық диханшы» «Досыма хат» «Жауға түскен жан сыры» «Анама хат»
|
«Қазақтың бас ақыны» «Тағы да народный сот хақында» «Қазақ жерін алу турасындағы низам» «Земство» |
«Оқу құралы» «Тіл құралы» «Баяншы» «Сауат ашқыш» «Әліп-би астары» |
.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Байтұрсынұлының өмірбаянын оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы
«Ақын ініме»
Сабақтың мақсаты:
а) А Байтұрсынұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) оқушылардың өз ойын айта білуге, ой-өрісін,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, портреті т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.А.Байтұрсынұлының қандай мақалаларын білесіңдер?
2. Ахмет не себепті ату жазасына кесілді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
А.Байтұрсынұлының «Ақын ініме» өлеңін мәнерлеп оқып беріп,ақынның айтпақ болған ойын өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу.
Сөздікпен жұмыс:Милләт- араб сөзі,халық,ұлт деген мағынада
Аплатон-ертедегі грек оқымыстысы
Кітаппен жұмыс:Автордың ақын інісіне кекесінмен айтқан ақылдарындағы ирониялық сарынды тап.
Мысалы. «Нашардың көбірек же,хақын інім,
Айғырсып момындарға ақыр,інім,
Кісімсіп,ең болмаса қақыр, інім»
Тақтаман жұмыс: Өлеңді құрылысына қарай талдайды.
3 4 4
Азырақ // құлағың сал,//ақын інім,
Ойымыз,//рухымыз //жақын,інім.
Ағалық //провасын //қолыма алып,
Келемін// айтайын деп //ақыл,інім.
1 шумақ, 4 тармақ , 12 бунақ , 11 буынды.
.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1.Ақын өлеңде адам мінездеріндегі қандай қасиеттерді сынайды?
2. Өлеңнің соңғы шумағынан ақынның айтқысы келген өзекті ойын қалай байқауға болады?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Байтұрсынұлының «Ақын ініме» өлеңін жаттап келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы
«Екі шыбын»
Сабақтың мақсаты:
а) А Байтұрсынұлының мысал өлеңі туралы мәлімет бере отырып, өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) оқушылардың өз ойын айта білуге, ой-өрісін,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, портреті т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ақын өлеңде адам мінездеріндегі қандай қасиеттерді сынайды?
2. Өлеңнің соңғы шумағынан ақынның айтқысы келген өзекті ойын қалай байқауға болады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
А.Байтұрсынұлының «Екі шыбын» өлеңін мәнерлеп оқып беріп,ақынның айтпақ болған ойын өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу.
Кітаппен жұмыс:Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқиды.
Топтастыру стратегиясы:
«
Қасқыр
мен қозы» «Қайырымды түлкі»
«Ала қойлар»
«
Үлес» «Қартайған
арыстын»
«Өгіз бен бақа» «Ат пен есек» «Қайыршы мен Қыдыр»
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
«Екі шыбын» өлеңі арқылы не айтпақ болды?
Автор оқушыларына нені ескертеді?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:А.Байтұрсынұлының «Екі шыбын» өлеңін жаттап келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Мысалдар
Сабақтың мақсаты:
а) Мысал өлеңдердің адамға сабақ болатын тағлымдық шығарма екенін түсіндіру;
ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;
б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Сабақтың түрі:Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау т.б
Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Мысалда аңдар,құстар,хайуанаттар,өсімдіктер,іс-әрекеті мінезі арқылы адам бойындағы мінді кемшілікті тұспалдап,әжуа-күлкі етеді. Мысалдар өлеңмен де,қарасөзбен де жазылады. Осындай шағын көлемді,оқиғалы,адамға сабақ болатын тағлымдық шығарманы мысал дейді. Мысалдар еңбексүйгіштік,әділдік, адалдық, қарапайымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап,уағыздайды,жағымсыз қылықтарды мысқыл түрінде күлкі ете отырып, одан сақтандырады.
Мысалдарда жануарлар мен жәндіктер адам істейтін әрекеттерді жасайды. Бұлай көрсетуді аллегория дейді.
Қазақ әдебиетінде мысал жанры ұлы Абайдан басталады. Ахмет Байтұрсынұлы,Сәбит Дөнентаев секілді ақындар Абай дәстүрін ілгері оздырды. Бұлар орыстың ұлы мысалшысы И. А. Крыловтың туындыларына қазақтың шапанын жауып, қалпағын кигізді. Сондықтан Абай мен Ахмет мысалдары аудармадан гөрі қазақтың өз топырағында жаратылған шығарма кейпінде көрінеді.
Кітаппен жұмыс: А.Байтұрсынов және Абай Құнанбайұлының мысал өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Білімді бекіту:
Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.
Мысал дегеніміз не?
Кімдердің мысал өлеңдерін білесіңдер?
Білімді бағалау:
Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Мысал өлеңдер оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Шығарма
Сабақтың мақсаты:
а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;
ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;
б) оқушылардың ойлау қабілеттерін, ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;
Сабақтың түрі: қайталау сабағы
Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б
Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.
Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі.
Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі.
Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді.
Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.
Жоспар
I Кіріспе.
II Негізгі бөлім:
а)
ә)
III Қорытынды.
Білімді бағалау:
Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау
Сабақтың мақсаты:
а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау;
ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;
б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Сабақтың түрі: қайталау
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, т.б
Сабақтың көрнекілігі:, сызба-нұсқаулар т.б.
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Мысал дегеніміз не?
2. Кімдердің мысал өлеңдерін білесіңдер?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Балалар, біз қазақ әдебиетін нешеге бөлеміз?Мына сызбаға қарап ойларыңды жеткізіңдер.
Қазақ
әдебиеті
Ауыз әдебиеті
Жазба әдебиеті
Әлем әдебиеті
Әдебиет теориясы бойынша жұмыс жүргізу:
Кез-келген шығармаларды оқып,оны композициялық құрылысына қарай талдап,ондағы метафора,эпитет,теңеулерді табады.
Шығармашылық тапсырма: Өткен тақырыптардан өздеріңе ұнаған тақырып бойынша ойтолғау жазыңдар. Неге ұнады?
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын
Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Жазба әдебиетінің ауыз әдебиетінен қандай айырмашылығы ба?
Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?
Әлем әдебиеті дегеніміз не?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Ақын-жазушылардың әңгімелерін,романдарын оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров
(1893-1920)
Сабақтың мақсаты:
а) С.Торайғыровтың өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;
ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Сабақтың түрі:жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, портреті т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Cұлтанмахмұт 1893 жылы 28 қазан күні Көкшетау облысының Қызылту ауданында дүниеге келеді. Балалық,жастық шағы Баянауылда өтеді. Арғы атасы Торайғыр би болған, шешендігімен әділдігімен ел арасында аты аңызға айналған. Өз заманының ірі тұлғасы болған. Мұқан,Тортай деген молдалардын сауатын ашады.
Ақын 27 жасында 1920 жылы 21 мамырда ауыр науқастан қаза табады.
Тірек сызбамен жұмыс:
|
өлеңдері |
поэмалары |
прозасы |
|
«Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы» «Анау-мынау», «Жарлау», «Бір адамға», «Бұлар кім?» т.б |
«Адасқан өмір», «Кедей», «Айтыс», «Қайғы», |
«Қамар сұлу», «Кім жазықты?» «Ауырмай есімнен жаңылғаным» |
С.Торайғыровтың шығармаларына назар салып зерттеген жазушы Ж.Аймауытов, ғалымдар Б.Кенжебаев,Ғ.Ахмедов А.Еспенбетов т.б
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1.С.Торайғыровтың қандай поэмаларын білесіңдер?
2. Ақынның қандай өлеңдерімен таныс едік?
3. Сұлтанмахмұттың ұстаздары кімдер?
Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма:С.Торайғыровтың өмірбаянын оқып келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7
Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров
«Бір адамға»
Сабақтың мақсаты:
а) С.Торайғыровтың өмірі мен шығармашылығы туралы айта отырып,өлеңнің мән-мазмұнын түсіндіру;
ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту;
б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Сабақтың түрі:аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б
Сабақтың көрнекілігі:сызбалары,кестелері, газет-жұрнал т.б
Пәнаралық байланыс: тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ой шақыру. Тақтаға тақырыпты жазу.
С.Торайғыров кім? Қандай өлеңдерін білеміз?
Ой өрбіту. Сыныпты үш топқа бөлеміз: баяндаушылар,зерттеушілер, сарапшылар.
«Баяндаушылар» ақынның өмірбаяны жөнінде қысқаша мағлұмат береді.
Ой қозғау. «Бір адамға» өлеңін оқып беру. Осы өлеңнің шығу тарихы және ақынның басқа да өлеңдері жөнінде зерттеу тобы не дайындап келгенін тыңдау.
Сұрақ. Шорманның Садуақасы шен-шекпенді кімнен не үшін алды? Қалай жинады? Әлеуметтік теңсіздікті ашу.
Ой дамыту.
Мәтін бойынша жұмыс.
Осы өлеңде оқиға бар ма, әлде ақынның көңіл-күйі сезімі бар ма?
Неше адам қатысып отыр? Мұнда шал сөзі бар, ол қын атынан баяндалады. Сосын ақынның ішкі ойы,монологы берілген.
Ирония дегенді түсіндіру. Бір қарағанда мақтау сияқты көрінгенмен ,астарында зілді кекесін,мысқыл,әжуа жататын астарлы ойды ирония дейміз.
Мәтіннен иронияны тауып оқыту. Екі-үш шумақ.
Ащы мысқылмен,зілді кекесінмен ашық түрде күлкі ете суреттеуді сатира дейміз. Соңғы үш шумағы. Сатиралық ойды табу.
Оқушылардың баяндағанын қорытындылау үшін синхрондық таблица қолдануға болады.
1893 жыл Көкшетау облысы әкесі Шоқпыт (Әбубәкір)
1908 жыл Баянауыл Әбдрахман медресесі.
1911 жыл Баянауыл Нұрғали мұғалім.
Ой шарықтату. Өлең ұйқасын,тармақтарын талдау (5 шумақты)
а әр тармақта үш шумақ
а
қара өлең 11 буын
б ұйқас 11 буын
а 11 буын
11 буын
Білімді бекіту: Сөздік жұмысы. Ой қозғау
Оқа-әшекейлі зат.
Бұлды түйме-бағалы ілгек
Шекпен-түйенің жүнінен жасалған сырт киім
Нақақ-адал,бейкүнә
1. 1 шумақты үш қайталап жаттау.
2. Өлеңді бөліп мәнерлеп оқытып шығу.
3. Деңгейлік тапсырма.
І деңгей. 4-шумақты қара сөзге айналдырып жазу.
ІІ деңгей. Осындай ирониялық сарында жазылған А.Байтұрсынұлының қандай шығармасы бар? Мазмұнын естеріне түсіруі.
І деңгей. Өлең мазмұнын айт.
ІІ деңгей. Осы өлең арқылы Шорманның Садуақасына мін,ездеме бер.
ІІ деңгей. Осы өлең идеясымен мәндес мақал-мәтел айт.
ІІ деңгей. Өзің біреуді әжуалап өлең шығарып көр.
Ой қорыту.