|
ЭЛСТ БАЛҺСНА АДМИНИСТРАЦИН СУРҺУЛЬ - ЭРДМИН ЗАЛЛҺН.
НОМИН-МЕТОДИЧЕСК ЦУТХЛҢ
Методическая разработка
«Дидактическ наадд бичкдүдин келлһ өргҗлт болн медлһнә эв-арһнь өөдлүлһнд олзлһн». «Дидактические игры как средство развития коммуникативных и познавательных способностей ребёнка»
Белдснь: Сангаджиева Валентина Николаевна, 20-гч тойгта бичкдүдин сад
Элст, 2013 җил |
Цәәлһвр бичг. (Пояснительная записка)
А.М.Горький бичкдүдин наадн харсхин төлә иим үгмүд келсмн: «Бичкн күүкд арвн насн күртл наадхдан дурта, энүг олн-деедс заясн юмн. Бичкдүд наадн бәәҗ эргндк бәәдл-җирһллә таньлдҗ, шулун кевәр бәәсн җирһлд орлцна». Тер чик гиҗ тоолх кергтә. Ямаран чигн медрл өгсн цагт бидн олн-зүсн методическ эв-арһ олзлнавидн, болв бидн багшнр, сурһмҗлачнр теднә медрлинь өөдлүлх төлә насарн ирлцәтә наадд олзлх зөвтәвидн. Бичкдүдт өгчәх наадд дунд ик орм дидактическ наадд эзлнә. Эн наадар дамҗулад, бичкдүдин медрлинь өөдлүлҗ, келинь өргҗүлнәвидн. Сурһмҗлачнрин кичәлд олзлдг дидактическ наадд авад хәләхлә, тернь шуд кевәр орс келнәс орчулсн наадд бәәҗ. Тигәд шинҗлҗ хәләһәд, би эн нааддт хальмг улсин сойл, авъяс орулад дидактическ наадд тогтаҗ бичх күсл авув. Эн күцәсн һол күцвр иим:
1. Бичкдүдин медрлинь өөдлүлх (ухалдг дасхх, оньгта болдг дасхх, чик кевәр эргндк бәәдл - җирһл тодлҗ чаддг дасхх).
2. Бичкдүд төрскн келндән дурта болдг сурһмҗ өгх. Эврә наснла ирлцәтә үгмүд тодлҗ, үүлдвр күцәҗ чаддг дасхх.
3. Сурһмҗлачнр соньн кевәр хальмг келәрн бичкдүдлә күүндҗ, бичкдүдлә наадн бәәҗ төрскн келнднь орулх.
4. Өдр болһн наадар дамҗулад, төрскн келәр, тууҗар, авъясар соньмсдг сурһмҗ өгх.
5. Наадар дамҗулад, нег-негндән дөң -тус болдг авъяс батлх, бийән чик кевәр бәрдг сурһмҗ өгх.
Эн көдлмш күцәхин өмн бичкдүдин наснла насарн ирлцәтә. Орс наадд шинҗлҗ хәләһәд, кесг соньн наадд йилһж авад, хальмг келнд орчулад, зәрм нааддт хальмг улсин авъяс орулад орчулв. Олн нааддас нәәмн әңгс ийлһж авв:
Әс чик келдг наадд. (фонетические игры).
- Хальмг келнә әс чикәр соңсч келдг дасхх.
- Келлһнә чадвр батлх.
2. Үгмүд орулҗ наадлһн.(словесные игры).
- Нег юм олҗ авад, терүг чикәр нерәдҗ келдг дасхх,
- Нег юмна онц темдг йилһҗ, терүг кесг талдан юмнла дүңцүлҗ келдг дасвр
өгч батлх.
3. Нег юм олзлҗ наадлһн. (Игры с предметами).
- Нег юмна шинҗ йилһҗ келдг дасхх: өңг (цвет), кев-янз(величина),
кемҗән (форма), бәәдл (качество).
- Наадсн цагт йиртмҗд харһдг олн-зүсн юм олзлх (моддын ясн, хамтхасд, цецгәс нань чигн хамг-юмн).
- Хальмг улсин нааддт олзлдг хамг-юмн: хөөнә шаһа, хөөнә дал, нәрн шинҗ, маля, бүс, нань чигн хамг-юмн.
4. Ширәлң наадд. (настольно-печатные игры).
- Олнас негиг йилһҗ чаддг дасхх,
- Олн юм дүңцүлҗ чаддг дасхх,
- Олн юм яһҗ бәәхинь медҗ келдг дасхх.
- Нег юм тодлҗ, чик келдг дасхх.
5. Наадн-даалһвр. (Игры – поручения).
- Сурһмжлач келсәр нег юмиг олҗ , нерәдҗ келдг чаддг дасхх,
- Эргндк бәәдл - жирһлиг чик кевәр тодлҗ чаддг дасхх,
- Чик кевәр, ухалҗ үүлдвр күцәдг дасхх.
- Олн-зүсн таблиц, схем олзлҗ, келвр тогтаж чадг дасхх.
6. Наадн-күүндвр. (Игры-диалоги).
- Сурһмҗлачин, күүнә келсиг меддг дасвр өгх;
- Чик хәрү өгдг дасвр өгч батлх;
- Ахр күүндвр күцәҗ чаддг сурһмҗ өгх.
7. Наадн-дуралһн (Имитацинные игры).
- Сурһмҗлачла хамдан нег үүлдвр күцәҗ чаддг дасхх;
- Нег юмна дүр күүнә келсәр чикәр үзүлҗ чаддг дасхх;
8. Режиссёрск наадд.
- Бичкдүд бийснь нег, кесг үүлдвр күцәҗ чаддг дасхх,
- Олн - зүсн таблиц, схем олзлҗ, келвр тогтаҗ чаддг дасхх.
Дидактическ наадд тодлж авлһна шинҗлһн.
1.Сән медрл.(3 балл).
- Бичкдүд багшин келсиг меднә,чикәр келнә, үүлдвр күцәҗ чадна.
- Бичкдүд бийснь наадна зокал меднә, наадна үүлдвр күцәҗ чадна.
2. Му биш медрл.(2 балл).
- Бичкдүд сурһмҗлачин келсиг күцц медхш, сурһмҗлачин дөңгәр наадна, үүлдвр сәәнәр күцәҗ чадхш.
- Бичкдүд наадна зокал күцц биш меднә,наадна үүлдвр сәәнәр,тодрхаһар күцәҗ чадхш.
3. Сән медрл уга.(1балл).
- Сурһмҗлачин келсиг медхш, наадна үүлдвр күцәҗ чадхш.
- Багшин дөңгәр наадна үүлдвр күцәҗ чадхш.
Бичкдүдин дидактическ наадд
II-гч балчр баг
І. Әс олзлҗ наадлһн (Фонетические игры).
«Ээҗин хаша дотр»
Наадна күсл: Хальмг келнә әс келҗ чаддг дасхх. Герин мал, шовуд ямаран ә
һарһдгнь батлх. Цуһар олар болн неҗәдәр малын болн шовудын ә һарһҗ йилһҗ чаддг дасхх. Хальмг келнә ахр болн удан эгшг ә-әә, ө-өө келдг дасхх. Мө-мө-мө -үкр мөөрнә; мә-мә-мә -мис мәәлнә, яман мәәлнә
Наадна зокал: Бичкдүд багшин келсиг соңсч, юн яһҗ ә һарһдгнь үзүлх.
Наадна зер-зев: Зургуд
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Урдаснь герин мал болн шовудын зургуд белдх.
«Дүүрән»
Наадна зокал. Багш эгшг ә келнә, бичкдүд дураҗ келнә.
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Багш чаңгар келнә Ә-Ә-Ә: бичкдүд арһул хәрү өгнә: ә-ә-ә; Ө-Ө-Ө: бичкдүд арһул хәрү өгнә: ө-ө-ө. Иим кевәр наадк хальмг келнә әс келдг дасхх.
II. Үгмүд орулҗ наадлһн (Словесные игры)
«Кен дуудв, медҗ үз?»
Наадна күсл: Бичкдүд оньган өгч соңгсдг дасхх, нег-негнлә ни бәәдг сурһмҗ өгх. Тәәлвр олсн күн оньган өгч чикәр соңсч, кен бийнь дуудснь медх зөвтә.
Наадна үүлдвр: Бичкдүд ширә эргәд сууна. Багш (сурһмҗлач) нег кү дуудна, терүг нурһнь бичкдүд тал хәләлҗ зогсулна, дарунь нег күүнә зогсҗасн нернь келҗ дуудна. Багш: Кен чамаг дуудв?
– Намаг Саглр дуудв.
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Бичкдүдиг соньмсулх, кен дуудснь келүлх.
«Мөргәч яман».
Наадна күсл: Багшин келсиг оньган өгч соңсдг дасхх. Бичкдүд оньгтаһар соңсч, шулуһар хәрү өгч чаддг дасхх. Багш (сурһмҗлач) бичкдүдиг ямана келсн үг тодлҗ, келүлҗ дасхх.
4
Наадна үүлдвр: Чикәр келдг. Оньган өгч соңсх.
«Мөргәч яман аашна, мана бичкн күүкдиг дахна, көләрн шаб-шаб, нүдәрн чирм-чирм, кен хаш эс иднә, кен үс эс ууна, терүг мөргнәв, мөргнәв, гинә».
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Өвртә ямана дүр үзүлҗ, ахр туулин үгмүд багшиг дахад келх. «Мөргнәв, мөргнәв» гисн үгмүдин дару бичкдүд тарад гүүнә, яман тедниг бәрҗ үзнә.
Наадна зер-зев: Ямана дүр үзүлҗәх халхц (маски).
«Һарин хурһдла наадлһн»
Наадна күсл: һарин хурһдын нерд нерәдҗ келҗ чаддг дасхх. Багш зург олзлҗ, хальмг келәр хурһд нерәдҗ келдг дасхх.
Наадна үүлдвр: Хурһна нер келсн цагт, хурһан дарад келүлх.
Эн эркә(большой), эн хумха (указательный),эн ик-иклдә(средний), дунд( безымянный), эн чигчә-җиҗг.
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Багш олар болн неҗәдәр келүлх.
Наадна зер-зев: Хурһдын зург.
III. Юм олзлҗ наадг наадн (игры с предметами)
«Нег юмиг тодрха келсәр олтн»
Наадна күсл: Нег юмиг тодрха темдгәр олҗ авдг дасхх. Юмиг сәәнәр шинҗлҗ хәләдг дасхх. Нег юмиг хәләһәд, терүг шинҗлҗ хәләҗ тодлҗ авад тускар келдг дасхх. Бийән чик кевәр бәрдг сурһмҗ өгх.
Наадна үүлдвр: Багшин келсиг соңсх. Келсн цагт нүдән хаах, секх.
Үлгүрнь: Багш ширә деер бәәсн наадһас бичкдүдин оньг тусхаҗ, теднә өңг, кев – янз хәләҗ шинҗлнә, келүлнә. Дарунь бичкдүд нүдән хаана, тер хоорнд багш наадһа бултулна (ширә дор, сандл деер, терз деер, таг деер...).
Дәкәд сурна:
-Мана нег наадһа уга болв. Ода терүг хәәхм.
-Хама наадһа бәәнә? Үлгүрнь: туула ширә дор бәәнә, аю терз деер бәәнә, мис сандл деер бәәнә…
Р/S: Дунд, ах болн школд белдллһнә багин бичкдүд юмна өңг,кев-янз келүлҗ болх. Улгүрнь: цаһан туула ширә дор бәәнә, ик цаһан аю терз деер бәәнә,(сууна), ик шар мисс сандл деер сууна (кевтнә).
Багшин, сурһмҗлачин үүлдвр: Наадыг Байр көвүн давулна, бичкдүд тәәлвр олна. Бултулсн юмиг хорад олҗ үзнә. Һурвн юмнас үлү үзүлхм уга. Ах болн школд белдлһнә багин бичкдүдт 3-5 хамг-юмсд үзүлҗ болх.
Наадна зер-зев: Зургуд, наадһас (машин, бодма, ноха, ааһ, нань чигн). Эн наадыг олн төрмүдәр давулҗ болх. Урдаснь кергтә зер-зев белдх зөвтә. Олар болн неҗәдәр келүлх.