кср 2

3 падзелы РП (1772, 1793, 1795)- землі у складзе Расійскай іперыі.

Перарвана пісьмовая традыцыя, без сувязі са старажытнай. Ствараецца новая мова на базе жывых народных гаворак.

XIX- не існавала ніводнай школы на бел мове.

Забароны: Мікалай І (забарона назвы “беларусь”, спынена дзеянне статута 1588г); 1839- забарона ўніяцкай царквы (набажэнства на бел мове, адноўлена ў 1989г); 1867- забарона бел мовы (забарона друку).

Пісьменнікі: Марцынкевіч (першым з’явіў увагу, што на бел мове можна ствараць мастацкія творы), Багушэвіч (мова- важнейшы элемент нацыянальнай культуры), Цётка, Баршчэйскі, Сыракомля.

Творы: “Энеіда навыварат” (Равінскі), “Тарас на парнасе” (Вераніцын).

Мова ў XIXст застаецца неўнармаванаю, не кадыфікаванаю, адсутнічаюць агульнапрынятыя граматычныя і фанетычныя нормы. Нелегальная бел газета “Мужыцкая праўда” 1862 – Каліноўскі (лацінка).

Рэвалюцыя 1905-1907 зняла забарону бел мовы (п XX-250 выданняў). Першая легальная бел газета “Наша доля” - верасень 1906 (6 нумароў). Кастрычнік 1906-1915 “Наша ніва”: лацінка і кірыліца- фарміравалася бел інтылегенцыя(Купала, Ластоўскі, Гарэцкі, Багдановіч), друкавалася у Вільні.

Выданні: “Саха”, “Наша хата”, “Беларус”, “Лучынка”, “Беларускі народны каляндар”. 1906 (Санк-Петярбург) суполка “Загляне сонца і ў наша ваконца”. Нормаў не было, арыянтаваліся на “Нашу ніву”.

1917- першая кадыфікацыя, “Як правільна пісаць па-беларуску” Антон і Язэп Лёсікі. 1918- “Беларуская граматыка” -ІІ-. 1918- “Бел граматыка для школ” Тарашкевіч (6 выданняў, апошняе ў 1933).

20-я гг. не хапала навуковай тэрміналогіі. 1921- створана тэрміналагічная камісія, 1922-1930- выдана 24 слоўніка па геаграфіі, батаніцы і г. д.

1924- пастанова “Аб практычных мерапрыемствах па правядзенні беларусізацыі ў краіне”: арганізацыя навучання, выданне мастацкай літаратуры, навукова-даследчыя працы, перавод партыйнага, дзяржаўнага, праўсаюзнага, кааператыйнага апаратаў.

14-21 лістапада 1926 (Менск) “Акадэмічная канферэнцыя”, асноўнае пытанне: алфавіт, правапіс запазычаных слоў. Пастанова: 1. Касіць, казка. 2. “я” у першым складзе перад націскам. 3. Не і без пішацца праз “е”: не быў. 4. Няхай, няма (для будучых праектаў).

1933- арфаграфічная рэформа (адзіная мова і культура, стварэнне “савецкага народа”): 1. Сьмех, сьнег; 2. Насеньне, гальлё; 3. Хімічныя элементы: фтору-фтора, бору-бора; сацыялізма, камунізма, капіталізму, імперыялізму, нацыянальнасьцей, народнасьцей; 4. Формаў, нормаў; 5. Тэатар, ціліндар.

У школах вывучалася лацінская мова (словы запазычываліся у жывым маўленні), захоўвалася вымаўленне моў-арагіналаў: plan, gazeta,club. 6. Комуніст, совет; 7. О, В, Т: Владзікаўказ.

Пасля рэформы 1933 назіраецца працэс нівелірвання: суполка=таварыства, землятрус=землетрасенне, роўнік=экватар, выдма=дзюна.

1938 пастанова “Об обязательном изучении русского языка в школах нац республик и областей».

1957 Савет міністраў БССР пастанова “Аб удакладненні і частковых зменах бел правапісу”.

1959 Інст мовазнаўства выдаў “Правілы бел арфаграфіі і пунктуацыі” (карыст і сёння).

60-80- шэраг навуковых выданняў (12 тамоў бел савецк энцыкл, граматыка, слоўнікі), жывая мова не гучыць, шмат школ пераходзіць на рускую форму навучання, памяньшенне тыражоў газет, часопісаў, маст твораў, разбурэнне нац свядомасці.

1989 распрацавана дзяржаўная праграма “Родная мова”, створана ТБМ (Гілевіч), спынены перавод школ на рускую мову, курсы па вывучэнню бел мовы.

26 студзеня 1990г выйшаў “Закон аб мовах у БССР” (дзяржаўная мова: беларуская на 10 гадоў)

19-20 лістапада 1992 канферэнцыя “Праблемы бел правапісу” (удзел: ТБМ, Саюз пісьменнікаў, Інстытут мовазнаўства, Міністэрства БССР), прапанавана стварыць рабочую камісію для выпрацавання праекта удакладнення бел мовы.

1995 майскій рэферэндум (2 дзяржаўныя мовы).

23 ліпеня 2008 закон “Аб правілах бел арфаграфіі і пунктуацыі”. Уступіт у сілу з 1 верасня 2010г.