Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Гидрография РБ / shpory_33__33__33.docx
Скачиваний:
33
Добавлен:
28.04.2017
Размер:
111.91 Кб
Скачать

2.История гидрологических и гидрографических исследований.

Першае найбольш падрабязнае апісанне гідраграфіі тэрыторыі Беларусі было выканана у канцы 16 стагоддзя, калі па распараджэнню Мікалая Радзівіла Сіроткі яго асабістаму каморніку Макоўскаму было прапанавана скласці карту Вялікага княства Літоўскага. Дагэтуль, як ен даведаўся за мяжой мала ведалі аб гэтай дзяржаве. Для састаўлення карты спатрэбілася амаль 16 гадоў. Макоўскі даволі падрабязна склаў карту, а у прылажэнні пералічыў усе рэкі і азёры, падрабязна апісаў тэрыторыю Беларусі і Літвы, удакладніў памылкі папярэдніх даследчыкаў. На фоне градуснай сеткі даволі дакладна паказаны гідраграфічныя аб’екты, паселішчы. Гідраграфічныя даследаванні у часы Пятра I займаюць значнае месца у вывучэнні водных аб’ектаў Беларусі і звязаны у першую чаргу з развіццем рачнога транспарту, прамысловасці, гандлю і навукі. Гэта патрабавала паляпшэння водных шляхоў, будаўніцтва каналаў. У жніўні 1700 года быў замераны першы расход вады на Волзе каля горада Камышына, а у 1715 годзе быў пабудаваны першы вадамерны пост на Няве каля Петрапаўлаўскай крэпасці. Па загаду Пятра 1 у гэтыя часы праводзяцца назіранні за узроўнямі вады на рэках. З мэтай развіцця сельскай гаспадаркі была праведзена заходняя экспедыцыя па асушэнню балот Палесся (1873-1898 гг.), экспедыцыя І. І. Жылінскага на поўдні Рассіі (1880-1891 гг.) і экспедыцыя А. А. Тілло па даследаванню вытокаў буйнейшых рэк Еўрапейскай часткі Расіі (1894-1904 гг.). Для каардынацыі даследаванняў розных устаноў у 1902 годзе Расійская Акадэмія навук арганізавала спецыяльную Вадамерную камісію. На развіцце гідраграфіі Беларусі значна паўплывалі даследаванні азёр. Першыя навуковыя працы вядомых рускіх вучоных Р. Ю. Верашчагіна, С. Д. Муравейскага былі пакладзены у аснову возеразнаўства, наукі аб азёрах. У 1894-1900 гадах была праведзена экспедыцыя Маскоўскага універсітэта пад кіраўніцтвам Д. Н. Анучына, якая правяла гідраграфічнае даследаванне некаторых азёр і рэк Беларусі. Значныя навукова-практычныя работы праводзіла Віцебская рыбагаспадарчая экспедыцыя (1914-1916 гг.). Завяршэннем даследаванняў азёр першай паловы ХХ стагоддзя было выданне першага айчыннага дапаможніка Б. Б. Багаслоўскага і С. Д. Муравейскага “Возеразнаўства” (1937).

3.Водны ресурсы РБ.Основные аспекты их мспользования.

Рэспубліка Беларусь адносна не багата воднымі рэсурсамі. Гэта акалічнасць абумоўлена шэрагам аб’ектыўных і другіх фактараў, якія адлюстроўваюць рэальную сітуацію з праблемамі забяспячэння і выкарыстання паверхневых і падземных водаў рэспублікі. Каб правільна ацаніць і уявіць аб рэальных водных запасах рэспублікі неабходна улічваць наступныя аспекты, якія узнікаюць пры их выкарыстанні і якія у рознай ступені абмяжоўваюць іх выкарыстнне ў гаспадацы:

  • нераўнамернасць размеркавання водных рэсурсаў па тэрыторыі рэспублікі;

  • іх змяненне на працягу года (па порам года) і па асобным гадам;

  • неабходнасць у вадзе у сувязі з развіццём гаспадаркі;

  • забруджванне вады сцёкавымі водамі;

  • забруджванне верхніх гарызонтаў падземных і грунтовых водаў, якія выкарыстоўваюцца для забяспячэння вясковага і гарадскога насельніцтва пітной вадой;

  • забруджванне вады радыёактыўнымі элементамі пасля аварыі на Чэрнобыльскай АЭС, нітратамі і нітрытамі. У сувязі з гэтымі акалічнасцямі водазабяспечанасць рэспублікі неабходна лічыць недастатковай. Па звесткам Дзяржаўнага воднага кадастра у рэспубліцы перавагаюць малыя рэкі і невялікія рэчкі. Аднак значная колькасць вады знаходзіцца у вадаёмах запаволенага вадаабмена, аднаўленне рэсурсаў якіх адбываецца за даволі працяглы перыяд

Патрэбна улічваць і тое, што велічыня водных рэсурсаў і іх размеркаванне па тэрыторыі залежыць ад агульных кліматычных і метэаралагічных умоў і змяняецца ад года да года і з поўначы на поўдзень. Устойлівасць водных рэсурсаў вельмі значны аспект пры іх выкарыстніі, планаванні выкарыстання у будучыні.

Адной з уласцівасцей водных рэсурсаў з’яўляецца магчымасць шматразовага іх выкарыстання, адначасовага выкарыстання у некалькіх галінах гаспадаркі. Галоўнымі напрамкамі выкарыстання водных рэсурсаў з’яўляюцца:

  • сама вада, як прыроднае утварэнне — у прамысловасці, сельскай і камунальнай гаспадарцы;

  • як носьбіт энэргіі — у гідраэнергетыцы;

  • водная акваторыя — для судаходства, рыбалоўства, г. д.

Характэрнай асаблівасцю вады з’яўляецца уласцівасць вады да самаачышчэння. Дзякуючы гэтаму складанаму прыроднаму працэсу прыродная вада пры пападанні невялікіх аб’ёмаў палютантаў здольна самаачышчацца ад іх, пераводзіць забруджваючыя рэчывы у асадак, у арганічнае рэчыва і г. д.

4.Пространственная и временная неравномерность распределения стока в условиях Беларуси.

Размеркаванне сцёку па тэрыторыі Беларусі залежыць ад геаграфічнай шыраты і змены прыродных і кліматычных умоў, рэльефу тэрыторыі, размеркавання атмасферных ападкаў, суадносін паміж велічінямі атмасферных ападкаў і выпарэння.

У размеркаванні сцёку па тэрыторыі рэспублікі назіраецца агульнае паніжэнне сярэднягя гадавога сцёку з поўначы на поўдзень. Такое размеркаванне сцёку звязана з памяньшэннем аб’ему веснавога разводдзя і павялічэннем велічыні выпарэння з паверхні зямлі ў цёплую частку года. З паўночнага-усходу на паўднёвы захад назіраецца памяньшэнне запасаў вады ў снежным покрыве і атмасферных ападкаў пераважна ў цёплую частку года. На агульны малюнак размеркавання сцёку па тэрыторыі уплывае рэльеф. Як і размеркаванне атмасферных ападкаў, так і сцёку залежыць ад змяненняў у рэльефе. Да ўзвышшаў Беларускай грады прыходзіцца большая колькасць атмасферных ападкаў і найбольш высокія паказчыкі модуля сцёку.Асноўным фактарам, які абумоўлівае умовы фарміравання сцёку на тэрыторыы Беларусі з’яўляецца кліматычны фактар (ападкі і выпарэнне). Яны вызначаюць агульны фон размеркавання сцёку рэк у кожным гідралагічным раёне. Аднак, калі разглядаць сцёк па месяцам, порам года, то узнікаюць адхіленні, якія абумоўлены мясцовымі (лакальнымі) фактарамі. Сярод іх найбольш важнымі з’яўляюцца: глебава-геалагічныя, геамарфалагічныя умовы, марфаметрычныя паказчыкі вадазбора, азёрнасць, балоцістасць, аблесеннасць вадазбора, а таксама рэчышчавае рэгуляванне сцёку.Глебава-геалагічныя і геамарфалагічныя умовы. На зарэгуляванасць сцёку уплывае наяўнасць у межах вадазбора водапранікальных пясчаных і супясчаных грунтоў. Рэкі, якія маюць раўнінны рэльеф і складзены пясчанымі і супясчанымі грунтамі маюць раўнамерны сцёк (рэкі Удранка, Улла, Бобр і інш.).Пясчаныя і супясчаныя грунты маюць павышаную фільтрацыю і разам з раўнінным рэльефам спрыяюць інтенсіўнаму прасочванню атмасферных ападкаў іпапаўненню запасаў грунтовых вод. Плошча вадазбора. Уплыў плошчы вадазбора на сцёк выражаецца слаба. Аднак, заўважана, што з павялічэннем плошчы вадазбора павялічваецца сцёк у летне-асеннюю і зімовую межань, г. значыць, што сцёк больш устойлівы на парацягу года.. Азёрнасць. З азёрнасцю звязана так называемае прыроднае рэгуляванне сцёку. Азёрнасць тэрыторыі вадазбора прыкметна адзначаецца на поўначы Беларусі у басейне р. Заходняя Дзвіна, дзе адзначаецца найбольшая азёрнасць (да 10 %). Наяўнасць азёр спрыяе выраўнованню сцёка на працягу года. С павялічэннем азёрнасці вадазбораў сцёк вясной памяншаецца, а у летнія перыяд павялічваецца. Азёры затрымліваюць частку веснавога сцёку у сваіх катлавінах, а затым паступова аддаюць яго рэкам у малаводны перыяд. Аблесенасць. Амаль ва усіх гідралагічных раёнах назіраецца уплыў лясных масіваў на сцёк. З павялічэннем лясістасці вадазбораў доля веснавога сцёку у гадавым раўзрэзе памяншаецца, а у летнеасенні — павялічваецца. У лясах накопліваецца больш снегу, снег тае паступова і папаўняе грунтовыя воды. Рэкі з высокім паказчыкам лясістасці маю.ць больш устойлівы летні сцёк.Уплыў лясістасці вадазбораў на велічіню зімовага сцёку не прыкметна.Балоцістасць. Ва умовах Беларусі балоцістасць мала уплывае на унутрыгадавое размеркаванне сцёку. Аднак, шматгадавы веснавы сцёк з больш забалочанных вадазбораў большы, а у летні перыяд — меньшы. Сярэдні шматгадовы зімовы сцёк не залежыць ад балоцістасці дрэніруемай тэрыторыі.

5.Обеспеченность водными ресурсами.

Обеспеченность водными ресурсами Беларуси близка к среднеевропейской и оценивается примерно в 5,8 тыс.куб.м на одного жителя. На территории Беларуси более 20 тыс. рек и ручьев и более 10 тыс. озер. Эксплуатационные запасы подземных вод страны составляют около 49,6 млн.куб.м в сутки. Разведанные запасы оцениваются примерно в 13% от прогнозных ресурсов. В настоящее время осуществляется эксплуатация более 23 тыс. подземных и поверхностных водозаборов. Для уменьшения антропогенного воздействия на водные ресурсы и улучшения их качества в Беларуси реализуется комплекс мер, в том числе по строительству, модернизации и реконструкции очистных сооружений, развитию систем сбора и очистки поверхностных стоков, установлению природоохранных зон и прибрежных полос на территориях, прилегающих к водным объектам. Основные базовые принципы государственной политики в области использования и охраны водных ресурсов определены в водной стратегии Беларуси на период до 2020 года. Она направлена на охрану и восстановление нарушенных водных объектов до состояния, обеспечивающего экологически благоприятные условия для жизни населения и функционирования водных экосистем, гарантированное обеспечение водными ресурсами жителей страны. Среди основных целей стратегии также оптимизация водопользования путем повышения эффективности использования водных ресурсов, снижение удельного водопотребления в промышленном и сельскохозяйственном секторе, уменьшения непроизводительных потерь воды, сокращение общего объема изъятия водных ресурсов.

7) Гидрографическая сеть, её элементы. Русловая и гидрографическая сеть. Типы речной сети Беларуси. Количество и длина рек.

Поверхностные водотоки в зависимости от их величины и физико-географических условий, в которых они протекают, могут быть постоянно или периодически действующими. Система постоянно и временно действующих водотоков и озер образует гидрографическую сеть поверхности суши. К гидрографической сети не относятся многочисленные небольшие струйки воды, временно образующиеся в период таяния снега или выпадения жидких осадков, а также временные скопления воды, возникающие в небольших многочисленных понижениях местности.

Когда рассматривается система постоянно и временно действующих водотоков, применяется термин русловая сеть. Часть русловой сети, включающая достаточно крупные, преимущественно постоянные русловые потоки, объединяется понятием речной сети.

Основные элементы гидрографической сети:лагчына, лог,сухадол и речная долина. Территория Беларуси характеризуется наличием развитой гидрографической сети. Важнейшими условиями, благоприятствующими формированию гидрографической сети страны, являются:

  1. расположение страны в зоне достаточного увлажнения;

  2. положительные особенности геологического строения и рельефа.

Хозяйственная деятельность человека (строительство мелиоративных каналов, водохранилищ и прудов) также увеличивает густоту гидрографической сети. Гидрографическая сеть Беларуси относится к бассейнам Черного и Балтийского морей. Главный водораздел проходит с северо-востока на юго-запад по Оршанской и Минской возвышенностям, Копыльской гряде, северо-западному Полесью и делит территорию страны на две почти равные части. К бассейну Черного моря относится речная система Днепра (58% территории), к бассейну Балтийского моря - системы Западной Двины, Ловати, Немана и Западного Буга (42 % территории).

На территории Беларуси насчитывается примерно 21 тыс. рек общей протяженностью 90,6 тыс. км. Крупными реками, длина которых составляет более 500 км, являются: Днепр, Западная Двина, Неман, Вилия, Припять, Сож, Березина. Все эти реки протягиваются по территории Беларуси своими верхними или средними участками, и только Березина полностью размещается в пределах Беларуси. К числу средних рек (длина от 101-500 км) относится 41 река. Большая часть рек Беларуси имеет длину менее 100 км и относится к числу малых. Всего на территории Беларуси насчитывается 1112 малых рек, общая протяженность которых составляет около 49 тыс. км. На долю малых рек приходится 93 % общего количества всех рек страны.

Наличие огромного количества малых рек объясняется достаточным увлажнением, равнинным рельефом и размещением главного водораздела в центре республики. Речная сеть довольно густая: на 1 км2 площади в среднем приходится 0,45 км речных русел. В бассейне Немана эта величина значительно больше - (0,47 км). Минимальная густота речной сети наблюдается в бассейне Припяти (до 0,32 км). На севере- 0.6-0.8 км/км^2.

8) Морфометрические характеристики реки и водосбора

Особенности геометрического строения речных водосборов обычно характеризуют некоторыми количественными показателями - морфометрическими характеристиками.

Морфометрические характеристики реки: длина реки, коэффициент извилистости, густота речной сети.

Длиной реки называется расстояние от истока до устья в километрах; счет километров принято вести от устья как от более определенной точки, чем исток. Для точного расчета длины реки и её притоков вводится поправочный коэффициент (от 1,00 до 1,25 по методу Шокальского). Действительная длина реки определяется путем умножения длины реки на поправочный коэффициент. Чем крупнее масштаб карты, тем точнее можно определить длину реки.

Коэффициент извилистости определяется как отношение действительной длины реки (L) к длине прямой линии (l), соединяющей исток и устье при относительно постоянном направлении течения:

Kзв.=L/l

Для речных водосборов густота речной сети (D) определяется как соотношение длины всех водотоков (∑L) к водосборной площади реки (F, км/км^2):

D=∑L/F

Площадь водосбора рек, расположенных в одинаковых физико-географических условиях, непосредственно определяет водность реки: чем больше река, тем она полноводнее. Для определения площади водосбора на карте устанавливают водораздел и измеряют ограниченную им площадь. Измерение площади водосбора по картам производится планиметром.

9) физико-географические, гидрографические, морфометрические характеристики водосборов.

Гидрографические характеристики: показатель извилистости реки и уклон реки. Река на местности имеет свою природную извилистость, которую можно изобразить коэффициентом извилистости реки или коэффициентом развития реки. Он определяется как отношение действительной длины реки (L) к длине прямой линии (l), соединяющей исток и устье при относительно постоянном направлении течения:

Kзв.=L/l

Развитие гидрографической сети характеризуется общей её длиной (D) и густотой (∑l). Сумму длины главной реки и всех её притоков называю длиной речной сети.

Для определения условий формирования стока, питания подземными водами находят величину речной сети на 1 км^2 площади водосбора. Для речных водосборов густота речной сети (D) определяется как соотношение длины всех водотоков (∑L) к водосборной площади реки (F, км/км^2):

D=∑L/F

Густота речной сети зависит от климатических условий водосбора, геологического строения местности и рельефа и говорят об уровне развития гидрографической сети.

О назначению густоты речной сети можно приблизительно оценить среднюю длину склонов lсx. При допущении заложения водотока среди водосбора:

lcx= 1/2D=F/2√L

Физико-географические характеристики бассейна (географическое положение, климат, геологическое строение, почва, растительность и рельеф) оказывают существенное влияние на процессы стока. Поэтому при исследовании реки и режима ее стока необходимо детальное их изучение.

Географическое положение бассейна определяется географическими координатами (широта и долгота), между которыми он находится. Общее, но достаточно ясное представление о географическом положении бассейна дает указание о его расположении по отношению к бассейнам других рек, горных хребтов и т. д.

Климатические (метеорологические) условия являются в большинстве случаев решающими факторами, определяющими водный режим водоема. Из метеорологических факторов главнейшими в смысле влияния их на сток являются количество осадков, характер их выпадения, температура воздуха и дефицит влажности воздуха.

Геологическое строение и почвы бассейна определяют характер и размер подземного питания рек, потери осадков на просачивание, появление заболоченных пространств и пр. При исследовании малых бассейнов желательно геологическое строение и почвы оха­рактеризовать на основании специальных исследований.

Рельеф, влияя на количество, характер выпадения и распределение осадков по территории бассейна, температуру воздуха и условия протекания воды по земной поверхности, является существенным фактором, определяющим водность рек и характер их режима. Поэтому данные о рельефе имеют весьма важное значение в выяснении общих условий стока.

Растительный покров бассейна обычно характеризуется сведениями об основных видах растительности, распространенной в пределах водосбора с указанием размеров занимаемых ими площадей. Важно знать, где расположены лесные массивы (в верхней, средней или нижней частях водосбора, на водоразделах или в долине реки), иметь характеристику сельскохозяйственного освоения территории водосбора (размеры пахотных угодий) и т. д. Количественной характеристикой степени залесенности речных бассейнов является коэффициент лесистости, представляющий собой отношение площади лесов, расположенных в бассейне, к общей площади бассейна. Указанный коэффициент может вычисляться как для водосбора в целом, так и для отдельных створов, например, по которым имеются данные о стоке реки. Коэффициент лесистости выражается или в процентах, или в долях единицы.

Озерность, заболоченность, распределение вечной мерзлоты и наличие ледников должны быть учтены достаточно полно по имею­щимся материалам или на основании специальных исследований.

В частности, важно установить так называемые коэффициенты озерности и заболоченности, представляющие собой соответственно отношение площади, занятой озерами или болотами, к общей площади речного бассейна.

10)Особенности формирования гидрографической сети Беларуси. (бассейны Балтийского и Черного моря)

Гидрографическая сеть Беларуси относится к бассейнам Черного и Балтийского морей. Главный водораздел проходит с северо-востока на юго-запад по Оршанской и Минской возвышенностям, Копыльской гряде, северо-западному Полесью и делит территорию страны на две почти равные части. К бассейну Черного моря относится речная система Днепра (58% территории), к бассейну Балтийского моря - системы Западной Двины, Ловати, Немана и Западного Буга (42 % территории).

Равнинный характер территории, небольшие уклоны обуславливают спокойный характер течения.

11.Роль тектоники в развитии гидрографической сети.

Тэктанічная будова тэрыторыі Беларусі, а таксама неатэктанічныя працэссы займаюць значнае месца у залажэнні і развіцці рачных і азёрных сістэм. Тэктоніка тэрыторыі уплывае на яе рэльеф і адпаведна на развіцце гідраграфічнай сеткі.

Галоўнай асаблівасцю гідраграфічнай сеткі Беларусі з'яўляецца яе належнасць да дзвюх басейнаў: Чорнага і Балтыйскага мораў. Да першага з іх адносіцца рачная сістэма Дняпра, да другога — Заходняя Дзвіна, Нёман, Буг і Ловаць. Такое размеркаванне буйнейшых рэк з'яўляецца невыпадковым і у значнай меры вызначаецца неатэктонікай.Гідраграфічная сетка басейна Балтыйскага басейна Балтыйскага мора адрозниваецца больш складанай будовай и арыентыравана пераважна у паўночна-заходнім напрамку.

Галоўны вадападзел басейнаў Чорнага и Балтыйскага мораў праходзіць з паўночнага усходу на паўднёвы захад і падзяляе тэрыторыю Беларусі на дзве няроўныя часткі, большая з якіх адносіцца да Чарнаморскага басейна. Пры гэтым лінія вадападзелу праходзіць у межах Беларускай грады і перасякае Беларускае Палессе на паўднёвым захадзе.

Для басейна рэк Заходняй Дзвіны характэрна вялікая колькасць азёр. У некаторых раёнах азёрнасць дасягае 10 % і больш. Большасць буйных вадаёмаў мае няправільныя альбо ізаметрычныя абрысы. Але частка невялікіх азёр згрупаваны у лінейныя выцягнутыя сістэмы працягласцю да некалькі дзясяткаў кіламетраў (напрыклад азёры Чарсцвяты, Атолава, Павулле, і інш.). Паўнаводнасць рэк залежыць ад велічіні пдземнага жыўлення. Прыток падземных вод у сваю чаргу назіраецца у рачных далінах на участках у падножжа агібаючых імі узвышаючыхся структур. Такія умовы складаюцца у Паўднёва- і Усходне-Беларускай зонах.

У той жа час на поўначы Беларусі сустракаюцца азёры, якія знаходзяцца у адмоўных структурах, напрыклад, у межах Полацкай мульды.

Найбольш цесная сувязь назіраецца паміж будовай, размяшчэннем рачных далін у плане і лакальнымі, мясцовымі структурамі.

Прамыя участкі рачных далін, зліянні у адным месцы дзвюх рознабаковых прытокаў галоўнай ракі, якія размешчаны на адной лініі, выпрамленых элементаў далін розных рэк, сведчаць аб уплыве неатэктанічных разломаў на канфігурацыю рачных далін.

Дыслацыраваныя тоўшчы антрапагенавых і больш старажытных адкладаў, якія выражаюцца у рэльефе у выглядзе канечных марэн, непасрэдна уплываюць на размяшчэнне вадападзелаў і гідраграфічнай сеткі. Дынамка краявой зоны ледавіковага покрыва прыводзіла тда утварэння дугападобных комплексаў, якія былі генетычна звязаны з гляцыядэпрэсіямі. Рэкі і азёры звычайна унаследавалі гляцыядэпрэсіі і больш вузкія лагчыны.

12.Влияние современных геоморфологических процессов и мелиорации на формирование современной гидрографической сети Беларуси

Сучасная гідраграфічная сетка змяняецца пад уплывам уздзеяння гаспадарчай дзейнасці чалавека: будуюцца новыя рукатворныя вадаёмы, каналы, асушаюцца пераувільгатнённыя землі, выкарыстоўваюцца падземныя воды. Разам з гэтым мяняецца і характар рэчышчавых працэсаў, а у выніку змяняецца гушчыня рачной сеткі, канфігурацыя вадазбораў, рачной сеткі.

У выніку гаспадарчай дзейнасці чалавека павышаецца ці паніжаецца базіс эрозіі рэк. Пагэтаму на асобных адрэзках яны уразаюцца у рачную даліну і утвараюць старыцы (незавершанае меандрыраванне). Пры будаўніцтве вадасховішчаў назіраецца адваротны працэсс: утвараецца крывая падпора і актывізіруюцца працэссы меандрыравання. Найбольш важанае значэнне мае працэс утварэння яроў пры дзейнасці часовых вадатокаў, паверхневай і лінейнай эрозіі, якія прыводзяць да утварэння новых элементаў рачной сеткі і павялічэння яе гушчыні.

13.Преобразование речных систем в процессе хозяйственной деятельности.

Інжынерна-гаспадарчая дзейнасць на рэках Беларусі звязана з наступнымі відамі гаспадарання:

  • беззваротная здабыча з рэчышчаў нярудных будаўнічых матэрыялаў (пяску, пясчана-гравійнай сумесі;

  • расчыстка і паглыбленне рэчышчаў з мэтай іх гідраэкалагічнага аздараўлення, павялічэння прапускной здольнасці у перыяды паўнаводдзяў і паводак;

  • выпраўленне лукавін пры абароне населеных пунктаў і другіх аб’ектаў ад падмва і затаплекння, для паляпшэння судаходных умоў і памяншэння пагрозы утварэння ледзяных затораў.

Пры правядзенні такіх работ негатыўныя уздзеянні праяўляюцца у змяненні рэжыма наносаў і цячэнняў, што прыводзіць да парушэння зваротных і развіцця незваротных дэфармацый рэчышча, да паніжэння узроўня вады рэк і узроўня грунтовых вод на прылягаючай тэрыторыі.

Разчыстка рэчышчаў з мэтай павялічэння прапускной здольнасці рэк у паўнаводдзе і паводкі можа таксама прыводзіць к парушэнню дынамічнай раўнавагі воднага патоку і наносаў. Гэта прыводзіць у першую чаргу да змянення гідрографа ракі, уздзеяння у новых гідрадынмічных умовах воднай плыні на рэчышча не толькі у паўнаводдзе, але і межань, гідратэхнічным збудаванням, якія знаходзяцца ніжэй па цячэнню.

Найбольш значны уплыў на рэчышчавы працэс аказваюць выпрамленні рачных лукавін з мэтай паляпшэння судаходства на рэках. У найбольшай ступені такому уздзеянню падлягае рака Прыпяць, дзе было выпрамлена звыш двадцаці лукавін.

Сучасныя даследаванні сведчаць аб неабходнасці правядзення работ па стабілізацыі і аднаўленню рэчышчавых працэсаў.

14.Принципы гидрологического районирования

У аснову гідралагічнага раянавання тэрыторыі Беларусі пакладзены комплексны геаграфічны (ландшафтны) падыход, які улічвае комплекс геаграфічных фактараў і умоў фарміравання паверхневага сцёку. Ядром кожнага гідралагічнага раёна з’яўляецца рачны вадазбор найбольш буйных рэк Беларусі: Заходняя Дзвіна, Вілія, Нёман, Прыпяць, Дняпро, ці асноўная іх частка

Комплекснасць гідралагічнага раянавання заключаецца у ландшафтнай ацэнцы тэрыторыі вадазбораў, умоў для фарміравання сцёку. У гэтым накірунку ацэньваецца роля геалогіі, рэльефу, глебаў, колькасныя паказчыкі фізіка-геаграфічных умоў вадазбораў, ступень іх асвоенасці, прыроднай і штучнай зарэгуляванасці. Пералічаныя фактары характэрызуюць умовы сцякання вады па паверхні вадазбораў, умовы папаўненя грунтовых вод і, адпаведна, устойлівасць жыўлення рэк у межах раёна. Ландшафтны прынцып па сваёй сутнасці адлюстроўвае занальныя фізіка-геаграфічныя асаблівасці тэрыторыі Беларусі, у тым ліку і кліматычныя, якія змяняюцца з поўначы на поўдзень рэспублікі і абумоўліваюць асноўныя заканамернасці размеркавання паверхневага сцёку.

Азанальныя фактары адлюстроўваюць рэгіянальныя (мясцовыя) умовы вадазбораў, асабліва малых і вельмі малых рэчак (гушчыня рачной сеткі, ухілы рэк і нахілы вадазбораў, характар эразійных і рэчышчавых працэссаў). Некаторыя з іх у той ці ў другой ступені падпарадкоўваюцца занальным асаблівасцям тэрыторыі, якія адлюстроўваюць умовы фарміравання рачной сеткі і звязаны з генезісам рэльефу, грунтоў і г. д., напрыклад, Паазер’я і Палесся, цэнтральнай часткі Беларусі.

Заканамернасці размеркавання паверхневага сцёку па тэрыторыі рэспублікі характэрызуюць агульныя і рэгіянальныя асаблівасці гідралагічнага рэжыма рэк і азёр. Асноўнымі крытэрыямі сцёку з’яўляюцца модуль сцёку і размеркаванне сцёку ўнутры года, па сезонам, аб’ём веснавога сцёку. Нераўнамернасць размеркавання паверхневага сцёку па тэрыторыі ў многім залежыць ад кліматычных фактараў: колькасці атмасферных ападкаў, велечыні выпарэння, тэмпературы паветра, таўшчыні і устойлівасці снежнага покрыва.

15.Гидрологические районы и подрайоны. Характеристика гидрологических районов.

Згодна з разгледжанымі прынцыпамі раянавання на Беларусі выдзяляецца шэсць гідралагічных раёнаў: Заходне-Дзвінскі, Верхне-Дняпроўскі, Вілейскі, Нёманскі, Цэнтральна-Бярэзінскі і Прыпяцкі.

Заходне-Дзвінскі гідралагічны раён. Раён займае басейн р. Заходняя Дзвіна ў межах тэрыторыі Беларусі. Для яго характэрна наяўнасць маладога канечнамарэннага ландшафта. Узвышшы (Гарадоцкая, Віцебская і інш.) чаргуюцца з плоскімі нізінамі (Дзісненская, Полацкая і інш.), якія высланы марэнай і азёрна-ледавіковымі адкладамі. Вышыня тэрыторыі вагаецца ад 120 – 160 м на захадзе да 160 – 220 на ўсходзе з агульным накірункам сцёку на захад. Балоцістасць тэрыторыі раёна не больш 13 %. Сярод балот пераважаюць верхавыя балоты.Лясістасць складае каля 30 %. Высокі паказчык азёрнасці (каля 3 %). Ворыва раёна складае каля 30 % ад агульнай яго плошчы. Даліны рэк адрозніваюцца сваёй моладасцю і глыбокім урэзам. Доля веснавога сцёку складае каля 50 % ад гадавога Працягласць веснавых разліваў 7-10 дзён. Раяныя поймы ўзатапляюцца на невялікую глыбіню (1 – 1,5 м), а ў высокае паўнаводдзе дасягае 2,0-2,5 метры.Заходне-Дзвінскі гідралагічны раён падзяляецца на два падраёны: усходні і заходні. Адзіная рака гэтага басейна Ловаць, якая бярэ пачатак з невялікага возкра каля воз. Езярышча, з’яўляецца прытокам р.Нявы.

Верхне-Дняпроўскі гідралагічны раён знаходзіцца на ўсходзе Беларусі і ахоплівае басейн Дняпра да горада Магілёва і Сажа да вусця р. Проні.

Асноўную частку раёна займае Аршана-Магілёўскае плато. Рэльеф тут градава-узгорысты, месцамі раўнінны. На тэрыторыі раёна пераважаюць вышыні ад 200 да 250 м. Больш узвышаная паўночная частка. Таму тут назіраецца агульны нахіл вадасбораў рэк з поўначы на поўдзень. Лясістасць раёна – 25%. Раён адрозніваецца нізкай балоцістасцю (7 %), пераважаюць нізінныя тыпы. Азёрнасць нязначная (меньш 1 %, старарэччы). Каля 40 % яго тэрыторыі ўзарана.

Гадавая колькасць атмасферных ападкаў вагаецца ад 600 да 650 мм на поўначы да 550 – 600 на поўдні. Сярэдняя гадавая тэмпература паветра 5-5,5 оС.

Рачная сетка раёна добра развіваецца. Рэкі адрозніваюцца наіменьшай прыроднай зарэгуляванасцю у рэспубліцы. Рэжым іх адрозніваецца высокім веснавым паўнаводдзем і значна меньшым сцёкам у астатнюю частку года. Веснавы сцёк складае каля 67 % ад гадавога.

Верхне-Дняпроўскі гідралагічны раён падзяляецца на Пайночны Верхне-Дняпроўскі, Цэнтральны Верхне-Дняпроўскі і Паўднёвы Внржхне-Дняпроўскі падраёны.

Вілейскі гідралагічны раён ахоплівае басейны рэк Віліі, Бярэзіны ніжэй г.Барысава (бас. Дняпра), вярхоўі рэк Уллы і Бярэзіны (бас. Нёмана). Паўночная частка уключае Нарачана-Вілейскую і Верхне-Бярэзінскую нізіны, паўднёвая прадстаўляе вузкую паласу Мінскага узвышша, якая выцягнута з захаду на ўсход. На поўначы раёна вышыні знаходзяцца ў межах 180-220 м, а на поўдні яны дасягаюць найбольшых вышыняў для Беларусі 300 – 340 м. Паўночны гідралагічны падраён мае балоцістасць 16 %, Паўднёвы – нязначную. Лясістасць раёна каля 36 %. Часцей за усё сустракаюцца хваёвыя лясы. Забалочанасць каля 16 %, азёрнасць больш 1-2 %. Каля 30 % тэрыторыі раёна узарана.Атмасферныя ападкі складаюць 600-700 мм. Сярэдняя гадавая тэмпература 5,0-5,5 оС.Сцёк р. Віліі зарэгуляваны Вілейскім вадасховішчам і знаходзіцца пад уплывам вадазабору часткі яе сцёку у Вілейска-Мінскую водную сістэму. Рэкі характэрызуюцца высокай прыроднай зарэгуляванасцю сцёка. У параўнанні з другімі раёнамі тут назіраецца найбольшы мінімальны сцёк межаннага перыяду. Нёманскі гідралагічны раён згнаходзіцца у заходняй частцы рэспублікі і адпавядае у асноўным басейну р. Нёмана ад вытоку да мяжы з Літвой.

Рэльеф раёна градава-узгоркавы і раўнінны. Значную часку раёна займаюць узвышшы: Навагрудская і Ваўкавыская. Сярод нізін найбольшую плошчу займае Нёманская нізіна. У раёне перавагаюць вышыні 130 – 140 м. Лясістасць раёна складае 26 %, лясы у асноўны хваёвыя. Каля 10 % плошчы раёна займаюць нізінныя балоты. Азёрнасць меньш 0,5 %. Вялікіх азёр няма, асноўную частку азёрнасці складаюць старыцы. Каля 40 % плошчы раёна асвоена.Гадавая колькасць атмасферных ападкаў 600 – 650 мм. Сярэдняя гадавая тэмпература 6,0 - 6,7 оС. Павышаная прыродная зарэгуляванасць рэк абумоўлівае долю падземнага жыўлення

Цэнтральна-Бярэзінскі гідралагічны раён ахоплівае басейны рэк Дняпра ад Магілёва да Жлобіна, Друці, Бярэзіны ніжэй Барысава да вусця р. Рудненкі, Пцічы — да вусця р. Даколька, а таксама вярхоўя рэк Арэсы, Случы, Морачы і Лані (да шыраты створаў плацін вадасховішчаў Чырвонаслабадское, Салігорскае, Любаньскае).Перавагаючыя вышыні мясцовасці 150 – 160 м. Ядром раёна з’яўляецца слабахвалістая Цэнтральна-Бярэзінская раўніна, якая складзена у асноўным пяскамі водна-ледаавіковага паходжання. Ворыва займае каля 35 %. Лясістасцьь каля 35 %. Балоцістасць раёна вагаецца ад 17 у прэдпалессі да 13 % на Цэнтральна-Бярэзінскай раўніне. Атмасферныя ападкі 600 – 650 мм. Сярэдняя гадавая тэмпература паветра 5,7 оС. Рэкі характаразуюцца меншай прыроднай зарэгуляванасцю, чым рэкі Вілейскага і Нёманскага раёнаў. Раён падзяляецца на Бярэзінска-Прыдняпроўскі і Прэдпалескі гідралагічныя падпраёны.

Прыпяцкі гідралагічны раён размешчаны на поўдні тэрыторыі Беларусі і ахоплівае басейн Прыпяці без узвышаных яго акраін (вярхоўя рэ\к Пцічы, Случы і г. д.), ніжняе цячэнне Бярэзіны (ніжэй вусця р. Рудзенкі), Сажа (ніжэй вусця р. Проні), Дняпра (ніжэй г. Жлобіна) і басейн р. Заходні Буг у межах тэрыторыі Беларусі. Раён прадстаўляе плоскую старажытную алювіальную нізіну з чаргаваннем град і паніжэнняў. Перавагаюць вышыні у межах 100 – 130 м. Раён характарызуецца найбольш высокім паказчыкам балоцістасці (28 %). Лясістасць складае 33 %. Значныя плошчы заняты лугамі. Значная частка балот раёна меліярыравана і узарана (25 %).

Гадавая колькасць атмасферных ападкаў 550-600 мм.

16. основные элементы речной сети. гидрографические характеристики речного бассейна.

Поверхностные водотоки в зависимости от величины и физико-географического положения могут действовать постоянно или периодически. Совокупность рек и других водотоков ,которые действуют постоянно или периодически ,образуют гидрологическую сетку. В строении гидр сетки выделяют такие элементы :ложбина ,лог, суходол и речная долина. ложбина- самая верхняя часть гидрологической сетки. чаще всего имеет пологие склоны .она образуется чаще всего при площади водосбора до 10-15 га. Лог- след за ложбиной звено гидрологической сетки.от ложбины отличается большей глубиной уреза. Суходол- находится непосредственно перед долиной,имеет асимметричные склоны. Долина- наиболее выработанная водой элемент речной сети. Наиболее мощным рельефообразующим процессом является линейная эрозия.

Гидрологические характеристики: каждый речной бассейн отличается по форме, параметрам, наличием озер,болот,лесов,грунтов и тд.наиболее важные характеристики речного бассейна : площадь бассейна (F,км2)-опред путем планиметрирования правобережья и левобередья.площадь бассейна является одним из главных показателей ., длина бассейнв (L,км) при правильной форме определяется по прямой линии от истока к устью. Ширина бассейна(B,км) – определяется как велич перпенд. Средняя ширина определяется по формуле B-F/L . конфигурация бассейна реки – показатель асимметрии (а) и развития водораздельной линии(m).коэфф.асимметрии a-(Fл-Fп)/(Fл/2плюс Fп/2). Уклон реки зависит от высоты рельефа водосбора. И расчитывается по формуле : I-[0,5(lо плюс ln )плюс l1 плюс l2…]делH/F,где дH-сечение горизонталей. Так же реки подразделяются на большие,средние и малые.Большие реки-протекают нескольких географических зонах.река относится к смешенному питанию. Средняя-протекает пределах одной природной зоны.ей характерны все типы питания. Малая-имеет сток на протяжении всего года,кратковремено пересыхает или перемерзает.

17.морфометрические характеристики реки и русла.

К морфометрическим характеристикам реки относятся : длина реки,коэфф.извилистости и густота речной сети. Длина реки(L) определяется как расстояние мужду истоком и устьем.для более точного определения приводится поправочный коэфф. Коэфф. Извилистоости определяется как длина реки на длину прямой линии. K- L/l.степень развития гидрологической сетки характеризуется общей густотой и даужыней(D). D-суммL/F.

Морфометрические характеристики русла:площадь живого сечения, площадь мертвай прасторы, змочаны параметр русла,средняя глубина,гидравлический радиус.

Площадь живого сечения –часть водного сечения,в которой скорость течения больше нуля . определяется на основе параетров глубин. W-f(h) ,функция зависимости площади от высоты.

Средняя глубина русла (hс),отношение площади водного сечения к линии уровня воды.Hс-w/B.

Гидровличский радиус(R)- площадь живого сечения на змочаны параметр (Р). R-w/P. Змочаны параметр определяется как даужыня подводного контура сечения между урезами воды.

18.общая характеристика речной сетки.

Речная сеть Беларуси хорошо развита и представлена большим количеством малых рек с постоянным течением. 10 рек с длиной более 300км.

Классификация Троицкого: выделяются 4 схемы речных систем.

1)прямоугольная – образуется,когда притоки подходят к гавной реке,а притоки 2ого порядка подходят один к одному по-разному.

2)слабо древоподобная – образуется,когда они напоминаю крону правильного дерева.

3)древоподобные- характерно для бассейна рек Днепра.

4)перестые-характерно для рек Полесья.

19.Хозяйственное использование рек

Почти все реки Беларуси используются в с.х.

По некоторым рекам,в первую очередь Припять,Горынь,Сож,Днепр и западная двина-в определенные годы проводят лесосплав. Потенциальные гидроэнергоресурсы рек -900 тыс.кВт. Наиболее мощные ГЭС построены на Свислочи и Друти.Сегодня в РБ 22 ГЭС.В реках живут примерно 24 вида рыб. Наиболее промышленными являются лещ,окунь,плотка и тд. На берегах рек строят места отдыха.,курортные центры. Также многие реки являются водоприемниками милиоративных систем, воды некоторых используются для орошения.

21.Каналы. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.

Старажытныя волакі даўно былі перашкодай для сплаву лесу, для развіцця водных шляхоў. Таму час ад часу узнікала ідэя будаўніцтва судаходных каналаў. У 1631 годзе Варшаўскім сеймам быў зацверджаны праект злучэння ракі Бярэзіны з Віліяй. Аднак, калі спецыялісты прыехалі на месца яны вырашылі, што гэтая работа на той час ім была не па сілам. Напэўна ідэя будаўніцтва Беразінскай воднай сістэмы таксама належыла гэтым экспертам.

На працягу амаль трох стагоддзяў на тэрыторыі Беларусі было пабудавана некалькі водных сістэм, якія выканалі сваю ролю у развіціі эканомікі рэспублікі.

Дняпроўска-Бугскі водны шлях.

У 1655 годзе на польскім сейме надворны прыскарбій Ю. Асалінскі абгрунтаваў праект Дняпроўска-Бугскага канала, які павінен быў злучыць рэкі Піна і Мухавец, басейны якіх адносяцца да вадазбораў адпаведна Балтыйскага і Чорнага мараў. Аднак першыя практычныя крокі для пабудовы былі зроблены толькі у 1755 годзе, калі на вадападзелу паміж імі быў пракапаны роў даўжыней 8 кіламетраў. Затым работа была астаноўлена і аднавілась толькі праз 20 гадоў. Завяршэнне будаўніцтва канала адбылося толькі у канцы XVIII стагоддзя (перыяд будаўніцтва 1775-1843 гг). У Х1Х стагоддзі вядомы як Каралеўскі канал, які звязваў два буўнейшыхя партовыя гарады Херсон і Даныг прз р. Дняпро, Прыпяць, Піну, Мухавец, Заходні Бунг і Віслу.

Першы караван судоў прайшоў па каналу да порта Гданьск на узбяржжы Балтыйскага мора. Рух судоў быў невялікі. Аднак кожны дзень па каналу праходзіла 3-4 караблі і 1-2 плыты з лесам.

Дняпроўска_Бугскі водны шлях быў пабудаваны без камерных шлюзоў і плаванне адбывалася праз разборныя плаціны. У 1837-1848 гг. адбылася рэканструкцыя канала. Для падняцця узроўня вады і паляпшэння такім чынам судаходных якасцей канала былі дадаткова пабудаваны тры вадападвадных каналы (Белаазёрскі, Арэхаўскіі Турскі). Сам канал быў значна пашыраны, а агульная яго даўжыня склала 196 кіламетраў. Штучная выемка грунта склала каля 110 км ад вескі Дубай на р. Піна да г. Кобрына. Мяжа вадападзела знаходзіцца каля Белаазерскага канала. Да рэканструкцыі судаходства па каналу адбывалася толькі адзін – два месяцы у год і толькі пры высокай паводкавай вадзе.

У 1940 годзе Дняпроўска-Бугскі водны шлях быў карэнным чынам перабудаваны, што значна палепшыла яго судаходныя якасці і павялічыла габарыт судаходнага шляху. Часткова была зменена траса канала, занава было пабудавана 8 шлюзоў і другіх гідратэхнічных збудаванняў. Агульная колькасць гідравузлоў на Каралеўскім канале была пяменшана да 10, замест існуючых дагэтуль 19 плацін.

Канал мае свае гідралагічныя асаблівасці. Вясной у паўнаводдзе на вадападзеле каля вёскі Ляхавічы – г. Кобрын вада цячэ на захад і ўсход. На сённяшні дзень канал таксама з’яўляецца вадапрыёмнікам меліяратыўных сістэм, галоўным чынам з Арэхаўскага, Галаўнога, Ляхавіцкага і р. Мухавец, Рыты, Жабінкі, Няслухі і інш.

22.Беразінская водная сістэма.Виленско-Минская водная система..

На працягу 1778-1779 гадоў на поўначы Беларусі вялісь пошукі месца для будаўніцтва канала паміж рэкамі Дняпром і Заходняй Дзвіной у раёне гг. Оршы і Віцебска. Розныя варыянты злучэння гэтых рэк прапаноўвалі Де-Лубрас і генерал Дэжэдэрас.

У 1784 годзе гэта месца аглядаў князь Вяземскі , затым інжынер Тузсон. У 1796 граф Чацкі звярнуў увагу на тое, што лес з вярхоўяў Бярэзіны праз возера Палік пападае у Рыгу на судабудаўнічыя верфі толькі на трэці год. Для агляду мясцовасці у 1797 годзе быў пасланы інжынер Герман. Аднак праект ім распрацаваны быў згублены. Выпадкова быў знойдзены польскі праект злучэння Ракі Дняпра з ракой Заходняя Дзвіна. У 1798 было пачата будаўніцтва воднай сістэмы, якое было завершана тоькі у 1805 годзе. На будаўніцтва сістэмы было выдзелена мала грошай. У той жа час мясцовасць была складанай, балоцістай і ужо у 1806 г., а затым у 1810-1812 гг. траса ужо рамантуецца. Агульная даўжыня сістэмы склала 166 км.

Бярэзінская водная сістэма злучала некалькімі каналамі складаную сістэму азер і рэк (рыс.6.1). У складаных прыродных умовах (лес, азеры, балоты) цяжка было знайсці рацыянальны шьлях. Затраты на будаўніцтва падскочылі ад 330 тыс рублёў да 1,4 млн. залатых рублёў.

Водная сістэма бярэ пачатак ккаля вусця р. Сергуч. Ніжняя частка ракі была мвыпрамлена, таму што яе вадазбор вельмі забалочаны. Першая частка сістэмы складае ад р. Бярэзіны па Сергучоўскаму каналу, р. Сергуч і возера Плаўна. Затым Бярэзінскі канал злучыў воз. Плаўна і воз. Бярэшча (усяго 7,5 км). На сённяшні дзень на гэтым участку канала захаваліся рэшткі гідратэхнічных збудаванняў, вадападводы, старажавыя будкі. У возера Бярэшча упадае аднаіменная рэчка, якая злучана Вербскім каналам з ракой Эссай (басейн р. Зах.Дзвіна). Па Эсе водны шлях праходзіць у невялікае возера Прошча, а ўжо з яго у возера Лепельскае, якое у сваю чаргу злучаецца невялічкім каналамз ракой Уллай. Вялікую злучыну ракі Уллы каля г. Чашнікі спрамляе невялікі канал. Бярэзінская водная сістэма дзейнічаў амаль да канца XIX cтагоддзя.

Аўгустоўская водная сістэма.

На сутыкненні беларускіх і польскіх зямель у пачатку XIX стагоддзя пачалося будаўніцтва Аўгустоўскай воднай сістэмы. Аўгустоўскі канал даўжыней 102 кіламетры пачынаецца каля в. Дзмісевічы на р. Нёман паміж гг. Гродна і Друскенінкай. Далей сістэма ідзе на захад да сярэдняга цячэння ракі Чорная Ганча у в. Сонічы (Польшча). Канал складаецца з цэлай сістэмы асобных каналаў, каналізаваных рэк і азёр, злучаных штучнымі пратокамі. На тэрыторыі Беларусі канал мае працяг 22 кіламетры. Сярдняя яго гыбіня каля 1,8 м. Аўгустоўская водная сістэма была пабудавана у 1824-1839 гг. для перавозкі у асноўным лесаматэрыялаў з абшырных лясоў Аўгустоўскай пушчы, а таксама збожжа з басейна Дняпра. Для судаходства Аўгустоўскі водны шлях выкарыстоўваўся мала. Па усходняй частцы канала суда маглі праходзіць толькі грузапад’емнасцю 40-70 тон. І толькі у высокую ваду асобныя судны маглі мець грузапад’ёмнасць да 150 тон. Найбольш інтенсіўна канал выкарыстоўваўся для сплаву лесу, асабліва у польскай частцы па р. Чорная Ганча. Транспартыроўка леса адбывалась самасплавам і коннай цягай па схілам канала.

Соседние файлы в папке Гидрография РБ