БГУИР Белорусский язык 5 вариант (Дапиро) 2017

Установа адукацыі

“Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт

інфарматыкі і радыёэлектронікі”

Кантрольная работа

па дысцыпліне “Беларуская мова : культура маўлення”

Студэнткі 1 курса 781074 групы

завочнага факультэта

Краснасельскай Паліны Юр’еўны

Заліковая кніжка № 78107105

Праверыў: Дапіра Таццяна Пятроўна

Мінск, 2017

ПЯТЫ ВАРЫЯНТ

1. Знайдзіце разгорнуты адказ на наступнае пытанне: Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму.

Складзіце да яго тэзісны план (тэзісы дзеяслоўнага ладу).

Узор выканання гл. у Дататку.

Моўную сітуацыю ў Рэспубліцы Беларусь можна ахарактарызваць як білігвальную. Сутнасць гэтага вызначэння заключана ў тэрміне білінгвізм, які з лацінскай мовы перакладаецца як два (bi) і мова (lingua), гэта значыць двухмоўе. Двухмоўе ўзнікае тады, калі ў краіне папераменна карыстаюцца дзвюма мовамі. У гэтым выпадку адна мова звычайна лічыцца роднай, другая – з’яўляецца набытай.

У нашай краіне двухмоўе існавала здаўна, мяняўся толькі яго характар і рознымі на працягу стагоддзяў былі складнікі двухмоўя. Усё гэта непарыўна звязана з гістарычнымі ўмовамі фарміравання і развіцця беларускай нацыі, беларускай мовы, з моўнай дзяржаўнай палітыкай. Так, пачынаючы з агульнаславянскага перыяду і ў часы Вялікага Княства Літоўскага, на тэрыторыі Беларусі было беларуска-стараславянскае двухмоўе. Стараславянская мова была прынесена на нашыя землі разам з прыняццем хрысціянства. З пашырэннем у Беларусі польскай і лацінскай моў, калі краіна апынулася ў складзе Рэчы Паспалітай, развілася беларуска-польскае і беларуска-лацінскае двухмоўе. У гэтай сітуацыі можна гаварыць і пра беларуска-польска-лацінскае шматмоўе. Пазней, з далучэннем Беларусі да Расійскай Імерыі, пашыраецца беларуска-рускае двухмоўе. Яно вызначае моўную сітуацыю ў нашай краіне і сёння, якая характарызуецца суіснаваннем, паралельным выкарыстаннем беларускай і рускай моў.

На Беларусі афіцыйнымі з’яўляюцца дзве мовы – беларуская і руская, чым і абумоўлены дзяржаўны білінгвізм. Аднак двухмоўе ў нашай краіне вызначаецца не толькі як беларуска-рускае дзяржаўнае двухмоўе, але і як рускае або беларускае індывідуальнае ці калектыўнае аднамоўе.

Калі ж узяць пад увагу такі аспект двухмоўя, як пасіўнае валоданне адной з моў (здольнасць успрымаць на ёй інфармацыю), то можна гаварыць, што ўсё насельніцва Беларусі з’яўляецца білінгвамі (двухмоўнымі асобамі).

Тэзісны план:

1. Моўная сітуацыя ў Рэспубліцы Беларусь характарызуецца як білінгвальная.

2. У нашай краіне двухмоўе існавала здаўна.

3. На Беларусі афіцыйнымі з’яўляюцца дзве мовы – беларуская і руская.

4. Усё насельніцва Беларусі з’яўляецца білінгвамі.

2. Спішыце тэкст, раскрываючы дужкі, устаўляючы прапушчаныя арфаграмы і знакі прыпынку.

Купалле святкуюць яшчэ з часоў язычніцтва. Праўда, тады яго адзначалі ў перыяд летняга сонцастаяння, калі быў самы доўгі дзень, і прырода дасягала найвышэйшага росквіту.

Калі на Русі і ў іншых мясцінах прынялі хрысціянства, царква прымеркавала святкаванне Купалля да сёмага ліпеня - дня нараджэння Івана Прадцечы. Святкаваць пачалі ў ноч з шостага на сёмае ліпеня. Удзень дзяўчаты збіралі розныя зёлкі, сушылі, каб захаваць іх як цудадзейныя лекі, плялі вянкі і варажылі на вадзе. Ноччу збіраліся каля кастра, вадзілі карагоды, танцавалі, скакалі праз агонь.

Фантазія людзей нарадзіла легенду, згодна з якой апоўначы з шостага на сёмае ліпеня ў гушчары лесу зацвятае папараць-кветка, якая можа даць чалавеку празорлівасць і неабмежаваную сілу, вечную маладосць, здольнасць разумець мову раслін і жывёл. Гэтая легенда нарадзілася вельмі даўно, калі думалі, што ўсялякая расліна павінна ўтвараць кветку, а ад яе насенне, каб прадоўжыць свой род на зямлі.

3. Падбярыце з галіновага навуковага часопіса фрагмент артыкула па спецыяльнасці і перакладзіце яго на беларускую мову (0,5 старонкі ліста фармату А4, шрыфт Times New Roman 14 пт, інтэрвал 1.0). Напішыце рускі і беларускі варыянты тэксту. У перакладзеным беларускім тэксце падкрэсліце словы-тэрміны іншамоўнага паходжання. Карыстаючыся слоўнікам, дайце тлумачэнні 10 з іх.

Узор выканання гл. у Дататку.

Весы для черных дыр

Черные дыры — космические тела, у которых гравитационное притяжение настолько велико, что от них не может убежать даже свет.  Их существование вытекает из современной теории гравитации – общей теории относительности, основоположником которой был Альберт Эйнштейн. 

Несмотря на то, что наличие черных дыр в природе строго не доказано, у астрономов есть основания полагать, что подобные объекты все же существуют. Например, они неоднократно наблюдали явления, сопровождающиеся огромным выделением энергии, которые можно объяснить лишь взаимодействием массивных черных дыр с падающим на них окружающим веществом. При этом из-за трения и нагрева вещества возникает излучение, позволяющее опосредованно «увидеть» черную дыру.

Если же аккреции – падения вещества на космическое тело благодаря его силе притяжения – нет, то узнать о существовании черной дыры крайне затруднительно. Исследователи из Астрономического института имени Штернберга МГУ под руководством Елены Сейфиной заинтересовались подобными «дремлющими» сверхмассивными черными дырами за пределами нашей галактики и предложили метод оценки их массы, даже если они почти не проявляют себя.

Изначально исследователи думали, что увидели гамма-рентгеновский всплеск, какие уже наблюдали в отдаленных галактиках. Однако обычно излучение таких вспышек пропадает через день-два, в то время как в этом случае спустя два дня всплеск стал еще более ярким. Всего вспышка наблюдалась два года, после чего погасла.

Астрономы стали подозревать, что наблюдают приливное разрушение звезды, пролетающей на небольшом расстоянии от сверхмассивной черной дыры (в пределах трех гравитационных радиусов).  Звезда разрушается из-за того, что силы притяжения значительно различаются на ближней и дальней к черной дыре стороне звезды. При этом ее вещество не сразу падает на дыру, а образует временный аккреционный диск, который начинает ярко светиться, что и видно на Земле.

Вага для чорных дзірак

Чорныя дзіркі - касмічныя целы, у якіх гравітацыйнае прыцягненне настолькі вялікае, што ад іх не можа ўцячы нават святло. Іх існаванне выцякае з сучаснай тэорыі гравітацыі - агульнай тэорыі адноснасці, заснавальнікам якой быў Альберт Эйнштэйн.

Нягледзячы на ​​тое, што наяўнасць чорных дзірак у прыродзе строга не даказана, у астраномаў ёсць аснова меркаваць, што падобныя аб'екты ўсё ж існуюць. Напрыклад, яны неаднаразова назіралі з'явы, якія суправаджаюцца велізарным вылучэннем энергіі, якія можна растлумачыць толькі ўзаемадзеяннем масіўных чорных дзірак з падальным на іх навакольным рэчывам. Пры гэтым з-за спрэчкі і нагрэву рэчывы ўзнікае выпраменьванне, якое дазваляе апасродкавана «убачыць» чорную дзірку.

Калі ж акрэцыі - падзення рэчыва на касмічнае цела дзякуючы яго сіле прыцягнення - няма, то даведацца пра існаванне чорнай дзіркі вельмі цяжка. Даследнікі з астранамічнага інстытута імені Штэрнберга МДУ пад кіраўніцтвам Алены Сейфинай зацікавіліся падобнымі «дрымотнымі» зверхмасіўными чорнымі дзіркамі за межамі нашай галактыкі і прапанавалі метад ацэнкі іх масы, нават калі яны амаль не выяўляюць сябе.

Першапачаткова даследнікі думалі, што ўбачылі гама-рэнтгенаўскі ўсплёск, якія ўжо назіралі ў аддаленых галактыках. Аднак звычайна выпраменьванне такіх выбліскаў знікае праз дзень-два, у той час як у гэтым выпадку праз два дні ўсплёск стаў яшчэ больш яркім. Усяго ўспышка назіралася два гады, пасля чаго згасла.

Астраномы сталі падазраваць, што назіраюць прыліўное разбурэнне зоркі, што пралятае на невялікай адлегласці ад зверхмасіўнай чорнай дзіркі (у межах трох гравітацыйных радыусаў). Зорка разбураецца з-за таго, што сілы прыцягнення значна адрозніваюцца на блізкім і далёкім да чорнай дзіркі баку зоркі. Пры гэтым яе рэчыва не адразу падае на дзірку, а ўтварае часовы акрэцыонны дыск, які пачынае ярка свяціцца, што і відаць на Зямлі.

1. Гравітацыя - ўласцівасць матэрыі, якая выражаецца ва ўзаемапрыцягненні цел; сусветнае прыцягненне.

2. Тэорыя - сукупнасць навуковых палажэнняў, якія абгрунтоўваюць агульны прынцып тлумачэння якіх-небудзь фактаў, з'яў.

3. Астраномія - навука пра нябесныя целы і сістэмы нябесных цел, іх паходжанне, будову, законы руху, хімічны састаў.

4. Энергія - адна з асноўных уласцівасцей матэрыі — агульная колькасная мера руху і ўзаемадзеяння ўсіх яе відаў.

5. Акрэцыя - падзенне рэчыва на касмічнае цела дзякуючы яго сіле прыцягнення.

6. Інстытут - навучальная ўстанова, якая дае вышэйшую адукацыю ў якой-небудзь галіне. 

7. Галактыка - вялікая зорная сістэма, да якой належыць Сонца і ўся наша планетная сістэма разам з Зямлёй.

8. Рэнтген - нябачныя прамяні, якія з'яўляюцца кароткімі электрамагнітнымі хвалямі, здольнымі пранікнуць цераз непразрыстыя прадметы.

9. Радыус - адрэзак прамой, які злучае які-небудзь пункт акружнасці або паверхні шара з цэнтрам, а таксама даўжыня гэтага адрэзка.

10. Космас - прастора, якая распасціраецца за межамі зямной атмасферы на вышыні, большай за ≈ 100 км.

4. Перакладзіце словы на беларускую мову і суаднясіце іх з пэўным стылем, запоўніўшы табліцу.

Стыль
Навуковы	Публіцыстычны	Афіцыйна-справавы	Мастацкі	Размоўны
Прыгоннае права, лічнік, магнітны зарад	Маладзёжная палітыка, чорнае крыло Чарнобылю, у сувязі с цяжкім становішчам, называны далей, экалагічная катастрофа, навакольнае асяроддзе	Забеспячэнне аховы і абароны аўтарскіх праў, фінансавыя інвестыцыі, кампенсацыя за водпуск, забяспечваецца права на абарону	Індывідуальнасць аўтара, гістарычны лёс, пераплятаецца многімі ніцямі, рухаючыя сілы гісторыі, харызматычны лідэр, маральная халера	Хвалько, карова языком злізала, абое рабое, бялявы, трымаць камень за пазухай, бабуля, жылі-былі, маленькі-прымаленькі, прыг-скок

Индивидуальность автора, историческая судьба, переплетается многими нитями, обеспечение охраны и защиты авторских прав, молодежная политика, черное крыло Чернобыля, финансовые инвестиции, крепостное право, хвастун, корова языком слизала, два сапога пара, в связи с тяжелым положением, белобрысый, держать камень за пазухой, именуемый в дальнейшем, движущие силы истории, харизматичный лидер, числитель, компенсация за отпуск, бабуля, магнитный заряд, обеспечивается право на защиту, жили-были, экологическая катастрофа, маленький-премаленький, прыг-скок, нравственная холера, окружающая среда.

5. Напішыце анатацыю на артыкул па спецыяльнасці, змешчаны ў галіновым навуковым часопісе, фрагмент з якога перакладзены ў заданні №3.

Узор выканання гл. у Дататку.

Актыкул з часопісу “Навука і Жыццё” прысвечаны даследванню астраномаў з інстытута імені Штэрнберга МДУ, якія знайшлі новы спосаб ацэнкі масы зверхмасіўных чорных дзірак за межамі нашай галактыкі. Аўтар закранае пытанні існавання чорных дзірак, а таксама ацэнкі іх масы. У артыкуле разглядаюцца даследванні навукоўцаў, якія назіралі незвычайныя гама-рентгенаўскія ўсплёскі ў галактыцы, што дало магчымасть пераканацца ў існаванні чорных дзірак. Таксама вучоныя даведаліся, як ацэніць масы чорных дзірак, нават калі яны амаль не выяўляюць сябе.

6. Перакладзіце на беларускую мову і пастаўце ў форму роднага і давальнага склонаў наступныя выразы:

1. неправильная дробь;

2. дуга;

3. три ратифицированных договора

4. четыреста пятьдесят шесть аудиторий.

1. Неправильная дробь – няправільны дроб – няправільнага дробу (Р. скл.) – няправільнаму дробу (Д. скл.)

2. Дуга – дуга – дугі (Р. скл.) – дузе (Д. скл.)

3. Три ратифицированных договора – тры ратыфікаваных дагавора – трох ратыфікаваных дагавораў (Р. скл.) – тром ратыфікаваным дагаворам (Д. скл.)

4. Четыреста пятьдесят шесть аудиторий – чатырыста пяцьдзесят шэсць аўдіторый – чатырохсот пяцідзесяці шасці аўдыторый (Р. скл.) – чатырохстам пяцідзесяці шасці аўдіторыям

7. Карыстаючыся слоўнікам безэквівалентнай лексікі, выпішыце 10 адзінак, патлумачце іх значэнне. Вусна падрыхтуйце адказ на пытанне пра асаблівасці беларускай лексічнай сістэмы.

1. Аброк – корм для лошадей.

2. Бабіць – принимать роды.

3. Валатоўка – курган, в котором по народному поверью похоронены легендарные богатыри.

4. Гала – голое место, чистое пространство.

5. Дзейкаць – разносить молву, пускать слухи.

6. Енчыць – жалобно стонать.

7. Жабраваць – собирать милостыню, просить подаяния.

8. Завінуцца – энергично взяться за какую-либо работу, спешно заняться чем-либо.

9. Імшара – моховое болото.

10. Каберац – коврик под ноги.

8. Напішыце службовую запіску аб неабходнасці паляпшэння матэрыяльна-тэхнічнай базы арганізацыі.

Начальніку аддзела

інфармацыйных тэхналогій 

Васілеўскаму Ю.І. 

СЛУЖБОВАЯ ЗАПІСКА

Даводжу да вашага ведама, што ў замацаваным за спецыялістам аддзела  Акуліч Л.М. персанальным камп’ютары рэгулярна адбываюцца збоі праграмнага забеспячэння. У сувязі з гэтым прашу ў самыя кароткія тэрміны правесці рамонт гэтага камп’ютара ці яго замену.

01.10.2017 Подпіс  

9. Напішыце сачыненне-разважанне на прапанаваную цытату, выкарыстоўваючы наступныя сродкі: дзеепрыметны, дзеепрыслоўны звароты, пабочныя канструкцыі, бяззлучнікавыя сказы. Падкрэсліце іх у тэксце. Пажаданы аб’ём працы – ад 10 сказаў.

Жыццё нам пастаянна ставіць адзнакі, нягледзячы на ўзрост (В. Іпатава)

Што такое жыццё? Кругазварот шчаслівых і сумных падзей? Ці можа чарада сітуацый, закліканых дапамагчы нам знайсці сябе?

Усё сваё жыццё мы вучымся і, як ў школе, атрымліваем адзнакі. Невядома, хто выпрабоўвае нас: Бог, ці гэта проста лёс. Але ад кожнага свайго дзеяння залежыць кожны наступны дзень, і таксама новыя выпрабаванні. І колькі гадоў чалавек не пражыве на свеце, ён заўсёды павінен паводзіць сабе так, быццам хтосці пакарае за дрэнную работу, што цалкам зменіць наступнае жыццё. І для гэтага неабавязкова верыць у вышэйшыя сілы, бо кожны чалавек і так ведае, што чым больш і лепш ён працуе і развіваецца, тым меньш выпрабаванняў і цяжкасцей атрымлівае у жыцці.

Iнакш кажучы, жыццё раз за разам ставіць нас на скрыжаванні дарог, на якім кожны з нас павінен выбраць свой шлях. З кожным годам нам становіцца ўсё больш складана выбіраць, ды і на коне стаіць многае. А жыццё, гледзячы на ​​мінулыя нашы рашэнні, як бы ацэньваючы наш патэнцыял, падкідвае нам новыя заданні, на якія мы павінны знайсці свае адказы. І выбраны намі адказ, як бал у кантрольнай рабоце, сумуецца і вядзе да дасягнення пастаўленай задачы.

Так што ж такое жыццё? Жыццё - гэта чарада экзаменаў, узнагароду за якія мы атрымліваем у залежнасці ад нашых мэтаў і спосабаў іх дасягнення.

  

ЛІТАРАТУРА 

1. http://www.skarnik.by/ 

2. https://www.nkj.ru/news/32237/

3. Беларускі арфаграфічны слоўнік / пад рэд. А. А. Лукашанца. – Мінск, 2010. 

4. Гіруцкая, Л. А. Беларуская мова (прафесійная лексіка). – Мінск, 2005.

5. Наўроцкая І. В. Электронны вучэбна-метадычны комплекс па дысцыпліне “Беларуская мова: Культура маўлення” / І. В. Наўроцкая– Мінск, 2013.

6. Самабытнае слова (слоўнік беларускай безэквівалентнай лексікі) / І. Шкраба – Мінск, 1994

7. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. – Мінск, 2008.