Корҳои графикӣ (Ҷураев Т.Қ, Ниёзов З.С, Назиров Я.Г, Қурбонов Б.М – Душанбе 2011)

2

УДК 744 Дар ШММ ДТТ ба номи академик М. С. Осимї тасдиќ карда шуд.

Љўраев Т. Ќ., Ниёзов З. С., Назиров Я. Г., Ќурбонов Б. М.

Корњои графикї. Дастурамал аз геометрияи тасвирї. Душанбе

– 2011. сањ. 84. Дастурамал аз панљ супориши графикї иборат мебошад. Супоришњои аз 1 – 4 аз рўи координатањое, ки дар љадвали 1, 2, 3, 4, 5, 6 оварда шудаанд иљро карда мешаванд. Супориши 5 ва 6, ки њар кадомаш аз 30 вариант иборатаст гирифта мешавад.

Таќризнависон: Сангов Н. дотсенти кафедраи «Механикаи техникї ва наќшакашї» ДДО ба номи С. Айнї., Саидмуродова М. муаллимаи калони кафедраи «Наќшакашии муњандисї»-и ДТТ ба номи акад. М. С. Осимї.

3

Мундариља

Сарсухан _________________________________4

Супориши 1. Тасвири нуќта дар сењамвории про-

ексияњо ___________________________________5

Масъала барои супориши 1. __________________8 Супориши 2. Хатњои рости махсуси њамворї ___15 Масъала барои супориши 2. _________________16

Супориши 3. Сатњњои каљ __________________19

Масъала барои супориши 3 _______________21 Супориши 4. Тарзњои табдили наќша. Тарзи ивазињамворї____________________________27 Тарзи даврзанї __________________________29

Масъала барои супориши 4 _______________31 Супориши 5. Бо њамворї бурида шудани усту-

вона (силиндр) ___________________________33

Бо њамворї бурида шудани мањрут (конус) __35 Густара (кушода)-и бисёррўяњо ____________36 Масъала барои супориши 5 _______________38 Вариантњо барои буриши устувона, мањрут, маншур (призма) ва пирамида бо њамворї __41 Супориши 6. Сохтани хати гузариши ду сатњ _________________________________58

Масъала барои супориши 6 _______________59 Вариантњо барои буриши сатњњо __________64

Адабиётњо ______________________________79

4

Сарсухан

Ин дастурамал кори санљида тањлил шудаи устодони кафедраи «Наќшакашии муњандисї»-и донишгоњи техникии Тољикистон, ки барои иљрои корњои графикї лозим мебошад. Дар байни фанњои даќиќе, ки донишљў дар давоми тањсил меомўзад, геометрияи тасвирї љои муайяне дорад. Он тассавуроти фазоиро инкишоф ва сайќал дода, на танњо дар техника, балки дар зиндагонии њаррўза истифода бурда мешавад.

Дар давоми омўзиши фанни геометрияи тасвирї, барои мустањкам кардани саводи донишљўѐн як ќатор супоришњо мувофиќи барномаи таълимї пешбинї шудааст. Супоришњои дастури мазкур аз корњои санљишии геометрияи тасвирї ва вазифањои наќшакашии муњандисї иборат буда дар аввали

њар як кор кўтоњ назария, тарзи њал, намуна ва пас вариантњои он оварда шудаанд. Ќисми назария ба тарзи мухтасар аз китоби Љўраев Т. Ќ. «Геометрияи тасвирї» гирифта шудааст. Њар як донишљў аз рўи раќами тартибие, ки тањти он дар журнали академии гурўњ љойгир аст, вариант интихоб менамояд. Супоришњо бояд дар фармати А-3 (297х420) дар миќѐси 1:1 иљро карда шаванд.

Дар ваќти иљроиши наќшањо донишљў ба стандартњои ГОСТ 2. 303-68 (хатњо), ГОСТ 2. 304-81 (њуруфот) риоя карда ѓафсии хатњо ва андозаи њуруфотро иљро менамояд. Хатњои алоќаи проексионї ва сохтанњои ѐрирасон бо истифодаи хатњои борики асосї, шарти масала бо хати ѓафси асосї тасвир карда, дар гўшаи болои фармат координатањо ва дар кунљи поѐн штампи кунљї нишон дода мешавад.

Маќсади корњои дастурамал мустањкам намудани сатњи дониши донишљўѐн оиди мавзўъњои нуќта, хати рост, њамворї, табдили наќша, буриши љисм бо њамворї ва буриши ду љисм мебошад.

5

СУПОРИШИ 1

1 Тасвири нуцта дар се ёамвории проексияёо?

Барои аниќ намудани вазъияти нуќта дар фазо донистани ду проексияи он кифоя аст аммо: шак лѐои фазоы сеченакаанд: барои ѐамин агар щайр аз ду проек сияѐои асосы: боз як проек сияи онѐо дар ѐамвории сеюм сохта шавад: он гоѐ нацшаѐои шак лѐо боз ѐам фаѐмотар мешаванд? Барои ин ѐамвории проек сияѐои паѐлуї П3-ро: к и ба ѐамвориѐои П1 ва П2 амуд мебошад: истифода мебаранд? И н се ѐамвориѐо (П1: П2:П3) сер.яи ростк ун\аро: яъне системаи се ѐамвориѐои ба як дигар амудро ташк ил мек унанд?

Тещаѐои ин сер.я меѐварѐои проек сияѐои х:у:z номида мешаванд? Д ар буриши меѐварѐои проек сияѐо бо 0 ишорат к арда шудааст?

Ак нун проек сияѐои нуцтаи А-ро месозем? Барои ин аз нуцтаи А ба ѐамвории проек сияѐо хатѐои амудро мефурорем ва нуцтаѐои А1: А2 ва А3-ро ѐосил мек унем:к и онѐо мувофицан проек сияѐои уфуцы: фронталы ва паѐлуии нуцтаи А мебошад?

Барои сохтани нацша ѐамвории П2-ро беѐарак ат гузошта: ѐамвориѐои П1 ва П3-ро бо вай ба воситаи даврзаны дар атрофи меѐвари проек сияѐои х ва z ѐам\оя мек у- нанд? Самти даврзаны дар тасвири аьны бо тирчаѐо нишон дода шудааст? Баъд аз ѐам\оя к ардани ѐамвориѐо дар нацша проек сияѐои уфуцы ва фронталы (А1 ва А2) дар як хати ба меѐвари прок сияѐои х ва проек сияѐои фронталы ва паѐлуи А2 ва А3 бошанд: дар як хати ба меѐвари проек сияѐои z амуд гузаронида шуда \ойгир мешаванд (нац?1)?

Д ар нацша барои сохтани проек сияи паѐлуии нуцтаи А к амони давраи аз нуцтаи 0 гузаронидашуда ь хати рости дар таѐти к ун\и 450 ба меѐвари проек сияѐои х аз ѐамон нуцтаи 0 гузаронидашударо истифода бурдан мум- к ин аст? Барои ин дар хати алоцаи Аz A3 аз нуцтаи А2 ба

6

тарафи рост порчаи А1Ах-ро гузоштан к ифоя аст? Д ар нацша масофаи нуцтаи А ва меѐварѐои проек сияѐо х: у ва z-ро ѐам муайян к ардан мумк ин аст?

7

Н ацшаи 1

8

Масъалахо барои супориши 1

Супориш аз се масъала иборат аст.

Масъалаи 1. Аз руи кординатахои додашуда (координатањо аз рўи љадвали 1 гирифта шавад) се проексия (тасвири) нуктахои А, В, С дар наќша ва тасвири аѐнї сохта шавад (Намунаи 1 а).

Масъалаи 2. Нуќтањоро пайваст намуда секунљаи АВС њосил карда шавад (Намунаи 1 б).

Масъалаи 3. Даррозии хаќиќии њар як тарафи ин секунља (бо усули секунљаи росткунља) ва масоњати (шакли аслии) ∆АВС-ро муайян кунед (Намунаи 1 в).

Намунаи 1 а

9

Намунаи 1 б

10

Намунаи 1 в