билеты по истории / Ответы на Билеты / Ответы по вопросам / Вопрос-43_

ВОПРОС 43
КУЛЬТУРНАЕ БУДАЎНІЦТВА
Ліквідацыя непісьменнасці дарослага насельніцтва і ўвя-дзенне ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей. У БССР у 20-я гг. праводзілася беларусізацыя - палітыка, накіраваная на развіццё беларускай мовы і культуры, павышэнне ролі асоб карэннай нацыянальнасці ў грамадска-палітычным жыцці. Цэнтральнае месца займала праблема мовы. На тэрыторыі БССР прызнаваліся раўнапраўнымі дзяржаўнымі мовамі бела-руская, руская, яўрэйская і польская. Законы Беларускай ССР друкаваліся на гэтых чатырох мовах. Беларуская мова ўводзіла-ся ва ўсіх навучальных і выхаваўчых установах, укаранялася ў службовае справаводства.
Задачы гаспадарчага і культурнага будаўніцтва, падрыхтоў-кі кваліфікаваных кадраў патрабавалі ўсеагульнай пісьменна-сці. У Беларусі была створана Рэспубліканская надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці. У гарадах і вёсках аргані-зоўваліся і працавалі школы і пункты па ліквідацыі непісь-меннасці, школы рабочай моладзі, групы індывідуальнага наву-чання дарослых.
У 1926 г. у БССР аформілася таварыства "Прэч непісь-меннасць". Яго старшынёй быў абраны А. Р. Чарвякоў - стар-шыня ЦВК БССР. Па ініцыятыве камсамола праводзіліся ме-сячнікі "За пісьменнасць", а таксама культпаход і культэстафе-та, у ходзе якіх разам з іншым ажыццяўлялася і ліквідацыя непісьменнасці. Пры гарадскіх і сельскіх Саветах былі створаны групы садзейнічання ліквідацыі непісьменнасці, праходзілі гра-мадскія агляды школ і пунктаў па ліквідацыі непісьменнасці.
У ліквідацыі непісьменнасці прымалі ўдзел калектывы фаб-рык і заводаў, калгасаў і саўгасаў, арганізацый і ўстаноў, настаўнікі, студэнты, школьнікі, усе пісьменныя людзі. У выніку пісьменнасць насельніцтва БССР ва ўзросце 9 гадоў і старэй
(без заходніх абласцей) павялічылася з 53 % у 1926 г. да амаль 79 % у 1939 г. Масавая непісьменнасць у БССР была ліквіда-вана.
Але поўнасцю пераадолець непісьменнасць к канцу 30-х гг. не ўдалося. Значная частка дарослага насельніцтва заставалася неахопленай навучаннем, асабліва сярод сельскага насельніцт-ва, пераважна жанчын. У 1939 г. Саўнарком БССР прыняў спецыяльную пастанову, у якой была пастаўлена задача завяр-шэння ліквідацыі непісьменнасці і малапісьменнасці ў рэспуб-ліцы.
Адной з цэнтральных праблем культурнага будаўніцтва з'яў-лялася ўвядзенне ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей. У 1926 г. ЦВК і СНК БССР прынялі пастанову "Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага навучання". У адпаведнасці з гэтай пастановай праводзіліся растлумачальная работа сярод насель-ніцтва, перапіс дзяцей школьнага ўзросту, будаўніцтва і рамонт школьных будынкаў і абсталявання, нарыхтоўка паліва, добра-ўпарадкаванне школьных двароў, забеспячэнне дзяцей адзеннем і абуткам, падручнікамі і школьна-пісьмовымі прыладамі. Арга-нізоўваліся таксама гарачае харчаванне і падвоз дзяцей у шко-лу з далёкіх вёсак, праходзілі камсамольскія суботнікі на ка-рысць школы.
У 1931/32 навучальным годзе ў БССР амаль 98 % усіх дзяцей ва ўзросце 8-11 гадоў вучыліся ў 1-4-х класах адзінай працоўнай школы. У гарадах, прамысловых цэнтрах і 17 раё-нах рэспублікі ў V групе (класе) вучылася 96 % дзяцей. У канцы першай пяцігодкі быў завершаны пераход да ўсеагульнага абавязковага пачатковага навучання і працягвалася работа па паступоваму ўвядзенню ўсенавуча на базе сямігадовай школы. Гэта была выдатная перамога беларускага народа на фронце культурнага будаўніцтва.
У гады другой пяцігодкі Беларуская ССР зрабіла вялікі крок наперад у ажыццяўленні ўсеагульнага сямігадовага наву-чання і ў развіцці сярэдняй адукацыі. У канцы пяцігодкі праца-вала 7 тыс. школ, у якіх вучылася больш за 1 млн чалавек.
XVIII з'езд ВКП(б) у 1939 г. паставіў задачу ажыццяўлення ўсеагульнага сярэдняга навучання ў горадзе і завяршэння ў вёс-цы і ва ўсіх нацыянальных рэспубліках усеагульнага сямігадо-вага навучання. Гэта была задача, разлічаная на перспектыву.
Прафесійная адукацыя. Станаўленне і развіццё вышэйшай школы. Падрыхтоўка кадраў спецыялістаў ажыццяўлялася ў вышэйшых навучальных установах, якія ствараліся ў гады савецкай улады. 30 кастрычніка 1921 г. адбылося адкрыццё Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Яго першым рэктарам быў прызначаны вядомы вучоны-гісторык, прафесар У. I. Пі-чэта.
У 1925 г. у выніку зліцця Горацкага сельскагаспадарчага інстытута і Мінскага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі была створана ў Горках Беларуская дзяржаўная акадэмія сель-
скай гаспадаркі імя Кастрычніцкай рэвалюцыі. Усяго ў канцы другой пяцігодкі ў 23 вышэйшых навучальных установах БССР вучылася каля 15 тыс. студэнтаў. Акрамя таго, завочным наву-чаннем было ахоплена болын за 20 тыс. чалавек.
За гады сацыялістычнага будаўніцтва ў БССР было падрых-тавана больш за 40 тыс. спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі. Сярод іх - настаўнікі, урачы, інжынеры, эканамісты, аграномы, юрысты, прадстаўнікі іншых прафесій.
Значнае развіццё атрымала сярэдняя спецыяльная адука-цыя. Былі створаны новыя сельскагаспадарчыя, індустрыяль-ныя, педагагічныя, медыцынскія і іншыя навучальныя ўстановы. У 1939/40 навучальным годзе ў БССР працавалі 102 тэхнікумы, у якіх налічвалася каля 34 тыс. навучэнцаў.
Кадры кваліфікаваных рабочых рыхтавалі прафесійныя шко-лы і школы фабрычна-заводскага вучнёўства. Ажыццяўлялася таксама вытворча-тэхнічнае навучанне на фабрыках і заводах без адрыву ад вытворчасці.
Беларуская навука. 20-я гг. сталі часам нараджэння бела-рускай навукі. У 1922 г. быў створаны Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт). У 1929 г. ён быў рэарганізаваны ў Бела-рускую Акадэмію навук, якая стала цэнтрам навуковага жыцця рэспублікі. Вучоныя займаліся пошукам карысных выкапняў, гідраэнергетычных рэсурсаў, даследаваннем праблем арганіч-най і неарганічнай хіміі, павышэння ўраджайнасці. Яны выво-дзілі новыя сарты збожжавых і бабовых культур, а таксама бульбы. Распрацоўваліся важныя пытанні гісторыі, беларускай мовы і літаратуры, філасофіі і эканомікі.
Літаратура і тэатр. Бурнае развіццё беларускай савецкай літаратуры пачалося ў 20-я гг. На ўсю моц загучаў голас старэй-шых беларускіх пісьменнікаў - Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цішкі Гартнага, Змітрака Бядулі. Яны стварылі творы, у якіх з велізарнан сілай мастацкага абагульнення знайшлі адлюстра-ванне жыццё, праца і духоўны свет простых людзей дарэвалю-цыйнай Беларусі, будаўніцтва сацыялістычнага грамадства, думы народа і яго імкненне да новага жыцця.
У 20-30-я гг. разгарнулася творчасць многіх іншых пісь-меннікаў і паэтаў: Міхася Чарота, Кандрата Крапівы, Кузьмы Чорнага, Міхася Лынькова, Паўлюка Труса, Пятра Глебкі, Пятруся Броўкі, Платона Галавача, Аркадзя Куляшова, Эдуар-да Самуйлёнка.
Беларускія пісьменнікі і паэты горача віталі Кастрычніцкую рэвалюцыю, перадавалі ў сваіх творах яе пафас і драматызм, адлюстроўвалі падзеі грамадзянскай вайны, натхнёна апявалі нараджэнне новага грамадства. Для іх, як і для ўсяго народа, гэта быў час агульнага духоўнага ўздыму, час надзей, веры і мар. Лепшыя творы беларускіх пісьменнікаў і паэтаў былі перакладзены на рускую мову і мовы іншых народаў СССР.
Важную ролю ў станаўленні беларускага тэатральнага мас-тацтва адыграў Першы Беларускі дзяржаўны тэатр, якібыў адкрыты ў Мінску ў верасні 1920 г. Яго рэжысёрам стаў Е. А. Міровіч - таленавіты беларускі драматург, акцёр і педагог, які шмат гадоў працаваў на рускай сцэне ў Пецярбур-гу. Адначасова ў Мінску працавала тэатральная трупа У. Га-лубка. У 1926 г. яна была пераўтворана ў Беларускі вандроўны тэатр. У 1926 г. у Віцебску адкрыўся Другі Беларускі драма-тычны тэатр, ядро якога склалі выпускнікі Беларускай драма-тычнай студыі, што працавала ў Маскве пры МХАТе.
У 1932 г. Беларускі вандроўны тэатр быў рэарганізаваны ў Трэці Беларускі дзяржаўны тэатр з базай у Гомелі. Выдатна-му дзеячу беларускага мастацтва, драматургу і рэжысёру гэта-га тэатра У. Галубку першаму ў рэспубліцы прысвоена званне Народнага артыста БССР.
У 30-я гг. былі створаны Дзяржаўны рускі драматычны тэатр БССР і Рэспубліканскі тэатр юнага гледача ў Мінску, тэатры рабочан моладзі ў Мінску, Віцебску і Гомелі, калгасна-саўгас-ныя тэатры ў шэрагу гарадоў рэспублікі. Усяго ў БССР праца-вала 14 тэатраў.
Таленавітыя майстры сцэны - У. Крыловіч, Б. Платонаў, Г. Глебаў, У. Уладамірскі, Ф. Ждановіч, П. Малчанаў, А. Іль-інскі, Л. Ржэцкая - сваёй творчасцю ўзнялі на новую, больш якасную ступень беларускае тэатральнае мастацтва.
Музыка. Заснавальнікамі беларускай савецкай оперы, сім-фоніі, камернай музыкі з'яўляюцца М. Чуркін, ІУ\. Аладаў, Я. Цікоцкі. Усе яны былі вучнямі рускіх кампазітараў.
У 1924 г. у Магілёве была пастаўлена першая беларуская савецкая опера М. Чуркіна "Вызваленне працы", у якой расказ-валася аб рабочым класе і яго барацьбе за сваё вызваленне. М. Чуркіным было сабрана каля 3 тыс. народных песень і тан-**аў, створаны першы беларускі сімфанічны твор - сімфаньета "Беларускія карцінкі", многа песень, рамансаў, п'ес для духаво-га аркестра.
Кампазітар Я. Цікоцкі стварыў Першую сімфонію, прысвеча-ную вызваленню Беларусі ад інтэрвентаў, а таксама напісаў оперу "Міхась Падгорны", у якой расказваецца аб барацьбе народа за перамогу ўлады Саветаў. М. Аладаў і М. Чуркін некаторыя свае творы прысвяцілі У. I. Леніну.
У 1932 г. у Мінску была адкрыта Беларуская дзяржаўная кансерваторыя. На педагагічную працу ў кансерваторыю былі запрошаны выкладчыкі з Масквы і Ленінграда.
У 1933 г. быў створаны Беларускі дзяржаўны тэатр оперы і балета. У яго рэпертуары разам з рускай і заходнееўрапейскай класікай значнае месца занялі творы нацыянальнага мастацтва. Сярод іх - оперы "Міхась Падгорны" Я. Цікоцкага, "У пушчах Палесся" А. Багатырова (па аповесці Я. Коласа "Дрыгва"), першы нацыянальны балет "Салавей" М. Крошнера (па аднай-меннай аповесці 3. Бядулі). Вядучымі артыстамі тэатра оперы і балета былі Л. Александроўская, М. Дзянісаў, I. Балоцін.
У 1937 г. была створана Беларуская дзяржаўная філармонія.
Яна пачала адыгрываць важную ролю ў музычным жыцці рэспублікі.
Беларускія кінематаграфісты з дапамогай майстроў рускага кіно стварылі фільмы "Кастусь Каліноўскі", "Першы ўзвод", "Залатыя агні". Гэта былі фільмы пра рэвалюцыйную барацьбу беларускага народа і будаўніцтва сацыялістычнага грамадства. Да ліку лепшых фільмаў належалі таксама дзіцячыя фільмы "Палескія рабінзоны" і "Канцэрт Бетховена".
Жывапіс, архітэктура, скульптура. Аб поспехах беларускага жывапісу сведчылі творы, якія з'явіліся яшчэ ў 20-я гг. Сярод іх - карціны В. Волкава "Малатабоец", "Партызаны", "Плыта-гоны", М. Філіповіча "Бітва на Нямізе", "Ноч на Івана Купалу", "Паўстанне К. Каліноўскага", пейзажы У. Кудрэвіча "Раніца вясны", "Над Свіслаччу", "На Сажы".
У канцы 20-х - 30-я гг. беларускія мастакі стварылі шмат твораў, прысвечаных барацьбе за ўладу Саветаў, героіцы гра-мадзянскай вайны і сацыялістычнага будаўніцтва. Найбольш вядомымі з іх з'яўляюцца карціны I. Ахрэмчыка "Падпісанне маніфеста аб утварэнні БССР" і "Уступленне Чырвонай Арміі ў Мінск", М. Манасзона "Вызваленне Заходняй Беларусі", У. Кудрэвіча "Паглыбленне Арэсы", "Паром на Дзвіне", "БелДРЭС".
Выдатнымі архітэктурнымі збудаваннямі 20-30-х гг. з'явілі-ся Дом урада, Дом Чырвонай Арміі, будынкі Акадэміі навук, Тэатра оперы і балета (архітэктар I. Лангбард), Рэспублікан-
скага тэатра юнага гледача, Мінскага палаца піянераў і школьнікаў, гасцініцы "Беларусь" (архітэктары А. Воінаў, У. Вараксін) у Мінску, а таксама новыя будынкі ў Магілёве, Ві-цебску, Гомелі ціншых гарадах. У 1939 г. пачалося будаўніцтва будынка Цэн^ральнага Камітэта Кампартыі Беларусі.
Беларускія* скульптары стварылі шэраг манументальных кампазіцый, якія ўпрыгожылі Дом урада, Дом Чырвонай Арміі, Палац піянераў і школьнікаў, Беларускі павільён на Усесаюз-най сельскагаспадарчай выстаўцы 1939 г.
Дасягненні ў галіне культурнага будаўніцтва ў 20 - 30-я гг. - гэта агульнацывілізацыйныя каштоўнасці, якімі карыстаюцца і сёння. Яны былі ступенню да якасна новага ўзроўню інтэ-лектуальнага патэнцыялу Савецкай Беларусі.