билеты по истории / Ответы на Билеты / 1 / Неполная шпора
.doc
|
22.2
аслабленне дыктату Цэнтра. У ліку першых на гасразлік і самафінансаванне перайшлі ў 1987 г. Беларуская чыгунка, 30 прадпрыемстваў саюзнага падпарадкавання і інш. Усе яны палепшылі вытворчыя паказчыкі, аднак рашучых зрухаў не адбылося.
Становішча ў сацыяльнай сферы заўсёды знаходзіцца ў прамой залежнасці ад стану эканомікі і палітыкі, якую праводзяць органы дзяржаўнай улады. На Беларусі ў другой палове 80-х працягваўся рост эканомікі. Нацыянальны даход рэспублікі павялічыўся, павысіліся рэальныяя даходы насельніцтва. Амаль 2 млн. чалавек палепшылі жыццёвыя ўмовы. Галоўным дасягненнем гэтых гадоў з’яўляўся пачатак пераарыентацыі эканомікі на сацыяльную сферу. Упершыню за многія гады вытворчасць прадметаў спажывання (група “Б”) пачала апярэджваць вытворчасць сродкаў вытворчасці ( група “А”). Ствараліся рэальныя магчымасці падпарадкаваць вытворчасць інтарэсам і патрэбам працоўных. 3. Аднак ва ўмовах незакончанасці пераходу ад каманднага кіравання да эканамічнага, перапляценне старых і новых форм кіраўніцтва, карэннага пералому ў пераводзе на якасна новы ўзровень, які адпавядаў бы дасягненням развітых краін свету не адбыўся. Прычыны: Неканкрэтнасць у фарміраванні эканамічнай рэформы і шляхоў яе ажыццяўлення; Цяжкасці, якія ўзніклі на шляху канверсіі ваеннага комплексу вытворчасці; Інэртнасць мыслення людзей, якія былі заняты вытворчасцю; Узмацненне інфляцыйных працэсаў; Чарнобыль. Аварыя на ЧАЭС. 26 красавіка 1986 г. 1 гадзіна 23 хвіліны 58 секунд. Эканамічны ўрон ацэньваецца ў 10 гадавых рэспубліканскіх бюджэтаў, а вынікі для здароўя людзей наогул непрадказальныя. Радыёнуклідамі забруджана 1/5 частка тэрыторыі рэспублікі, на якой пражывала больш 2 млн. чалавек. Для перасялення жыхароў з зоны павышанай радыяцыі да сярэдзіны 90-га года было пабудавана 173 пасёлкі, 1000-чы кватэр перададзены перасяленцам у гарадах. Адселены з небяспечнай зоны 10-кі 1000-ч людзей. На ўсё гэта патрабаваліся вялікія сродкі. Эканамічная праблема. На сацыяльнае становішча грамадства напасрэдны ўплыў аказвае экалогія. З-за забруджвання атрутнымі рэчывамі атмасферы, водных крыніц і глебы эканамічнае становішча ў 80-я г. усё больш абвастралася. Шкодныя выкіды прамысловых прадпрыемстваў, транспарта – 3 млн. т у год. Узровень забруджання рэк і вадаёмаў, глебы ў выніку с/г дзейнасці, сцёкаў неачышчаных вод у рэспубліцы дасягнуў крытычнай мяжы. У 1989 г. была распрацавана праграма аздараўлення навакольнага асяродзя, аднак поспех гэтай праграмы залежыць ад таго, як хутка эканоміка зможа знайсці выйсце з крызісу і наколькі кожны жыхар рэспублікі прасякнецца адказнасцю за захаванне навакольнага асяроддзя. На рубяжы 80-х – 90-х гг. пачаўся спад вытворчасці, рост цэн, высокі ўзровень інфляцыі. Узровень жыцця большасці насельніцтва значна знізіўся, а многія наогул апынуліся за мяжой беднасці. 6. Усе праграмы 2-й паловы 80-х г. заканчваліся правалам. Старыя формы кіраўніцтва аказаліся парушанымі, а новыя, якія адпавядалі патрабаванням свабоднага развіцця эканомікі не склаліся. Патрэбен быў рашучы паварот да рыначнай эканомікі, але да канца 90 -га г. Вярхоўны Савет прыняў шэраг законаў, якія накіраваны былі на пераўтварэнне эканомікі: «Закон аб арэндзе», «Закон аб уласнасці» (аб прыватызацыі), «Закон аб фермерскай гаспадарцы» і інш. Рэформа з’явілася не прамой дарогай, а пошукамі, у якіх было шмат невядомага. І галоўнае – як спыніць абвальны спад вытворчасці і інфляцыю, якія непазбежны пры пераходзе да рынку? У 1991 г. была прынята праграма па стабілізацыі эканомікі, яна павінна была прадухіліць разбурэнне эканомікі рэспублікі. Аднак меры, якія намячаліся ўрадам, рэалізаваць не ўдалося. Крызісны стан паглыбляўся, разам з гэтым ускладняліся ўмовы пераходу да рынку. |
24
ЗАХОДНЯЯ БЕЛАРУСЬ ПАД УЛАДАЙ ПОЛЬШЧЫ НАЦЫЯНАЛЬНА-ВЫЗВАЛЕНЧЫ РУХ УЗ'ЯДНАННЕ ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ З БССР Па Рыжскiм мiрным дагаворы (18 сакавiка 1921 года) да Польшчы адышлi Гродзенская губернiя, усходнiя раёны Вiленскай i заходнiя раёны Мiнскай губернii, якiя атрымалi назву Заходняй Беларусi. На гэтай тэрыторыi пражывала амаль 3.400.000 чалавек, яны складалi 12,7% насельнiцтва Польшчы, з iх 70,5% былi беларусы. Заходняя Беларусь з’яулялася аграрным прыдаткам прамысловых раёнау Польшчы, рынкам збыту, крынiцай таннай сыравiны i працоунай сiлы. Заходняя Беларусь вырабляла у 9 разоу менш прамысловай прадукцыi у параунаннi з БССР. Рабочыя працавалi па 12-14 гадзiн у суткi. У сельскай гаспадарцы была занята большасць насельнiцтва - 83%. Памешчыкi (1% насельнiцтва) валодалi паловай зямлi, беларускiя землi засялялiся асаднiкамi – афiцэрамi. 80.000 беларусау эмiгравалi у ЗША, Канаду, Лацiнскую Амерыку. Сацыяльнае прыгнячэнне перапляталася з нацыянальным бяспрауем. Беларусау не жадалi лiчыць нацыяй. Закрывалiся беларускiя школы, настаунiцкiя семiнарыi, зачынялiся клубы, бiблiятэкi, спынялiся выданнi беларускiх газет i часопiсау. З 500 праваслауных цэрквау больш за 300 былi ператвораны у каталiцкiя касцёлы. У першыя гады польскага панавання барацьба набыла партызанскi характар. Партызаны спальвалi маёнткi памешчыкау, рабiлi смелыя налёты на палiцэйскiя участкi i урадавыя установы. На чале руху стаялi камунiсты, iх падтрымлiвау беларускi нацыянальна-дэмакратычны лагер. У 1923 годзе была створана Камунiстычная Партыя Заходняй Беларусi (КПЗБ), у 1924 годзе - Камсамол Заходняй Беларусi (КСМЗБ). Такiм чынам у нацыянальна-вызваленчым руху вызначалiся два напрамкi: рэвалюцыйна-вызваленчы i нацыянальна-дэмакратычны. Пад уплывам КПЗБ у 1926 годзе была створана масавая палiтычная арганiзацыя Беларуская сялянска-рабочая грамада (БСРГ). 100.000 членау БСРГ патрабавалi самавызначэння Заходняй Беларусi. Польскiя улады жорстка распраулялiся з удзельнiкамi руху. Усюды дзейнiчали суды i лютавалi карныя экспедыцыi. Дiфензiва – польская палiтычная палiцыя. У 1929 годзе на працягу 2-х месяцау баставалi рабочая шклозавода «Нёман» (700 чалавек). У 1932 - 1933 годзе баставала 7.000 рабочых i сялян. Большая частка выступленняу праходзiла пад знакам адзiнага народнага фронту. Уз’яднанне з БССР. 1 верасня 1939 года фашысцкая Германiя напала на Польшчу. Праз 2 тыднi нямецкiя войскi захапiлi усю Польшчу i 14 верасня занялi Брэст, 17 верасня 1939 года Чырвоная Армiя перайшла савецка-польскую гранiцу i да 25 верасня поунасцю заняла Заходнюю Беларусь. Ужо 22 верасня генерал Гударыян i камбрыг Крывашэiн на галоунай вулiцы Брэста прымалi парад германскiх i савецкiх войск. Затым нямецкiя войскi былi адведзены за Буг. 28 верасня 1939 года у Маскве быу падпiсаны дагавор памiж СССР i Германiяй аб сяброустве i гранiцах, па якому устанаулiвалася заходняя мяжа СССР на так званай «Лiнii Керзона». 28-30 кастрычнiка 1939 года у Беластоку адбыуся народны сход Заходняй Беларусi. Ён прыняу дэкларацыi аб абвяшчэннi савецкай улады на усёй тэрыторыi Заходняй Беларусi. 2 лiстапада 1939 года Сесiя Вярхоунага Савета СССР i 12 лiстапада Сесiя Вярхоунага Савета БССР адпаведна прынялi законы аб уключэннi Заходняй Беларусi у склад СССР i уз’яднаннi з БССР. У снежнi 1939 - студзенi 1940 года у Заходняй Беларусi быу уведзены новы адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльны падзел, створаны Баранавiчская, Беластоцкая, Брэсцкая, Вiленская, Пiнская вобласцi i райёны, у лютым-сакавiку створаны сельсаветы. У зах-х абл-х была уведзена савецкая сiстэма сац-га забеспячэння, бясплатнае медыц-е абслугоуванне. Аднаулялiся i рэканструявалiся прамы-ыя прадпр-ы. Да вайны было створана 1.115 калгасау. У вынiку уз’яднання Зах. Бел. з БССР насел. Бел. павял. Да 11.000.000 чалавек. Гiст. знач. гэтай падзеi закл. у тым, што большая частка тэр. Бел. аб’ядналася у адзiнае нацыянальна-адмiнiстрацыйнае утварэнне.
|
26
ЗНЕШНЯЯ ПАЛIТЫКА РЭЧЫ ПАСПАЛIТАЙ I ЯЕ ЎПЛЫЎ НА РАЗВIЦЦЁ БЕЛАРУСКIХ ЗЯМЕЛЬ. ВОЙНЫ 17 – ПАЧАТКУ 18 СТ.
Знешняя палiтыка РП была актыўнай, нават аванцюрыстычнай. Усходнi накiрунак – барацьба з Рускай дзяржавай. Пачынае знешн. Палiтыка з Лiвонскай вайны (1558-1582 гг.) 1583 г. – Запольскi мiр – Расiя, РП, Швецыя. Потым РП уцягнулася у «смутны час» Расii (1590-х гадах (где-то 1594 года) западная дынастыя Рурыкавiчэй, потым правiць Борiс Годунов) i да пачатку дын. Раманавых (1613 г.) у Расii смута). У 1606 г. з'явiўся Лжэдмiтрый, якога падтрымаў кароль РП (менавiта з Польшчы ён i паехаў у Расiю), т. е. польск, бедаруска-лiтоўскiя феадалы падрыхтавалi Лжэдмiтрыя да гэтага. У Расii ў гэты час – жорстая палiтычная барацьба. У 1607 г. з'явiўся Лжэдмiтрый II (Тушынскi вор) = паходзiў з ВКЛ – быў падрыхтаваны да ролi цара вельмi дрэнна. Разам з польскай i лiтоўскай шляхтай iдзе ў Маскву (Асада манастыра). Калi Масква ваявала з Польшчай, яна выкарыстала швецкiх наёмнiкаў – гэта выкарыстала РП, каб начаць дзеяннi. (Уладзiслаў – сын Сiгiзмунта III – спроба пасадзiць на Рускi прастол, але феадалы польскiя не аддалi яго, Сiгiзмунт III жадаў далучэння Расii да РП. 1613 г. – Расiя – Мiхаiл Раманаў (бо не мяшаў). 1617 г. – Уладзiслаў пачаў паходна Маскву. Закончаўся у 618 г. Деўлiнскiм мiрам (РП. Атрымала Смаленск, Чарнiгаў, Ноўгарадскiя ўемлi). 1630-34 гг. – вайна РП i Расii. Пачала Расiя. 1654-1667 гг. – Руска-Польская вайна за Бел. землi: I этап: цяжкiя паражэннi беларуска-лiтоўскага войска (насельнiцтва радасна сустракала рускае насельнiцтва). У гэты час Карл X (Швецыя) захапiў Варшаву, польскiя землю (прычым частка лiтоўскiх феадалаў прысягнулi Карлу X). 1656 г. – 1658 гг. – вайна Расii са Швецыяй на тэрыторыi Прыбалтыкi – вельмi паспяхова – у Яна Казiмiра (кароль РП) выкарыст. Патрыятычны уздым народа супраць Швецыi, а пасля ён вёў вайну з Расiяй. 1658 г. – II этап – (рускiя вайска доходят да Вiльнi) – (Гэта пасля вайны са Швецыяй) жыхары РП сустр. З радасцю рускiя вайска, здавалi гарады (прычына: берасцейская вунiя, сацыяльны прыгнёт, супраць апалячвання (супраць польскага пана – сяляне яго не ўспрымалi (17 ст. у вынiку рэформы Жыгiмонта Аўгуста))). Рускай уладай пачалося ўстраненне антыфеадальных выступленняў, феадальны прыгнёт узмацняецца). Рускiя войскi паводзiлi сябе як захопнiкi. 1655 – 1658 гг. – адбылiся перамены ў настроi ўсходнiх славян. 1661 г. – адыход Русскай Армii. 1667 г. – Андрусаўскi мiр (Землi Белар. – РП, а Смаленск – Расii). У час вайны адбыв. Уплыў польскага i каталiцтва на насельнiцтва Беларусi. 1700 – 1721 гг. – Паўночная вайна (вайна са Швецыяй) – (РП + Расiя). С 1705 г. – ваенныя дзеяннi вядуцца на тэр. Беларусi. 1706 г. – РП i Швецыя падпiсв. Сепаратны мiр, i РП пераходзiць на бок Швецыi. 1708 г. – бiтва каля вёскi Лясная. 1709 г. Палтаўская бiтва.
|
|
27
КАЛЕКТЫВІЗАЦЫЯ СЕЛЬСКАЙ ГАСПАДАРКІ НА БЕЛАРУСІ
Кааперыраванне сялянскiх гаспадарак мела месца яшчэ задоуга да 1929г. Развiццё разнастайных вiдау простай кааперацыi (спажывецкай, крэдытнай, збытавой) было важным для дробных сялянскiх гаспадарак. Сяляне ахвотна iшлi на тую кааперацыю, якая не закранула асноу самастойнага вядзення гаспадаркi. Менавiта гэтым тлумачыцца тое, што у 1925 годзе усемi вiдамi с/г кааперацыi у рэспублiцы было ахоплена 18,2% сялянскiх двароу, у 1928г - 50%, у той жа час як калгасау не болей 1%. Пры такiх абставiнах тэмпы вытворчасцi с/г прадукцыi пачалi замаруджвацца, а тое i знiжацца. А гэта ужо складала пагрозу планам паскоранага развiцця прамысловасцi. Пасля 1927 года аб’яднанне сялянскiх гаспадарак у буйныя, калетыуныя ставiцца галоунай задачай партыi у вёсцы. У 1928-1929гг адбыуся «хлебны крызiс» - агульны збожжанарыхтоучы недабор. Прычынай цяжкасцей, якiя стваралiся у вынiку недальнабачнай эканамiчнай палiтыкi кiраунiцтва краiны, была яб’яулена спроба кулацтва арганiзаваць голад, не дапусцiць калектывiзацыю. Пры гэтым iгнаравалася тое, што кулакi тады не уяулялi сабой сур’ёзнай нацыянальна-палiтычнай сiлы. Прынятыя ужо тады меры гвалтоунай канфiскацыi збожжа прыводзiлi да голаду. Тых, хто выступау супраць сiлавых метадау у эканомiцы, абвiнавачвалi у «правым ухiле». Такi ярлык прыклеiлi i Прышчэпаву, якi быу наркомам земляробства. У 1929 годзе ён быу рэпрэсiраваны. Сяляне не успрымалi iдэю калектывiзацыi. У вёску для стварэння калгасау балi накiраваны упаунаважаныя (25-цiтысячнiкi), сялян гвалтоуна залiчвалi у калгасы. Асноунай формай непрымання сялянамi калектывiзацыi на Беларусi была iх пасiунасць i бяздзейнасць. Прымусовае абагульненне прыносiла свае вынiкi. У студзенi 1930г у калгасах рэспублiкi налiчвалася 58% сялянскiх гаспадарак. Вясной 1932 замест суцэльнай калектывiзацыi у рэспублiцы адбыуся атток сялян з калгасау ( артыкул Сталiна «Галавакружэнне ад поспехау» ). К канцу 1932г сялян зноу пачалi заганяць у калгасы. К канцу першай пяцiгодкi у БССР налiчвалася больш як 9000 калгасау, у якiх было уключана звыш 43% сялянскiх гаспадарак. У гады 2-й пяцiгодкi калектывiзацыя на Беларусi завяршылася. У калгасах было 87,5% сялянскiх двароу. На калгасных палях працавала больш як 8000 трактароу, 600 камбайнау. Аб’ём валавай прадукцыi с/г на БССР перавысiу узровень 1932г, але вытворчыя паказчыкi заставалiся нiжэй узроуню канца 20-х гадоу. Калектывiзацыя с/г азначала карэнныя змены усяго ладу жыцця асноунай масы насельнiцтва рэспублiкi.яе вынiкамi з’явiлiся лiквiдацыя шматукладнасцi у эканомiцы i стварэнне буйных калектыуных гаспадарак. Калектыуная праца у савецкiм варыянце не паказвала сваёй перавагi над iндывiдуальнай. Метады, якiмi ажыццяулялася абагульненне сялянскiх гаспадарак, злачынства пры правядзеннi калектывiзацыi з самага пачатку тармазiлi iх гаспадарчы рост.
|
29
КРЫЗІС У РП У 18 СТГ ПАДЗЕЛЫ РП
На фоне эканамiчнага развiцця еурапейскiх дзяржау у 17-19 стагоддзях Рэч Паспалiтая выглядала застылай у летаргiчным сне на узроунi 16 стагоддзя. Каб рушыць наперад, неабходна было правесцi пэуныя рэформы - палiтычныя, ваенныя. Шляхецтва нi у якiм разе не хацела хоць крышачку паступiцца сваiм усеуладаннем, якое перарастала ва уседазволенасць. Любы дэпутат у Сойме мог сказаць «вета» i рашэнне не прымалася, дазвалялася аднаму дэпутату сарваць работу Сойма. Расii i Прусii было вельмi выгадна трымаць пад бокам такую дзяржаву, каб дыктаваць сваю волю уладам Рэчы Паспалiтай. У 1772 годзе адбываецца першы падзел Рэчы Паспалiтай памiж Расiйскай iмперыяй, Прусiяй i Аустрыяй. Да Расii адышла Усходняя Беларусь з гарадамi: Полацк, Вiцебск, Орша, Магiлёу, Рагачоу, Гомель. Агульная плошча далучанай да Расii тэрыторыi дасягала 86.000 квадратных кiламетрау (1.225.000 чалавек). Прусiя захапiла пауночна-заходнюю частку уласна польских зямель, Аустрыя - Пауднёвую Польшчу i частку Заходняй Украiны з горадам Львовам. Пауночная частка далучаных да Расii зямель увайшла у Пскоускую, а пауднёвая - у Магiлёускую губернii. З гэтых двух губерняу была утворана Беларускае генерал-губернатарства. Большая частка гэтых зямель раздавалася Кацярынай II рускiм памешчыкам. Другi падзел Рэчы Паспалiтай адбыуся у 1793 годзе. Прусiя заняла Гданьск, Торунь i Вялiкую Польшчу. Расiя - рэшткi Полацкага i Вiцебскага, Мiнскiя усходнiя часткi Навагрудскага i Брэсцкага ваяводствау, Браслаускi i Ашмянскi паветы, з агульнай колькасцю жыхароу 974.000 чалавек. На гэтай тэрыторыi была утворана Мiнская губернiя. На другi падзел Рэчы Паспалiтай патрыятычныя сiлы адказалi паустаннем Тадэвуша Касцюшкi. Пасля яго падаулення адбыуся трэцi падзел Рэчы Паспалiтай у 1795 годзе, у вынiку якога Рэч Паспалiтая перастала iснаваць як дзяржава. Расiя захапiла Берасцейшчыну, Гродзеншчыну i Вiленшчыну. На гэтых землях у канцы 1795 года былi утвораны Слонiмская i Вiленская губернii. Пасля другога i трэцяга падзелу Рэчы Паспалiтай працягвалася раздача беларускiх земляу рускiм памешчыкам.
|
30
КРЭЎСКАЯ ВУНIЯ. ПАЛIТЫЧНАЯ БАРАЦЬБА Ў ВКЛ У КАНЦЫ 14 – ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ 15 СТГ.
Крэўская вунiя – гэта пагадненне памiж Вялiкiм Княствам Лiтоўскiм i Польскiм Каралеўствам, ажыццёўленае ў 1385 годзе. Паодле ўмоваў Крэўскай вунii, выгадных i для Беларускага гаспадарства, Польшча ўступала з iм у хаўрус, а яе гаспадаром абвяшчаўся наш вялiкi князь. Пайсцi на гэта палякаў прымусiлi цяжкiя абставiны. Найперш – экспанчiя з боку немцаў, якiя няспынна каланiзавалi польскiя тэрыторыi. Да сярэдзiны XIV стагоддзя Полшча не толькi страцiла Сiлезiю, Памор'е да iншыя землi, была адрэзаная ад мора, але i стаяла перад небяспекай поўнага анямечання. Дый з боку моцнага Беларускага гаспадарства над Польшчай заўсёды вiсела пагроза, пацвяржэнне чаму – пераможныя ваенныя паходы Альгерда ў 1376 годзе i Ягайлы (Якава) у 1383-1384. Каб не страцiць сваёй дзяржаўнасцi i не загiнуць цалкам, палякi i вымушаны былi пайсцi на хаўрус з Вялiкiм Княствам. 14 жнiўня 1385 года паслы з Польшчы прыехалi ў Крэва (цяпер мястэчка ў Смаргонскiм районе) – рэзiдэнцыю нашага вялiкага князя i папрасiлi яго стаць iхным гаспадаром. Ягайла пагадзiўся. Ён ажанiўся з Ядвiгай i пераехаў у Польшчу, прызначыўшы сваiм намеснiкам у Вялiкiм Княсвте Скiргайлу (Iвана). Варта зазначыць, што пазней, у XV – XVII стагоддзях, на падставе сфабрыкаванага палякамi дакумента, што выстаўдяўся iмi як арыгiнал Крэўскага пагаднення, угiстарычнай лiтаратуры (напачатку, вядома, польскай) запанавала процiлеглая думка – пра нiбыта ўваходженне Вялiкага Княства ў склад Польшчы. Сфальсiфiкаваны тэкст абязацельства Ягайлы нагадвае акт безагаворачнай капiтуляцыi. Недарэчнасць яго вiдавочная: за гонар ажанiцца з Ядзвiгай i насiць тытул караля Польшчы Ягайла нiбыта абяцаў аддаць на патрэбы палякаў дзяржаўны скарб Вялiкага Княства, заплацiць 200 тысяч флорынаў Вiльгельму Аўстрынскаму за адмову ад шлюбу з Ядзвiгай (гэта сума, за якую тады можна было купiць цэлую дзяржаву!) i ўвогуле лiквiдаваць Вялiкае Княства, далучыўшы яго да Польшчы, i г. д. Меркаванне пра тое, што вядомы акт Крэўскага пагаднення сфальсiфiкаваны, пацвяржаецца далейшым ходам гiсторыi. Так, у прывiлеi Ягайлы, выдадзеным у 1387 годзе, гаворыцца пра поўную дзяржаўна-палiтычную незалежнасць Беларускага гаспадарства. Дый у Востраўскiм пагадненнi 1392 года i Вiленска-Радамскiм акце 1401 года, падаiсаных неўзабаве пасля Крэўскай вунii, нiчога не сказана пра iнкарпарацыю Княтва ў склад Польшчы. Пазней, пад час Люблiнскага Сойму 1569 года, нашы паслы шматразова ўказвалi на падробленасць вядомага акта Крэўскага пааднення, якi палякi скарыстоўвалi ў якасцi «гiстарычнага дакумента» для абгрунтавання сваiх захопнiцкiх дамаганняў у пазнейшыя часы.
|
|
31.1
КУЛЬТУРА БЕЛАРУСІ ДРУГОЙ ПАЛОВЫ 13-ПЕРШАЙ ПАЛОВЫ 16 СТСТ. ФАРМІРАВАННЕ БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАСЦІ
Беларуская народнасць фарміравалася паступова на аснове старажытнарускай народнасці ў выніку асіміляцыйных працэсаў, змяшчэння культур, антрапалагічных тыпаў насельніцтва, звычаяў, нраваў. Любая народнасць характырызуецца: тэрыторыяй этнас, пануючым эканамічным ладам, адзінай мовай, псіхічным складам, асаблівасцямі культуры, этнічнай самасвядомасці. Аб’ектыўныя ўмовы для фармавання этнічнай тэрыторыі беларусаў:
Агульныя рысы гэтай тэрыторыі:
Значныя перамены ў мове ўсходнеславянскага насельніцтва на гэтай тэрыторыі:
Этнічная самасвядомасць складалася пад уплывам палітычнага і рэлігійнага супрацьстаянне (наступленне каталіцызму, ўнія з Польшай). Арыгінальнасць культуры ў народнай творчасці, літаратуры, адукацыі, кнігадрукаванні, архітэктуры, грамадска-палітычнай думцы, мастацтве. Народная творчасць:
Літаратуры:
Архітэктура:
|
31.2
Жывапіс:
Скульптура = драўляная + станкавая. Упрыгожвалі цэрквы, касцëлы, палацы феадалаў.
Вывад:
|
32
КУЛЬТУРА БЕЛАРУСКІХ ЗЯМЕЛЬ У 9-12 СТГ. ДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСКІХ АСВЕТНІКАЎ
Звесткi аб пiсьме ва усходнiх славян адносяцца да канца 10-га - пачатку 11 ст. У гэты час разам з прыняццем хрысцiянства была уведзена кiрылауская азбука. Пры дапамозе Кiылiцы пiсалi у Балгарыi, Сербii, на Русi. У бiблiятэцы пры полацкiм Сафiйскiм саборы у ранне-сярэднявечныя часы захоувалiся кнiгi на царкоунаславянскай мове, на якую iх перакладалi Кiрыла i Мефодзiй. Вывучэнне надпiсау на камянi, якi быу знойдзены у полацкай Сафii, сведчыць аб засваеннi у 11 ст. у полацкай зямлi Кiрыла-Мефодзiеускай пiсьменнасцi. У Беларусi знойдзены грэбень, зроблены з трывалага дрэва - самшыту, на якiм наслядоуна размешчаны славянскiя лiтары ад А да Л. Грэбень з берасты выконвау ролю буквара для навучання грамаце. Выключную навуковую каштоунасць маюць берасцяныя граматы. Лiтары надрапвалi касцяной цi жалезнай палачкай - пiсалам. Пiсьменнасць у старажытных гарадах ведалi не толькi прадстаунiкi духавенства i свецкай знацi, але i простыя гараджане. У першай палове 11 ст. пачалося летапiсанне. Ёсць звесткi аб iснаваннi Полацкага летапiсу, якi страчаны у 17 ст. Не дайшоу да нас таксама i Смаленскi летапiс. Рукапiсных царкоуных кнiг 11-13 ст. таксама захавалася няшмат. Вядомы Тураускi i Полацкi Евангелiя таго часу. Кнiгi пiсалi на пергаменце. Рукапiсы складвалi у сшыткi. Вокладкамi служылi 2 дошкi. Каб лiсты кнiгi не камячылiся, дошкi-вокладкi сцягвалiся металiчнымi засцёжкамi. Выдатным дасягненнем старажытнай культуры з'яуляюцца помнiкi манументальнага дойлiдства, пераважна царквы. У 50-ыя гады 11 ст. была пабудавана знакамiтая Спаская царква Ефрасiньеускага манастыра. Своеасаблiвыя каменныя аднагаловыя царквушкi у 12 ст. былi узведзены у Вiцебску, Навагрудку, Гродне, Тураве. Шэдэурам старажытнага мастацтва з'яуляецца крыж Ефрасiннi Полацкай. Крыж з'яуляецца сiмвалам хрысцiянскай веры. Форма яго звязана з вiзантыйскай традыцыяй. Зрабiу крыж у 1165 годзе выдатны майстар Лозар Бокша. Памер крыжа - 51 см у даужыню, таушчыня - 1,5 см. Зроблены ён з трывалага дрэва. Да паверхняу прымацаваны залатыя пласцiны, а збоку - вузкiя сярэбраныя палоскi з выбiтым доугiм надпiсам кiрылiчнымi лiтарамi. Вялiкую мастацкую каштоунасць маюць перегародкавыя эмалi. На залатых пласцiнах змешчаны выявы святых, выкананыя рознакаляровымi эмалямi з сiнiмi, чырвонымi, белымi, зялёными адценнямi. З поуным правам крыж Ефрасiннi Полацкай можна назваць шэдэурам, роуным творам сваёй эпохi.
|
|
33.1
ЛЮТАЎСКАЯ БУРЖУАЗНА-ДЭМАКРАТЫЧНАЯ РЭВАЛЮЦЫЯ НА БЕЛАРУСІ І БЕЛАРУСКІ НАЦЫЯНАЛЬНЫ РУХ
Скажэнне самадзяржауя. Вайна паскорыла наспяванне рэвалюцыйнай сiтуацыi. 27 лютага было звергнута самадзяржауе, стварылася двoеуладдзе: Часовы Урад, Петраградскi Cавет рабочых i салдацкiх дэпутатау. Гэтыя звесткi на Беларусь прыйшлi 1-4 сакавiка. Па прыкладу Петраградa стварылiся Саветы рабочых i салдацкiх дэпутатау, народная мiлiцыя. 4 сакавiка быу створаны Мiнскi Cавет з адных бальшавiкоу, мiлiцыю узначальвау Фрунзэ. 6 сакавiка на Саборнай плошчы сабралася амаль усё насельнiцтва горада, манiфестацыi праводзiлiся у многiх гарадах, стваралiся рабочыя, салдацкiя камiтэты, аб’яднаны Савет, аб’яднаная арганiзацыя РСДПР (бальшавiкi, меншавiкi, бундауцы i iнш). Буржуазныя органы улады узнiклi спачатку як часовыя гарадскiя грамадзянскiя камiтэты. 4 сакавiка у Мiнску быу утвораны Часовы грамадскi камiтэт. Памiж Часовым урадам i Cаветамi склалiся мiрныя узаемаадносiны, такiя ж адносiны склалiся i на перыферыi. Прапагандыстамi i праваднiкамi такой палiтыкi у мясцовых саветах з’яулялiся эсэры, меншавiкi i Бундауцы. Актыунасць грамадзян, звязаная з утварэннем прафесiйных саюзау, якiя патрабавалi паляпшэння свайго эканамiчнага становiшча: скарачэння рабочага дня, павышэння платы i iнш. Рэвалюцыя паклала пачатак дэмакратызацыi войска: пачалiся зборы у салдацкiя саветы, уведзена пасада камiсара. На фронце склалася двoеуладдзе. Да звяржэння самадзяржауя сяляне у цэлым аднеслiся станоуча, аднак прыкметнага руху сялян весткi аб перамозе рэвалюцыi не выклiкалi. На сваiм з’ездзе 20 красавiка 1917 года сяляне падтрымалi патрабаванне заключэння мiра, за пераход усёй зямлi у дзяржауную уласнасць. У сакавiку 1917 адбыуся з’езд беларускiх нацыянальных арганiзацый, якi прызнау неабходнасць стварэння Беларускай краёвай улады, быу абраны выканаучы орган – Беларускi нацыянальны камiтэт, якi са свайго складу абрау прэзiдыум з пяцi асоб на чале з Скiрмунтам. Аднак Часовы урад Расii не прызнау БНК, наогул выступау супраць Беларускага нацыянальнага руху. Расiйскiя вялiкадзяржаунiкi усiх палiтычных накiрункау - ад былых чарнасоценцау да эсэрау i бальшавiкоу. Такiм чынам, на Беларусi, як i у Расii склалася двoеуладдзе: Cаветы - улада рабочых i сялян на чале з бaльшавiкамi i эсэрамi, i Часовы урад - улада буржуазii. Саветы прынялi рашэннe аб падпараткаваннi Петраградскаму савету, i Часовы урад прыняу такое рашэнне. У сял. Руху 16-17 г. назiраўся спад (вайна, вываз). На Беларусi не так, як у Расii, не было вазможнасцi для сялянска-рабочага руху, не было сiл, але прычыны былi – Белар. частка Расii. 23 лют. 1917 г. – начало (день рабочiх, первымi вышлi женўiны i т. д.). 27 лютага 1917 – перамога рэвалюцыi. Пачалася у Петраградзе. Да Мiнска дашла 1 сакавiка 1917 г. Мiнск, як другi цэнтр. Пачалi дзейнiчаць прафсаюзы, вызвалiлi палiтычных заключ., стварылi камiтэты, былi узяты галоўныя пункты горада. 4 сакавiка створ. Мiлiцыя на чале з Фрунзе. Целi: Свяржэнне самадзяржаўя, у ходзе рэвалюцыi стварылася двоеўладзе (улада саветаў (Вык. Камiтэт Петраградскага савета меў падтрымку узброеных масс), часовы урад (эссеры, меншавiкi). 17 г., Лiпень – У ходзе рэв. сфарм. двоеуладзе. На пасяджэннi дэпктатаў i прадстаўнiкоў рабочых стварылi Мiнскi савет рабочых дэпутатаў – па складу не быў бальшавiцкiм.
|
33.2
Бальшавiкi менш папулярная партыя, чым эсеры, меншавiкi, яны не былi падрыхтаваны да рэвалюцыi, яна як бы прайшла без iх. Хутчэй арганiзавалiся лiберал. партыi. Мiнскi савет склаўся – усё гэта адбывалася на свабоднай ад немцаў тэрыторыi. Часовы ўрад у Рассii, якому на Беларусi падпарадкоўвалiся. Саюз земстваў i гарадоў (вакол яго ўсе арганiзацыi, ён сверг старую ўладу). 4 сак. – Часовы грамадскi камiтэт парадку. (Прадст. земгора, прадстаўнiкi саветаў i др.) – ён наладжваў сувязь з уладай у Петраградзе, узяць уладу i падпарадкаваць Часоваму ураду. Саветы i камiтэты парадку былi створаны ва ўсiх гарадах => Сфарм. органы, каторыя падпар. уладзе у Петраградзе, где двоеўл. => двоеўладзе i на Беларусi. Пасля лютаўскай рэвалюцыi таксама адбывалiся важныя падзеi. Красавiк – I франтавы з'езд (каму падпар. фронт?, т. е. какая палiт. Сiла будет уплываць на фронт). Ад кадэтаў Родянко, ад Петр. Савета …, ад бальшавiкоў Лашэвiч, Надiн – уплывовыя асобы. Часовы урад – кадэты, меньшавiкi, акцябрысты. Яны пацярп. Паражэнне, з'езд не падтрымаў пануючыя партыi, ён вырашыў, што трэба iсцi за сац. Партыямi, т. к. салдатам свабоду, демократiз. Армii. Былi створаны салдацкiя камiтэты (аб'ядн. Салдат i афiцэр.). I накiр.: Склалiся ўмовы для бурж. Партый. Памешчыцка-клерыкальны II накiр.: Лiберальна-дэмакратычны. Бел. Хрыст. Дэмакратыi. БСГ (ставiць пытанне нац. Адраджэння Беларусаў) – сац. база вельмi вузкая, т. е. нiкто не падтр. Утвар. Бел. (сяляне – у армii, шмат раб. З Расii прац. На Беларусi). Левае крыло БСГ стаiць да бальшавiкоў i нац. Мэты блiзка ставiць з сац. Рэвалюцыяй (т. е. I-ое сац. Рэв., а потым нац.). Потым частка лев. Во главе с Чарн(в)яковым i ств. Бел. . .С.Г. Кастр. 17 г. яшчэ частка левых во главе с Жылуновiч вых. iз БСГ i уваходзiць у парiыю. Яны арыент. на бурж. развiццё, а зн. - на стварэнне Бурж. Дзяржавы. У сак. 1917 г. I з'езд бел. нац. арганiзацый. Ён выбiр. Бел. Нац. Камiтэт. Яны дум. Ствар. Бел. Краёвую раду, а да гэтага з'езд аб'явiў сябе выш. Уладай. З'езд. Выступiў за аўтаномiю Бел. У Федэрат. Расiйск. Дэмакр. Рэспублiкi. БСГ дабiлася афармлення Цэнтр. Рады ўсiх бел. Арганiзацый. I партый (Мэта: аб'ядн. Усе бел. Арганiзацыi i на тэр. Беларусi i на тэр. Расii). З кастрычнiка яна наз-ся Вялiкай Бел. Радай. Потым кол-во бальш. Узр., iх зн. расце, расце падтр. масс.
|
34
ПАЛІТЫКА БЕЛАРУСІЗАЦЫІ Ў БССР І ЯЕ ВЫНІКІ
Беларусiзацыя - пераважны накiрунак нацыянальнай палiтыкi БССР у 20-я гады.Пачала афiцыйна праводзiцца у межах БССР з лiпеня 1924 года. Значна паспрыяла развiццю беларускай лiтаратуры, мовы, узмацненню нацыянальнай свядомасцi беларусау. Штучна згорнута у канцы 20-х -пачатку 30-х гадоу пад выглядам барацьбы з «нацыянал-дэмакратычным ухiлам». Беларусiзацыя як дзяржауная палiтыка 20-х гадоу мела 3 этапы:
Прычынамi згортвання з’явiлiся: Вяртанне да iдэалогii сусветнай рэвалюцыi, адмова ад НЭПа, цэнтралiзацыя дзяржаунага кiравання i культурнага развiцця у СССР. На нiве беларускага адраджэння плённа працавалi: паэт, празаiк, драматург, даследчык гiсторыi беларускай лiтаратуры i грамадскай думкi Цiшка Гартны, пiсьменнiк, адзiн з пачынальнiкау беларускай прозы Мiхась Гарэцкi, лiтаратар i гiсторык Беларусi Ластоускi, гiсторыкi Беларусi Iгнатоускi i Пiчэта (першы рэктар БДУ (1921)), жывапiсец i графiк Беларусi Фiлiповiч, кiнарэжысёр, стваральнiк першага беларускага мастацкага фiльма «Лясная быль» Тарыч, драматург, рэжысёр, аутар першай п’есы на беларускай мове «Машэка» Мiровiч, кампазiтар, фалькларыст Сакалоускi - аутар першага гiмна Беларусi. Да 1928г беларусiзацыя дасягнула значных поспехау. Яна атрымала моцную падтрымку беларускага насельнiцтва, дапамагаючы яму усвядомiць сябе нацыяй. Было пераадолена стауленне да беларускай мовы як да другароднай, i яна пачала ператварацца у важнейшы сродак зносiн. Беларусiзацыя аблегчыла барацьбу з непiсьменнасцю. У красавiку 1926г была прынята пастанова аб увядзеннi у рэспублiцы усеагульнага, абявязковага навучання дзяцей ва узросце ад 8 да 11 гадоу. На працягу беларусiзацыi паспяхова развiвалася новая галiна у навуцы - беларусазнауства. Беларусiзацыя прадугледжвала культурнае развiццё iншых нацыянальнаяцей, што жылi у рэспублiцы. У месцах пражывання нацыянальных меншасцей былi створаны нацыянальныя Саветы (рускiя, яурэйскiя, украiнскiя, польскiя, латышскiя, нямецкiя). Выкладанне у школах вялося на 8 нацыянальных мовах. Агульны вынiк вызначау паспяховае рашэнне задачы, стварэнне важных перадумоу для разгортвання нацыянальна-культурнага будаунiцтва у рэспублiцы. Нацыянальна-культурнае будаунiцтва у 20-я гады ажыццяулялася у сутыкненнях розных сiл. Агульны культурны узровень заставауся вельмi нiзкiм, i яшчэ дзейнiчалi русiфiкатарскiя традыцыi. Захоувалiся шматлiкiя элементы i асаблiвасцi палiтыкi «ваеннага камунiзму». Усё гэта адбiвалася на ходзе беларусiзацыi i праяулялася у спробах, з аднаго боку, прыпынiць яе, а з другога - фарсiраваць. Росквiт беларусiзацыi быу нядоугiм. У канцы 20-х гадоу адмiнiстрацыйна-камандная сiстэма, якая укаранiлася у краiне, аб’явiла беларусiзацыю заганнай.
|
|
35
ПАЎСТАННЕ 1863 Г ПРЫЧЫНЫ РУХАЮЧЫЯ СІЛЫ ВЫНІКІ К КАЛІНОЎСКІ
На пачатку 60-х гадоу 19 стагоддзя Расiя стаяла на парозе буржуазнай рэвалюцыi, галоунай задачай якой з’яулялiся: дэмакратызацыя дзяржаунага ладу, вырашэнне аграрна-сялянскага i нацыянальнага пытанняу. Паустанне на Беларусi узначалiу Кастусь Калiноускi. Нарадзiуся ён у 1838 годзе у Гродзенскiм павеце. Бацька быу шляхцiчам, уладальнiкам невялiкай мануфактуры. Кастусь скончыу гiмназiю у Свiслачы, а у 1860 годзе - юрыдычны факультэт Пецярбургскага унiверсiтэта. Вярнуушыся на Радзiму, ён пачау ствараць рэвалюцыйную арганiзацыю «Лiтоускi правiнцыяльны камiтэт» (ЛПК), якi узначалiу падрыхтоуку узброенага паустання. Летам 1862 года стала друкавацца газета «Мужыцкая прауда». Выйшла 7 нумароу, кожны з iх быу прысвечаны пэуным, набалелым для сялян пытанням. Паустанне пачалося у Польшчы 10 студзеня 1863 года. У гэты дзень быу выдадзены манiфест, два аграрныя дэкрэты i заклiк да насельнiцтва Беларусi i Лiтвы падтрымаць паустанне. 30 студзеня ЛПК ператвараецца у Часовы урад Лiтвы i Беларусi на чале з Калiноускiм, але Польскi Часовы урад адхiлiу Калiноускага ад кiраунiцтва паустаннем i ЛПК. Галоунай мэтай палякау было адно - аднауленне Рэчы Паспалiтай. Адзiнага плану баявых дзеянняу у паустанцау не было. Многiя атрады былi разбiты на самым пачатку фармiравання. Паустанцы захапiлi горад Горкi, але сяляне iх не падтрымалi. Паустанцы былi разгромлены. У цэлым на Беларусi сяляне складалi 18% сярод удзельнiкау паустання, шляхта - 75%. У Гродзенскай губернi дзейнiчала пяць паустанскiх атрадау. Яны правялi 20 баёу. Поспехi на Гродзеншчыне у значнай меры былi абумоулены дзейнасцю Калiноускага. Падауленнем паустання кiравау Вiленскi генерал-губернатар Мурау’ёу. Многiя актыуныя дзеячы былi арыштаваны. Да заканчэння лета Калiноускi усе ж такi узначалiу паустанне на тэрыторыi Беларусi, але дабiцца пералому у ходзе барацьбы не змог. Да пачатку верасня паустанне было падаулена. У студзенi 1864 года Калiноускi быу арыштаваны. Знаходзячыся у турме, Калiноускi напiсау зварот да свайго народа. Ён заклiкау: «Беларусы павiнны сфармiраваць свой урад, ваяваць за свае правы, за сваю бацькаушчыну». Кастусь Калiноускi быу пакараны смерцю. Паустанне было жорстка падаулена. 128 чалавек былi пакараны смерцю, 12.500 былi высланы за межы радзiмы. Маёнткi памешчыкау, якiя мелi дачыненне да паустання, перадавалiся царскiм генералам i чыноунiкам. Улады закрылi Гора-Горацкi земляробчы iнстытут за удзел студэнтау у паустаннi.
Значэнне паустання:
У паустаннi праявiлася мужнасць, рашучасць лепшых сыноу Беларусi. Была сфармулявана рэвалюцыйная праграма, якая зыходзiла з iнтарэсау сялян. Сяляне атрымалi уступкi у ходзе рэалiзацыi рэформы 1861 года.
|
36 ПАЧАТКОВЫ ПЕРЫЯД ВАВ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ
22 чэрвеня 1941 года пачалася Вялiкая Айчынная вайна. Група армiй «Цэнтр» нанасiла дакладныя удары па аэрадромам, чыгуначнам вузлам. Чырвоная армiя несла вeлiзарныя страты, але аказвала супрацiуленне. Ужо 24 чэрвеня 1941 быу створаны штаб абароны Брэсцкай крэпасцi пад кiраунiцтвам Зубачова, Фамiна i Гаурылава. Сярод абаронцау былi прадстаунiкi 33 нацыянальнасцей, сярод абаронцау вызначылiся такiя, як Кiжaватау - начальнiк 9-й заставы. Гераiчная абарона Брэсцкай крэпасцi працягвалася каля 32 дзён. У першы дзень вайны лётчыкi зрабiлi да 1890 вылетау i знiшчылi 100 самалётау. Какорау, Гудзiлау, Крауцоу таранiлi нямецкiя самалёты. Данiлау уступiу у бой з 9-ю мiссершмiтамi, два збiу i таранiу трэцяга. Мiнск абараняла 100-я стралковая дывiзiя Русiянава, 64-я Кiявлева. Каля Pадашковiчау здзейснiу свой подзвiг экiпаж летчыка Маслaва, якi накiравау пaлаючы самалёт на скапленне нямецкiх танкау i аутамашын. У той жа дзень не вярнууся з баявога задання экiпаж лётчыка Гастэла, сябра Маслава. Партыя у сваёй дырэктыве ад 29 чэрвеня 1941 заклiкала перабудоуваць жыццё на ваенны лад. Пачалася мабiлiзацыя у Чырвоную армiю, каля 2.000.000 чалавек было мабiлiзавана на будаунiцтва абаронных збудаванняу. У гарадах рэспублiкi стваралiся знiшчальныя батальёны, якiя неслi ахову важных аб’ектау i вялi барацьбу з дыверсантамi. Пад кiраунiцтвам эвакуацыйнай камiсii на усход было эвакуiравана 1.500.000 рабочых, перамешчана 122 прадпрыемствы (ГомСельМаш, Вiцебскi, Гомельскi, Магiлёускi станкабудаунiчыя заводы, Магiлёуская фабрыка штучнага валакна, Аршанскi льнокамбiнат). Чырвоная армiя, адступаючы на усход, вяла цяжкiя абарончыя баi. У пачатку лiпеня 1941 года арганiзуецца лiнiя абароны на Заходняй Дзвiне i Дняпры. Штаб Заходняга фронту напружвае усе сiлы, каб утрымаць працiунiкa на рацэ Бярэзiна (камандуючы Паулау), зацяжныя баi разгарнулiся паблiзу ад Барысава. Упартае сапрацiуленне было аказана ворагу пад Оршай, дзе у бой уступiла батарэя ракетных мiнамётау (камандзiр Флёрау). Каля Лепеля адбывалася адно з буйнейшых танкавых бiтвау пачатковага перыяду вайны. З абодвух бакоу у ёй удзельнiчалi больш за 1500 танкау. У бiтве за Вiцебск немцы згубiлi каля 50-i танкау. Гераiчнай старонкай увайшла у гiсторыю бiтва за Магiлёу. На Буйнiчскам поле каля Магiлёва было знiшчана за адзiн дзень каля 40-а нямецкiх танкау. Гераiчная абарона Магiлёва працягвалася 23 днi. Цэлы тыдзень працягвалася абарона Гомеля. Страты Заходняга фронту за першыя днi вайны - 400.000 чалавек з 750.000. Да канца жнiуня 1941 года вораг акупiравау амаль усю тэрыторыю Беларусi. Адказнасць за такi вынiк нясе Сталiн i яго акружэнне, але усю вiну усклалi на кiраунiцтва Заходняга фронту: яго камандуючы, Паулау, быу асуджаны и расcтрaляны. Разам з тым немцы не рэалiзавалi план «маланкавай» вайны, што дало магчымасць стауцы Вярхоунага камандавання сканцэнтраваць рэзервы i правесцi мерапрыемствы на маскоускiм накiрунку.
|
38
ПРАДУМОВЫ І ПРЫЧЫНЫ ЛЮБЛІНСКАЙ ВУНІІ УТВАРЭННЕ РП
З’яуленне новай дзяржавы Рэчы Паспалiтай мела значны уплыу не толькi на лёс народау гэтай дзяржавы, але i на стан спрау ва усёй Еуропе.
Прычыны стварэння новай дзяржавы:
Польшча сама дамагалася аб’яднання, бо бачыла ВКЛ у якасцi багатага прыдатка. 10 студзеня 1569 года пачауся Люблiнскi сойм i працягвауся 6 месяцау. Кожны з бакоу ставiу свае умовы. 1 сакавiка паслы княства пакiнулi Люблiн; да Польшчы было далучана Падляшша, Валынь, Падолле i Кiеушчына, частку беларускiх зямель захапiла раней маскоуская вайна, таму у беларуска-лiтоускай дзяржавы быу адзiны шлях - за стол перамоу з Польшчай. 1 лiпеня 1569 года акт Люблiнскай Унii быу падпiсаны. Умовы аб’яднання: 1) Створана адна дзяржава. 2) Вышэйшы орган - Сойм. 3) Агульны манарх. 4) Адзiная знешняя палiтыка. ВКЛ было далучана да Польшчы, 2 краiны аб’ядналiся у федэрацыю, i першыя уражаннi для Лiтоускага грамадства былi шокавыя: была згублена добрая трэць да Унii, а зараз трэба было дзялiць уладу i незаусёды суразмерна, яшчэ i зямлю, якая давала багацце i пасады. Шырокае кола буйной i дробнай шляхты выступiла супраць вунii. Так, ужо праз 5 гадоу з’явiлiся лiсты з антыпольскiмi прызывамi. Збiралiся соймы у ВКЛ, а у статуце 1588 года скасоувалiся многiя пастановы Люблiнскай Унii. Па зместу статуту ВКЛ паустала самастойнай дзяржавай, са сваёй тэрыторыяй, дзяржауным апаратам, войскам, фiнансамi, i, самае галоунае, польская шляхта не магла набываць зямельную уласнасць у межах княства. Такiм чынам, пануючая шляхта ВКЛ прытрымлiвалася пазiцыi, якая мела на мэце захавання як мага большай самастойнасцi сваёй дзяржавы у рамках федэратыунага саюза з Польшай.
|
|
39.1
РАЗВИТИЕ ПРОСВЕЩЕНИЯ, НАУКИ, КУЛЬТУРЫ БССР В 1920-30
Развитие бел-го просвещения:
В 20-ые годы в БССР готовяться педагогические кадры для системы нац-ых школ. До 1928 около 80% школ было бел-ими, преподавание–на бел-м. Однако начиная с 1926 count выпусников, speak б-м ≈ 50%. БГУ (1921). Первый ректор В.И.Пичета. Два факультета: общественных наук и медицинский. ИнститутБелорусскойКультуры (1922), на основе Научно-терминологической комиссии, созданной в феврале 1921 с целью разработки терминологии во всех отраслях знаний. В организации и работе: Е.Карский, Я.Купала, Я.Колас, И.Лесик, З.Бедуля. Секретарь–В.Ластовский. В 1924 в его составе появляются георграфическая, медицинская, агрономическая секции. Ком-ий университет (Минск), Б-ий ветеринарный институт (Витибск), Бел-ая с/х-ая академия (Горки), 23 техникума, 20 профтехшкол, 20 других спецзаведений. Расцвет бел-ой лит-ры. Формируется и действют первые лит-ые объединения (их цель–поиск новых путей в ис-ве):
Отход от пропагандистских форм “Маладняка” в 1926 привел к созданию “Узвышша” = К.Крапиву, К.Чорнага, А.Бабареко, З.Бедулю € ставка на устное народное творчество. Социально-бытовой рассказ с ориентацией на деревенский материал. Эпические произведения: Т.Гартного “Соки целены”, Я.Коласа “На ростанях”, М.Зарецкого, К.Черного. Становление повести для юношества: Я.Мавр, Я.Колас, З.Бядуля.
Проявляют свои нац-ые черты и получают гос-ую поддержку драматургия, театр и кино. Август 1920 дебют бел-го передвижного театра под рук. В.Голубка. 1921 по 1931 становление Бел-го гос-го тетра (с 1926–БГТ-1), реж. Е.Мирович. Ноябрь 1920, создание БГТ-2 в Витебске. Репертуар создавался в Москве, мало нац-ой тематики. Известными стали А.Ильинский, П.Молчанов, С.Станюта. Расцвет бел-ой драматургии. Материал на фольклоре (“На Купалье” М.Чарота, “Кузнец-воевода” Е.Мирович). Попытка анализа общ-но-пол-ой ситуации (Я.Купала “Тутэйшыя”). 1921-1928–возникновение бел-го немого кино. Хроника. Художественная кинолента в 1926 “Лесная быль”–о гражданской войне в Б-и (реж. Ю.Тарич). 20-е гг. не предопределили появления новой архитектурной школы. В живопись как результат борьбы с абстракционизмом (М.Шагал, К.Малевич) начинает преобладать тематическая картина, сюжеты соц-ой борьбы. Становление бел-ой книжной графики. Основатели: М.Филиппович, А.Тычина, П.Гутковский. 1 января 1929 АН БССР (реорганизация ИБК). В результате репрессий пострадали филология, история, география, литературоведение, а cool = биология, химия, медицина, геология. В конце 20-ых с БГУ связано развитие физики и математики БССР. В 1934 открывается исторический факультет. На основе БГУ создаются новые ВУЗы.
|
39.2
Темы прозаиков–революция, гр-ая война, кол-ция: Я.Колас “Трясина”, К.Черный “Отечество”. Для детей: “Миколка-паровоз” М.Лынькова, “Полесские робинзоны”, “ТВТ” Я.Мавра.
В драматургии популярная тема про “врагов народа” (Е.Миранович, Э.Самуйленок). Сатиризм К.Крапива “Кто смеется последним?”.
В 1932 Бел-ая гос-ая консерватория. В.Золотарев, А.Богатырев, П.Подковыров, М.Вайнберг.
Архитектура. Г.Лавров (Политех), И.Лангбард (Дом правительства, Дом КА, Театр Кукол).
Вывод: период 1929-1939 был одним из наиболее неблагоприятных для развития бел-ой культуры. Однако огромный потенциал творческих сил, разбуженных нац-ым возрождением, распространением образования среди широких слоев населения, содействовал тому, что многие успехи культуры Беларуси были достигнуты именно в это время.
|
40.1 РАЗВІЦЦË КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСІ Ў 1945-1985 ГАДЫ
Адраджэнне культурнага жыцця на Беларусi адбывалася у надзвычай складаных умовах. За гады вайны амаль поунасцю была знiшчана матэрыяльна-тэхнiчная база устаноу навукi, адукацыi, культуры. На аднауленне устаноу адукацыi кiраунiцтва Саюза ССР i БССР выдзяляла вялiкiя сродкi. Мiнiстэрства асветы РСФСР даслала Беларускiм школам каля 10.000.000 падручнiкау, 3.000.000 сшыткау i на 1 мiльярд рублёу абсталявання. Асаблiвыя цяжкасцi прыйшлося пераадолець у Заходняй Беларусi, дзе, па сутнасцi, толькi стваралася сетка беларускiх навучальных устаноу. У другой палове 1940-х - пачатку 50-х гадоу развiццё навукi i культуры натыкнулася на жорсткi iдэалагiчны прэс. Пачалася далейшая iдэалагiзацыя усiх сфер жыцця. Вызначауся дакладны падзел розных галiн навукi, культуры на «наша» - сацыялiстычнае i «iх» - капiталiстычнае. У бiялогii пачалi чарговы наступ прыхiльнiкi Лысенкi. Прэзiдэнт АН БССР Грашчанкау лiчыу немэтазгодным развiццё фундаментальных даследванняу у галiне фiзiкi, матэматыкi. Для кантролю над культурным жыццём рэспублiкi у пачатку 1947 года у ЦК КП(б)Б быу утвораны аддзел культуры. Ён пiльна сачыу за выкананнем дэрыктыу цэнтральных партыйных органау. Лiтаратура - пераважна тэмы вайны, аднак у вялiкiх эпiчных творах пра гераiзм нарoда часам губляуся жывы чалавек (Аркадзь Куляшоу «Сцяг брыгады»). З развiццём Беларускай драматургii было цесна звязана адраджэнне тэатра на Беларусi. Iдэалагiчны дыктат не перашкаджау творчасцi такiх выдатных акцёрау як Глебау, Платонау, Станюта. Ствараюцца новыя музычныя калектывы - народны хор БССР на чале з Цiтовiчам. У меньшай ступенi iдэалагiчны дыктат закрануу выяуленчае мастацтва. Тут таксама пераважала героiка-патрыятычная тэматыка, найперш - тэма партызанскага руху. Зайцау «Парад Беларускiх партызан у 1944 годзе у Мiнску», «Стаяць насмерць», «Канстанцiн Заслонау». Волкау «Мiнск 3 лiпеня 1944 года». Гiстарычны жанр абмяжоувауся партыйна-рэвалюцыйнай тэматыкай. Архiтэктура. Стыль - манументалiзм. У гэтым стыле былi пабудаваны прывакзальная плошчa, Ленiнскi праспект. Будынкi узводзiлiся па iндывiдуальных праектах, упрыгожвалiся дэкорам, скульптурамi, прысутнiчалi элементы i лжэкласiцызму (Глaупачтамт, палац культуры БелСавПрофу). Вядомыя беларускiя скульптары: Азгур, Селiханау, Глебау, Грубэ, Бембель, Цыгаль. Архiтэктары: Воiнау, Кароль, Паруснiкау. Развiццё лiтаратуры з сярэдiны 1950-х гадоу вызначалася зaцвярджэннем новай плынi. У ваеннай прозе галоунай тэмай становiцца чалавек на вайне. Быкау «Альпiйская балада», «Жураулiны крык», «Трэцяя ракета». Адамовiч «Хатынская повесць», «Вайна пад стрэхамi». Мележ «Ваенныя дзённiкi». Гiтарычная тэма знайшла увасабленне у творах Караткевiча «Дзiкае паляванне караля Стаха», «Чорны замак Альшанскi». Увогуле у пачaтку 60-х гадоу пачынаецца аднауленне беларускага мастацтва. Беларусь перажывала сваеасаблiвы культурны уздым. Важнейшай падзеяй стала адкрыццё Беларускага дзяржаунага тэатральна-мастацкага iнстытута. З’яуляюцца новыя гарады: Салiгорск, Новаполацк, Светлагорск. Новыя жылыя раёны у Мiнску: Зялёны луг, Серабранка, Усход, Чыжоука. 60-я гады - гэта час развiцця радыё, кiно, тэлебачання. Новыя тэндэнцыi у галiне народнай адукацыi:
Негатыуныя тэндэнцыi:
Галоўным дасягненнем у развіцці народнай адукацыі з’явіўся пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі, які адбываўся з сярэдзіны 60-х гадоў. Павялічвалася колькасць школ, ажыццяўлялася паглыбленае працоўнае навучанне, усе школы перайшлі на кабінетную сістэму, палепшылася выкарыстанне тэхнічных сродкаў навучання. Але скарачэнне бюджэтных асігнаванняў прывяло да непазбежнага адставання ў развіцці вучэбна-матэрыяльнай базы. Яшчэ больш адмоўным вынікам з’явілася ўсталяванне непрыкрытага фармалізму ў мэтах забеспячэння ідэалагізаванага навучання. Перад вышэйшай школай стаяла задача забяспечыць узрастаючыя патрэбы ў кадрах усіх галін народнай гаспадаркі, але за колькаснымі паказчыкамі росту адукацыйнага узроўню моладзі не стаяла павышэнне ведаў, таму патрэбна была рэформа сярэдняй і вышэйшай школ. Склад эканомікі, які наступіў у другой палове 70-х гадоў вызначыў крызіс у навуцы. Ад яе патрабавалася: 1)Забяспечыць падабаючае месца сярод развітых краін свету.2)Навукова абгрунтаваць непазбежнасць пераможнага шэсця да камунізму. Прэзідэнтам АН БССР(1969-1985) з’яўляўся Барысевіч. Беларускія вучоныя-матэматыкі ўнеслі істотны ўклад у развіццё навукі: па тэорыі лікаў - Спрынджук, праблемах алгебры - Супруненка, Платонаў. Вучоныя-фізікі: Фёдараў, Шушкевіч, Сцяганаў зрабілі значны ўклад у распрацоўцы фізікі элементарных часціц, атамнага ядра, радыёфізікі. У літаратуры зноў на першае месца вылучалася накіраванасць твораў, іх адпаведнасць устаноўкам партыі па камуністычнаму выхаванню новага чалавека. Хоць дысідэнтаў сярод пісьменнікаў не было, але А.Адамовіч, паэт Грахоўскі вымушаны былі пакінуць рэспубліку. Караткевіч заўчасна памёр. А яго твор “У снягах дрэмле вясна” 30 гадоў заставаўся невядомым чытачу. Не меў пашаны Быкаў за дэмакратызм. У жанры паэзіі вызначыліся цікавымі творамі Броўка, Панчанка, Глебка, Гілевіч, Барадулін, Лойка і інш. Беларуская драматургія папоўнілася цікавымі п’есамі Крапівы “Брама неўміручасці”, Макаёнка “Таблетку пад язык”, Дударава “Радавыя” (у 1985 г. п’еса ў пастаноўцы БелДзяржАкадэмтэатра ім. Я. Купалы была адзначана Дзяржаўнай прэміяй СССР). У галіне кінамастацтва. У 1962 г. быў створаны Саюз Кінематаграфістаў БССР. Новыя стужкі: “Першыя выпрабаванні”, “Масква - Генуя”, ”Крушэнне імперыі” - рэж. Корш-Саблін. Фільмы пра вайну: “Альпійская балада”, “Бацька” - рэж. Сцяпанаў, “Паланэз Агінскага”, “Іван Макаравіч” - рэж. Дабралюбаў, фільмы Турава, дзе здымаўся Высоцкі. Шырокую вядомасць набыў БелДзяржтэатр Оперы і Балета. Оперы: “Алеся” Цікоцкага, “Зорка Венера” Семенякі, балет Глебава “Альпійская балада”, “Пасля балю” Вагнера - памножылі скарбонку сусветнай музычнай класікі. У пакалізацыі беларускай музыкі цяжка пераацаніць ролю ансамбля “Песняры” пад кір. Мулявіна, яго намаганні памножылі ансамблі “Верасы”, “Сябры”, вакальна-харэаграфічны ансамбль “Харошкі”. Сярод мастакоў былі вядомыя за межамі рэспублікі Савіцкі, Кудровіч і інш. Трагічны лёс Ісачова. М. Шагал памёр у Францыі.
|