Кантрольная работа па беларускай мове / Беларуская мова

1. Заданне 1. Знайдзіце і запішыце разгорнуты адказ на тэму “Беларуская мова ў ХХ ст.” і складзіце да яго тэзісны план.

Пачатак ХХ ст. (1900–1917 гг.) - непрацяглы па часе, але надзвычай змястоўны перыяд, які характарызуецца зрухамі ў самім падыходзе грамадскасці да беларускай мовы. Узмацненне нацыянальна-вызваленчых настрояў прымусіла царскі ўрад пайсці на ўступкі і дазволіць друкаванне на нацыянальных мовах. Так з’явіліся першыя беларускія легальныя газеты “Наша доля” і “Наша ніва”, ствараюцца беларускія выдавецтвы – “Загляне сонца і ў наша аконца”, “Наша ніва”, “Наша хата” ў Вільні, “Мінчук” у Мінску. Усё гэта спрыяла таму, што за невялікі перыяд на беларускай мове выйшла каля 245 розных кніг. Пачалося адраджэнне беларускай літаратуры, пра што прыхільна і наадварот, рэзка адмоўна, пачала пісаць прэса: рускі царызм па-ранейшаму адмаўляў існаванне беларускага народа і яго мовы, нягледзячы на тое, што многія суседзі прызналі іх самастойнасць.

20-я гады ХХ стагоддзя – цікавы і ў многім вызначальны этап развіцця беларускай мовы. Менавіта ў гэты час яна набыла статус дзяржаўнай і павінна была абслугоўваць усе сферы жыцця народа. Моўная палітыка папярэдніх стагоддзяў, якая праяўлялася ў забароне афіцыйнага функцыянавання беларускай мовы, прывяла да таго, што ў пачатку ХХ стагоддзя наша мова заставалася недастаткова распрацаванай. Таму ў 20-я гады частка беларускай інтэлігенцыі актыўна ўключылася ў працэс удасканальвання літаратурнай мовы.

У 20-я гады на старонках часопiсаў "Полымя", "Узвышша", "Маладняк" і іншых неаднаразова абмяркоўваліся праблемы ўпарадкавання лексікі літаратурнай мовы. Адной з асноўных крынiц яе папаўнення павiнна была быць народная мова. Таму невыпадкова распачалася спецыяльная работа па збіранню скарбаў народнай мовы розных рэгіёнаў Беларусі. Сярод тых, хто займаўся вывучэннем беларускіх гаворак і распрацоўкай беларускай дыялекталогіі неабходна адзначыць М.І.Каспяровіча і М.В.Шатэрніка, якія выдалі "Віцебскі краявы слоўнік" і "Краявы слоўнік Чэрвеньшчыны". У гэты ж час І.К.Бялькевічам быў сабраны вялікі каштоўны матэрыял для "Краёвага слоўніка ўсходняй Магілёўшчыны", выдадзенага толькі ў 1970 годзе, які даследчыкі называлі "сапраўдным скарбам, у якім адлюстравана жывая моўная стыхія беларусаў".

Але, безумоўна, рэсурсаў народнай мовы не магло хапiць для слоўнiка беларускай лiтаратурнай мовы, каб функцыянаваць у розных стылях і абслугоўваць усе сферы жыцця. У.Дубоўка сфармуляваў асноўныя тэарэтычныя прынцыпы развiцця беларускай мовы. У прыватнасцi, ён адзначаў, што ў лiтаратурнай мове павiнны функцыянаваць словы жывой народнай мовы, якiя сустракаюцца на значнай тэрыторыi Беларусi, трапныя мясцовыя словы, калi ў лiтаратурнай мове яны не маюць дасканалага адпаведнiка, прафесiйныя назвы, калi яны не маюць вузкаспецыяльнага значэння, а таксама старыя словы, якiя маюць каранёвыя сувязi з жывой мовай i здольныя ўзбагацiць лiтаратурную мову новым адценнем значэння. Пажаданым У.Дубоўка лiчыў уводзiць у мову наватворы, але пры гэтым адзначаў, што новае слова павiнна быць створана "на падставе законаў беларускай народнай мовы i на падставе iснуючых у мове слоў".

У 1921 годзе ўрадам рэспублікі была створана Навукова-тэрміналагічная камісія, галоўнай задачай якой была выпрацоўка тэрмінаў па ўсіх галінах навукі. У рабоце ўдзельнічалі аўтарытэтныя вучоныя, пісьменнікі і грамадскія дзеячы (Я.Купала, Я.Колас, С.Некрашэвіч, М.Байкоў, географы М.Азбукін, А.Смоліч, фізік А.Міцкевіч і іншыя).

К канцу 20-х гадоў ХХ стагоддзя працэсы беларусізацыі пачалі затухаць, паступова замяніўшыся наогул на барацьбу з так званым буржуазным нацыяналістычным дэмакратызмам, пад якім разумелася любое праяўленне нацыянальнай самасвядомасці. У нацыянальнай палітыцы быў зроблены паварот у бок узмацнення інтэрнацыяналізацыі грамадства, а на самай справе русіфікацыі нацыянальных меншасцей. У 30-я гады гэты працэс суправаджаўся нечуванымі рэпрэсіямі: пацярпелі ўсе, хто актыўна ўдзельнічаў у будаўніцтве беларускай нацыянальнай культуры, пераважная большасць з іх была фізічна знішчана. Да пачатку другой сусветнай вайны з беларускіх лінгвістаў засталіся лічаныя адзінкі.

Заканамерна, што і створаная ў 20-я гады навуковая і мастацкая літаратура перасталі выкарыстоўвацца і нават былі забаронены. Новыя моўна-палітычныя ўмовы вымагалі выпрацоўку новых прынцыпаў лексічнага ўнармавання беларускай мовы і лексікаграфічнай апрацоўкі слова. Для абгрунтавання новай моўнай палітыкі была падведзена лінгвістычная тэорыя акадэміка Н.Я.Мара, згодна з якой мова – класавая з’ява, і на працягу гісторыі адбываецца рэвалюцыйны працэс скрыжоўвання моў, які вядзе да поўнага іх зліцця ў адну агульную мову. Пры гэтым Н.Я.Мар не прызнаваў паходжання ад супольнай мовы-асновы сваяцкіх моў, якія ствараюць сям’ю, і сцвярджаў, што спачатку ў розных месцах незалежна ад сябе паўстала шмат моў. Выдадзены ў 1937 годзе “Руска-беларускі слоўнік” пад рэдакцыяй А.Александровіча прадэманстраваў увасабленне новых антынацыянальных прынцыпаў беларускай лексікалогіі і лексікаграфіі ў жыццё. Не заўважыць хібы і заганы слоўніка, якія выявіліся ў насычэнні беларускай лексікі русізмамі, неўласцівымі і ненатуральнымі канструкцыямі, не маглі нават сучаснікі. З-за сваёй штучнасці слоўнік не набыў практычнага значэння.

У 1950 годзе Сталіным была адкінута тэорыя Н.Я.Мара як ненавуковая і вульгарызатарская і прапанавана новая, згодна з якой, са шматлікіх нацыянальных моў спачатку вылучацца найбольш узбагачаныя адзіныя занальныя мовы, якія потым аб’яднаюцца ў адну супольную міжнародную мову, якая ўбярэ ў сябе найлепшыя элементы нацыянальных і занальных моў. У Савецкім Саюзе адной з занальных моў павінна была стаць руская мова. У 1962 годзе ўбачыў свет “Беларуска-рускі слоўнік”. У параўнанні з “Русско-белорусским словарём” 1937 года, тут назіраецца невялікі ўхіл у бок выяўлення і адлюстравання колькаснага і семантычнага багацця беларускай лексікі. Такія перамены выклікаў рух супраць моўнай русіфікацыі, які пачаўся ў сувязі з паслясталінскай “адлегай”.

Такім чынам, развіццё беларускай лексікі і лексікаграфіі ХХ ст. характарызуецца, па-першае, рэалізацыяй моўнай палітыкі, накіраванай на пашырэнне сферы выкарыстання рускай мовы і замацаванне ў слоўніках шматлікіх русізмаў і, адпаведна, звужэннем сферы функцыянавання беларускай мовы і, адпаведна, ігнараваннем складальнікамі слоўнікаў беларускіх слоў, якія падкрэсліваюць адметнасць і самабыснаць беларускай мовы; па-другое, нятворчым і тэндэнцыйным падыходам да лексікаграфічнай справы (у самым шырокім сэнсе). Але паколькі існуе першая праблема, кардынальнае вырашэнне другой наўрад ці магчымае.

1. Становішча беларускай мовы ў пачатку ХХ ст.:

2. Развіццё беларускай мовы і мовазнаўства ў 20-я гг. ХХ ст.:

• агульная характарыстыка перыяда;

• распрацоўка літаратурнай беларускай мовы;

• прынцыпы развіцця беларускай мовы Дубоўкі;

• выпрацоўка тэрміналогіі;

3. Агульныя тэндэнцыі развіцця беларускай мовы пачынаючы з 30-х гадоў:

• затуханне працэса беларусізацыі;

• лінгвістычная тэорыя Н.Я.Мара;

• новая лінгвістычная тэорыя Сталіна;

4. Заключэнне

Заданне 2. Падбярыце з любога тэксту 10 прыкладаў марфалагічнай інтэрференцыі (па пяць форм роднага склону і па пяць форм меснага склону адзіночнага ліку рускіх і беларускіх назоўнікаў другога скланення) і пяць прыкладаў сінтаксічнай інтэрферэнцыі

Марфалагiчная інтэрференцыя:

а) родны склон:

у памяшканні нібы не хапала кіслароду – в помещении словно не хватало кислорода; артыст не мае таленту - артист не имеет таланта;

раскаты грому - раскаты грома;

у магазiнах шмат цукру - в магазинах много сахара;-)

гурбы снегу - сугробы снега.

б) месны склон:

журба на сэрцы - тоска на сердце;

у гэтым выпадку - в этом случае;

пазнака ў календары - пометка в календаре;

прымаць уздел у сходзе - принимать участие в собрании;

ісці па шляху – идти по пути.

Сінтаксічная інтэрферэнцыя:

здеквацца з малодшага брата - издеваться над младшим братом;

поехать к деду – паехаць да дзеда;

заведующий отделением – загадчык аддзялення;

смеяться над глупой шутки – смяяцца з дурнога жарта;

приложение к параграфу - дадатак да параграфа.

Заданне 3. Падбярыце па тры выразы з публіцыстычнага, навуковага і афіцыйна-справавога стыляў і складзіце з імі сказы выразнай функцыянальна-стылявой прыналежнасці.

Навуковы стыль: сіла тока, пауправаднікі, лічба-аналагавы пераўтваральнік

1. У фізіцы сілай тока называюць велічыню зарада, які праходзіць праз папярэчнае сячэнне правадніка за адзінку часу.

2. Рэчывы, якія па сваёй электраправоднасці займаюць прамежкавае значэнне паміж праваднікамі і дыэлектрыкамі, называюць паўправаднікамі.

3. Лічба-аналагавы пераўтваральнік у відэасістэмах служыць для пераўтварэння бесперапыннага патоку дадзеных, які фарміруецца відэакантролерам, у ўзроўні інтэнсіўнасці колеру, што падаюцца на манітор.

Публіцыстычны стыль: медыкі раяць, тандэм Пуцін-Мядзведзеў, “Арабская вясна”.

1. Медыкі раяць прайсці вакцынацыю ад грыпа, бьо яна дапамагае калі не пазбегчы хваробы, то лягчэй яе перанесці, перадае БЕЛТА.

2. Палітолагі лічаць, што кіруючы тандэм Пуцін-Мядзведзеў можа захавацца, як мінімум, на пяць гадоў, аж да прэзідэнцкіх выбараў 2018 года.

3. Масавыя народныя пратэсты, якія ахапілі ў гэтым годзе Паўночную Афрыку і Блізкі Усход і якія атрымалі назву "Арабскай вясны", абышліся рэгіёну ў 55

мільярдаў даляраў, гаворыцца дакладзе, падрыхтаваным кансалтынгавай

кампаніяй Geopolicity.

Афіцыйна-справавы стыль: журнал выкарыстання сродкаў кантролю, камісія па працы з маёмасцю, спіс выкарыстоўваемых касавых апаратаў

1. Цэнтр тэхнічнага абслугоўвання нагадвае, што нумары ўсіх выкарыстаных галаграм неабходна запісваць у журнал выкарыстання сродкаў кантролю.

2. Ігравыя аўтаматы пастанаўленнем суда канфіскаваны ў даход дзяржавы, і адпаведна з рашэннем камісіі па працы з маёмасцю пры Мінскім гарадскім выканаўчым камітэце перададзены для рэалізацыі ў ТД “Усходні”.

3. Міністэрства па падаткам і зборам Савецкага района папярэджвае, што няпоўные або няправільныя звесткі ў спісе выкарыстоўваемых касавых апаратаў, пададзеныя інспектару, могуць стаць прычынай для распачатку судовай працы.

Заданне 4. Выпішыце з артыкула па спецыяльнасці (фізіка, матэматыка, праграмаванне, уводзіны ў спецыяльнасць) 20 словазлучэнняў ці слоў і перакладзіце іх на беларускую мову. У тэрміналагічным слоўніку ці ў слоўніку прафесіяналізмаў знайдзіце значэнні гэтых слоў.

1) Роза ветров – ружа вятроў:

- графічны метад адлюстравання рэжыму вятроў у азначанай мясцовасці для месяца, сезона, года і г.д.

2) Скаляр – скаляр:

- велічыня (магчыма пераменная, інакш кажучы – функцыя), кожнае значэнне якой можа быць выражана адным лікам (часцей за ўсё маецца на ўвазе натуральныя лікі).

3) Модуль – модуль:

- велічыня, якая характарызуе якую-небудзь ўласцівасць цвёрдага цела (модуль пругкасці); - сапраўдны лік, абсалютная велічыня адмоўнага або дадатнага ліку; - велічыня, якая ўмоўна прымаецца за адзінку, якая цэлую колькасць разоў паўтараецца ва ўсіх вымярэннях якой-небудзь мастацкай формы (вышыня калон - модуль будынка); - частка прыбора, механізму, прылады, якая выконвае пэўныя функцыі. 4) Класс – клас:

- сукупнасць, група прадметаў або з'яў з агульнымі прыметамі; разрад, катэгорыя;

- вялікая група людзей, якая мае аднолькавае становішча ў сістэме грамадскай вытворчасці і арганізацыі працы, аб'яднаная агульнасцю інтарэсаў на аснове аднолькавага стаўлення да размеркавання грамадскага багацця;

- падраздзяленне навучэнцаў пачатковай і сярэдняй школы, якое адпавядае году навучання;

- ступень, узровень, у залежнасці ад якіх вызначаецца месца прадмета ў шэрагу іншых падобных.

5) Субъект - суб’ект

- істота, якая валодае свядомасцю і воляй, здольнасцю да мэтазгоднай дзейнасці, накіраванай на той ці іншы аб’ект.

- чалавек, або група людзей, калектыў, якія выступаюць актыўнымі дзеячамі ў якім-небудзь працэсе;

- асоба або арганізацыя, якія валодаюць пэўнымі правамі і абавязкамі;

- чалавек як носьбіт якіх-небудзь уласцівасцей;

- чалавек, асоба; чалавек з адмоўнымі рысамі характару;

- прадмет меркавання, вызначаемы прэдыкатам;

- дзейнік, а таксама наогул граматычная форма, якая абазначае дзеяча.

6) Периферия – перыферыя:

- агульнае абазначэнне сукупнасці знешніх прылад персанальнага камп’ютара;

- знешняя частка чаго-небудзь, якая супрацьпастаўляецца цэнтру.

7) Диск – дыск:

- агульная назва носьбітаў інфармацыі, вырабленых з полікарбаната з нанесеным спецыяльным пластам, які служыць для захоўвання інфармацы;

- спартыўны снарад;

- частка кола, на якую манціруецца шына.

8) Радикал – радыкал:

- знак, якім абазначаюць дзеянне здабывання кораня;

- устойлівая група атамаў у малекуле, якая захоўвае свой састаў пры пераходзе з аднаго хімічнага злучэння ў другое;

- прыхільнік крайніх і рашучых дзеянняў, поглядаў.

9) Градус – градус:

- адзінка вымярэння вуглоў або дуг, 1/360 акружнасці;

- адзінка вымярэння тэмпературы якога-небудзь цела.

10) Робот – робат:

- аўтамат, які выконвае дзеянні, падобныя да дзеянняў чалавека (напрыклад, аўтаматычны маніпулятар)

11) Давление – ціск:

- сіла дзеяння аднаго цела на паверхню іншага;

- прымус, гвалт над чыёй-небудзь воляй.

12) Опыт – вопыт:

- адлюстраванне ў свядомасці людзей законаў аб’ектыўнага свету і грамадскай практыкі, атрыманае ў выніку іх актыўнага практычнага пазнання;

- сукупнасць ведаў і практычна засвоеных навыкаў, уменняў;

- узнаўленне якой-небудзь з’явы эксперыментальным шляхам, стварэнне чаго-небудзь новага ў пэўных умовах з мэтай даследавання; выпрабаванні;

13) Радиоактивность – радыёактыўнасць:

Здольнасць атамных ядзер некаторых элементаў самаадвольна распадацца, вылучаючы элементарныя часціцы.

14) Фокус – фокус:

- кропка перасячэння прамянёў праламлення або адлюстравання, якія падацюць на аптычную сістэму паралельным пучком;

- выдатнае штукарства, заснаванае на падмане зроку, увагі пры дапамозе спрытнага і хуткага прыёму.

15) Фотоэлектрический эффект – фотаэлектрычны эфект:

- паяўленне электрычнага току пад уздзеяннем святла.

16) Электрон – электрон:

- элементарная часціца з адмоўным электрычным зарадам.

17) Эмиссия – эмісія:

- выпусканне электронаў паверхняй цвёрдага цела пры яе бамбардзіроўцы электронамі;

- выпуск каштоўных папер.

18) Грань – грань:

- лінія, граніца, якая падзяляе што-небудзь;

- адна плоскасць ломанай паверхні цела, старана геаметрычнай фігуры;

- адрэзак або лінія, якія ўтвараюцца на месцы перасячэння дзвух плоскасцей.

19) Указатель – указальнік:

- спасылка на пачатак масіва дадзеных у праграмаванні;

- надпіс, стрэлка; прыбор або іншае прыстасаванне, якія паказваюць што-небудзь;

- даведачная кніга або даведачны спіс у кнізе.

20) Оператор – аператар:

- у праграмаванні – набор інструкцый у праграме, якія выконваюцца кампілятарам;

- урач-хірург, якрі праводзіць аперацыі;

- спецыяліст, які кіруе працай якой-небудзь складанай прылады, механізма.

Заданне 5. Падбярыце тэкст на рускай мове (100-120 слоў) па спецыяльнасці, у якім былі б дзеепрыметныя словазлучэнні з суфіксамі –ущ-, -ющ, -ем-, -им-, -ащ-, -ящ-, і перакладзіце яго на беларускую мову.

Полупроводники – вещества, занимающие промежуточное значение между проводниками и диэлектриками по своей электропроводимости. Особенностью полупроводников является сильная зависимость их электропроводимости от температуры, количества примесей, светового и ионизирующего излучения. Используемые в настоящее время полупроводники имеют кристаллическую структуру. Наибольшее распространение получили германий и кремний, размещенные в N-группе таблицы Менделеева. Все вещества состоят из атомов, образованных положительно заряженными ядром и отрицательно заряженными электронами, вращающимися вокруг него. Радиус орбиты электронов характеризует уровень их энергии: чем больше этот уровень, тем больше его энергия. Электроны, движущиеся на внешних оболочках, называются валентными. В сравнении с электронами, движущимися на других орбитах с меньшими радиусами, они обладают наибольшей энергией. Поскольку в веществе содержится большое количество атомов, а одинаковые значения энергии могут иметь не более двух электронов, то энергетические уровни валентных электронов расщепляются на множество энергетических подуровней, образующих валентную зону. С ростом температуры валентные электроны, получившие достаточное количество энергии, отрываются от атомов и становятся свободными.

Паўправаднікі – рэчывы, якія займаюць прамежкавае значэнне паміж праваднікамі і дыэлектрыкмі па сваёй электраправоднасці. Асаблівасцю паўправаднікоў з’яўляецца моцная залежнасць іх электраправоднасці ад тэмпературы, колькасці прымешак, светлавога і іанізуючага выпраменьвання. Паўправаднікі, якія выкарыстоўваюцца ў цяперашні час, маюць крышталічную структуру. Найбольшае праспаўсюджванне атрымалі германій і крэмній, размешчаныя ў N-групе табліцы Мендзялеева. Усе рэчывы складаюцца з атамаў, якія ўтвораны станоўча зараджаным ядром і адмоўна зараджанымі электронамі, якія рухаюцца вакол яго. Радыус арбіты электронаў характарызуе ўзровень іх энергіі: чым больш гэты ўзровень, ты больш яго энергія. Электроны, якія рухаюцца на знешніх абалонках, называюць валентнымі. У параўнанні з электронамі, якія рухаюцца на іншых арбітах з меншымі радыусамі, яны валодаюць найбольшая энергіяй. Паколькі ў рэчыве ўтрывліваецца вялікая колькасць атамаў, а аднолькавыя значэнні энергіі могуць мець не больш за два электроны, то энергетычныя ўзроўні валентных электронаў расшчапляюцца на мноства энергетычных падузроўняў, якія утвараюць валентную зону. З ростам тэмпературы валентныя электроны, якія атрымалі дастатковую энергію, адрываюцца ад атамаў і становяцца свабоднымі.

Заданне 6. Напішыце інфарматыўную ці індыкатыўную анатацыю на любы параграф с падручніка па вашай спецыяльнасці.

С/С++ у прыкладах и задачах / Е.Л. Шымановіч. – Мн.: Новыя веды, 2004. – 528 с.

Падрабязна і паслядоўна разгледжана мова праграмавання С/С++. Аснову кнігі складаюць прыклады праграм, якія дазваляюць на практыцы вывучыць сінтаксіс мовы, прыёмы будавання эфектыўных алгарытмаў, знаходзіць і выпраўляць памылкі. Вялікая колькасць самастойных задач і лабаторных работ дае магчымасць выкарыстоўваць кнігу ў якасці падручніка. Кніга можа выкарыстоўвацца ў якасці дапаможніка для самастойнага авалодання мовай. Матэрыял выкладзены з улікам асаблівасцей рэалізацыі мовы С/С++ у інтэграваных асяроддзях Microsoft Visual 6 і 7.

Прызначана студэнтам і выкладчыкам навуковых устаноў, а таксама тым, хто пачынае вывучаць С/С++.

Заданне 7. Напішыце адзін асабісты дакумент (заява, аутабіяграфія, даручэнне, распіска) і адзін справавы ліст ( ліст-запытанне, ліст-просьба, ліст-напамін, ліст-запрашэнне).

Аўтабіяграфія.

Я, Русін Антон Мікалаевіч, нарадзіўся 18 чэрвеня 1993 г. у горадзе Мінску. У 1999 годзе паступіў у сярэднюю школу № 172 горада Мінска з беларускамоўным навучаннем. У 2004 годзе перайшоу ў сярэднюю школу №3 таксама ў беларускамоўны клас. Скончыўшы дзевяць класаў школы ў 2008 годзе, паступіў у Мінскі Дзяржаўны Вышэйшы Радыётэхнічны каледж на спецыяльнасць Электронныя вылічальныя прылады. У 2015 годзе пасля пяці курсаў каледжа абараніў на выдатна дыплом. У гэтым жа годзе паступіў на завочнае аддзяленне Беларускага Дзяржаўнага Універсітэта Інфарматыкі і Радыёэлектронікі. Паралельна з навучаннем працую на ААТ “Беллічтэхніка” электрамеханікам.

17 верасня 2011 года __________________ А.М. Русін

Ліст-напамін.

17 верасня 2011 года

Дырэктару ААТ “Гандль-сэрвіс”

Сіпламу Ф.А.

Паважаны Фёдар Аляксандравіч, вымушаны Вас папярэдзіць, што на падставе невыканання ўмоў заключанага дагавора №12349 ад 10.07.2011г. з боку ААТ “Гандль-сэрвіс” мы маем права падаць у Гаспадарчы суд г. Мінска. Калі ласка, пагасіце пазыку.

17.10.2011г. __________ Генеральны дырэктар ААТ “Постторг-16” Беленькі Ю.В.