40

Таблица 4 – Средние показатели самооценки по шкалам

Шкалы	Средние	показатели	Средние	показатели	Средние пок-и
	уровня	притязаний	уровня	притязаний	уровня в целом
	девушек		юношей		по всей выборке
Ум, способности	70*		84,80*		77,68
Характер	72,76		78,56		75,66
Авторитет у сверстников	70,92*		80,08*		75,5
Умелые руки	69,4		68,16		68,78
Внешность	70,4		65,36		67,88
Уверенность в себе	65,8*		81,8*		73,8

Знаком (*)-отмечена шкала по которой есть статистически значимые различия между девушками и юношами. Как видно из таблицы юноши оценивают себя выше чем девушки по шкале «Ум, способности» (р=,000), по шкале «Авторитет у сверстников» (р=,040), по шкале «Уверенность в себе» (р=,006).

Средние показатели самооценки по шкалам

100

80

60

40

20

0

Ум,	Характер	Авторитет у	Умение много Внешность	Уверенность в
способности		сверстников	делать своими	себе
			руками,
			умелые руки

Средние показатели самооценки в группе девушек

Средние показатели самооценки в группе юношей Средние показатели самооценки в целом по всей выборке

Рисунок 4 – Средние показатели самооценки по отдельным шкалам

Таблица 5 – Значения расхождения между уровнем притязаний и самооценкой

Шкалы	Средние		Средние		Средние
	показатели		показатели		показатели
	расхождения		расхождения		расхождения в
	в	группе	в	группе	целом по всей
	девушек		юношей		выборке
Ум, способности	25		28		27
Характер	17		13		15
Авторитет у сверстников*	20*		7*		13
Умение много делать своими руками,	23		20		21
умелые руки
Внешность	22		15		19
Уверенность в себе*	28*		11*		20
Средняя величина расхождения по всем	22		27		24
шкалам

Знаком (*)-отмечена шкала по которой есть статистически значимые различия между девушками и юношами.

Итак, по результатам методики исследование самооценки по Дембо-Рубинштейн можно сделать такие выводы:

71

1.Для большинства юношей и девушек в основном характерен высокий и очень высокий уровень притязаний.

2.У девушек выше уровень притязаний по шкале «Внешность». Таким образом, относительно своей внешности девушки ставят перед собой более высокие требования чем юноши.

3.У большинства девушек и юношей высокая самооценка. Выявлена следующая закономерность у девушек выше уровень притязаний, но ниже самооценка, но у юношей наоборот ниже уровень притязаний, но выше самооценка. Поэтому можно сказать что юноши более уверенны в себе чем девушки.

Литература

1.Чеснокова И. И. Проблема самосознания в психологии. — М.: Наука, 1977. – С. 89

2.Маслова Е.А. Психологическая природа самооценки, место самооценки в структуре самосознания личности - М.: Наука, 2007. - 248 с.

3.Фолкэн, Чак Т. Психология — это просто / Чак Фолкэн; пер. с англ. Р. Муртазина. —

М.: Фаир-Пресс, 2001. — 640 с.

А.Т. Садыкова, Э.Т. Адилова, Н.К. Сатыбалдина

ИССЛЕДОВАНИЕ УДОВЛЕТВОРЕННОСТИ БРАКОМ СУПРУГАМИ

Ocнoвoй coхpaнeния ceмьи являeтcя удoвлeтвopeннocть cупpугoв взaимooтнoшeниями и бpaкoм в цeлoм. Удoвлeтвopeннocть бpaкoм либo paccмaтpивaeтcя кaк cooтвeтcтвиe мeжду нaличным и жeлaeмым, либo oтoждecтвляeтcя c cубъeктивнo пepeживaeмым oщущeниeм удoвoльcтвия-нeудoвoльcтвия пpи oцeнкe cупpугaми вceх acпeктoв бpaкa. Coвpeмeнный бpaк ocнoвывaeтcя нa coвмecтимocти coвpeмeнных людeй кaк личнocтeй. Coвмecтнaя жизнь тpeбуeт oт cупpугoв гoтoвнocти к кoмпpoмиccу, умeния cчитaтьcя c пoтpeбнocтями пapтнepa, уcтупaть дpуг дpугу, paзвивaть в ceбe тaкиe кaчecтвa, кaк взaимнoe увaжeниe, дoвepиe, взaимoпoнимaниe. Пpoблeмa взaимocвязи пcихoлoгичecких фaктopoв и удoвлeтвopeннocти бpaкoм cтaлa aктуaльнoй в coвpeмeннoм oбщecтвe. В пcихoлoгии досаточно много иccлeдoвaний cвязи удoвлeтвopeннocти бpaкoм и poлeвых oжидaний, и пpитязaний cупpугoв.

Цeль нашего иccлeдoвaния: выявить удовлетворенность браком супругами.

Для достижения поставленной цели нами была подобрана батарея методик. Методики исследования: Для выявления показателей удовлетворенности браком были использованы две методики: тест-опросник удовлетворенность браком В.В. Столина и Опросник «Шкала семейной адаптации и сплоченности» (FACES-3 / Тест Олсона).

База исследования: исследование проводилось в течение января-февраля 2016 года. На базе центра семейного развития «Жануям» и центра психологической поддержки «Семь Я». В исследовании приняли участи 20 супружеских пар с разным стажем семейной жизни. Выявляется средний уровень удовлетворенности браком. Значимых различий по уровню удовлетворенности браком между мужчинами и женщинами не выявилось.

72

Процентноераспределениепо уровнюудовлетворенностьюбраком

22,5		20
57,5
	низкая удовлетворенность браком	средняя удовлетворенность браком
	высокая удовлетворенностьбраком
Рисунок 1 – Процентное распределение по уровню удовлетворенностью браком
По результатам данного теста выявлено		8 человек с низкой удовлетворенностью

браком – это 20%, далее 23 человек вошли в группу со средним уровнем удовлетворенности. Это 57,5% обследуемых. 9 человек составили группу с высоким уровнем удовлетворенности. Что составляет 22,5 % выборки. Таким образом, в группе чаще выявляется средний уровень удовлетворенности браком.

Таблица 1 – Средние показатели по методике Шкала семейной адаптации и сплоченности по методике Шкала семейной адаптации и сплоченности Олсона в группах женщин и мужчин

Группа		Уровень	Уровень	Удовлетвор	Удовлетворе		Общая
		сплоченнос	адаптации	енность по	нность	по	удовлетворен
		ти		сплоченнос	адаптации		ность
				ти			семейной
							жизнью
1	группа	40,65	30,6	6,25	8,6		14,85
(женщины)
2	группа	37,85	29,1	6,25	8,9		15
(мужчины)
По	всей	39,25	29,85	6,25	8,75		14,92
выборке

С учетом того, что максимальный бал по удовлетворенности браком может составлять 90 баллов, можно утверждать, что в группе наших испытуемых достаточно высокая удовлетворенность. Поскольку общая удовлетворенность по группе составила всего 14,92 балла из возможных 90. Значимых различий между мужчинами и женщинами не выявлено.

Таблица 2 – Частота встречаемости типов сплоченности и адаптации по методике Шкала семейной адаптации и сплоченности Олсона

Сплоченность	Частота встречаемости	Процентное соотношение
разобщенный	2	5%
разделенный	17	42,5
связанный	17	42,5
сцепленный	4	10
	73

Адаптация
ригидный	4	10
структурированный	5	12,5
гибкий	14	35
хаотичный	17	42,5

Различают четыре уровня семейной сплоченности: разобщенный, разделенный, связанный, сцепленный. Также методика выявляет четыре уровня семейной адаптации: ригидный, структурированный, гибкий, хаотичный.

Частотавстречаемоститипов сплоченностив процентах

50
				42,5	42,5
40
30
20
						10
10		5
0
			разобщенный	разделенный	связанный	сцепленный
				Рисунок 2 – Результаты оценки
				Частотавстречаемоститипов адаптации в процентах
45						42,5
40
					35
35
30
25
20
				12,5
15
		10
10
5
0
			ригидный	структурированный	гибкий	хаотичный

Рисунок 3 – Результаты оценки

Таким образом, среди наших испытуемых чаще всего встречается разделенная семья, которая характеризуется умеренной сплоченностью и связанная семья с высокой степенью сплоченности. По типу адаптации чаще всего встречается хаотичная и гибкая семья.

Интерпретация типов семей по методике Олсона Сплоченность:

Разобщенная семья – члены семьи крайне эмоционально разделены, мало привязаны друг к другу и ведут себя несогласованно, неспособны оказывать поддержку друг другу и совместно решать жизненные проблемы.

Раздельная семья – характеризуется умеренной сплоченностью. В эмоциональных отношениях в семье присутствует некоторая раздельность, однако она не является такой крайней, как в разобщенной семье.

74

Связанная семья характеризуется высокой степенью эмоциональной близости, лояльностью во взаимоотношениях и определенной зависимостью членов семьи друг от друга.

Сцепленная семья для которой характерна чрезмерная эмоциональная близость (слияние) и лояльность, отсутствие личного пространства, независимости у членов семьи.

Гибкость:

Ригидная семья обладает низкой гибкостью и адаптивностью. Такая система не способна решать жизненные задачи, возникающие перед семьей при ее продвижении по стадиям жизненного цикла.

Структурированная семья характеризуется умеренной гибкостью. Здесь присутствует некоторая степень демократического руководства, предполагающая переговоры по проблемам между членами семьи, включая мнение детей.

Гибкая семья характеризуется умеренной гибкостью, демократическим стилем руководства. Переговоры ведутся открыто и активно, включая детей. Роли разделяются с другими членами семьи и меняются, когда это необходимо.

Хаотичная семья характеризуется высокой степенью непредсказуемости. Такое состояние система часто приобретает в момент кризиса, например, при рождении ребенка, разводе, потере источников дохода и т.д.

Заключение

1.В группе чаще выявляется средний уровень удовлетворенности браком. Значимых различий в удовлетворенности браком между мужчинами и женщинами не выявлено.

2.В нашей группе выявляется средний уровень сплоченности и семейной адаптации.

3.Общая удовлетворённость семейной жизнью по методике Олсона достаточно

высокая.

4.Среди наших испытуемых чаще всего встречается разделенная семья, которая характеризуется умеренной сплоченностью и связанная семья с высокой степенью сплоченности. По типу адаптации чаще всего встречается хаотичная и гибкая семья.

На удовлетворенность браком влияет установка супругов на выполнение родительских функций. Чем больше муж или жена ориентированы на выполнение родительских функций, чем большее значение они придают родительским обязанностям, тем больше удовлетворенность браком.

На удовлетворенность браком положительно влияет такое качество супругов как теплота в отношениях. Чем выше этот показатель, тем выше удовлетворенность семейными отношениями.

На удовлетворенность браком положительно влияет ролевая адекватность супругов, а также согласованность семейных ценностей.

Литература

1.Мосина Ю.А., Мосин А.В.Влияние согласованности семейных ценностей на удовлетворенность браком//Вестник Оренбургского государственного медицинского университета Минздрава и соцразвития РФ, г. Оренбург. Серия Психология. 2015 г. №4

2.Бeлoуc E. В. Взaимocвязь удoвлeтвopeннocти бpaкoм c фaктopaми coвмecтимocти cупpугoв // Вecтник Caмapcкoй гумaнитapнoй aкaдeмии. Cepия: Пcихoлoгия 2011. №1.

3.Бaлaндинa Л. Л. Удoвлeтвopeннocть бpaкoм в cиcтeмe poдитeльcкo-дeтcких и cупpужecких oтнoшeний // Вecтник Пepмcкoгo гocудapcтвeннoгo гумaнитapнoпeдaгoгичecкoгo унивepcитeтa. Cepия № 1. Пcихoлoгичecкиe и пeдaгoгичecкиe нaуки 2014. №1

75

О.С. Сангилбаев, А.О. Сангилбаева

М.М. МҰҚАНОВТЫҢ ЗЕРТТЕУЛЕРІНДЕГІ ОЙ-ПІКІРЛЕРДІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ПАЙДАЛАНУ

Қазақстандық психологтардың ғылыми мұраларын зерттеу қазіргі кездегі өзекті мәселенің бірі. Сондықтан қазақ халқының психологиялық мұрасының қазіргі кезде жекелеген тұлғалардың психология ғылымына қосқан үлесін қарастыру қажет. Олай болса, М.Мұқановтың жалпы психологиялық мұрасы, әсіресе оның эксперименттік зерттеулері ерекше орында. М.М.Мұқановтың психологиялық мұрасы, әсіресе педагогикалық психология мен жас ерекшелік психологиясы салаларына байланысты еңбектері маңызды орында. М.М.Мұқановтың ақыл-ой деңгейін ұлт өкілдерін тарту негізінде тәлім – тәрбиелік мәселелерді салыстырмалы зерттеулерін ғылыми мұра десек қателеспейміз. М.М.Мұқановтың педагогикалық психология саласындағы көзқарастары ұлттық салтдәстүрлердің тәлім-тәрбиелік мәнін талдаулары қазіргі ізденушілердің назарынан тыс қалмағаны жөн. Сондықтан біз ұсынып отырған жұмысымызда М.Мұқановтың ғалым ретінде психологиялық, педагогикалық ізденістеріндегі рухани мұрасы, ғылым саласындағы еңбектерін Егеменді еліміздегі болашақ педагогика және психология, психология мамандарын дайындауда құндылығы айқын, ондағы психологиялық-педагогикалық ойпікірлер бүгінгі уақыт талабына негізделген өзектілігімен сипатталатындығы, оны жоғары оқу орындарында пайдалану қажеттігін көрсетеді. Бүгінгі әлеуметтік қажеттіліктер егемен еліміздің әрбір азаматының, әрбір жас ұрпақтың бойында қалыптасуы тиіс қасиеттерді нақтылап көрсетеді және олардың даму деңгейі тәрбиенің тиімділігін дәлелдейді.

М.М. Мұқановтың ғылыми зерттеу мұрасында тәрбиенің сан алуан түрлері (зияткерлік, ақыл-ой, әлеуметтену, байқампаздық) қамтылғаны анықталды. Мұның бәрі тұлғаның әлеуметтік адами болмысын, яғни тұлғалық қасиеттерін, танымдық белсендігінің бейнесін қалыптастырады, заман талабына сай кемелденуіне игі ықпал етеді.

Осы аталғандарды іске асыру мақсатында ҒЗЖ негізінде студенттер – болашақ психолог-педагогтар мен психологтардың М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ғылыми негізделген ой-пікірлерін меңгерулерін қамтамасыз ету үшін оқу-тәрбие процесіне пайдалану жолдарын қарастырып, «М.М. Мұқановтың ғылыми-шығармашылығындағы психологиялық ой-пікірлер» атты арнаулы курстың бағдарламасын таңдау пәні негізінде

ұсынамыз [1, б. 4].

Кесте 1 – «М.М. Мұқановтың еңбектеріндегі әлеуметтік-психологиялық ой-пікірлер» атты арнаулы курстың тақырыптық жоспары (педагогика және психология, психология мамандықтары студенттері үшін)

№	Тақырыптар					Оқыту түрі
						Дәрісбаян		СОӨЖ	СӨЖ
						Сағат саны
1	М.М.	Мұқановтың	өмірі	мен	ғылыми-	1		1	1
	шығармашылық жолы
2	М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі интеллектке					2		2	2
	көзқарастарудың түрліше болуын талдау.
3	М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ақыл-ой тәрбиесі.					2		2	2
4	Ақыл-ой тәрбиесі - М.М. Мұқанов зерттеулерінің					2		2	2
	өзегі
5	М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі жас ерекшелігі					2		2	2
	мен педагогикалық психология мәселесі.
					76

6	М.М.	Мұқановтың	зерттеулеріндегі	өскелең	2	2	2
	ұрпақтың жас ерекшелік кезеңдермен сарапталуы.
7	М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі психологиялық				2	2	2
	эксперимент мәселесі.
8	М. Мұқановтың еңбектеріндегі ұлтаралық достыққа				2	2	2
	тәрбиелеудің алар орны.
Барлығы					15	15	15

Арнаулы курстың қажеттілігі:

-М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ой-пікірлердің бүгінгі күн психологиясы және педагогикасымен сабақтастығында;

-ғалымның педагогикалық психологияға бай зерттеулерінің, ой-пікірлерінің мамандарды дайындауда пайдаланылуының жеткіліксіздігінде;

-елімізде рухани салада сананың жаңаруы жүріп жатқан қазіргі уақытта М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі психологиялық-педагогикалық құнды ой-пікірлердің мамандарды сапалы қалыптастыруда қажетті білім беруінде.

Арнаулы курстың мақсаты:

Болашақ педагог-психолог, психолог мамандарға М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ой-пікірлерді меңгерту және оларды өз ісінде кеңінен пайдалана білуге үйрету. Ғалымның психологиялық эксперименттерді жүргізуінің маңызы зор ғылыми құндылықтарды өз бетінше ізденулеріне мүмкіндік жасау, студенттердің талдау дағдыларын қалыптастыру.

Арнаулы курстың міндеттері:

-М.М. Мұқановтың зерттеулерімен таныстыру, ондағы ғалымның психологиялықпедагогикалық көзқарастарын анықтау;

-М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі интеллектіні салыстырмалы талдау жасай отырып, нақты мысалдармен бүгінгі оқу-тәрбие ісінің тиімділігін арттыруға қосар үлесін көрсету;

-М.М. Мұқановтың эксперименттік зерттеулерді ұйымдастыруға қатысты ойпікірлерді жоғары оқу орындарында пайдалану жолдарын қарастыру.

Арнаулы курстың мазмұны педагог-психолог және психология мамандықтарының 3 курс студенттеріне ЖОО оқытудың талаптарына сай, таңдау пәні ретінде ұсынылады. Студенттер М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі психологиялық-педагогикалық көзқарасын анықтап, ақыл-ойды дамытуға байланысты тұжырымдарын, ақыл-кеңестерін, терең меңгерулері тиіс. Сол себептен студенттерге дәрісбаян және оқытушының жетекшілігімен өзіндік жұмыстардың мазмұнының жобасын ұсынамыз.

Дәрісбаяндар мазмұны

1-тақырып. М.М. Мұқановтың өмірі мен шығармашылық жолы.

М.М. Мұқановтың өмір сүрген кезеңі. Өскен ортасы. Білім алған ошақтары. Ғылыми еңбек жолы мен ғылымға толықтай берілуі. М.М. Мұқанов ақыл-ой және интеллектіні зерттеуші, ұлағатты педагог ретінде.

2-тақырып. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі интеллектке көзқарастарудың түрліше болуын талдау.

М.М. Мұқановты психология ғылымына жетелеуге әсер еткен факторлардың мәнжайы. Шетел және отандас ғалымдардың психологиялық эксперименттік қорытындыларынан туындаған түйіндерінен үлгі-өнеге алуы. Қазақ ұлтының өкілдерін этнопсихологиялық экспериментке сыналушы ретінде тарту, әрі олардың интеллектісінің көрсеткіштерін жан-жақты зерттеп, ғылыми еңбектерді салыстырмалы жазуы, ғалымның

өзіндік көзқарасының қалыптасуы. «Ақыл-ой өрісі» монографиялық еңбегін арнауы [2, б.

28].

Психология майталмандарының психологиялық идеяларының әсері (Л.С. Выготский, А.Лурия, С.Л. Рубинштейн т.б.). Халық өкілдерінің психологияы – М.М. Мұқановтың дүниетанымының, тәліми ой-пікірлерінінің қалыптасу негізі.

77

3-тақырып. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ақыл-ой тәрбиесі.

Ақыл-ой – М.Мұқанов зерттеулерінің нысаны мен пәні. Оны жас пен кәріге бірдей

қажетті интеллект негізі деп бағалауы («Ақыл-ой өрісі») [2., 42-44 бб.].

Ақыл мен ойдың үнемі дамып, толығуы, күрделенуі тоқтамуы қажет деген тұжырымдары. Өзгелерді тану үшін ең алдымен өзімізді-өзіміз тануымыз керек деп ақылойдың жоғары болуын қалауы. Ақыл – зияткерлік қасиеттің сақтаушысы, білімді терең меңгерудің негізі. («Ми және сана», «Бақылау және ойлау», «Ақыл ой өрісі», «Жан дүниесінің сыры», «Ойды этно және лингвопсихология тұрғысынан дәлелдеу»).

4-тақырып. Ақыл-ой тәрбиесі – М.М. Мұқанов зерттеулерінің өзегі.

М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ақыл-ойды қалыптастыратын ізгі қасиеттер туралы және оған қатер төндіретін біржақтылықтар туралы. Ғалымның психологиялық идеяларының негізін қалайтын қасиеттер жайлы. М.Мұқановтың ғылыми зерттеулеріндегі біржақтылықты сынға алуы. («Исследование когнитивной традициональной культуры // Исследование речимыслительной деятельности», «Педагогикалық психология очерктері», және т.б.). Ғалымның ой қорытыныдысын жасауда біржақтылықтан сақтануын тілеуі. Болашақ мамандарды

психологиялық экспериментті жүргізуде шынайылық жолын сақтауға үгіттеуі [3, б. 59]. 5-тақырып. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі жас ерекшелігі мен педагогикалық

психология мәселесі.

Жас ұрпақты қалыптастыруда ғалымның еңбек, ақыл-ой тәрбиесінің дамуымен сабақтастыруы. Ақыл-ой талғамын туған жер, қарым-қатынас, табиғат сұлулығымен оятуы. Адам мен болмыс үйлесімділігі, және т.б.). М.М. Мұқановтың жастарды еңбек арқылы қоғамға пайдалы іс-әрекет атқару пайымдары. Атқарылған істің мінсіз болуы туралы. («Оқушылардың дара ерекшеліктерімен санасып қарым-қатынас жасай білу өнері»).

6-тақырып. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі өскелең ұрпақтың жас ерекшелік кезеңдермен сарапталуы.

М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі адамның жас кезеңдерінің («Жас және педагогикалық психологиясы») сараптамасы. Жас ерекшелік сұрақтарына арналған балаларды туылғаннан 1 жасқа дейінгі кезеңді нәрестелік кезең, 1-ден 3 жасқа дейінгі кезеңі - бөбектер жасы, 3-тен 7-ге дейін сәби жасы. Бұл жастағылар жұмыстың 8-ден 11 жасқа дейін періште жасы. Бұл кезеңде 12 жастан 15 жасқа дейін бозбала кезеңі. Ұлдар Осы жастағы балалар өнердің әр түрлі түріне ие 16 жастан бастап үлкендер жасы. Бұл кезде ұлдарды М.Мұқановтың осындай жас ерекшелік кезеңдері қазақ халқының өмірлік периодизациясын

ұсынуы [4, б. 74].

7-тақырып. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі психологиялық эксперимент мәселесі.

М.М. Мұқановтың психологиялық экспериментке деген шексіз жауапкершілігі мен принциптілігі. Ғалымның болашақ мамандарға үлгі болатын зерттеуге деген біліктілік пен жауапкершілік мәселелері. Өскелең ұрпақтың ұлттық намысы мен мақтаныш сезімін қалыптастыруы, оларға зор үміт артып, жауапкершілік сезімін оятуы. М.М. Мұқановтың ғылым үшін аянбаған ғалымдардың есімін ұлықтауы, өмірі мен істерін дәріптеп, оларды оқырманына насихаттауы негізінде болашақ мамандарды жауаптылыққа тәрбиелеуі. М.М. Мұқановтың ана тілін ұлттық тәрбие мен білім алу көзі деп пайымдауы. Қазақ тілін бүгінгі жастардың үйренуінің маңызы. М.М. Мұқановтың өз зерттеулеріндегі ақыл-ой мен интеллектке ерекше мән беруі. Қазіргі кезеңде студенттердің тілін, елін, жерін сүюіне, елжандылық сезімдерінің артуына зор ықпалы.

8-тақырып. М. Мұқановтың еңбектеріндегі ұлтаралық достыққа тәрбиелеудің алар орны.

Ғалым еңбектеріндегі тәлім-тәрбиелік ой-пікірлердің бүгінгі таңда егеменді еліміздің жастарын тәрбиелеудегі, ұлттық психология мен педагогиканы дамытудағы құндылығы. М.М. Мұқановтың ел бірлігіне, халықтар достығына көзқарасы. М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі өзге ұлт өкілдеріне, олардың тіліне, мәдениеті мен өнеріне құрмет көрсетуі.

Арнайы курс – 1 кредитке (45 сағатқа) негізделген. Бағдарламада арнаулы курстың дәріс түрлерін өткізудің тақырыптық жоспары көрсетілді: дәріс (15 сағат), студенттің

78

оқытушының жетекшілігімен жүргізілетін өзіндік жұмысы (15 сағат) және студенттің өзіндік жұмысы (15 сағат). Студенттің оқытушының жетекшілігімен жүргізілетін өзіндік жұмысы дәрісінде арнаулы курс бағдарламасындағы тақырыптардың мазмұнына сай мәселелер талқыланады, баяндамалар, презентациялық жұмыстар қорғалады, сайыс-жарыстар, пікірталастар дөңгелек стол формасында өткізіледі т.б. ұйымдастырылады. Арнайы курстың СОӨЖ-на арналған рефераттар тақырыптарының жобасын ұсынамыз

«М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі жас және педагогикалық психологиядағы тәлім-

тәрбиелік ой-пікірлер» атты бағдарлама бойынша рефераттар тақырыптары

1.М.М. Мұқанов – ұлағатты ғалым, әрі ұстаз.

2.М.М. Мұқанов зерттеулеріндегі психологиялық-педагогикалық идеялар.

3.М.М. Мұқанов зерттеулеріндегі жас ерекшелігі мәселелері.

4.М.М. Мұқанов дүниетанымының қалыптасуына ғылыми ортаның әсері.

5.Ғалымдардың көзін көріп, солардың ойын жалғаған тәлімгер-ғалым.

6.М.М. Мұқанов зерттеулеріндегі қабілеттілік мәселері.

7.М.М. Мұқанов – интеллектіні зерттеуші.

8.М.М. Мұқанов – ғалым, педагог, тәлімгер.

9.М.М. Мұқановтың зерттеулеріндегі ақыл-ой өрісі.

10.М.М. Мұқанов мұрасы – этнопсихология қазынасы.

11.М.М. Мұқанов зерттеулерінің бүгінгі күндегі мәні.

12.М.М. Мұқановтың ана тілінің мәртебесі туралы ой-толғамдары.

13.Ақыл-ой – М.М. Мұқанов зерттеулерінің арқауы.

14.М.М. Мұқанов зерттеулерінің тәрбиелік маңыздылығы.

15.М.М. Мұқанов – ұлттар ынтымақтастығын байланыстырушы.

М.М. Мұқанов зерттеулерінің мұрасы өте ауқымды, кең көлемді.

Сондықтан студенттік конференцияларға баяндамалар әзірлеуге, курстық және дипломдық жұмыстар жазуға болады. Арнайы курсты оқу барысында студенттердің М.М. Мұқанов зерттеулеріне қызығушылықтарын анықтауға. Берілген тапсырмалар бойынша олар мектепте психолог пен педагог-психологқа арналған жұмыс жоспарын жасап, жүргізуді үйренеді. Сонымен М.М. Мұқановтың өмірі мен зерттеулеріне байланысты философиялық, ғылыми психологиялық-педагогикалық, тарихи, әлеуметтану бағытындағы зерттеулерге талдау, одан туындаған ой-пікірлерді жинақтау тәлімгер-педагогтың өзіндік еңбектерін этнопсихология және педагогиканың теориясы мен тарихы тұрғысынан зерттеп зерделеу арқылы әдістемелік ұсыныстар беру мүмкіндігі болады:

-М.М. Мұқановтың еңбектеріндегі психологиялық-педагогикалық ой-пікірлерді психология және педагогика тарихы, психология курсының эксперименттік бөліміне, этнопсихология оқулықтарының мазмұнына ендіру;

-««М.М. Мұқановтың еңбектеріндегі әлеуметтік-психологиялық ой-пікірлер» атты арнаулы курсты жоғары оқу орындарында педагогика және психология, психология мамандықтарында оқыту;

-М.М. Мұқановтың еңбектеріндегі әлеуметтік-психологиялық ой-пікірлерді педагогикалық колледждердің және жалпы білім беретін мектептердің психологиялық қызмет жұмыстарында пайдалану.

«М.М. Мұқановтың мол мұрасындағы психологиялық, педагогикалық идеялар тек бір ғана ғылыми жұмыс көлемімен шектелмейді, әлі де қарастырылмаған мәселелер баршылық. Сондықтан, түрлі бағыттарда зерттеу жұмысын жүргізуге болады.

Әдебиеттер

1.Типовые правила деятельности организаций образования, реализующих образовательные программы высшего профессионального образования, утвержденных Постановлением Правительства Республики Казахстан 2 марта 2005 года № 195

2.Мұқанов М. Ақыл ой өрісі. Алматы, 1980.

79

3.Педагогикалық психология очерктері. А., 1962.

4.Жас және педагогикалық психологиясы. Алматы, 1982.

Н.К.Сатыбалдина

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СВЯЗИ НЕЙРОНАУКИ И ПСИХОЛОГИИ

Достижения естественнонаучных дисциплин в последние годы подводят к тому, что психофизиологические проблемы сегодня следует решать не с позиции философской мысли, а с помощью объективных наук. По мнению некоторых авторов, психология должна постепенно максимально отдаляться от философии и двигаться в сторону естественных наук вследствие того, что в психологии главенствует в настоящее время эксперимент, а многие мифы психологии стали разрушаться [1].

Процесс интеграции психологии с другими дисциплинами начался в 90-е годы прошлого века. Многие дисциплины стали интегрироваться в поиске решения близких проблем, например, нейропсихология, психофизиология, дифференциальная психология, когнитология, молекулярная биохимия и нейрогенетика. Психологи в своих исследованиях уже не удовлетворялись фактами внешнего наблюдаемого поведения и закономерностями когнитивных процессов. Психологи желают больше знать о механизмах мозговой деятельности, исследуя их и устанавливая их связь с психологическими закономерностями.

Что касается взаимодействия психологии с другими дисциплинами, то сейчас наблюдается следующая тенденция: примерно с 1990-х гг. начался интенсивный процесс интеграции таких, казалось бы, разных дисциплин, как нейропсихология, психофизиология, дифференциальная психология, когнитология с эмбриологией, молекулярной биохимией и нейрогенетикой.

Если говорить о механизмах мозговой деятельности, то изучение механизмов памяти в настоящее время выходит на первый план, поскольку именно в этих исследованиях изучается роль отдельного нейрона и всей нейронной сети.

Понятие «искусственные нейронные сети» появилось в 1940-е годы в работе У. МакКаллока и Ч. Питтса, в которой была представлена модель мозга как множества нейронов, обладающих одинаковой структурой [2].

Мозг получает входную информацию от рецепторов (слуховых, зрительных и других), затем она обрабатывается нейронными структурами, преобразуется в набор управляющих воздействий на организм.

Важным является тот факт, что сети, состоящие из искусственных нейронов, способны, вычислить любую арифметическую или логическую функцию. У. Мак-Каллока и Ч. Питтса. Авторы впервые показали возможность использования искусственных нейронных сетей (ИНС), для обучения распознаванию образов и обобщению информации. Таким образом впервые было признано, что ИНС обладали качествами, присущими живому мозгу.

Следует отметить концепцию Д.Хебба, который предположил, что условный рефлекс, открытый И. П. Павловым, возникает вследствие способности отдельных нейронов к установлению ассоциаций, и сформулировал правило обучения биологических нейронов [3]. Впервые ИНС практически стали использовать в конце 1950-х годов в связи с изобретением Ф. Розенблаттом персептрона [4]. Персептрон показал способность ИНС к обучению и решению задач по классификации элементов. Затем последовал интерес к исследованию аналогичных систем.

В настоящее время в компьютерном и математическом моделировании теории нейронных сетей применяется правило Хебба, которое позволяет строить модели обучения нейронных сетей за счет одновременной активации пресинаптического и постсинаптического нейронов. Однако остаются нерешенными вопросы основных

80