47
.pdfШирокую известностьпо праву завоевалакартина художниковКукрыниксы «Конец» (1948) (прил. 15). «Мысль о создании картины возникла у нас 9 мая 1945 года, в радостный день Победы нашей Родины над немецко-фашистскими захватчиками, – рассказывали художники. – И когда через несколько дней после капитуляции Германии нам удалось побывать в Берлине и спуститься в подземелье рейхсканцелярии, где доживал свое фюрерство Гитлер, мы еще ясней представили себе всю картину последних дней фашистской ставки».
Вконце войны многие советские художники принимали участие в спасении шедевров искусства. Так, с именами М.Ф. Володина (1912–1987) и Н.А. Пономарева (1918–1997), впоследствии президента Академии художеств СССР, связана волнующая история обнаружения запрятанных в сырой штольне бывшей шахты и тем самым обреченных на уничтожение картин великих мастеров прошлого из собрания Дрезденской галереи. Доставленные в Москву, прославленные в веках картины Рафаэля, Тициана, Тинторетто были тщательно реставрированы и впоследствии возвращены в ГДР в качестве дара советского народа. Этот жест доброй воли незабываем, и перед ним меркнут все спекулятивные рассуждения о необходимости реституции оставшихся в собраниях Государственного Эрмитажа в Петербурге и Музея изобразительных искусств имени А.С. Пушкина в Москве произведений западноевропейских художников, среди которых много ценных работ французских импрессионистов.
Военно-патриотическая тема в искусстве послевоенных лет. Многие молодые люди, ушедшие на фронт со студенческой скамьи, по окончании кровопролитной войны, не сняв солдатских шинелей, вернулись в стены учебных заведений – институтов имени И.Е. Репина в Ленинграде и имени В.И. Сурикова в Москве, в другие художественные вузы, чтобы завершить свое образование. Вполне естественно, что темами своих дипломных работ они часто выбирали события военных лет.
Широкую известность получили офорты ленинградского графика А.И. Харшака (1908–1989) из серии«ВборьбезаЛенинград» (1947): «Раненыйребенок» - портретчетырехлетнегоГеныМикулинаса
сзабинтованной головой, «Женщины Ленинграда на оборонных работах», «Город-крепость». Эта серия, ставшая дипломной работой студентафронтовика, принесла Харшаку звание художника. Участник боев, он постоянно работал над зарисовками жанрового характера – «В свободную минуту», «Гармонист» (1944), над пейзажами, и уже спустя много лет после войны на основании глубоких впечатлений тех лет, воспоминаний о былом, пользуясь накопленным богатым эскизным материалом, по-новому переосмыслил свои наблюдения в монументальной графической серии «1941–1945».
А.И. Лактионов (1910–1972) в картине «Письмо с фронта» (1947) (прил.16) удивительно точно передал состояние людей в предощущении близкой победы. Здесь присущая ему иллюзорная манера письма, детальная проработка всех подробностей подчинена целому, решению образной задачи. Просто и безыскусно повествуется о чувствах людей, но сделано это так проникновенно, что картина неизменно пользуется большим успехом на выставках, в том числе и за рубежом.
Потомственный художник ленинградец Д.П. Бучкин, автор дневниковых зарисовок блокадных дней, принадлежит к поколению юных армейских лейтенантов последнего призыва. Житель блокадного Ленинграда, а затем фронтовик, он не прошел в своем творчестве мимо столь памятных для него переживаний и отразил их в ряде выразительных произведений («Танки идут на фронт. У Кировских ворот»).
Вполотне Т.Н. Яблонской (1917–2005) «Безымянные высоты» (1967) предстает изрытая окопами, израненная воронками от взрывов земля – безмолвное напоминание о прошедших здесь боях.
Целый цикл, посвященный борьбе с немецко-фашистскими захватчиками, создал белорусский художник М.А. Савицкий (р. 1919).
Многие живописцы тяготели к масштабному, панорамному показу грандиозных сражений Второй мировой войны. Так, живописцы П.П. Соколов-Скаля (1899–1961) и А.И. Плотнов (1916–1997) в картине«ШтурмСевастополя» (1947) представилиширокоразвернувшийсяпередзрителемобщийвид местности с высоты Малахова кургана, показав на фоне города и черноморской бухты множество эпизодов штурма занятой неприятелем крепости.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1.Вопросы советского изобразительного искусства и архитектуры. Вып. 1, 2, 3. М.: Наука, 1973, 1975, 1976
2.Востоков Е.И. Грековцы. М.: Воениздат, 1983
3.Дмитренко А.Ф. Картина и время. Современная советская историческая живопись. Л.: Знание, 1985
4.Дмитриева Н.А. Б.М. Неменский. М.: Советский художник, 1971
5.Дубровина И.М. Романтика в искусстве. М.: Искусство, 1967
6.Изобразительное искусство. Россия: ХХ век. М., 1995 (Серия «Энциклопедические справочники»)
7.Кузнецова Э.В. Исторический и батальный жанр. М.: Просвещение, 1982
8.Кучеренко Г.А. Героическое в искусстве. М.: Изобразительное искусство, 1980
9.Суздалев П.К. Советское искусство периода Великой Отечественной войны. М.: Советский художник, 1956
111
COMPARATIVE ANALYSIS OF STUDYING CENTRAL ASIAN REVOLT OF 1916 IN AMERICAN AND SOVIET HISTORIOGRAPHY OF XX CENTURY
Koizhigitova Zhamila
2nd year master student of Al-Farabi Kazakh National University
Scientific supervisor: Sultangalieva G.S.
The Central Asian revolt of 1916 is a common historical event for the peoples of Central Asia, which was one of the biggest manifestations of the general crisis in the Russian Empire. In this article author wants to consider the revolt in Soviet historiography and compare it with American historiography of XX century. Their methods, approaches and ways of studying this revolt. As we know, it was caused by a complex of sociopolitical and economical reasons: the active resettlement policy of tsarism and the massive seizure of land from the indigenous population of the region, increased colonial and social oppression, an inordinate increase in the tax press and all sorts of exactions. All this, ultimately, led to a sharp deterioration in the position of the masses and the aggravation of the national question. The Tsar's decree of June 25, 1916 on the mobilization of the indigenous population of the Turkestan Territory for logistical work during the First World War became an immediate reason for mass demonstrations. The bloody confrontation and atrocities on both sides led to numerous victims, both among the indigenous people and the Russian settlers. The uprising was brutally suppressed by punitive squad throughout the territory of Turkestan.
Soviet historiography of the uprising closely reflected the policy of the authorities in Central Asia, also was directly linked and varied depending on the political situation, and ultimately subordinated to the specific needs of the Soviet leadership of a particular period in this region. According to historian A.Lokshin in Soviet historiography the revolt can be considered in three periods. The first of them is characterized as fairly free, exploratory and experimental, of course, within the framework of the Marxist-Leninist ideology. It dates from the 20s - the beginning of the 30s of the XX century. The second period from the beginning of the 30s and up to 1953. It is represented by rigid ideological attitudes and conclusions that use Marxist-Leninist concepts to solve the political tasks of the final approval of the Stalinist regime in Central Asia and the Soviet Union as a whole. Finally, the third period from 1953 to 1991, characterized by greater freedom in evaluating the uprising, expanding the source base and at the same time preserving on the whole the conclusions of the preceding period(Lokshin, 2017).
In the first decades of the XX century, the theme of the revolt was not only the subject of study by historians, propagandist lectures, but was also widely represented in works of literature and art. The memory of the people about the uprising is sealed in fiction. In 1926, the young Mukhtar Auezov dedicated to the events of 1916 the realistic and shrill story “Dashing Times”, later Chingiz Aitmatov said that it was the most powerful work of the anti-colonial orientation. The story is based on the heartfelt tale of the uprising of the peaceful Albanian family in Semirechye in the town of Karkar, on popular revolt against the tsarist arbitrariness, on how brutal the tsarist power dealt with the rebels and on the exodus of refugees from the land of their ancestors into obscurity. In his other story “The Shot at the Pass (Karash)” (1927) M.O. Auezov reproduced pictures of bureaucratic arbitrariness and lack of rights of ordinary people in the pre-revolutionary past. Later novel by another Kazakh classic Sabit Mukanov “Botagoz” (1940) is also dedicated to the tragedy of 1916. All this suggests that the formation of the concept of rebellion occupied a prominent place in the early Soviet ideology and historiography in Central Asia. Addressing the colonial past of this important region of the Russian Empire served primarily the task of legitimizing Soviet power and attracting the indigenous population to the side of the Soviet regime.
The historians in studying the uprising of 1916, as already noted, its participants and eyewitnesses, who published the first articles on this topic. These authors sought to explain the causes of the uprising. In 1924, the journal Novy Vostok publishes an article by T.Ryskulov (Ryskulov, 1924, 270-274) and in 1925 G. Broydo (Broydo, 1925). Ryskulov advanced the position that the uprising had been prepared in advance by the tsarist government as a pretext for entering a large number of Russian troops to prepare for the conquest of Western China. This view is known as the “bridgehead theory”. Moreover, G. Broydo in a published article formulated a “theory of provocation”. He argued that the uprising was provoked by the Russian administration in order to clear the lands of Turkestan for the further colonialist activity of tsarism. The views of these authors elicited criticism from E.Fedorov and others, who assessed the uprising as a mass movement of the indigenous population, directed not only against the tsarist government, but also against bais and manapes. The uprising was in fact spontaneous, there was no leadership from the local intelligentsia (Fedorov, 1925, 30-51). The author of this concept paid special attention to the anti-colonial and anti-feudal nature of the uprising. The slogan of the uprising, as Fedorov believed, was “holy war”, and he regarded the uprising itself as isolated and
112
isolated speeches. Such views can be partially explained by poor knowledge of sources, primarily archival materials.
In 1953, a scientific conference of Kyrgyz historians took place in Frunze, a meeting of historians of Turkmenistan was held in Ashkhabad in the same year, and a joint session of historians of the republics of Central Asia and Kazakhstan in Tashkent together with historians from Moscow and Leningrad, Azerbaijan, and Tatarstan was held in early 1954. The theme of these meetings concerned the uprising of 1916. It was recognized that the uprising of 1916 remains a little-studied topic on which not a single serious monograph had been published, it was recognized that not all archival materials and other sources of both the metropolitan archives and the archives of the republics of Central Asia and Kazakhstan studied and introduced into scientific circulation. In fact, these meetings became a powerful stimulus for the scientific study of the uprising of 1916. In 1960, the outcome of the speeches and discussions resulted in the publication in 1960 of a fundamental volume of archival documents entitled “The Uprising of 1916 in Central Asia and Kazakhstan”.
But in American historiography of the XX century we have a very little research works and articles, in comparison to Soviet Republics. In the first place, we can say about Edward D. Sokol’s book, named “The Revolt of Russian Central Asia”, which was published in 1954. Even it is the only volume work, which was based on different sources. Professor Sokol describes in detail the economic situation, in his book, that preceded the revolt, and separately - the cotton industry. He pays special attention to the cotton industry. Thanks to the King of Cotton, trade between Russia and Central Asia grew 10 times during the period of conquest - in the decade between 1857-1867. This was facilitated by the American Civil War in the early 1880s, which caused a sharp rise in cotton prices (soaring 4 times from 1859 to 1865), and the introduction of the seed of American cotton in Turkestan by Governor-General Kaufman. The construction of the TransCaspian railway reduced the cost of transporting cotton and linked the economy of Turkestan with the tsarist empire(Sokol,1954).
A real cotton rush has set in the region - 60% of the total work force in Fergana, 80% of equipment, 80% of fuel worked for cotton. Total cotton production took up to 92% of the total production of the region. Russian ministers nursed ambitious plans for Central Asian cotton and discussed the possibility of turning the region into a monocultural one, leaving only cotton instead of rice and cereals, following the example of Egypt. The water system of the Amu Darya was compared with the system of Egypt. “Every pood of Turkestan wheat competes with Russian and Siberian wheat, every pood of Turkestan cotton competes with American cotton” - the words of the tsarist Minister of Agriculture Krivoshein. The idea of Turksib, the railway through which Russia would provide the region with Siberian wheat, belongs to him(Sokol, 1954). So, cotton was in the first place and played really important role as one of the causes of revolt. Consequently, the life of simple peasant has changed dramatically. On the one hand, guaranteed crop sales, tax incentives and the preservation of small farms in cotton production would have improved the position of the simple peasant. But the situation was much more difficult. Cotton prices varied greatly. The successful harvest in America brought down the prices for Turkestan cotton, especially if the yield there was low. The farmer had few tools for risk insurance - he received imported grain only in exchange for a certain amount of cotton. At the same time, the peasant had to borrow amounts from agents of cotton factories at huge interest rates (at least 4% per month) and as a pledge of his property. Debts, taxes, cotton speculation and the destruction of the local economy due to the influx of cheap Russian goods - all this led to the impoverishment of the peasant and the loss of his land.
At the same time, even with the loss of a part of the land, the peasant remained to work on his plot and the authorities even encouraged it, because the local “peasant is more industrious when working at home than on other people's plantations”. With the loss of land, the peasant could not find another job in industry, like in Europe or Japan. The region remained the base of natural resources, and Russia did not locate industrial productions there, considering the colony as a market for its goods. At the same time, rich bai, who labored as agents of cotton factories, as well as at the first Cotton Exchange in Kokand, formed an alliance with the Russian authorities, and this was especially noticeable in cities such as Tashkent and Samarkand.
According to Richard Pierce, although cotton played the dominant role, sometimes other types of crops were more important, as cereals like wheat, rice, rye, oats, barley, millet, sorghum etc(Pierce, 1960).
The seizure of land and water resources, as well as forests, in accordance with the Kaufman reforms, created barriers for the nomadic economy, making it impossible in many areas. The authorities offered tax exemptions to those nomads who agreed to go on a sedentary way. Although the transition to residency for the poor, left without the ability to roam, was the best way to stay afloat, he was resisted by the rich bai, whose income depended on nomadic animal husbandry. Squeezed between the Russian authorities and their own bays, the nomad moved to other pastures, but in winter his situation worsened. By 1913, the tsarist authorities had seized about 4.5 million hectares of the best land in Kyrgyzstan alone, and a class of landless proletariat had been formed, who had squatted on Russian settlers or their bays.
113
The Tsarist Russian Central Asia was in fact a military-police state ruled by an all-powerful governorgeneral. The Turkestan governor had the most powers, compared with other governors in the empire (Poland, the Caucasus). He submitted to the military ministry, not the interior ministry (steppe regions, including the cities of Akmolinsk, Semipalatinsk, Uralsk, Turgai, and Semirechie, were governed by the Steppe Code, but were subordinate to the Ministry of Internal Affairs, with the exception of Semirechie). According to Lord Curzon, the Russian Central Asia was a large camp, in 1911 the number of soldiers reached 125,000, although the danger of a collision with the British had already disappeared. From 2 to 4 police officers, military officers were relied on each county. However, military ranks had few career opportunities in the region. The salary was low, and service in Turkestan was often viewed as a rehabilitation reference for the military, who lost the favor of the leadership. Corruption, intrigue and interference with local elections were common practice.
If the rich and wealthy locals were afraid of Russian forces, then ordinary people did not fully realize what the Russian army was like. Russian rule was considered accidental, temporary, unnecessary and problematic. The punishment for the Andijan revolt was severe, about 400 people were convicted and 18 were hanged. Andijan’s lesson was remembered by the young General Kuropatkin, who led the suppression of the rebellion, and who in 18 years would deal with a rebellion on a much larger scale(Sokol,1954).
The revolt, as we know, began with the announcement of the mobilization of foreigners to the needs of the army during the First World War. But even before that, the Russian administration had raised taxes and requisition volumes (in the form of cattle, cotton, yurts) from local to the army. The region was filled with rumors about the activities of numerous Turkish agents leading subversive work among the Muslim population (Turkey fought on the side of Germany and Austria-Hungary). How these rumors and messages were true is unknown. In one of the letters, the Governor-General of Turkestan writes that "the indigenous people are indifferent to the European war and the only danger comes from the mullahs who can agitate in an unfavorable way for us." Russia suffered heavy losses in the war, and it was decided to call on foreigners to work on defensive installations in the area of the active army. The decree on the mobilization of the foreign population was signed on June 25, the emperor ordered to call up to 250 thousand local residents of Central Asia at the age of 19-43 years. The age of recruits became a problem, since the local population did not have birth certificates, and the age was considered in lunar years and cycles. The local male population of the region was about 3.5 million people and 250 thousand were 8% of the total population (with the exception of the population of the Bukhara and Kokand khanates, to whom the order of mobilization was not applied). A certain number of workers should be left on the cotton fields. Therefore, Fergana received some exceptions, and the call from the Seven Rivers was greater(Sokol,1954).
The Kazakh intelligentsia, represented by Alash-Orda, was worried about the status of the Kazakh recruits and insisted that the Kazakhs become part of the Cossack detachments. In the majority, they took the side of the government and published in the newspapers appeals to people to accept the decree. From July 8, gangs began to form in the steppe, attacking their own aksakals, volosts and clerks.
The suppression of the revolt was cruel. Entire villages were shot, the suppression was accompanied by robbery and murder of civilians. In Przhevalsk alone, up to 700 Kyrgyz who were not participating in the revolt were killed. Kuropatkin wrote: “We must severely punish the Kirghiz, but also put an end to the lynching of the Russian population.” People fled to China (it was remembered as Urkun - “outcome”), among them: Dungans, Kirghiz, Kazakhs. Russian troops tried to bring them back. Some rebels took Russian families with them as hostages and the bloodshed continued on both sides. The number of victims from the Russian side, according to official data, was 3,709 people, including those killed and missing. Of these, only 97 soldiers and 24 officers died. Although Russia sacrificed more people to the revolt than during the conquest of all five regions of Turkestan, this is incomparable with the local victims, who made up about 270 thousand people. 20% of the population, 50% of horses, 39% of livestock, 55% of camels, 58% of sheep and goats were destroyed. Cultivated land was reduced by 163 thousand hectares(Sokol,1954).
At the end of the book, Sokol focuses on the interpretation of events in the Soviet Union. Early Soviet historians generally viewed the revolt as progressive, although there was debate about whether it was a proletarian revolt or a national-religious movement. In a later period, soft assessments of Russian rule began to be heard, noting its civilizational role and technical progress. With the new characteristic of the Russian colonization of the movement, including the revolt of the Kazakh Khan Kenesary, they lost their “progressiveness” and became “reactionary”, organized by the feudal bays and foreign agents(Tillet,1969).
In conclusion, Soviet historiography as well as American historiography of the XX century tried to make a noticeable contribution to the process of studying the 1916 revolt in Central Asia. New scientific concepts and theories were put forward on the basis of a wide range of sources introduced into historical circulation. Nevertheless, many aspects of the revolt remain controversial, embroiled and need further development. Also, it is necessary to avoid politicized approaches, to abandon any confrontational arguments for proving the truth
114
of only their position when using not entirely reliable facts. So, history of the revolt of 1916 is full of questions and waiting for their researchers.
References
1.Broido G. Materialy k istorii vosstaniya Kirgiz v 1916 g. // Novyi Vostok. — М., 1924. № 6.
2.Edward Dennis Sokol, The Revolt of Russian Central Asia, 1954.
3.Fedorov E. Ocherki nacionalno-osvoboditelnogo dvizheniya v Srednei Azii. — Tashkent, 1925g.
4.James Bunyan, The Bolshevik Revolution, 1917-1918, Stanford University Press, California, 1934.
5.Kozybaev M.K., History of Kazakhstan. Part 3, 2008.
6.Kuzembaiuly A., Abil E., History of Kazakhstan., 2001
7.Lokshyn A. Iz istorii izucheniya vosstaniya v Centralnoi Azii v 1916 godu v sovetskoi I rossiyskoi istoriografii. Nekotorye osobennosti i charakteristiki. Bishkek. 2017
8.Lowell Tillet, The Great Friendship, Soviet Historians on the Non Russian Nationalities, 1969
9.Martha Olcott, Tha Kazakhs, 1987.
10.Maurice Dobb, Soviet Economic development since 1917, New York, 1948
11.Owen Lattimore, Chinese Turkistan
12.Richard A.Pierce. Russian Central Asia, 1867-1917: a study in Colonial rule, University of Columbia, 1960.
13.Ryskulov T. Iz istorii borby za osvobozhdenie vostoka // Novyi Vostok. № 6. 1924.
14.Vosstanie 1916 goda v Kazakhstane // Dokumenty I materialy. — Alma-Ata, 1947.
ДЖАНГИР ХАН И ТАТАРСКИЕ МУЛЛЫ ВНУТРЕННЕЙ ОРДЫ
Сабыр Сания
магистрант 1 курса, специальности 6М020300 – история,
Научный руководитель: д.и.н.проф. Г. С. Султангалиева
Джангир хан был последним ханом Внутренней орды. С его именем связаны преобразования, проведенные им за время правления с 1824 по 1845 г. Джангир был сыном хана Букея от второй жены Атан-ханым. Политический портрет хана Джангира представлен в их трудах исключительно в ярких радужныхкраскахинелишенизвестногоналетаидеализации». Сэтимможносогласиться, ноДжангир действительно был достаточно образованным и воспитанным для своего времени. Он получил начальное образование у домашнего муллы-учителя, а затем в возрасте около 7-8 лет был отдан отцом на воспитание в дом высокообразованного царского чиновника, видного деятеля культуры Южной России конца XVIII – начала XIX в., астраханского гражданского губернатора С. С. Андреевского (1760-1818), в семье которого он провел детские и отчасти юношеские годы. Благодаря природной любознательности и полученному разностороннему образованию, Джангир неплохо изучил русский, персидский и арабский языки, письменный среднеазиатский (чагатайский) тюрки (называвшийся в России в XVIII –XIX вв. «татарским языком»),приобрел определенные познания в естественных и гуманитарных науках, а так же усвоил некоторые типичные вкусы и привычки русского дворянства той эпохи.
История Внутренней орды представляет большой научноисторический интерес. Российские ученые XIX в. изучали Внутреннюю орду почти с первых же дней ее образования и собрали весьма ценный, богатый фактический материал.
ХанДжангир, былнетолькопросветителем, реформаторомвкультурной, образовательнойсистеме Внутренней орды, но и религиозным деятелем. Этому свидетельствуют многочисленные высказывания русских ученых дореволюционного и советского периода. Например И.С. Иванов пишет: «Хан Джангер был магометанин; мало того, он был женат на магометанке и притом дочери оренбургского муфтия. Поэтому нет ничего удивительного в том, что построив себе дом в Ставке, он задумал построить и – мечеть».
«Будучи религиозным человеком, хан иногда за отсутствием муллы, исполнял его обязанности и совершал молитву в большой зале». – писал К. Гебель.
Так же многие ученые XIX века описывали Джангир хана как «ревностного магометанина», это можно увидеть на примере сведений, которые оставил барон Бюлер Ф. А. «Записки о путешествии во Внутреннюю орду. 1844-1845 гг.». Он писал: «Когда мы пили здоровье его шампанским, он отвечал нам. Осушая кубок кумыса; то же делали ахун и султаны, - ни один из киргизов в присутствии хана не осмеливался пить вино, зная в нем ревностного мухамеданина», так же он сообщал что : «После обеда хан, ахун и султаны пошли в мечеть на богомоление».
115
Джангир хан целенаправленно способствовал распространению во Внутренней орде ислама. Составной частью социальной политики хана были увеличение числа духовных лиц, мулл, подчиненных хану, инасаждению их в кочевых коллективах для идеологического влияния на отсталое аульное население.
К моменту образования Букеевской орды роль ислама среди населения орды было слабым. Служителей культа мулл – было мало, и в основном это были казанские татары. Посредническая роль татарских мулл в Степи имело значительное место, в формировании всего мусульманского духовенства казахского общества. Исторический сюжет о распространении ислама и в целом о деятельности татарских мулл на территории Степи достаточно изучен в трудах следующих исследователей: В.Черемшанский, А. В. Васильев , А. Е. Алектров, А.И. Добросмыслов , Н. Саркин , С. Алишев, А. Валеев, А. Каримуллин, Г. С. Султангалиева, А. Франк.
СредидругихстепныхрегионовВнутренняяОрдаотличаласьрольюивлиянием«татарских» мулл. Заселение Внутренней орды татарскими муллами происходило по инициативе и активном содействии хана Джангира с разрешения оренбургской администрации.
По инициативе Джангир хана впервые в истории степи была учреждена должность ахуна в 1824 г., – главного духовного лица вханстве, исполняющего так жеобязанности ханского духовного судьи. Эту должность более 20 лет исполнял оренбургский татарин Джабир Хаматов (Забир Хаметев).При нем находились азаншимулла Губайдулла Баширов и мулла Тажиддин Губдуджалялов – оба из Казанскойгубернии». Всеонибылиподчиненыхануиисполнялиеговолю. Ханбылимитакдоволен, что присвоил ахуну титул тархана, а в 1839 г. при аудиенции у царя в числе других представил к награждению Золотой медалью на Анненской ленте.
Джангир первым из казахских ханов понял, что нельзя более или менее эффективно защищать интересы народа без определенного приобщения к знаниям, к просвещению и культуре. В целом, деятельность хана Жангира в этом направлении приводит к тому, что к середине XIX века на территории Букеевской Орды значительно возрастает количество образованного мусульманского духовенства, большинство из которых были представителями коренного населения. В целом, деятельность хана Жангира в этом направлении приводит к тому, что к середине XIX века на территории Букеевской Орды значительно возрастает количество образованного мусульманского духовенства, большинство из которых были представителями коренного населения.
Список использованной литературы
1.История Букеевского ханства. 1801-1852 гг.: Сборник документов и материалов.; Сост.: Жаналиев Б.Т., Иночкин В. А., Сагнаева С.Х.. – Алматы: Дайк – Пресс, 2002. – 1120 с.
2.Иванов И.С. Джангир, хан Внутренней киргизской орды / Букеевской орде 200 лет. – Кн. 2. – Алматы, 2001. –
135с.
3.Зиманов С. З. Просвещение и культура в Букеевском ханстве // Полное собрание сочинений. В 10-томах. – Т.6. –
Алматы, 2009. – С. 149 – 193.
4.Мукатаев Г.К. Хан Жангир. Великий преобразователь степи. К 200-летию образования Внутренней Букеевской орды и 200-летию со дня рождения хана Жангира Букеева. СПб., 2001 – 88 с.
5.Ермуханова Н.А. Хан Букеевской Орды Джангир – человек нижневолжского фронтира // Журнал фронтирных исследований. 2016. № 1. С. 80–89.
6.Султангалиева Г.С. Западный Казахстан в системе этнокультурных контактов (XVIII - начало XX вв). Монография. -Уфа: РИО РУНМЦ Госкомнауки РБ, 2002,- 262 с.
7.Франк А. Исламская историография и булгарская идентичность татар и башкир в России. Казань: Российский исламский университет, 2008. — 267 с.
8.Сманова Г. Татарские муллы среди казахов в XIX веке/ /Алматы, Атамура 2008, С. 192-195.
9.Султангалиева Г. С. «Татарская» диаспора в конфессиональных связях казахской степи (ХVIII–ХIХ вв.) // Вестник Евразии С. 20-36.
10.История Букеевского ханства. 1801-1852 гг.: Сб. документов иматериалов. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. Д. № 227. С.
11.Зиманов С. З. Россия и Букеевское ханство. Алма-Ата: Наука, 1982. – 171 с.
12.ИсторияБукеевскогоханства. 1801-1852 гг.: Сб. документовиматериалов. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. Приложение
6.«Список мусульманского духовенства Внутренней орды». С. 721.
13.История Букеевского ханства. 1801-1852 гг.: Сб. документов иматериалов. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. Д. № 292. С.
388– 389.
14.История Букеевского ханства. 1801-1852 гг.: Сб. документов иматериалов. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. Д. № 659. С.
775– 776.
116
«ВИЛЛИ БРАНДТ ‒ ТЕОРЕТИК, ПОЛИТИК, МЫСЛИТЕЛЬ»
Тимощук Вера Николаевна
магистрант 1 курса
6М 011400 –История
Научный руководитель: д.и.н., профессор Кокебаева Гульжаухар Какеновна
Социал-демократическая партия Германии (СДПГ) (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) -
старейшая политическая партия страны. Ее история начинается с мая 1863 года, когда в Лейпциге был создан Всеобщий германский рабочий союз. В конце XIX века СДПГ стала по-настоящему массовой партией. После крушения германской империи представитель СДПГ Фридрих Эберт (Friedrich Ebert) стал первым президентом, избранным демократическим путем. Девизом программы коалиции СДПГСвДП стали «Преемственность и обновление». В заявлении правительства 28 октября 1969 г. было подчеркнутонамерение, неотказываясьотдостигнутого, осуществитьглубокиереформы. Речьшлане только о новых подходах во внешней, в первую очередь «восточной политике».
Олицетворением поворота в политике стал федеральный канцлер Вилли Брандт, убежденный социал-демократ, который искренне хотел «улучшить капитализм». В.Брандтодин из ярких и глубоких представителей европейской культуры. Он не просто социалдемократ по убеждениям и партийной принадлежности. Его жизнь, его размышления вобрали в себя все то гуманное и духовное, что накапливала в себе Европа, продираясь сквозь костры инквизиции, войны, революции, концентрационные лагеря. Биография В.Брандта фантастична, ее хватило бы на добрый десяток телесюжетов. Его политическая биография и человеческая судьба вместили важнейшие события в истории Германии. Родившийся внебрачно в 1913 г. в Любеке, Герберт Эрнст Карл Фрам в юности вступил в молодежную социалистическую организацию, принимал активное участие в акциях против НСДАП. После ее прихода к власти, в условиях нелегальной деятельности взял псевдоним Вилли Брандт (официально признанный при возвращении немецкого гражданства в 1948 г.). В апреле 1933 г. был вынужден эмигрировать в Норвегию, позже в Швецию. Занимаясь журналистской деятельностью в изданиях скандинавских рабочих партий, Брандт стал очевидцем событий гражданской войны в Испании, писал о проблемах послевоенной политики в Европе, присутствовал в качестве корреспондента на заседаниях Международного военного трибунала в Нюрнберге.
Успешносложиласьегополитическаякарьера: в1957 г. онсталправящимбургомистромЗападного Берлина, активно содействовал программному обновлению СДПГ. С 1964 до 1987 г. был председателем, а затем почетным председателем СДПГ, председателем Социалистического Интернационала (1976-1992). В качестве министра иностранных дел «большой коалиции» Брандт в глазах зарубежной общественности стал олицетворением новой, антифашистской Германии. В событиях 1989-1990 гг. — от падения Берлинской стены до объединения двух германских государств
— Брандтпринималактивноеучастие. Онскончалсяв1992 г., оставшисьвполитическойисторииФРГ как один из самых ярких ее лидеров. Ни один федеральный канцлер не вызывал столько восхищения и критики одновременно[8].
Перед правительством Брандта встала задача корректировки финансово-экономической политики для продолжения курса реформ. Обозреватели говорили о том, что политика Брандта повысила международный престиж Западной Германии, и лейтмотивом социал-демократов служили его слова «Продолжить и закрепить то, что уже достигнуто [5].
Внешнеполитическая программа правительства Брандта провозгласила приверженность политике разрядки международной напряженности и отказ от применения силы. Одним из первых шагов правительства стало присоединение ФРГ 28 ноября 1969 г. к Договору о нераспространении ядерного оружия, что продемонстрировало новые подходы в его внешней политике. Ее составной частью стала «новая восточная политика», цель которой заключалась в нормализации отношений ФРГ с СССР и странами Восточной Европы, включая ГДР, а также обеспечение благоприятного статуса для Западного Берлина.
«Новаявосточнаяполитика», неразрывносвязаннаясименемБрандта, быланетолькорезультатом его мучительных раздумий, прежде всего она диктовалась жизненными интересами страны. «Новая восточная политика» была реализована в серии договоров 1970-1973 гг., содержащих международноправовые обязательства, прежде всего обязательство отстаивать свои внешнеполитические интересы исключительно мирными средствами, подтверждение сложившихся политических реалий и
117
послевоенных границ в Европе. Первым из них явился Московский договор от 12 августа 1970 г., по которому ФРГ и СССР отказалисьот применения силы вотношениях между собой и обязалисьрешать спорыисключительномирнымисредствами, атакжезафиксировалинерушимостьевропейскихграниц иотказоттерриториальныхпритязаний. 7 декабря1970 г. вВаршавебылподписандоговорсПольшей,
вкотором обе стороны подтвердили неприкосновенность существующей границы по линии рек ОдерНейсе, отказ от территориальных притязаний и объявили о намерении развивать сотрудничество между обеими странами. В тот же день Брандт склонил колени перед памятником жертвам восстания
вВаршавском гетто в 1943 г., что стало глубоко символической акцией. Столь необычным для государственного политика жестом он , боровшийся против нацизма и рисковавший жизнью в борьбе с ненавистным режимом, просил прощения от лица миллионов немцев за преступления против человечества. Ступивна землю еврейского гетто, В.Брандт не стал говоритьо том, что новаяГермания совсем не похожа на гитлеровский Рейх. Не стал также канцлер объяснять, что не все немцы состояли
внацистской партии и не весь народ причастен к холокосту и кровавым преступлениям фашизма, а просто опустился на колени. Он каялся за всю нацию, в том числе и тех, кто не желал и не собирался каяться. В.Брандт сказал: -«Перед пропастью немецкой истории и под тяжестью памяти о миллионах убитых я сделал то, что делают люди, когда им не хватает слов. Таким образом, я почтил память миллионов жертв»[1]. В истории В.Брандт остался как «Канцлер на коленях».
«Эра Брандта» стала одной из ярких страниц в истории ФРГ. Немецкий историк М. Гертемакер охарактеризовал ее как «переоснование республики», имея в виду масштабность реформ в области внешнейивнутреннейполитики. Хотяневсеизнамеченногоудалосьсделатьслишкомобширныйкруг реформ был определен, политика Брандта доказала способность демократической системы «настраиваться» на общественные изменения и учитывать их в политическом процессе, а он сам внес большой личный вклад в произошедшие перемены. «Новая восточная политика» укрепила международный авторитет ФРГ, ее отношения с западными державами стали строиться на более равноправнойоснове. Брандту удалосьдополнить прозападную политику Аденауэра иего преемников гибкой и дальновидной восточной политикой.
Вилли Брандт в одной из своих речей сослался на мнение германского философа Якоба Буркхарда: «Тот человек велик, без которого история нам кажется неполной»[1]. И тем самым мы имеем все основания сказать, что это относитсятакже и к Вилли Брандту. Без его фигуры невозможно воссоздать историю ХХ века.
Ичто представляется даже еще более важным: в ХХI веке, мы берем в надежные спутники этого человека, его мысли, идеи, советы. В отличии от других мыслителей, которых выставляли чуть ли не пророками, но идеи которых не выдержали проверку жизнью, духовное наследие В.Брандта не только не устаревает, но только сейчас приобретает подлинную актуальность.
Список литературы доклада:
1.Брандт В. Воспоминания. М.: Новости, 1991. - 528 с.
2.Брандт В. Демократический социализм. Статьи и речи. – М.: Республика, 1992.
Исследования
3.Абрасимов П.А. Западный Берлин вчера и сегодня. М.: Междунар. отношения, 1980. -216 с.
4.Ворошилов С.И. «Малая коалиция» у власти в ФРГ. Л.: Знание, 1972. - 32 с.
5.Восленский М.С. Договоры между СССР и ФРГ, ПНР и ФРГ и соглашения по Западному Берлину важные факторы разрядкиинапряженностивЕвропе// Современныепроблемыевропейскойбезопасности: Материалынауч. конф. / АНСССР. -М., 1972.-С. 122-128.
6.Восленский М.С. «Восточная» политика ФРГ (1949-1966). М.: Наука, 1967. - 428 с.
7.Григорьянц A.A. Европа: переломный рубеж. М.: Междунар. отношения, 1973. - 56 с.
8.ИсторияГермании: учебноепособие: в 3 тт. / Подобщ. ред. Б. Бонвеча, Ю. В. Галактионова. Т.1: С древнейших времен до создания Германской империи. Т.2: От создания Германской империи до начала XX века. Т.3: Документы и материалы. —
М.: КДУ, 2008.
118
МҰХАММЕД ПАЙҒАМБАРДЫҢ ДІНИ ҚЫЗМЕТІ
Аманулла Еңлік,
әл-Фараби ат. ҚазҰУ 5В020300-тарих мамандығының 2 курс студенті
Ғылыми жетекші: т.ғ.к., доцент Картабаева Е.Т
ИсламVІІғасырдаАрабтүбегіндепайдаболғанмонотеистікдін. Исламдінініңпайдаболуыымен таралуы Мұхаммед пайғамбардың есімімен тығыз байланысты. Ислам діні дүниежүзілік діндердің ішіндегі ең кеш шыққан жас дін болып табылады. Әлемдік тарихнамадағы исламның зерттелуінде әлі күнге дейін еуроцентристік көзқарас үстем болып отыр. Соған қарамастан исламды объективті түрде зерттеугеұмтылысжоқемес. ИсламныңпайдаболуыментаралуындағыМұхаммедпайғамбардыңдіни қызметіне тоқталу аса маңызды.
Зерттеуімізде түрлі деректер, соның ішінде әсіресе жазба деректер кеңінен қолданылды. Тақырып Ислам дінімен тығыз байланысты болғандықтан ең басты дерек көзі ретінде Құран Кәрімді және Мұхаммед пайғамбардың хадистерін пайдаландық. Сондай-ақ кейбір араб және парсы тарихшшылары мен сяахатшыларының еңбектері толықтай аударылып, жеке басылым ретінде де шыққан. Осындай еңбектердің қатарына ат-Табаридің, әл-Балазуридің, Наршахидің, низам ал-Мульктың еңбектері пайдаланылды.
Еуропада Мұхаммед пайғамбардың тұлғасы туралы пікірлер уақыт өте келе өзгерістерге ұшырап отырды. ХІХ ғасырда ғылыми исламтанудың пайда болуымен Мұхаммедтің жеке тұлғасын зерттеуде жаңа көзқарастар қалыптаса бастады. Әр түрлі кезеңдегі дінтанушылар мен тарихшылар Мұхаммед пайғамбардың қызметінің әр түрлі аспектілерін ерекше бөліп қарастырады. Неміс тарихшысы А. Мюллер мен орыс ғалымы В.В.Бартольд ең алдымен, оны саяси қайраткер ретінде , мұсылман мемлекетінің негізін қалаушы ретінде қарастырса, академик И.Ю.Крачовский Мұхаммедтің пайғамбарлық қызметінің табыстылығын анықтаған ақындық дарындығына ерекше көңіл аударады. Көпшілік мамандар жаңа дін Мұхаммед пайғамбардың Алланың елшісі ретіндегі орнын саналы түрде сезінуі негізінде және Аравияның тарихи эволюциясы мен мәдени тәжірибесінің нәтижесінде заңды түрде пайда болды.
Мұхаммед пайғамбарға дейін Арабия түбегінің негізгі бөлігі пұтқа табынушылық патшалығы еді. Арабия халқы политеизм дәстүрлерін ежелден мұраланды, құдайлар құрметіне алып храмдар тұрғызылып, табыну орындары салынды, құрбан шалулар өте кең орын алды. Араб тайпаларының бірігуіне ислам діні жәрдемін тигізді. Мұхаммед пайғамбар өз тталабының арқасында іс басқарушы қызметіне ілігеді. Өздігінен бірқатар діни және саяси ілімдермен танысады. Меккедегі бай саудагер Хадишамен үйлену арқылы өзінің түпкі арманы діни этикалық мәселелермен айналысады. Аңызда көп уақытын Хира тауында өткізіп жүрген Мұхаммед пайғамбарға Құран түсіріледі. Ол арабтарды өзара жауласуды қойып, бір дінді қабылдап, бірлікте өмір сүруге шақырды. Ислам дінін уағыздады. 630 жылы арабтайпаларының көпшілігі ислам дінін қабылдап, Мұхаммед пайғамбар билігін мойындайды. Арабтар жаулап алушылығының нәтижесінде ислам діні әлемдік дінге айналды. Мұхаммед пайғамбар жастайынан өмір қиындықтарын көріп, Меккеліктедің қойын бағып, сауда керуендерімен ұзақ сапарларға да барып жүреді. Мұхаммед жиырма бес жасқа толғанда ірі саудагер әйел Хадиша бинд Хувайлидтің Сирияға баратын керуенін күзетуге жалданады. Өзіңе тапсырылған жұмыстыт тыңғылықты, адал атқаратын Мұхаммедтің адами қасиеттерін ерекше ұнатады. Көп ұзамай Мұхаммед пен Хадиша отбасын құрады. Олар бақытты өмір сүріп, екі ұл, төрт қыз сүйеді. Бірақ ұлдар нәресте шағында шетінеп кетеді. Хадиша Мұхаммедке адал жар ғана емес, қиын кезде қолдаушысы да бола білді. Ақылды жұбайының қадір-қасиетін білген Мұхаммед, оның тірісінде , арабтардың арасында кең тараған көп әйелалушылық дәстүріне қарамастан, оның үстінен әйел алмайды. Отбасын құрғаннан кейін Мұхаммед көп уақытын оңашаланып, жаратылыст туралы ой-толғаулармен өткізеді. Өз жерлестерімен қоса күллі адамзатты құтқару міндеті Мұхаммед пайғамбарға жүктелді. Тұрмысты жаңа, бұрын -соңды болмаған принциптермен жаңғырту оңай болмады. Өз өмір сүріп отқан ортаның тіршілігін өте жақсы білетін ол Расуллаллаһ пайғамбарлық міндетін қабылдап ала салысымен ашықтан-ашықнасихатқакіріскенжоқ. Исламдыжарияетугеасықпады. Біразуақытқажеттілігінбілді. Тұңғыш уағызын жан жары Хазіреті Хадишаға арнады. Хадиша ана оның пайғамбарлығына күман келтірмей, сол сәтте-ақ мұсылман болды. Мұнан соң төрт жасынан бері қолында өскен, тәрбиесін көрген Хазіреті Әлиді Исламға шақырды. Ол да иман келтірді. Исламды жасырын уағыздау кезінде Мұхаммед өте сақ қимылдайтын, әрбір істе абай болатын. Алғашқы мұсылмандардың да мұқият болуын ескертетін. Дінді аман сақтау үшін мұсылмандар жасырын түрде Медине қаласына көше бастайды. Ең соңғылардың қатарында һижраны Мұхаммед пайғамбар мен Әбу Бәкір жасап, Медине
119
қаласына келеді. Осы кезден бастап Ясриб қаласы Медине (яғни «мәдинә ән-нәбәуийә» — пайғамбардың қаласы) атана бастайды.
Һижраның екінші жылы меккелік көпқұдайшылармен Бадр құдықтарының қасында шайқас болып, мұсылмандар Ислам тарихында алғашқы рет жеңіске жетеді. Бұған жауап ретінде келесі жылы меккеліктер Ухуд тауының қасында мұсылмандарды жеңіп, олар шегінуге мәжбүр болады. Келесі жылы мұсылмандар мен меккеліктер арасында «Худәйбия келісімі» аталған он жыл бойы соғыспауға келісім жасалады. Меккеліктер жағынан қауіп сейілгеннен кейін мұсылмандар осыған дейін жауласып келген яһудилерге шабуыл жасап, оларды жеңеді.
Сонымен, Мұхаммед пайғамбар пұтқа табынушылыққа белшесінен батқан араб қоғамын жаңа прогресшіл ислам дінімен сауықтырды. Алдына қойылған міндеттердің көпшілігіне қарамастан, өзіне жүктелген міндетті барынша орындады. Өз жерлестерімен қоса күллі адамзатты құтқару міндеті Мұхаммед пайғамбарға жүктелді. Тұрмысты жаңа, бұрын-соңды болмаған принциптермен жаңғырту оңай болмады. Қорыта келе айтқанда, Мұхаммед пайғамбар өзіне жүктелген міндетті толығымен орындап шықты.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Құран Кәрим. Қазақша мағына және түсінігі. Ауд: Халифа Алтай. Өңдеуші: Дәлелхан Жаналтай. Редакциялаған: Абдұрраһим Алтай.-ҚҰран Шәриф басым комбинаты, 1991.
2.Мұхаммед пайғамбарымыздың хадистері. Ауд: Н. Қазыбеков; Ред: О. Сәрсенбаев, Ә. Сәрсенбаева.-Алматы: Жазушы,
1994
3.Картабаева Е.Т. Ислам және ортағасырлық түркілер: монография. - Алматы: Қазақ Университеті, 2016
4.Картабаева Е.Т. Шығыс елдерінің ежелгі және ортағасырлық тарихы
5.Ахмед Ибни Ханбал. Мүснәд. 1-6 т. Бейрут 1978.
6.Ахмед Жевдет Паша. Қыссасул Әнбия уә Тауарихы Хулафа. Истанбул, 1966.
7.Алгүл Х. Ислам тарихы. 1 т. Истанбул.
8.Әбу Дауд. Сүнән. 1-10 т. (Түрікше аудармасы: Йениел Н). Истанбул 1987.
9.Әл-Бути М.Саид Рамазан. Фыкхус-сире. (Түрікше аудармасы: Нар Ә. Актепе О) Истанбул Гонджа баспасы.
10.Балазури Әбул Аббас Ахмед ибни Яхия. Әнсабул Әшраф. 1 т. Мысыр.1959.
11.Бұхари Әбу Абдуллаһ Мұхаммед ибни Исмаил. Әл-Жамиус-Сахих. 1-4 т. Бейрут. Шыққан жылы белгісіз.
12.Дикмен М., Атеш Б. Пайғамбарлар тарихы. Истанбул, 1981 ж.
А. МАКЕДОНСКИЙДІҢ СОҢҒЫ ЖОРЫҒЫ
Толымбек Қазез,
әл-Фараби ат. ҚазҰУ 5В020300-тарих мамандығының 2 курс студенті
Ғылыми жетекшісі: т.ғ.к., доцент Қартабаева Е.Т
Тақырыптың өзектілігі. А. Македонскийдің Үнді еліне жорығының себептерін анықтау. Жорық кезіндегі негізгі шайқастардың барсын тарихнамалық зерттеулер негізінде талдау.
Тақырыптың мақсаты. Македондықтардың Үндістанды толықтай жаулап ала алмауының себептерін деректемелік тұрғыдан түсіндіру. Жорық кезіндегі қиындықтарға жан-жақты сипаттама беру.
Міндеттері:Гректерменүндіхалықтарыныңсоғысөнеріерекшеліктерінталдау.Онжылғасозылған Шығысқа жорықтың нәтижелеріне анықтамалық тұрғыдан сипаттама жасау.
Антика дәуірінен бастап Үндістан деп аталатын «ғажайыптар еліне» деген қызығушылық адамдар санасында қалыптасты. Батыс халықтарының ойынша «ертегідегі Шығыс елінде» әлемнің бар байлығы, алтын-күміс, түрлі асыл тастар қысқасын айтқанда адам жанына қажеттінің бәрі бар жұмақ іспеттес, оқшау жатқанбеймәлімәлем болатын. Бұлжер туралы А. Македонскийдежас кезіненбастап естіген және болашақтағы өзінің ұлы державасының құрамына осы «ғажайыптар елін» қосуды армандағанеді. ШынымендеолкейінненАзияныңтүгелдерлікаумағынжаулапалып, қуаттыимперия құра алды. Алдымен сол кезеңдегі ең қуатты, орасан зор аумақты алып жатқан ұлы держава Парсы патшалығын, одан кейін перғауындар елі Египетті, содан соң сақтар сияқты көшпелі тайпалар мекендеген Орта Азия халықтарын жаулап алып, өзіне бағындырды. Орта Азия халықтарының қарсылығы Александрды екі жыл бөгеді. Сонымен, македондықтар үш жыл ішінде бұрынғы Парсы патшалығының шығыс обылыстарын жаулап алып, Үнді еліне бағыт алды. Александр өз әскерін осы алыс жердегі жұмаққа ие болуға үміттендірді және бұл алыстағы жер жәннатындағы баға жетпес байлық ұлан-ғайыр империясының болашағы болады деп ойлады. Парсы патшалығының ең шеткі шығыссартапиясыүндітайпаларынантұратынПаропамиседі. Индөзенініңарғыбетіненбастапбірбірімен өлгенше өштескен Үнді раджаларының иеліктері яғни, нағыз Үндістан жері басталатын.
120