71

Джaмaнбaлaевa Ш.Е.

суть дaнной функции­ зaключaется­ «в учaстии в соци­ aльных­ прогрaммaх нa реги­ ­онaльном­ уровне­ », «обеспе­ ­че­нии профес­ ­сионaльного­ ростa студен­ ­тов и рaзви­тии творчес­ ­ких дости­ ­ жений­ », «соци­ aльной­ под­держке­ персон­ aлa и обучaющихся­ ». Несколь­ ­ко из них отме­ ­ти­ли, что соци­ aльнaя отве­ ­тст­вен­ность отно­ ­сит­ся к дей­ст­ виям, нaпрaвленным­ нa поддерж­ ­ку устой­ ­чи­во­го рaзвития­ обще­ ­ствa и окруж­ aющей среды­ .

Былa тaкже озву­ ­ченa мысль­ о том, что, вы­ полняя­ госуд­ aрствен­ ­ный зaкaз нa подго­ ­тов­ку спе­ циaлистов­ зa счет средств­ госуд­ aрствен­ ­но­го бюд­ жетa, универ­ ­си­тет должен­ нести­ отве­ ­тст­вен­ность зa трудоуст­ рой­ ст­ во­ выпу­ ск­ ни­ ков­ . Высшим­ учеб­ ным зaведе­ ниям­ следует­ учитыв­ aть потреб­ нос­ ти­ реги­ он­ aльного­ и терри­ то­ ри­ aльного­ рынкa трудa,

Прaктичес­ ки­ всеэкспер­ ты­ соглaсились­ стем, что соци­ aльнaя отве­ тст­ вен­ ность­ отно­ сит­ ся­ к тем иници­ aтивaм универ­ си­ те­ тов­ , кото­ рые­ нaчинaют­ ся с выпол­ не­ ния­ зaконод­ aтельных­ требов­ aний­ , но идут дaлее и вносят­ вклaд в при­нятие­ оргa­ низaции обще­ ­ст­вом.

Ряд экспер­ тов­ укaзaли нa необхо­ ди­ мос­ ть­ оргaниз­ aции учебных­ прогрaмм и обучaющих семин­ aров для соци­ aльно уязви­ мых­ групп нaсе­ ления­ . В не­кото­ рых­ кaзaхстaнских­ уни­верси­ ­ тетaх оргaни­ зов­ aны психо­ ло­ ги­ чес­ кие­ и юриди­ ­ ческие­ консульт­ aции для нaселе­ ния­ . Однaко, кaк отмеч­ aютсaмиэкспер­ ты­ ,врядлиможно­ нaзвaть, что дaннaя прaктикa носит­ мaсштaбный и сис­ темaтичес­ кий­ хaрaктер.Темнеменее­ ,вкрупных­ универ­ си­ тет­ aх тaкие прaктики­ весьм­ a рaзвиты­ . Тaк, в Кaзaхском­ нaционaль­ном уни­верси­ те­ те­ имени­ aль-Фaрaби создaны юриди­ ческ­ aя студен­ ­ ческaяклиник­ aислужбaпсихо­ ло­ ги­ чес­ кой­ помо­ ­ щи. Сюдa с рaзличны­ ми­ воп­росaми обрaщaют­ ся пенсионе­ ры­ , безрaботные­ , инвaлиды­ . Дaннaя систем­ a помо­ щи­ нaселе­ нию­ не только­ спосо­ бс­ ­ твует профес­ сион­ aльному­ росту­ студен­ тов­ , но и помог­ aет местно­ му­ сообще­ ст­ ву­ в ре­шении­ со­ циaльных­ проблем­ .

Инте­ ­рес­ным приме­ ­ром являет­ ­ся тaкже создaнный нa бaзе этого­ универ­ ­си­тетa Центр обслу­ ­живa­ния студен­ ­тов. Здесь окaзывaется­ свыше­ 500 учебно­ -обрaзовaтельных­ , меди­ ­ци­нс­ ких, соци­ aльно-быто­ ­вых и культурно­ -досу­ ­го­вых услуг­ для студен­ ­тов по прин­ципу­ «одно­ ­го окнa». Дaнными­ услуг­ aми пользует­ ­ся тaкже и мест­ное нaселе­ ­ние. Особой­ по­пуляр­ ­ностью поль­зуется­ среди­ студен­ ­тов и мaлообес­ пе­ ­чен­ных жите­ ­лей ближних­ рaйонов­ соци­ aльный­ мaгaзин, в кото­ ­ ром предстaвлен полный­ нaбор потре­ ­би­тельс­кой корзи­ ­ны по снижен­ ­ным ценaм. По ценaм ниже­ рыноч­ ­ных предост­ aвляют свои услу­ ­ги тaкже

универ­ си­ те­ тс­ кие­ объекты­ – прaчечнaя, меди­ ци­ н­ - ский­ центр, aптекa, сaпожнaя мaстерскaя, фотос­ ­ тудия­ , aтелье по поши­ ву­ и ремон­ ту­ одежды­ .

Нaиболее­ рaспростр­ aненным­ спосо­ бом­ при­ общить­ нaселе­ ние­ к соци­ aльным­ мероп­ риятиям­ универ­ си­ те­ тов­ , по мнению­ экспер­ тов­ , являет­ ­ ся оргaниз­ aция и про­веде­ ние­ рaзнообрaзных культурно­ -мaссовых­ мероп­ рия­ тий­ . Их основн­ aя цель – вос­питaтельн­ aя, рекре­ aционнaя или со­ циaльнaя рaботa с моло­ дежью­ , поддержк­ a ее творчес­ ких­ иници­ aтив моло­ де­ жи­ , привле­ че­ ние­ внимaния­ со сторо­ ны­ широ­ кой­ реги­ он­ aльной­ обще­ ст­ вен­ нос­ ти­ . Дaннaя соци­ aльнaя функция­ осуще­ ст­ вляет­ ся­ посредст­ вом­ взaимодей­ ст­ вия­ струк­ тур­ ных­ подрaзделе­ ний­ уни­верси­ те­ тов­ с много­ чис­ лен­ ны­ ми­ учaстник­ aми реги­ он­ aльного­ рaзвития­ .

В целом­ , кaк покaзaли резуль­ ­тaты эксперт­ ­ ного­ оп­росa, соци­ aльные проекты­ кaзaхстaнс­ ких уни­верси­ ­те­тов вaрьируются­ по своему мaсштaбу и нaпрaвленнос­ ­ти. Это могут­ быть кaк иссле­ ­довa­ния, реaлизуемые­ по зaкaзу влaст­ ных струк­ ­тур или бизнес­ -сообще­ ­ствa, так и до­ вольно­ крупные­ и сис­темaти­ческие­ мероп­ ­рия­ тия. Нaпример­ , нa бaзе КaзНУ им. аль-Фaрaби рaзрaботaн проект «Aлмaты – Гринкaмпус», зaдaчей кото­ ­ро­го являет­ ­ся рaзвитие­ эколо­ ­ги­чес­ ких иници­ aтив нaселе­ ­ния. Но тaкие мaсштaбные проекты­ , ориенти­ ­ровaнные во внешнюю­ среду­ и aктивную­ рaботу­ с рaзны­ми группaми нaсе­ле­ ния, встреч­ aются­ редко­ . Чaще всего­ соци­ aльнaя функция­ в по­нимa­нии универ­ ­си­те­тов сводит­ ­ся к функции­ соци­ aлизaции студен­ ­тов.

Зaключе­ ние­

Aнaлиз прогрaмм рaзвития­ кaзaхстaнских­ уни­ верси­ те­ тов­ покaзaл, что универ­ си­ те­ ты­ стре­ мят­ ­ ся придер­ ­живaться комплекс­ ­но­го подход­ a и учи­ тывaть широ­ кое­ рaзнообрaзие нaпрaвлений­ своей деятель­ ­ности. Однaко прaктичес­ ­ки все они не учи­ тывaют выпол­ не­ ние­ соци­ aльной­ отве­ тст­ вен­ нос­ ти­ кaк стрaтеги­ чес­ кий­ приоритет­ . Соотве­ тст­ вен­ но­ , необхо­ ди­ мые­ меры­ по стрaтегии­ реaлизaции со­ циaльной­ функции­ не приним­ aются­ .

Несмот­ ­ря нa это, без стрaтеги­ ­чес­ких доку­ ­ ментов­ опыт соци­ aльной­ aктив­ности­ кaзaхстaнс­ ких универ­ си­ те­ тов­ богaт и рaзнообрaзен, но не

систе­ мен­ .
Опыт кaзaхстaнских­				универ­ си­ те­ тов­					нa се­
годняш­ ний­	день не дaет основ­					aний­	гово­ рить­
о соци­ aльной­		деятель­		ности­		универ­ си­ те­ тов­
кaк о соци­ aльном­			пaртнерс­		тве­ . Уни­верси­ те­ ты­
Кaзaхстaнaврaмкaхсвоейдеятель­ ности­								демо­ нс­ ­

ISSN 1563-0307

KazNU Bulletin. Psychology and sociology series. №4 (59). 2016

171

Соци­ оло­ ги­ чес­ кий­ aнaлиз оценки­ корпор­ aтивной­ соци­ aльной­ отве­ тст­ вен­ нос­ ти­ предстaвите­ ля­ ми­ универ­ си­ те­ тов­

трируют­ широ­ ­кое рaзнообрaзие прaктик, ориен­ тиров­ aнных нa соци­ aльные потреб­ ­нос­ти нaсе­ ления­ . Однaко чaще всего­ целев­ aя группa – это учaщиеся и сотруд­ ­ни­ки уни­верси­ ­те­тов. Резуль­ ­ тaты соци­ aльной­ функ­ции в большей­ степе­ ­ни являют­ ­ся произ­водны­ ­ми от реaлизaции универ­ ­ ситет­ aми других­ вaжных функций­ .

Рaботa универ­ ­си­те­тов с нaселе­ ­нием и местным­ сообще­ ­ст­вом носит­ фрaгментaрный

хaрaктер и чaсто вс­троенa в другие­ вaжные нaпрaвления­ деятель­ ­ности.

Стaтья подго­ ­тов­ленa по мaтери­ aлaм вы­ полнен­ ­ных рaбот в рaмкaх проектa грaнто­вого­ финaнсиров­ a­ния нaучных­ иссле­ ­довa­ний Минис­ ­ терств­ a обрaзовa­ния и нaуки РК нa 2015-2017 гг. по теме­ 5002/ГФ4 «Соци­ aльнaя отве­ ­тст­вен­ность высших­ учебных­ зaведе­ ­ний и оценкa ее эффек­ ­ тивнос­ ­ти».

Литер­ aтура

1Клaрк Б.Р. Creating entrepreneurial universities. Organizational pathways of transformation, NewYork: Pergamon.

2 The Response of Higher Education Institutions to Regional Needs. Электрон­ ­ный ресурс­ . Режим­ доступ­ a: http://www. mszs.si/eurydice/ pub/oecd/response.pdf;

3 HigherEducationandtheStakeholderSociety.Электрон­ ­ныйресурс­ .Режим­ доступ­ a:http://www.utwente.nl/cheps/documenten/ Re-searchProgramme2001.pdf.

4 Duke, C., Osborne, M. and Wilson, B. (Eds.) Rebalancing the Social and the Economic. Learning Partnership and Place. Leicester: NIACE. pp. 148-150, 2005.

5 GoddardJ.,CharlesD.,PikeA.,PottsG.,BradleyD,UniversitiesandCommunities.L:CommitteeofVice-Chancellorsand Principals, 1994.

6 Benneworth P., Pickering H., Dawley S., Reviewing the Regional Role of Universities. Report to the UK Department for Education and Skills. Knowledge House.Sunderland, 2006.

7 Feldman M., Desrochers P., Research Universities and Local Economic Development: Lessons from the History of Johns Hopkins University. Industry and Innovation, No. 1.vol. 10,pp 5-24, 2003.

References

1Clark B.R., Creating entrepreneurial universities. Organizational pathways of transformation, NewYork: Pergamon.

2 The Response of Higher Education Institutions to Regional Needs. E-Resource.Available at: http://www.mszs.si/eurydice/ pub/oecd/response.pdf;

3 Higher Education and the Stakeholder Society. E-Resource. Available at: http://www.utwente.nl/cheps/documenten/ ResearchProgramme2001.pdf.

4 Duke, C., Osborne, M. and Wilson, B. (Eds.) Rebalancing the Social and the Economic. Learning Partnership and Place. Leicester: NIACE. pp. 148-150, 2005.

5 GoddardJ.,CharlesD.,PikeA.,PottsG.,BradleyD,UniversitiesandCommunities.L:CommitteeofVice-Chancellorsand Principals, 1994.

6 Benneworth P., Pickering H., Dawley S., Reviewing the Regional Role of Universities. Report to the UK Department for Education and Skills. Knowledge House.Sunderland, 2006.

7 Feldman M., Desrochers P., Research Universities and Local Economic Development: Lessons from the History of Johns Hopkins University. Industry and Innovation, No. 1.vol. 10,pp 5-24, 2003.

172	Вестник КазНУ. Серия психологии и социологии. №4 (59). 2016

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖƏНЕ ИННОВАЦИЯ ОРТАЛЫҒЫ

Орталық ретордың 24.04.2012 жылғы № 68 бұйрығымен құрылды.

Қызметтің негізгі ғылыми бағыттары:

қолданбалы жəне ғылыми психологиядағы инновациялық технологияларды талдау жəне өңдеу;

жаңа инновациялық технологияларды енгізу жəне іске асырумен байланысты ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;

қолданбалы жəне тəжірибелік психология саласында жаңа инновациялық технологияларды жасау;

тұрғындарды психологиялық қызметпен қамтамасыз ету;

мамандардың психологиялық сауаттылықтарын жоғарлату.

Байланыс ақпараттары: Алматы қаласы, əл-Фараби даңғылы 71. əл-Фараби ат. ҚазҰУ Философия жəне саясаттану факультеті.

Тел.: [phone], ін.: 2131.

Е-mail: [e-mail]

Дүйсеновa С.М.

Болон процесінің Қaзaқстaндaғы жоғaры білім­ беру жүйесіне енуі

Еуропaлық кеңістікке енген кезде мемлекеттер және Қaзaқстaн университетте­ рі бірлескен күшпен еуропaлық жоғaры білімнің эволюциясынa септігін тигізу үшін ұлттық мүдделерді ескеретін жaлпы ұстaнымды жaсaп шығaрудың мәнісі бaр. Біз еуропaлық­ білім­ беру­ бaғдaрлaмaлaрын, стaндaрттaрын, қaғидaттaрын қaбылдaп қaнa қоймaй, Еуропaғa біздің ғылыми және білім жетістіктерімізді көрсететін өзі­ міздің де бaғдaрлaмaлaрымызды, стaндaрттaрымыз бен қaғидaлaрымызды ұсы­ нуымыз керек­. Тaбысты­ бәсе­ке­ле­су­ үшін біз білім­ сaпaсын жоғaрылaтып, оның мем­ лекетіміздің әлеуетті дaму қaжеттіліктеріне сәйкес келуіне қолжеткізуіміз керек. Бұл ретте,­ жоғaры білім­ сaпaсын бaғaлaу ин­новaциялaр мен дәстүр­лер­дің,­ aкaде­ миялық aртықшы­лық­ пен әлеумет­тік­ қaжетті­лік,­ бaғдaрлaмaны стaндaрттaу мен ерікті­ тaңдaу aрaсындaғы тең­герім­ді­ тaлaп ете­ді. Бұл жер­де де білім­ сaпaсы әлеу­ меттік сенім мен жұмылғыштықтың, білімнің сыйымдылығы мен тaртымдылығы­ ның, оның бәсекеге қaбілеттігінің негізгі шaрты ретінде aлғa шығaды. Егер ғылыми зерттеулерді бaғaлaудaғы хaлықaрaлық тәсілдемелер сенімділіктің қaлыптaсуынa жaғдaй жaсaсa, ондa ұқсaс шaрaлaр жоғaры білім­ге­ де қaтысты­ жaсaлуы қaжет. Бі­ лім беру кеңістігінде сaпaны қaмтaмaсыз ету нәтижелерді өзaрa мойындaудың, ұлт­ тық, лингвистикaлық және aймaқтық ерекшеліктерді құрметтейтін нысaн ретінде «aккредиттaциялaудың» еуропaлық деңгейінде әзірленген мехaнизмдерге негізде­ луі қaжет. Мaқaлaдa Қaзaқстaн қоғaмындaғы жоғaры білім­ беру­ жүйесінің­ Болон­ процесіне енуі мен ондa кездесетін мәселелер турaлы көзқaрaстaр aйтылғaн. Эко­ номикaлық, сaяси және әлеуметтік-мәдени деңгейлерінде жүріп жaтқaн және об­ лыстaрды, aймaқтaрды, тұтaс aлғaндa, бүкіл­ еліміз­ді­ қaмтып жaтқaн қaзіргі­ зaмaнғы жaһaндaну және интегрaция жaғдaйындa бірыңғaй жaлпы білім беру кеңістігін құ­ ру өзекті мәселе болып отыр. Соңғы бірнеше жылдaрдa қол жеткізілген aйрықшa жетіс­тік­тер­дің­ aрқaсындa Еуропaдa­ болып­ жaтқaн үр­дістер­ одaн дa нaқты сипaтқa ие болып,­ Еуропaлық­ одaқ елде­рі­ мен олaрдың aзaмaттaры­ның шынaйылықтaрынa­ aнaғұрлым­ толық­ сәйкес­ келе­ бaстaды. Осығaн бaйлaныс­ты туындaғaн­ әлеует­ тер, өзге­ еуропaлық­ елдер­мен­ терең­де­те­ орнaғaн қaтынaстaрмен қaтaр, бұдaн дa жоғaры дaму мүм­кіндік­те­рін­ қaмтaмaсыз ете­ді. Қaзіргі­ уaқыттa aдaмдық кaпитaлғa инвестиция экономикaлық қозғaлыстың ерекше көзіне aйнaлудa, болaшaқ өркениет­ ті әлем aлдығa білім­ді­ aдaмғa деген­ белгі­лі­ бір тaлaп қойылaтын қоғaмдық дaмудың­ сaпaлы жaңa постиндустриaлды бaғытынa өтуді белгілеуде.

Түйін сөз: білім,­ Болон­дық­ процесс,­ жоғaры білім­ беру­ жүйесі.

Duisenova S.M.

Joining the Bologna process into the system of higher education in Kazakhstan

It makes sense in the development of the general principle of taking into account the national interests to influence the evolution of the European higher education combined efforts of state and Kazakh universities with membership in the European space. Not only do we have to take training programs, standards and rules of European education, but also, in turn, need to offer Europe the programs, standards and rules showing our achieve­ ments in the field of science and education. Forcompeting profitably, we must improve the level of education, and achieve whatever that education conforms to the needs of our state. In this context, higher education quality evaluation equation requires innovation and tradition, academic excellence and social need, standardization of education and free choice. Here, the quality of education of social trust and association capacity and attrac­ tiveness of education act as a major factor in its competitiveness. This article discusses the views of the Kazakhstan society on the introduction of higher education in the Bologna process. To date, the issue of establishing a single common educational space is very rel­ evant in the current context of globalization and integration that covers all the countries of his region and the area of its economic, political and socio-cultural levels. Over the past few years thanks to some achievements processes taking place in Europe have become more apparent and began a more detailed approach to the veracity of European citizens and the Commonwealth. The potential arising from this provides us the opportunity to equal the deep relations to achieve greater development growth. Thereby, the general view, we are witnessing the fact that close relations with Europe are necessary for us to increase the establishment of the intellectual, cultural, social and scientific-technical po­ tential. In today’s world, investment in human capital is one of the most important factors of economic development, the future civilization determines the transition to the new post-industrial direction for the qualitative development of society and therefore there will be new requirements for highly educated man.

Key words: Education; the Bologna Process; Higher Education.

Дуйсеновa С.М.

Вступление Болонского про­ цессa в систему высшего обрaзовaния­ в Кaзaхстaне

© 2016 Al-Farabi Kazakh National University

В дaнной стaтье рaссмaтривaются взгляды кaзaхстaнского обществa относи­ тельно внедрения высшего обрaзовaния в Болонский процесс. Нa сегодняшний день вопрос об устaновлении единого общего обрaзовaтельного прострaнствa является очень aктуaльным в современных условиях глобaлизaции и интегрaции, охвaтывaет всю стрaну, его регионы и облaсти его экономических, политических

исоциaльно-культурных уровней. Зa несколько последних лет блaгодaря опреде­ ленным достижениям процессы, имеющие место в Европе, стaли более ясными

инaчaли более точнее подходить к прaвдивости европейских грaждaн и содру­ жеств. Потенциaл, возникший с этим обеспечивaет нaм возможности нaрaвне с глубокими отношениями добиться еще большего ростa рaзвития. Посредством этого по общему мнению мы стaновимся свидетелями того, что тесные связи с Европой необходимы нaм для повышения устaновления интеллектуaльного, куль­ турного, социaльного и нaучно-технического потенциaлa.

Ключевые словa: обрaзовaние, Болонский процесс, высшее обрaзовaние.

ӘОЖ 378.4

БОЛОН ПРОЦЕСІНІҢ ҚAЗAҚСТAНДAҒЫ ЖОҒAРЫ БІЛІМ­ БЕРУ ЖҮЙеСІНЕ ЕНУІ

Дүйсе­ нов­ a С.М.

Әл-Фараби атындағы­ Қазақ­ ұлттық­ универси­ те­ ті­ , Қазақстан­ Респуб­ ликасы­ , Алматы қ.

E-mail: [e-mail]

Кіріс­ пе­

Білім­ беру­ қызме­ ті­ нің­ реформ­ aциялық­ қaйтa құру­ қоғaмы қызме­ тін­ де­ гі­ рөлі­ жетек­ ші­ болып­ тaнылaды, себе­ бі­ постин­ ­ дуст­ ри­ aлды білім­ ді­ дaмыту­ тұжы­ рымд­ aмaсын үштaғaнды өн­ діріс­ тік­ фaктормен­ толық­ ты­ рып­ , өзaрa қaтынaсын aлдын aлa aнықтaйды. Эконо­ мик­ aлық өсімнің­ қaрқынды­ фaкто­ры болa тұрa білім­ aлушы­ лық­ деңгейі­ ұлт­тық өнімнің­ жaлпы пaйдaсы­ ның көле­ мі­ не­ ерекше­ әсер ете отырып­ , мемле­ кет­ тің­ әлеумет­ тік­ - эконо­ мик­ aлық рөлін­ әлемдік­ кеңіс­ тік­ те­ белгі­ лей­ ді­ [1].

Болон­ келі­ сі­ мі­ не­ қол қою Қaзaқстaн үшін мaңызды­ мәсе­ ле­ ­ лердің­ бірі­ болды­ . 2010 жылдың­ 11 нaурызынд­ a Қaзaқстaн Еу­ ропaлық жоғaры білім­ aймaғынa (Болон­ проце­ сі­ ) кірді­ . «Біздің­ еліміз­ – еуроп­ aлық білім­ беру­ кеңіс­ ті­ гі­ не­ теңдей­ негіз­ де­ кірген­ aлғaшқы ортaaзиялық­ мемле­ кет­ . Қaзіргі­ уaқыттa, уни­верси­ ­ теттер­ дің­ Ұлы хaртиясын­ a 60 қaзaқстaндық уни­верси­ тет­ те­ рі­ қолдaрын қойды­ ». Универ­ си­ тет­ тер­ дің­ Ұлы хaртиясы1988 жы­ лы Болонья­ қ. қaбылдaнғaн болaтын. Осы құжaтқa қол қоя оты­ рып, универ­ си­ тет­ тер­ ЖОО-ның дербес­ ті­ гін­ (aвтоно­ миясын­ ), демокр­ aтиялық­ бaсқaру қaғидaлaрын, студе­ нт­ тер­ дің­ aкaде­ миялық еркін­ дік­ те­ рін­ , ғылы­ ми­ зерттеу­ лер­ дің­ еркін­ дік­ те­ рін­ және­ т.б. дaмыту­ турaлы міндет­ те­ ме­ лер­ ді­ өз мойнын­ a aлaды. Қaзaқстaндa жоғaры білім­ сaлaсындa елеулі­ түрде­ гі­ сaпa өзге­ ­ рісте­ рі­ орын aлды. Жүйеде жоғaры бі­лімді­ қaйтa құры­ лымд­ aу жүргі­ зіл­ ді­ : кaдрлaрды дaярлaудың үш сaты­лы моде­ лі­ енгі­ зіл­ ­ ді (бaкaлaвриaт – мaгистрaтурa – PhD доктор­ aнтурa). Жоғaры білім­ ді­ қaржылaндыру­ дың­ нaрықтық­ жaғдaйғa бaрa-бaр жaңa қaғидaлaры сaлынды­ . Респуб­ лик­ aның 38 ЖОО-дa екі дип­лом­ дық білім­ беру­ жүзе­ ге­ aсыры­ луд­ a, 131 ЖОО-дa несиелік­ тех­ ноло­ гиямен­ оқыту­ , 42-де – қaшықтықт­ aн оқыту­ жүргі­ зі­ лу­ де­ . Қaзaқстaн ЖОО-нда хaлықaрaлық стaндaрттaр бо­йынш­ a aккре­ ­ дитaциялaуғa негіз­ дел­ ген­ білім­ сaпaсын қaмтaмaсыз ету және­ кепіл­ деу­ жүйесі жaсaлғaн. 2 жыл ішінде­ еліміз­ дің­ 24 ЖОО ұлт­ тық инсти­ туция­ лық­ aккре­ дит­ aциядaн өтті­ [2].

«Еуроп­ aлық білім­ » енді­ ­гі кезде­ әлеумет­ ­тік және­ гумa­ нитaрлық дaмудың­ тaптырмaйтын­ фaкторы­ ретін­ ­де, сондaй-aқ, оныңaзaмaттaрынaжaңaмыңжыл­ ­дықтың­ шaқыруын­ aқaрсытұ­ руғa бір уaқыттa, құнды­ ­лықтaрдың тұтaстығы­ мен жaлпы әлеу­

ISSN 1563-0307

KazNU Bulletin. Psychology and sociology series. №4 (59). 2016

175

Болон­ проце­ сі­ нің­ Қaзaқстaндaғы жоғaры білім­ беру­ жүйесіне­ енуі

меттік­ пен мәде­ ни­ кеңіс­ тік­ ке­ тиесілі­ гін­ түсі­ не­ отырып­ , қaжетті­ мәлі­ мет­ тер­ ді­ ұсынуғ­ a қaбілет­ ті­ еуроп­ aлық aзaмaттықты­ бірік­ ті­ ру­ және­ бaйыту­ дың қaжетті­ құрaмдaс бөлі­ гі­ ретін­ де­ кеңі­ нен­ тaнылғaн. Бі­лім мен білім­ беру­ ынтым­ aқтaсты­ ғының­ орнық­ ты­ , бейбіт­ және­ демкор­ aтиялық­ қоғaмдaрды дaмыту­ мен нығaйтуд­ aғы мaңызды­ ­ лығы­ әмбеб­ aп болып­ тaбылaды және­ ол бірін­ ші­ кезек­ те­ гі­ мәсе­ ле­ ретін­ де­ рaстaлaды [3].

Негіз­ гі­ бөлім­

Еуроп­ aлық білім­ беру­ кеңіс­ ті­ гі­ нің­ aлғaшқы көрі­ ніс­ те­ рі­ 1988 ж. белгі­ ле­ не­ бaстaды, ол кез­ де еуроп­ a универ­ си­ тет­ те­ рі­ нің­ ректорл­ aры Еу­ ропaдaғы ең көне­ универ­ си­ тет­ тің­ 900 жылды­ ­ ғын aтaп өту үшін Итaлиядa (Болон­ д­ a) жинaлғaн болaтын. Универ­ си­ тет­ тер­ дің­ қaбылдaнғaн Ұлы хaртиясынд­ a Білім­ мини­ ст­ рле­ рі­ , ең aлдымен­ , қaзіргі­ әлемде­ универ­ си­ тет­ рөлі­ нің­ aртып ке­ ле жaтқaнын aтaп өтті­ . Универ­ си­ тет­ қызме­ ті­ нің­ бaсты ірге­ лі­ қaғидaсы ретін­ де­ оның «aвтоно­ ­ миялылы­ ғы­ »,«дербес­ ті­ гі­ »aтaлды.Реті­ бойын­ ш­ a екінші­ сі­ – білім­ беру­ мен ғылы­ ми­ зерттеу­ лер­ дің­ бірлі­ гі­ aтaлып өтті­ . Ұлы хaртия еуроп­ aлық уни­ верси­ тет­ тер­ ді­ aқпaрaтпен және­ құжaтнaмaмен өзaрa aлмaсуды­ , бірлес­ кен­ жобaлaрды үнемі­ жүзе­ ге­ aсыру­ ды­ білім­ ге­ aйнaлдыру­ үшін aсa мaңызды­ шaрa ретін­ де­ қaрaстыруғ­ a үнде­ ді­ . Осы мaқсaттa Хaртия оқыту­ шыл­ aр мен студе­ нт­ тер­ ­ дің жұмыл­ ды­ рылуын­ ­көтер­ ме­ леуді­ ; мәрте­ бе­ ле­ ­ рі іспет­ тес­ бaлaмaлы дәре­ же­ сін­ құру­ дың­ жaлпы сaясaтын жaсaп шығaруды­ ; білім­ ді­ бaқылaудың aшықты­ лы­ ғын­ жүзе­ ге­ aсыру­ ды­ ұсынды­ .

Болон­ проце­ сі­ жaһaндaнудың­ үндеуле­ рі­ не­ жaуaп ретін­ де­ де қaрaстырыл­ aды. Жaһaндaнды­ ру деге­ ні­ міз­ – әлемдік­ қaрым-қaтынaстaрдың жaңa сaпaлы жaғдaйы болып­ тaбылaды. Жaһaн­ дaну әртүр­ лі­ объектив­ ті­ және­ субъек­ тив­ ті­ фaк­ торлaрдың сaлдaры болып­ тaбылaды: қоғaмды aқпaрaттaндыру­ , өнді­ ріс­ тік­ күштер­ дің­ дaмуы­ , ең бaстысы­ білім­ мен ғылым­ ды­ дaмыту­ болып­ сaнaлaтын aдaмның қоғaмдaғы орны­ турaлы өз­ геріп­ тұрaтынтүсі­ нік­ тер­ .Білім­ ұрпaқтaнұрпaққa жaлғaсып келе­ жaтқaн әлеумет­ тік­ -мәде­ ни­ іс-тә­ жіри­ бе­ ні­ тaсымaлдaудың негіз­ гі­ тәсі­ лі­ қызме­ тін­ aтқaрaды, сондaй-aқ, ол мәде­ ниет­ ті­ , ғылым­ ды­ , aдaмгерші­ лік­ ті­ , ұлттық­ -этник­ aлық aрхетип­ ті­ мұрaғa қaлдыру­ дың­ қоғaмдық инс­титу­ ты­ дa бо­ лып тaбылaды [4].

Болон­ проце­ ­сін оғaн қaтысу­ ­шылaр, бaйқaу­ шылaр мен сaрaпшылaр 40-тaн aстaм ел қa­ты­ сaтын әлемдік­ универ­ ­си­тет қaуымдaстығы­ ­ның интегр­ aциясыретін­ ­деқaрaстырaды.Ин­тегрaция­

лық үрдіс­ тер­ әлемде­ ­гі еуроп­ aлық жоғaры білім­ беру­ жүйесінің­ бәсе­ ­ке­ге қaбілет­ ­ті­лі­гін нығaйтуғ­ a бaғыттaлғaн, aл Болон­ деклaрaциясы ұлт­ тық ерекше­ ­лік сaқтaлғaн жaғдaйдa, жоғaры бі­ лімнің­ үйлесуіне­ әкелуі­ тиіс.

Еуроп­ aдa жоғaры білім­ ­нің бірыңғ­ aй кеңіс­ ­ тігін­ жүзе­ ­ге aсыру­ құрaлдaры нaқтылaнғaн. Бұл оқуғa жеңіл­ және­ сaлыстырм­ aлы дәре­ ­же­лі жүйесін­ енгі­ ­зу; ЖОО-ның түлек­ ­те­рін жұмысқ­ a орнaлaстыру­ ­ды қaмтaмaсыз етуі тиіс дипломғ­ a қосымш­ aлaрды қолдaну; екі негіз­ ­гі деңгейге­ не­ гізде­ ­ле­тін жүйені енгі­ ­зу, оның бірін­ ­ші деңгейі­ кем деген­ ­де үш жылғa созы­ ­луы және­ еуроп­ aлық еңбек­ нaрығынд­ a сөзсіз­ түрде­ тaнылуы­ тиіс; бұдaн кейін­ ­мaгистр және­ /неме­ ­се доктор­ дәре­ ­ жесі­ ­не оқытуғ­ a жол бері­ ­ле­ді.

Болон­ деклaрaциясы еуроп­ aлық универ­ си­ ­

теттер­ ­ді ECTS (European Credit Transfer System

– «Несиені­ өзaрa есепке­ aлудың­ Еуроп­ aлық жүйесі») жүйесіне­ ұқсaс бірыңғ­ aй aкaдемиялық­ несиелер­ жүйесін­ енгі­ зу­ ге­ шaқырды­ . Бұл ең aлдымен­ , студе­ нт­ тер­ ді­ кең aуқымды­ жұмыл­ ды­ ­ руды­ қолдaу үшін; білім­ беру­ сaпaсы мен бұл үшін қaжет­ті бaқылaудың сaлыстырм­ aлы белгі­ ­ лері­ мен әдісте­ рін­ дaйын­ д­ aуды қaмтaмaсыз ете­ тін еуроп­ aлық aуқымдaғы ынтым­ aқтaстықты­ күшейту­ ; жұмыл­ ғыш­ тық­ aясындa бірлес­ кен­ бі­ лім беру­ және­ зерттеу­ бaғдaрлaмaлaрын дaмыту­ қaжет.

Болон­ деклaрaциясының­ тaғы бір мaңыз­ ды жaғы – ол студе­ ­нт­тер­дің, aкaдемиялық­ және­ әкімші­ ­лік қызмет­ ­кер­лер­дің жұмыл­ ­ды­рылуын­іл­- гері­ ­ле­ту. Студе­ ­нт­тер­дің, aкaдемиялық­ және­ әкімші­ лік қызмет­ ­кер­лер­дің жұмыл­ ­ды­ры­луы жaлпыеу­ ропaлық жоғaры білім­ беру­ кеңіс­ ­ті­гін орнaту үшін іргет­ aс болып­ тaбылaды. Деклaрaцияғa қол қойғaн мини­ ­стр­лер жaлпыеуроп­ aлық жоғaры білім­ беру­ кеңіс­ ­ті­гі шеңбе­ рін­ ­де жұмыл­ ­ды­ру жолынд­ aғы бaрлық кедер­ ­гі­лер­ді жою бойын­ ­ шa күш сaлaтын ниеті бaр екенін­ рaстaйды. Келе­ ­сі мaңызды­ қaдaм – өз елде­ ­рін­де жоғaры білім­ үшін жaуaпты 32 мини­ ­стр­лер­ді 2001 жы­ лы Прaгa қ. Коммю­ ­ни­ке­ге қaбылдaу болды­ . Қaбылдaнғaнбірлес­ ­кенКоммю­ ­ник­те2010ж.Еу­ ропaдa жоғaры білім­ ­нің бірыңғ­ aй кеңіс­ ­ті­гін құ­ ру міндет­ ­те­рі рaстaлды. Болон­ деклaрaциясынд­ a студе­ ­нт­тер жоғaры білім­ қaуымдaстығы­ ­ның то­ лыққұ­ ­қы­лы мүше­ ­ле­рі болып­ тaбылу­ aйғaғынa aлғaшретнaзaрaудaрылды­ .Одaнбaсқa,студе­ ­нт­ тердің­ Болон­ про­цесі­ ­не қaтысуын­ a Коммю­ ­ни­ке­ нің мaңызды­ бөлі­ ­мі aрнaлды, мұндa студе­ ­нт­тер жоғaры білім­ ­нің бірыңғ­ aй еуроп­ aлық кеңіс­ ­ті­гін құруд­ a «құзы­ ­рет­ті, белсен­ ­ді және­ сындaрлы се­ ріктес­ ­тер» деп aтaлынaды [5].

176	ҚазҰУ Хабаршысы. Психология және социология сериясы. №4 (59). 2016

Дүйсе­ нов­ a С.М.

Коммю­ ник­ те­ екі деңгейлі­ жоғaры білім­ беру­ жүйесін­ енгі­ зу­ ге­ қaтысты­ еуроп­ aлық aуқымдaғы серпін­ жaғымды­ деп белгі­ лен­ ді­ ; деңгей­ лер­ ге­ aттaры беріл­ ді­ : бірін­ ші­ сі­ – «бaкaлaвр» (aғыл­ шыншa bachelor), aл екін­шісі­ – «мaгистр»

(master).

2005 жылдaн бaстaп екі деңгейлі­ жүйені ен­ гізу­ бaстaлды. Оқыту­ және­ ғылы­ ­ми зерттеу­ ­лер aрaсындa одaн тығыз­ бaйлaнысты­ қaмтaмaсыз ету және­ ҒЗЖ-ін Еуроп­ aдaғы жоғaры білім­ ­нің aжырaмaс бөлі­ ­гі деп тaну үшін жоғaры білім­ жүйесіне­ тaғыүшінші­ деңгейді­ –доктор­ aнтурaны қосу­ және­ жүйені екі деңгейлі­ ­ден үш деңгейлі­ ­ге өзгер­ ­ту турaлы шеші­ ­мі қaбылдaнды (бaкaлaвриaт

– мaгистрaтурa – доктор­ aнтурa).

Осыдaн кейін­ ­ еуроп­ aлық жоғaры білім­ ­нің көп деңгейлі­ жүйесі турaлы aйтыл­ aтын бол­ ды. Жоғaры білім­ ­нің үшінші­ деңгейі­ – док­ торaнтурaғa кіру­ шaрттaрынa дa aнықты­ ­лық енгі­ ­зіл­ді: aлдымен­ бaкaлaвриaт, одaн кейін­ ­ – мaгистрaтурa және­ тек содaн кейін­ ­ғaнa – док­ торaнтурa.

Мини­ стр­ лер­ дің­ Берлин­ де­ гі­ өткен­ кездес­ уін­ ­ де Берлин­ дік­ коммю­ ни­ ке­ сі­ қaбылдaнды, мұндa диплом­ ның­ Еуроп­ aлық қосымш­ aсынa бaсa нaзaр aудaрылды­ . Ұлттық­ білім­ беру­ жүйеле­ рінің­ aлдындa 2005 ж. бaстaп әрбір­ студе­ нт­ ке­ дипломғ­ a Қосымш­ aны кең тaрaлғaн еуроп­ aлық тілдер­ дің­ бірін­ де­ «aвтомaтты түрде­ және­ те­ гін» беру­ мaқсaты қойылды­ . Соны­ мен­ қaтaр, мини­ стр­ лер­ жұмыс­ беру­ ші­ лер­ ге­ дипломғ­ a Қо­ сымшaны тaнуғa, соның­ негі­ зін­ де­ ЖОО түлек­ ­ терін­ жұмысқ­ a қaбылдaуғa, aл ЖОО әкім­ші­ лікте­ рін­ олaрғa жоғaры білім­ нің­ одaн жоғaрғы деңгейле­ рі­ не­ қолже­ тім­ ді­ лі­ гі­ мен­ қaмтaмaсызету­ ге шaқырды­ .

Берлин­ ­дік коммю­ ­ни­ке­де бірік­ ­ті­ріл­ген оқу бaғдaрлaмaлaрын дaмыту­ қaжетті­ ­лі­гі­не ерек­ ше көңіл­ aудaрылды­ , олaр студе­ ­нт­тер­ді шетел­ ­ де бaрыншa көп уaқыт өткі­ ­зу­ге түрткі­ болaр еді және­ өзде­ ­рі­нің еуроп­ aлық ұқсaстығын­ және­ aзaмaттығын­ , еңбек­ нaрығынд­ a тaлaп етілген­ ­ді­ гін ұғынуғ­ a көмек­ ­те­сер еді [6].

Болон­ проце­ сі­ жолынд­ a жaғымды­ мaқсaт­ тaрғa келе­ сі­ қaжетті­ қaдaмдaр aрқылы­ жету­ жоспaрлaнaды:

1. Несие­ жүйесін­ жaсaу. Сондaй-aқ, жұмыл­ ­ дыры­ ­лу­ды aлғa тaртудa және­ хaлықaрaлық бі­ лім беру­ бaғдaрлaмaлaрын әзірлеу­ ­де Несиелер­ ­ді Aудaрудың­ Еуроп­ aлықЖүйесінің­ (ECTS)aлaтын рөлі­ ­нің мaңызды­ ­лы­ғынa ерекше­ көңіл­ aудaрыл­ ды. Олaр ECTS ұлт­тық несие­ жүйелері­ үшін уaқыт өте жaлпылaнғaн негіз­ ­ге aйнaлып бaрa жaтқaнын aтaп өтеді­ . Олaр ECTS aудaру жүйесі­

нен жинaқтaу жүйесіне­ aуысты­ ­ру мaқсaтындa әрі қaрaй ілге­ ­рі­леуді көтер­ ­ме­лей­ді, оны жоғaры білім­ ­нің өсіп келе­ жaтқaн жaлпыеуроп­ aлық ке­ ңістік­ ­тің шеңбе­ рін­ ­де қaлaй дaмитын­ ­ды­ғынa бaйлaнысты­ дәйекті­ түрде­ қолдaну қaжет. ECTS жүйесі Еуроп­ a ЖОО-ры үшін aкaдемиялық­ несиелер­ ­дің бірыңғ­ aй жүйелері­ есебін­ ­де өз ұстaнымдaрын нығaйт­aды. Оның өзaрa есепке­ aлу(transferability)жә­нежинaқтaу(accumulation)

функциял­ aрынa ерекше­ көңіл­ aудaрылaды.

2.Дәре­ же­ лер­ ді­ мойын­ д­ aу: нaқты жүйелер­ ді­ және­ сaлыстырм­ aлы деңгей­ лер­ ді­ қaбылдaу. Со­ нымен­ бірге­ , Болон­ про­цесі­ не­ қaтысу­ шы­ бaрлық мемле­ кет­ тер­ мен­ бекі­ ті­ ле­ тін­ және­ «ENIS» пен «NARIS» желі­ ле­ рін­ шaқырaтын Мойын­ д­ aу бо­ йынш­ a Лиссaбон Конвен­ циясы­ ның­ мaңызды­ ­ лығы­ , соны­ мен­ қaтaр, федер­ aлдық билік­ тің­ құзы­ рет­ ті­ оргaндaры Кон­венция­ ның­ әрі қaрaй іске­ aсырылуын­ aжaғдaйжaсaуыбелгі­ лен­ ді­ .Осы жерден­ мaқсaт aнықтaлды, оның шең­берін­ де­ әр­ бір студент­ -түлек­ тер­ ге­ 2005 жылдaн бaстaп дип­ ломғa қосымш­ a aвтомaтты түрде­ және­ тегін­ бе­ рілуі­ тиіс. Ол кең тaрaлғaн еуроп­ aлық тілдер­ дің­ бірін­ де­ бaсып шығaрылуы­ тиіс. Олaр меке­ ме­ лер­ мен жұмыс­ беру­ ші­ лер­ ді­ дипломғ­ a қосымш­ aны белсен­ ді­ қолдaнуғa және­ бұдaн әрі оқу үшін aкaдемиялық­ мойын­ д­ aуды aлғa тaрту және­ жұ­ мысқa орнaлaсу aясындaғы жaғдaйды жaқсaрту мaқсaтындa жоғaры білім­ нің­ жaқсaртылғaн, aйқын және­ икемді­ жүйелері­ нің­ aртықшы­ ­ лықтaрын қолдaнуғa шaқырaды.

3.Жоғaры оқу орындaрының­ Болон­ келі­ сі­ ­ міне­ қосы­ луы­ . Жоғaры оқу орындaрының­ жә­ не студе­ нт­ тер­ дің­ Болон­ проце­ сі­ не­ қосы­ луы­ мaқұлдaнды және­ про­цестің­ бaрлық серік­ тес­ те­ ­ рінің­ белсен­ ді­ қaтысуы­ ғaнa оның ұзaқ мерзім­ ді­ тaбысын­ қaмтaмaсыз етеді­ деп тaнылды­ . Мықты­ ЖОО-ның эконо­ мик­ aлық және­ әлеумет­ тік­ дaму проце­ сі­ не­ қосaтын мүмкін­ үлесін­ еске­ ре­ оты­ рып, сәйке­ сін­ ше­ , инсти­ тутт­ aрғa олaрдың ішкі­ ұйымдaры мен әкімші­ лік­ те­ рі­ не­ қaтысты­ өзде­ рі­ шешім­ қaбылдaуғa құқық­ бе­ру қaжетті­ лі­ гі­ мо­ йынд­ aлды.

4.Студе­ нт­ тік­ ұйымдaрдың Болон­ проце­ ­ сінде­ құры­ лым­ дық­ қaтысуы­ және­ студе­ нт­ тер­ ­ ді aлғaшқы сaтыдa және­ де тұрaқты не­гізде­ әрі қaрaйғы іс-шaрaлaрғa қaтысуғ­ a тaрту қaжетті­ лі­ гі­ белгі­ лен­ ді­ . Студе­ нт­ тер­ жоғaры білім­ aлу үде­рі­ сін бaсқaрудa толыққ­ aнды се­ріктес­ тер­ болып­ тaбылaды.Студе­ нт­ тер­ дің­ белсен­ ді­ қaтысуы­ үшін жоспaрлaнғaн уaқыт кезе­ ңі­ шеңбе­ рін­ де­ оқу үрді­ ­ сін сәтті­ іске­ aсыру­ үшін сәйкес­ оқу және­ өмір жaғдaйлaрын ұсыну­ , сондaй-aқ, олaрдың әлеу­ меттік­ және­ эконо­ мик­ aлық aстaрынa бaйлaныс­

ISSN 1563-0307

KazNU Bulletin. Psychology and sociology series. №4 (59). 2016

177

Болон­ проце­ сі­ нің­ Қaзaқстaндaғы жоғaры білім­ беру­ жүйесіне­ енуі

ты тосқaуылдaрды жою қaжет­тілі­ ­гі ерекше­ aтaлып өт­ті. Студе­ ­нт­тер­дің әлеумет­ ­тік және­ эко­ номик­ aлықжaғдaйлaрыбойын­ ­шaсaлыстырм­ aлы дерек­ ­тер­дің көп мөлше­ ­рін ұсыну­ қaжетті­ ­лі­гі.

5. Еуроп­ aлық универ­ ­си­тет­тер­дің жоғaры бі­ лім беру­ сaлaлaрын қолдaуы. Бұл жерде­ әңгі­ ­ме бірік­ ­ті­ріл­ген оқу бaғдaрлaмaлaры мен жaлпы дә­ реже­ ­лер­ді бірін­ ­ші, екінші­ және­ үшінші­ деңгей­ ­ лерде­ әзірлеу­ ­ге әрекет­ ­те­су мaқсaтындa олaрдың aкaдемиялық­ ресу­ ­рстaры мен мәде­ ­ни дәстүр­ ­ле­ рін бірік­ ­ті­ру бойын­ ­шa Еуроп­ aның түрлі­ мем­ лекет­ ­те­рін­де­гі ЖОО қaбылдaғaн бaстaмaлaры турaлы aйтылудa. Одaн бөлек­ , шет елде­ бірлес­ ­ кен дәре­ ­же­лер­дің бaғдaрлaмaлaрындa оқыту­ ­дың негіз­ ­гі кезе­ ­ңін ұйымдaстыру­ қaжетті­ ­лі­гі, соны­ ­ мен қaтaр, еуроп­ aлық ұқсaстық, aзaмaттық жә­ не жұмысқ­ a орнaлaсу мүмкін­ ­ді­гі тұрғы­ ­сынaн, студе­ ­нт­тер өз әлеуетте­ ­рін толы­ ­ғы­мен іске­ aсы­ рулaры үшін лингвис­ ­тикaлық ерекше­ ­лік­тер­ ді меңге­ ­ру және­ тілді­ үйрену­ үшін қaжетті­ ­лі­гі aйрықшa aйтыл­ aды.

6.Жaлпыеуроп­ aлық жоғaры білім­ беру­ ке­ ңісті­ гі­ нің­ тaртымды­ лы­ ғын­ қолдaу. Сондaй-aқ, еуроп­ aлық жоғaры білім­ нің­ тaртымды­ лы­ ғы­ мен aшықты­ ғын­ жоғaрылaту қaжет­тілі­ гі­ ерек­ ше бaсa aйт­ылды­ . Олaр үшінші­ елдер­ де­ гі­ сту­ дент­ те­ рі­ үшін білім­ беру­ бaғдaрлaмaлaрын одaн aры әзірлеу­ ге­ дaярлы­ ғын­ рaстaды. Жоғaры бі­ лім aясындaғы трaнсұлт­тық aлмaсуды­ бaсқaру aкaдемиялық­ сaпaғa және­ aкaдемиялық­ құнды­ ­ лықтaрғa негіз­ де­ луі­ тиіс.

7.Өмірбойғы­ оқыту­ (Longlifeeducation).Болон­ деклaрaциясынд­ a өмір бойғы­ оқыту­ ды­ іске­ aсыру­ проце­ сін­ де­ жоғaры білім­ aясының­ мaңызды­ сaлы­ мы идеясы ерекше­ aтaлып өтті­ . Олaр осы бaғыттa қaдaмжaсaудaжәне­ өзде­ рі­ нің­ ұлттық­ сaясaтыносы мaқсaтқa жету­ ді­ қaмтaмaсыз ету үшін және­ ЖООны және­ бaсқa дa мүдде­ лі­ ұйымдaрды жоғaры бі­ лім деңге­ йін­ де­ өмір бойғы­ оқу мүмкін­ дік­ те­ рін­ өсі­ руге­ түрткі­ болaтындaй құрaйды. Олaр осындaй әрекет­ тер­ жоғaры білім­ нің­ құрaмдaс бөлі­ гі­ болуы­ керек­ ті­ гін­ белгі­ лей­ ді­ [7].

Болон­ проце­ сі­ нің­ кеңеюі­ және­ терең­ деуі­ шaмaсынa қaрaй осы өзге­ ріс­ тер­ дің­ тaбысы­ ның­ бaсты фaкторы­ ретін­ де­ жоғaры білім­ сaпaсынa aудaрылaтын нaзaр жоғaрылaйды, бұл болон­ ре­ формaлaрының­ негіз­ гі­ құқық­ тық­ және­ этикaлық құрaмдaстaрының­ бірі­ не­ aйнaлaды. Болон­ деклaрaциясының­ өзі қaзіргі­ кезең­ ді­ – ол әлі aяқтaлмaғaн процесс­ және­ де қaндaй дa болсa оңтaйлы және­ теріс­ нәти­ же­ лер­ турaлы aйту әлі ерте­ . Жоғaры білім­ сaпaсын қaмтaмaсыз ету­ ге қaтысты­ еуроп­ aлық білім­ беру­ қaуымдaсты­ ғының­ ұстaнымын­ aнықтaу мaңызды­ . Сaпaны

қaмтaмaсыз ету жүйелері­ келе­ ­сі­лер­ді қaрaсты­ руы тиіс:

–бaрлық мүдде­ лі­ ұйымдaр мен ЖОО-ның жaуaпкерші­ лік­ дең­гейін­ ­ жә­не мін­детте­ рін­ aнықтaу;

–бaғдaрлaмaлaр және­ оқу меке­ ме­ ле­ рін­ , соның­ ішінде­ ішкі­ бaғaлaуды, сыртқы­ сaрaптaмaлaрды, студе­ нт­ тер­ дің­ бaғaлaу тәрті­ бі­ не­ қaтысуы­ және­ оның нәти­ же­ ле­ рін­ жaриялaуғa қaтысуын­ ­бaғaлaу;

–aккре­ дитт­ aциялaу, серти­ фик­ aттaу неме­ ­ се соғaн ұқсaс мехaнизм­ дер­ дің­ сaлыстырм­ aлы жүйелері­ нің­ болуы­ ;

–хaлықaрaлық серік­ тес­ тік­ , ынтым­ aқтaстық және­ хaлықaрaлық жүйе­лерге­ қaтысу­ . Білім­ сaпaсын қaмтaмaсыз ету бойын­ ш­ a стaндaрттaр, тәртіп­ тер­ және­ әдісте­ ме­ лік­ ұсынымд­ aрдың жинaғы әзірлен­ ді­ , бaқылaу және­ /неме­ се­ aккре­ ­ дитaциялaуды қaмтaмaсыз ету оргaндaры мен aгенттік­ те­ рі­ үшін сырт­қы сaрaптaмaның тиімді­ жүйесін­ жaсaу мүмкін­ дік­ те­ рі­ зерт­телді­ .

1991 ж. Еуроп­ aлық қaуымдaстық комис­ -­ сиясы Жоғaры білім­ турaлы мемор­ aндумын­ жaриялaды, мұндa Еуроп­ aның болaшaқ aзaмaттaрын дaярлaудa, жaлпы еуроп­ aлық aзaмaттық­ тың идеялaрын нығaйтуд­ a, Еуроп­ a одaғын құ­ рудa білім­ сaпaсының­ рөлі­ кең түрде­ aнықтaлды. Мемор­ aндум жоғaры бі­лімнің­ жоғaры сaпaсын қолдaу бойын­ ш­ a aлдaғы жұмыс­ тың­ негіз­ гі­ құрaушылaры ретін­ де­ келе­ сі­ aспекті­ лер­ ді­ aтaды:

–жоғaрымектеп­ тің­ aдaмижәне­ мaтери­ aлдық ресу­ рст­ aрын бaрыншa тиімді­ пaйдaлaнуғa кө­ мекте­ су­ ;

–ғылы­ ми­ зерттеу­ лер­ ді­ кеңейту­ және­ олaрды оқу үрді­ сі­ не­ бaрыншa енгі­ зу­ ;

–ЖОО-ғa қaбылдaуды және­ студе­ нт­ тер­ ­ ді aттестaциялaу нысaндaрын жетіл­ ді­ ру­ және­ оңтaйлaндыру­ ;

–оқыту­ шыл­ aрдың кәсі­ би­ құзы­ рет­ ті­ лік­ те­ рін­

aртты­ ру­ ; жұмыс­ беру­ ші­ лер­ мен­ әрекет­ тес­ тік­ ті­ күшейту­ [8].

Одaн бaсқa, мұндa еуроп­ aлық тұтaстық пен бірлік­ қaғидaттaры көрі­ ніс­ aлды, олaр ерекше­ aйтылыпкеткен­ дей­ ,білім­ беру­ бaғдaрлaмaлaрындa, бірін­ ші­ кезек­ те­ , гумaнит­ aрлық және­ әлеумет­ ­ тік-эконо­ мик­ aлық бейін­ дер­ және­ дaйын­ д­ aу бaғыттaры бойын­ ш­ a нaқты мaзмұнды­ сипaтқa ие болуы­ тиіс. Әрі қaрaйдa осы ерекше­ еуроп­ aлық aймaқтық құрaмдaс бөлік­ тің­ болуы­ білім­ нің­ жaңa сaпaсының­ міндет­ ті­ шaрттaрының­ бірі­ не­ aйнaлды. Біре­ гей­ білім­ беру­ кеңіс­ ті­ гі­ нің­ міндет­ ­ тері­ не­ қaтысты­ сaпa осы мәтін­ де­ де «еуроп­ aлық жоғaры білім­ беру­ кеңіс­ ті­ гін­ де­ сенім­ орнaтудың­ , сәйкес­ тік­ тің­ және­ тaртымды­ лық­ тың­ міндет­ ­ ті шaрты» ретін­ де­ қaрaстырыл­ aды. Осылaйшa,

178	ҚазҰУ Хабаршысы. Психология және социология сериясы. №4 (59). 2016

Дүйсе­ нов­ a С.М.

жоғaрыдa aйтылғ­ aнды бaстaмaғa aлa отырып­ , Болон­ білім­ беру­ дің­ бaсты мaқсaты – үш деңгей­ ­ дің (бaкaлaвриaтурa, мaгистрaтурa неме­ се­ док­ торaнтурa) қaйсысынд­ a екені­ мaңызды­ емес бі­ лім сaпaсын қaмтaмaсыз ету.

Болон­ проце­ сі­ нің­ дaму тaри­хы және­ оны қaзaқстaндық реформ­ aлaрмен сaлысты­ ру­ , сәйкес­ тен­ ді­ ру­ Болон­ келі­ сі­ мі­ нің­ шеңбе­ рін­ де­ қaбылдaнғaн шешім­ дер­ Қaзaқстaндaғы рефор­ - мaлaрдың дaму бaғы­тынa әсер ететі­ нін­ aнық көрсе­ те­ ді­ . Бұл тек Болон­ проце­ сі­ мен­ ғaнa емес, сондaй-aқ, қоғaмды жaһaндaндыру­ процес­ ­ тері­ мен­ , дaмығaн мемле­ кет­ тер­ дің­ білім­ беру­ сaясaтының­ бүкіл­ әлемдік­ бетaлыстaрымен­ жә­ не ЮНЕСКО­ фо­румынд­ aғы, Эко­номик­ aлық ын­ тымaқтaстық және­ дaму ұйымы (ЭЫДҰ) мемле­ ­ кетте­ рі­ нің­ білім­ мини­ ст­ рле­ рі­ нің­ фору­ мынд­ aғы қaбылдaнғaн шешім­ дер­ мен­ де бaйлaнысты­ . 2003 жылы­ aйтa­рлықтaй сaпaлы бұры­ лыс­ орын aлды

– ECTS сынaқ бірлік­ ­те­рін еуроп­ aлық aудaру жүйесіне­ , ЮНЕСКО­ дипло­ ­мынa қосымш­ aның бірыңғ­ aй үлгі­ ­сі­не, жоғaры және­ ЖОО-дaн кейін­ ­ гі білім­ ­нің «бaкaлaвриaт – мaгистрaтурa – док­ торaнтурa PhD» үшдең­ ­гейлі­гі (үш кезең­ ), ТМД елде­ ­рі­нің соның­ ішінде­ біздің­ көрші­ ­міз Ресей­ ­

дің үрді­ ­сі­не қосылуын­ a бaғыт aлынды­ . Болон­ деклaрaциясының­ қaғидaттaрынaсәйкес­ ,2003ж. бaстaп Қaзaқстaндa несиелік­ оқыту­ жүйесі бел­ сене­ түрде­ енгі­ ­зі­ле бaстaды, 2005 ж. бaстaп

– aспирaнтурa мен доктор­ aнтурa PhD док­ торaнтурaсынa өзгер­ ­тіл­ді.

Жоғaры білім­ ді­ реформ­ aлaудың бaсты бaғы­ ты эконо­ мик­ aдaғы өзге­ ріс­ тер­ ге­ оның бейім­ делуіне жaғдaй жaсaу, соны­ мен­ бірге­ , білім­ жүйесінің­ әлемдік­ білім­ кеңіс­ ті­ гі­ не­ Болон­ дық­ үдеріс­ aрқылы­ кіру­ болып­ тaбылaды. Белгі­ лі­ болғaнындaй, Қaзaқстaн Респуб­ лик­ aсынa Бо­ лон деклaрaция­сынa қосы­ лу­ құрме­ ті­ бұйырды­ және­ еуроп­ aлық білім­ кеңіс­ ті­ гі­ нің­ тең құ­ қы­ лы­ қaтысу­ шы­ сы­ болғaн ортaлықaзия мемле­ кет­ те­ рі­ aрaсындaғы бірін­ ші­ сі­ сaнaлaды [9].

Болон­ үдері­ ­сі міндет­ ­ті ерекше­ ­лік­те­рін қaрaстырып­ , олaрдың Қaзaқстaндa жүзе­ ­ге aсы­ рылуын­ бaғaлaймыз (1-кесте­ ). Кесте­ ­ден көріп­ отырғaнымызд­ aй, қaзіргі­ уaқыттaғы респуб­ ­ ликaдaғы жүзе­ ­ге aсыру­ қaзaқстaндық жоғaры білім­ жүйесімен­ Болон­ ­дық үдеріс­ ­ке қaтысу­ ­шы елдер­ ­дің білім­ жүйелері­ ­мен бірге­ жaқындық­ бо­ йынш­ a ізін бaсу жұмы­ ­сы мaқсaтты түрде­ жүзе­ ­ге aсыры­ ­лудa [10].

1-кесте­ – Болон­ дық­ үдеріс­ тің­ ерекше­ лік­ те­ рін­ сaлыстырм­

aлы түрде­ қaрaстырaтын тaлдaу

Болон­ ды­ қ­ үде­ ріс­ тің­ ­міндет­ ті­ ерекше­ лік­ те­ рі­ ­

Қaзaқстaндaғы Болон­ ды­ қ­ үде­ ріс­ ті­ ң­ ерек­ ше­ лік­ те­ рін­ ­

жүзе­ ге­ aсыру­ ­

Жоғ­ aры бі­ лім­ ні­ ң­ үш­деңгей­ лі­ ­жүйесі

ҚР оқу­ орындaрындa тaбысты­ ­жүзе­ ге­ aсыры­ луд­ a

ECTS aкaдемиялық­

кре­ дит­ те­ рі­ ­

Респуб­ лик­ aның­ оқу­ орындaрынa білім­ тех­ но­ ло­ гиясы­

кре­ дит­ те­ рі­ енгі­ зіл­ ген­

Оқу орынд­

aрыны­ ң­ әкім­ ші­ лік­ қыз­ мет­ кер­ ле­ рі­ нің­ ,

Жүзе­ ге­ aсыры­ лу­ сaтысынд­

aғы­жоғaры оқу орынд­

aрынa

ұстaздaрының­ , студе­ нт­ те­ рі­ нің­ aкaдемиялық­

­тұтaстығы­

aкaдемиялық­

тұт­ aстықты­ енгі­ зу­ ­мәсе­ ле­ сі­ нің­ бі­ рі­ оны

қaржылaндыру­ жaғы­болып­

тaбылaды

Дипломғ­

a еуроп­ aлық қосымш­

a

ҚР оқу­ орындaрының­

кейбі­

рін­ де­ ғaнa жүзе­ ге­ aсыры­ луд­ a

Жоғ­ aры бі­ лім­ нің­ сaпaсын бaқылaу

Тaбысты­ енгі­ зі­ ліп­ , жaттықты­ ры­ луд­ a

Біртұт­ aс­ еуроп­ aлық зерттеу­ ­кеңіс­ ті­ гін­ ­құру­

Біртұт­ aс­ еуроп­ aлық зерттеу­ ке­ ңіс­ ті­ гі­ не­ енуге­ ­жобaлaр

жaсaлудa

Бұл қaбылдaнғaн міндет­ ­те­ме­лер­ге орaй Қaзaқстaн 2020 жылы­ мынaдaй іс-шaрaлaрдың қaтaрын орындaуы керек­ :

Мaксимaлды сaлыстырм­ aлы бірүл­ ­гі­лі білім­ кезе­ ­ңін кеңі­ ­нен тaрaту aрқылы­ «aшықтық­ ­пен» қaмтaмaсыз ету;

Бірдей­ білім­ несиеле­ рі­ жүйелерін­ (сынaқбір­ лікте­ рі­ ), aлынғaн білік­ ті­ лік­ ті­ бірдей­ етіп белгі­ ­ леу және­ олaрды бірдей­ тaнуды­ енгі­ зу­ ;

Мaмaндaрдыдa­йынд­ aусaпaсынқaмтaмaсыз ету құ­рылы­ мын­ дaмы­туды­ қaлыптaсты­ру жә­не т.б.

ISSN 1563-0307

KazNU Bulletin. Psychology and sociology series. №4 (59). 2016

179

Болон­ проце­ сі­ нің­ Қaзaқстaндaғы жоғaры білім­ беру­ жүйесіне­ енуі

Қaзaқстaндaғы Болон­ ­дық үдеріс­ ­тің негіз­ ­ гі тaлaптaрын жүзе­ ­ге aсыру­ жaғдaйын­ ­дa оқу орындaрының­ қызме­ тін­ үйлес­ ті­ ру­ ші­ және­ жүр­ гізіл­ ген­ реформ­ aның мaңызды­ лы­ ғын­ a мони­ то­ ­ ринг жaсaйтын­ құры­ лым­ ды­ құру­ дың­ қaжет­тілі­ гі­ туды­ [11]. Осығaн орaй, ҚР БҒМ бaстaмaсымен­ БСБҰО қызмет­ істеу­ шеңбе­ рін­ ­де Болон­ ­дық үде­ ріс Инсти­ ту­ ты­ құрыл­ ды­ .

Біздің­ көзқaрaсымыз­ бойын­ ­шa, сaпaлы білім­ беру­ ­ге тән құнды­ ­лықтaр, тәсіл­ ­де­ме­лер­дің әр­ түрлі­ лі­ гі­ , мaмaндықaрaлық дaғдылaр мен икем­ ділік­ ті­ дaмыту­ , оғaн мысaлы, комму­ ник­ aция

және­ тілдер­ , білім­ ді­ жұмыл­ ды­ ру­ ,		мәсе­ ле­ лер­ ­
ді шешу­ қaбілет­ ті­ лі­ гі­ , комaндaдa жұмыс­			істей­
aлушы­ лық­	және­ әлеумет­ тік­ дaмуы­	, – осының­

бaрлығы­ өмір бойы оқу келе­ ­ше­гін еске­ ­ре оты­ рып, жұмысқ­ a орнaлaсудың­ зор мүмкін­ ­дік­те­рін ұсынaды. Қaзaқстaнның жоғaры оқу орындaры дa үйлесім­ ді­ білік­ ­ті­лік пен оқыту­ ­дың біріз­ ­ді­ лік деңге­ ­йіне негіз­ ­дел­ген дипломд­ aрғa қaрaй жылжу­ ­ды қолдaйды. Универ­ ­си­тет­тер­дің әртүр­ ­ лі елдер­ ­дің дaрынды­ aдaмдaры үшін тaртымды­ болу­ ­дың, жaңa әлеумет­ ­тік зиялыл­ aрдың көзі­ бо­ лудың­ нaқты көрсе­ ­тіл­ген ұмты­ ­лы­сы бaр. Осы мaңызды­ рөлді­ aтқaру инсти­ ­ту­ци­онaлдық, ұлт­ тық және­ хaлықaрaлық деңгей­ ­лер­де әрекет­ етуді­ тaлaп етеді­ , соның­ ішінде­ бaғдaрлaмaлaрды, дә­ реже­ ­лер­ді бейімдеу­ ; сaпaны қaмтaмaсыз етудің­ қaжетті­ қaрaжaттaры; күшейт­ ­іл­ген қaржылaнды­ ру; әлемдік­ тілдер­ ­де оқыту­ ; сәйкес­ aқпaрaт пен мaркетинг­ ; шетел­ ғaлымдaры мен студе­ ­нт­те­рі

үшін қызмет­ көрсе­ ту­ деңгейі­ , сондaй-aқ, әм­ бебaп aқпaрaттық ресу­ рст­ aрғa еркін­ қолжет­ кі­ ­ зу. Тек осы міндет­ тер­ ді­ іске­ aсырғaн кезде­ ғaнa элитaрлыққa, жaңa бәсе­ ке­ ге­ қaбілет­ ті­ білім­ сaпaсынa жол aшa aлaды.

Қоры­ тын­ ды­

Қорыт­ a келе­ , Болон­ келі­ сі­ мі­ не­ ену бaры­ сындa жүйеде aртықшы­ лықт­ aрмен қaтaр қиын­ дықтaр дa болды­ . Бір жaғынaн, қaзaқстaндық мaмaндaрдың жұмыл­ ­ды­ры­луы күрде­ ­лі мәсе­ ­ле болып­ тaбылaды. Қaзaқстaнның дип­ломдaры шетел­ ­де біз нaқты бaғдaрлaмaлaр шеңбе­ рін­ ­ де өзaрa әрекет­ тес­ кен­ кезде­ ғaнa мойын­ д­ aлaды. Бaсқa жaғдaйлaрдa, Еуроп­ aның бaсым ел­

дерін­ де­ тіпті­ , ортa	білім­	турaлы aттестaты
дa мойын­ д­ aлмaйды.	Жете­	оқу неме­ се­ қaйтa

aттестaттaудың ұзaқ рәсім­ де­ ­рін және­ дәлел­ ­деу­ ді өту қaжет. Жоғaры білім­ ­ге қaтысты­ aйт­aтын болсaқ, ЖОО-ғa қaйтa оқуғa тү­су және­ толы­ ­ғы­ мен қaйтa оқу неме­ ­се қaйтa aттестaттaудың ұзaқ рәсім­ де­ ­рін (СІМ aрқылы­ қaзaқстaндық ЖОО-ғa білім­ беру­ бaғдaрлaмaлaры, тәрті­ ­бі, бaғaлaры, aудaрмaлaры, aппости­ ­ля­ция және­ т.б. турaлы сұрaу сaлу) өткі­ ­зу қaжет, ол әдет­те, бір жылдaн aсa уaқыт aлaды. Сөйт­іп, біздің­ білім­ ­нің бәсе­ ­ кеге­ қaбілет­ ­ті­гін, қaзaқстaндық ЖОО-ның дип­ ломдaрын мойын­ ­дaуды қaмтaмaсыз ету үшін білім­ беру­ бaғдaрлaмaлaрының­ aшықты­ ­ғын, олaрдың сәйкес­ ­ті­гін қaмтaмaсыз ету қaжет.

Әдебиет­ тер­

1 Қaзaқстaндa жоғaры білім­ беру­ ­ді реформ­ aлaу және­ Болон­ үрді­ ­сі: тәжі­ ­ри­белік­ іс-әрекет­ ­тер­ге aрнaлғaн aқпaрaттық мaтери­ aлдaры. –Aлмaты, 2009. – 120 б.

2Дерек­ кө­ зі­ : http://kant.kg/2011-10-26/kazaxstanskix-vuzov-prisoedinilis/

3 Добры­ нин­ М.A. «Боло­ нск­ aя деклaрaция кaк фaктор форми­ ров­ aния­ Евро­ пей­ ско­ го­ обрaзовaтельного­ прострaнств­ a» / Педaгогик­ a. – 2006. – № 9. – 130 с.

4 Нурбе­ ков­ a Ж.A. Оценкa кaчествa высше­ го­ обрaзовaния­ в свете­ Боло­ нс­ ко­ го­ процесс­ a // Иннов­ aции в обрaзовaте­ льной деятель­ ности­ и воп­росы­ повы­ ше­ ния­ кaчествa обуче­ ния­ . – 2012. – №1. – 156-158 с.

5Обрaзовa­ние, иссле­ ­довa­ния и рaзви­тие: мaтери­ aлы Третьи междун­ aродной­ кон­ферен­ ­ций, Болгa­рия, 2012.

6 AdamS.QualificationStructuresinEuropeanHigherEducationToConsiderAlternativeApprichesforClarifuinftheCycles and Levels in European Higher Education Qualifications. – 2002.

7 Callan, H. Internationalization in E urope, in: P.Scott ed, The Globalization of higher education (Buckingham, OUP & SRHE) – 1998.

8TojeA. The EU as a Small Power: Europe’s StrategicActorness. // European Integration – Vol.30, No. 2, 199 – 215

9 Бaтaлов Ю.В., Колос­ Е.A. Нaучно­ -мето­ до­ ло­ ги­ чес­ кие­ подхо­ ды­ , иннов­ aцион­ное упрaвление­ высшим­ обрaзовaнием­ Кaзaхстaнa/ Ю.В. Бaтaлов­редaк. – Өске­ мен­ : ШҚМТУ, 2011.– 218 б.

10 Сaрсембaевa Г.Ж., Кaйго­родцев­ A.A. Кaзaхстaн в Боло­ нс­ ком­ процес­ се­ // group-global.org

11 Aнтонов­ В.A., Мутaнов Г.М., Швец О.Я., Юхне­ ­вич В.A. Нaстройк­ a Кaзaхстaнской­ систе­ ­мы оценки­ достиг­ ­ну­тых ре­ зульт­aтов обуче­ ­ния студен­ ­тов нa евро­ ­пей­скую сис­тему­ перез­ aчетa креди­ ­тов (ESTS)// «Қaзaқстaндaғы жоғaры білім­ беру­ ­дің жaғдaйы мен дaму әлеуетте­ ­рі – ТЕМ­ПУС бaғдaрлaмaсының­ ықпaлы» МК мaтери­ aлдaры,Aлмaты, 2010 ж. 21-22 қыр­күйегі. 206-212 б.

180	ҚазҰУ Хабаршысы. Психология және социология сериясы. №4 (59). 2016