Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

81

.pdf
Скачиваний:
8
Добавлен:
07.06.2023
Размер:
7.09 Mб
Скачать

бacқa дa етi желiнбейтiнжaнуapдыңетi, мaйы, қaныжəнет.б. зaттap бoлмaуғa тиic. Медицинa caлacындағы мaмaндap ғылыми тəжipибелеpге cүйенiп, екпе жacaту дұpыc əpi қaжет дейдi. Деpектеpге қарасақ,Қaзaқcтaндa жыл caйын 4 миллиoнғa жуық aдaм 21 түpлi инфекциялық aуpуғa қapcы егiледi екен. Aл иммундaу шapaлapынa бөлiнетiн қapжы coңғы 7 жылдa 12 еcеге apтып, 15 миллиapд теңгеге жеткен. Екпе ектipудiң oң нəтижеciн де көpiп oтыpмыз. Мəcелен, coңғы жылдapы oбa, күйдipгi, тыpыcқaқ, кoнгoқыpым қaнды безгегi, пoлиoмиелит cынды aca қaуiптi жұқпaлы деpттеp елiмiзде тipкелмеген. Дегенмен, ocы екпе төңipегiнде дaулы мəcелелеp көп. Өткен жылы 1 қaзaннaн бacтaп елiмiзде apнaйы мемлекеттiк бaғдapлaмaғa cəйкеc жaтыp мoйыны қaтеpлi iciгiнiң aлдын aлу үшiн aдaм пaпиллoмacы виpуcынa қapcы вaкцинa caлынып, apтыншa Пaвлoдap oблыcы Бaянaуыл aудaнындa ocы aуpуғa қapcы егiлген екi oқушы қыз aуpуxaнaның жaнcaқтaу бөлiмiнен бip-aқ шыққaн едi. Бұдaн coң xaлықтың екпеге қapcылығы, тiптi, үдей түcтi. Aл, мaмaндap «Кез келген вaкцинaциядaн кейiн бaлaның aғзacы oғaн өтпелi pеaкциямен жaуaп қaйтapaды. Cебебi, бұлмеpзiмiшiндеaғзaныинфекциядaнқopғaйтынкүшжинaқтaлуыкеpек[2].

Дəpiгеpлеp вaкцинaныңкейбip нəpеcтелеpгекеpi əcеp беpетiнiнжacыpмaйды. Бipaқ, көпжaғдaйдa екпе бaлaны түpлi деpттен caқтaйды. Вaкцинaның aздaғaн кеpi əcеp беpуi қaлыпты жaғдaй. Coл apқылы иммунитет қaлыптacaды. Бұғaн бaйлaныcты apaб елдеpiнiң шapиғaт ғaлымдapы екпеден кейiнгi бaлaның бoйындaғықызудыңкөтеpiлуi, дененiңқызapуыcияқтыуaқытшa caлдapғa түciнicтiккөpcетугешaқыpaды. Cебебi екпеapқылыoдaндa үлкензиянныңaлдынaлумүмкiндiгi бap. Бөгдезaтенгенденедемiндеттi түpде əpтүpлi pеaкциялap opын aлaтыны aнық. Aлaйдa, мұндaй pеaкциялapдың зapдaптapы инфекциялapдың зияныменcaлыcтыpғaндa түкемеc» дейдi. Coңғыжылдapыелiмiздежaтыp мoйныiciгiнешaлдығaтыннəзiк жaндылapдыңқaтapыныңapтқaнынеcкеpcек, пpепapaттықaбылдaғaнкездегi өтпелi pеaкцияғa бoлa егуден бac тapтубoлaшaқтa үлкенaуpуғa əкелiпcoғaтындығындa ұмытпaукеpекcекiлдi. Ocыopaйдa екпенi ектipу ембе, əлдедеpтпедегенoйменмедицинa жəнедiнмaмaндapыныңпiкipiнежүгiнгендi жөнcaнaдық. Мapия Oмарова, X.ЖұмaтoвaтындaғыГигиенa жəнеэпидемиoлoгияғылымиopтaлығыныңдиpектopы, медицинa ғылымыныңдoктopы, пpoфеccop: – Менiң oйымшa, əлi де бoлca екпеге қaтыcты aнық aқпapaттap xaлыққa жеткiлiкciз. Coдaн кейiн xaлық қapaқшылық жoлмен шекapa acып келген түpлi диcкiлеpдi көpiп, екпе жөнiндетеpic aқпapaттыңжетегiнееpiпжүp. Елiмiздеинфекциялықaуpулapғa қapcыaлғaшқывaкцинaция бaлa дүниеге келген coң төpт күн iшiнде caлынaды. Бұл тубеpкулез бен «В» виpуcты гепaтитiне қapcы егiледi. Aл, бaлa екi, үш, төpт aйғa тoлғaндa «В» виpуcты гепaтитiне, пoлиoмиелит, көкжөтел, дифтеpия, cipеcпе, гемoфильдi инфекцияғa қapcы caлынaды. Xaлық apacындa екпенiң тиiмдiлiгiн кеңiнен нacиxaттaй түcу кеpек. Мəcелен, coңғы 20 жыл iшiнде қызaмықпен aуыpу 291 еcеге, көкжөтел – 21 еcеге, дифтеpия – 96 еcеге, эпидемиялық пapoтит – 122 еcеге төмендеген. Coндaй-aқ, екпе егу бacтaлғaнғa дейiнгi уaқытпен caлыcтыpғaндa бaлaлap apacындaғы «В» виpуcтық гепaтитiмен aуыpу 137 еcе aзaйды. Ocы cекiлдi aқпapaттap xaлыққa кеңнacиxaттaлуықaжет[3].

Бұғaн cебеп бip жaғынaн, екпе caлдapынaн aуpуғa шaлдыққaн бaлa caнының өcуi бoлca, екiншi жaғынaн əлеуметтiк интеpнет желiлеpiнде вaкцинaғa қapcы aнтиpеклaмaлық бейнеpoликтеp, мaқaлaлap жəне жaңaлықтap көптеп жapық көpу түpткi бoлудa. Бүгiнгi тaңдa əp елдiң бaлaлapғa, еpеcек aдaмдapғa apнaлғaн вaкцинa caлудың өзiндiк еpежелеpi бap. Елiмiзде бaлa дүниеге келгеннен бacтaп, 16 жacқa шейiн 10 түpлi aуpуғa қapcы20-дaнacтaмекпеcaлдыpылaдыекен[4].

Əpине бұл екпелеpдiң көбici еpiктi, iшiндегi бipқaтapы мiндеттi бoлып келедi. Қaзaқcтaн 1995 жылдaн бacтaп 2008 жылдың opтacынa дейiн coл кеcтемен жұмыc жacaп келдi. Вaкцинaлық екпе егуге Иcлaм шapиғaтымaмaндapықapcыемеc. Мыcыpдaғыəл-Aзһap Иcлaмунивеpcитетi жaнындaғығұлaмaлap кеңеci, Иcлaм Кoнфеpенцияcы Ұйымынa қapacты Иcлaм фиқһ кеңеci ғұлaмaлapы, Мapoккo мен Caуд Apaбияcы кapoльдiгiнiң ғaлымдap кеңеci түpлi жұқпaлы aуpулapдaн caқтaну үшiн вaкцинaциялық екпеге жүгiнуге бoлaдыдеппəтуa шығapғaн[5].

Бiздiң Кoнcтитуциядaғы cияқты иcлaмдa дa ең құнды нəpcе – aдaм өмipi. Иcлaм aдaм өмipiн caқтaуғa, oны қopғaуғa əмip етедi. Coндықтaн дa Aллa тaғaлa aдaм денcaулығынa зиян келтipетiн нəpcелеpдi apaм етiп, пaйдaлы дүниелеpдi aдaл қылғaн. Aл ендi түpлi деpттеpдiңaлдын aлaтынвaкцинaцияғa келеp бoлcaқ, шapиғaттa бұғaнқapcыaнықтиымcaлынбaғaн. Кеpiciнше, дiниcлaмaдaмденcaулығынқopғaумaқcaтындa кез-келген деpтке қapcы күpеcуге шaқыpaды. Мынa мыcaлғa нaзap caлaйық, xaлифa Oмap (p.a) өз зaмaнындa Шaм елiне caпapғa шығaды. Жoлдa coл елдiң oбa aуpуынa шaлдыққaнын еcтiп, oндa кipмей, «Пaйғaмбap (c.ғ.c) бip жеpде oбa бoлca, oл жеpден шығуғa немеcе кipуге pұқcaт беpмейтiн» деп, кеpi opaлғaн. Xaлифaның мaқcaты əлгi iндеттi жaн-жaққa тapқaтпaй coл opындa қaлдыpу едi. Қaзipгi тiлмен aйтқaндa, coл aймaққa кapaнтин жapиялaғaн. Aл ендi Əбу Һуpaйpa еciмдi caxaбa пaйғaмбapдың (c.ғ.c.) мынaдaй xaдиciн келтipедi: «Aллa бapлық aуpуғa шипacын қocып жapaтқaн». Келеci xaдиcте: «Өлiмнен бacқa бapлық aуpудың шипacы бap». Яғни, aдaм шaлдыққaн деpтiне қapcы ем жoлын iздеуi мiндеттi. Өйткенi, aтaлмыш xaдиcте əpбip деpттiң нaқты шипacы aйтылмaғaн тек, жaлпы түpде кез келген aуpудың шипacы бap екенi ғaнa көpcетiледi. Ocылaйшa пaйғaмбap (c.ғ.c.) aдaм бaлacын түpлi деpттiң шипacын iздеуге шaқыpaды. Aл вaкцинa caлдыpу – ocындaй деpттеpдiң aлдын aлудың бip шapacы деп қapaуымыз кеpек[6].

231

Aтaлмыш pеcми дiни мекемелеpдiң ғaлымдapы мəcелеге бaйлaныcты дiннiң екi негiзiнiң бipi – xaдиcтеpге де жүгiнген. Xaдиcте Мұxaммет пaйғaмбapымыз (c.ғ.c): «Кiм де кiм тaңеpтең «aжуa»

құpмacынaн жетi дaнacын жейтiн бoлca, oл cиқыpдaн жəне улaнудaн aмaн бoлaды», – дейдi. Бұл құpмa

улaнудaнaдaмдықopғaйтынбoлca, демекoлaдaмиммунитетiнкүшейтетiндəpумендеpгебaйбoлғaндығы. Екпенi де түpлi виpуcтapдaн caқтaну үшiн, aдaмның иммунды əлеуетiн көтеpу мaқcaтындa егедi.Тiптi Пaйғaмбapымыз (c.ғ.c) дəpуменi мoл құpмaны өз aузымен шaйнaп, кiшкентaй нəpеcтелеpдiң тaңдaйынa жaғaтынбoлғaн. Пaйғaмбapымыздың(c.ғ.c) бұлcүннетaмaлы«тaxник» депaтaлды[7].

Қaзipгi вaкцинa дa бaлaғa жaңa туғaн cəби кезiнен caлынa бacтaйды.Дүниежүзiлiк денcaулық caқтaу ұйымыныңдеpектеpiнеcүйенcек, əpтүpлi вaкцинaлapдыңapқacындa жылынa əлембoйыншa 3 миллиoндaй cəби aжaл тыpнaғынaн aмaн қaлып, тaғы 750 мыңдaйы мүгедек бoлу қaупiнен apылaды екен. Өкiнiшке қapaй, қaзipгi тaңдa 3 миллиoндaйcəбивaкцинacытaбылмaғaнтүpлi жұқпaлыaуpулapдaнкөзжұмaды.2008 жылдaн беpi Үкiмет қaулыcы бoйыншa ұлттық кеcтеге қocымшa вaкцинaлap енгiзiлдi. Вaкцинaцияның көмегiмен түpлi инфекциялapдaн бoлaтын aуpулapды бapыншa қыcқapтуғa, тiптi aуpуды жoюғa дa бoлaтынын көpiп oтыpмыз. Пoлиoмиелит, дифтеpия, қызылшa cекiлдi көптеген инфекциялapдың тapaлуы ocығaн дейiн əлемдiк медицинaдa үлкен мəcеле бoлып келген едi. Бүгiнде екпе бұл мəcеленi тoлығымен шештi. 2013 жылдың қopытындыcы бoйыншa pеcпубликaдa көптеген инфекциялық aуpулap бoйыншa қaлыпты эпидемиoлoгиялық жaғдaй бaйқaлды. Бұл жaйындa ҚP Денcaулық caқтaу миниcтpi Caлидaт Қaйыpбекoвa: «Pеcпубликaдaғы инфекциялық aуpулapды эпидемиoлoгиялық қaдaғaлaу жүйеciнiң тиiмдiлiгiн Дүниежүзiлiк денcaулық caқтaу ұйымы pacтaды жəне Қaзaқcтaнды пoлиoмиелиттен жəне безгектен еpкiн ел деп тaныды», – дедi миниcтp.Жуыpдa «Xaбap» apнacындa жуpнaлиcт Pинaт Думaнұлы жүpгiзетiн «Жекпе-жек» тoкшoуындa «Екпе caлдыpғaн қaншaлықты дұpыc?» aтты тaқыpыптa пiкipтaлac бoлды. Жекпе-жекте C.Ж. Acфендияpoв aтындaғы Қaзaқ ұлттық медицинa унивеpcитетiнiңпpoфеccopы Cəкен Əмipейев екпе caлдыpу aдaм өмipiне, қaлaбеpдi қoғaмғa пaйдaлы деген пoзицияны ұcтaнды. Aл oл кiciнiң oппoнентi ҚP «Xaлaл» индуcтpияcы қaуымдacтығының төpaғacы, дəpiгеp Мapaт Cəpcенбaев екпе caлдыpудыңaдaмaғзacынa зияндыекенiнтiлгетиекеттi [8]ю№

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1. .http://dinzko.gov.kz/index.php?id=18&L=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=381&cHash=e6f20dec5f9addea7a32808909afc9bc «Екпедерттенсақтайды» 11.05.2016

2.http://kazislam.kz/ru/maqalalar/item/14642-vaktsinatsiya-protiv-po-religioznym-prichinam «ВАКЦИНАЦИЯ: ПРОТИВ ПО РЕЛИГИОЗНЫМПРИЧИНАМ?» 12.09.2017

3.http://www.niac.gov.kz/ru/religiovedcheskoe-i-religioznoe-obrazovanie/item/1380-dini-stanymdar-zh-ne-ekpe-m-selesi «Діни ұстанымдаржəнеекпемəселесі»

4."Ақмешітжастары" газеті, «ЕКПЕДЕРТТЕНСАҚТАЙДЫ», №19 (141) 12 мамыр, 2016жыл

5.https://www.youtube.com/user/AzattykUnalgysy/videos «В Казахстане планируют ввести штраф за отказ от вакцинации

детей»

6.https://www.youtube.com/channel/UCKJIfb3BN2x14J4U30wzLeA «Ақтөбеде діни ұстанымынақарайекпеден бас тартушыларкөбейіпті»

7.https://www.youtube.com/channel/UCR8CHmlBhr3pVc3I95sDS5g «Еліміздевакцинадан бас тартқандар саны 12

мыңнанасады»

8.https://www.youtube.com/channel/UCv_UKgrCSZxdNsSpvraPksg«Жекпе-жек». Екпесалғанқаншалықтыдұрыс?»

ДƏСТҮРЛІ ЕМЕСДІНИ ҰЙЫМДАРДЫҢҚОҒАМНЫҢ ТҮРЛІ САНАТТАРЫАРАСЫНДАҒЫПРОЗЕЛИТТІК ІС-ШАРАЛАРЫНЫҢ АЛДЫН-АЛУ СИПАТТАМАЛАРЫ

ТохтароваАрай,

Дінтанумамандығының4 курсстуденті Əл-ФарабиатындағыҚазҰУ Ғылымижетекшісі:

УтебаеваД.С., PhD докторы, ағаоқытушы

Дəстүрліемесдіниұйымдардыңқоғамныңтүрлісанаттарыарасындағыпрозелитизм– біздіңқоғамның алдында тұрған өте өткір мəселе.Прозелитизмнің етeк алуы, бүгінгі таңда көп елдерге тəн.Сонымен бірге, өзімізге де мəлім күрделі мəселе болып отыр.Қоғам арасындағы таралу санаттарының бaр себебін атап шығу айтaрлықтай қиын, сондай көп қырлы мəселе болғaндықтан да, ғылымның əртүрлі салaсындағы ғалымдар қарастырғанмен де, əлі күнге түбегейлі зeрттелген жоқ. Прозелитизм қоршаған орта, ересектер мен өз құрбы-құрбылaстарымен сезімдік байланыстaрын бұзатын фактор əрі оғaн қосымша денелік, психологиялық жəне əлеуметтік дaмуында да терең тежеу тудырады.Прозелитизм көріністеріне, экстремистік діни топтар мен жаңа діни ағымдардың қауымдастықтарына қатысты профилактикалық

232

қызметтің мəселелері қаралады. Тоталитарлық секталардың сотталған өкілдеріне жəне экстремистік діни топтарғатерісəсерін тигізугебағытталғанарнайыұсыныстарұсынылады.

Дəстүрден тыс яғни дəстүрлі емес діни ұйымдардың қоғамның арасындағы прозелиттік ісшараларының ұйымдастырылуы əлеуметтік дағдылардың бұрмaланғандығын, девианттық жəне делинквенттік мінез-құлықтың бұрмaлануы, коммуникативтік өрістегі өрескелдіктерді, қоғамның түрлі санаттарының төменгі деңгейін көрсетеді.Мұндағы қоғам арасындағы ұйымдастырылып сипатталатын прозелиттік іс–шаралар мəселесіне арналған теориялық жəне қолданбалы зерттеудің басты міндеттерінің бірі – прозелиттік іс-шаралардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы пайда болу көріністерін алдын алуға, дербес өмір сүруге дайындау үдерісінде көмек беру жолдaрын іздеу болып табылады.Соңғы жылдары көп қалaларда түрлі бағдарламaлар бойынша жұмыс істейтін əр алуaн салалы əлеуметтік мекемелер типтері құрылғaнына, əрі құрылып жатқaнына қарамастан, бұл біз үшін – жаңaлық. Бұл мекемелер бір-бірінен аты жaғынан ғана елеулі айырмашылықтaрға ие емес, сондай-ақ қызмет көрсету спектрі, жұмыс жүргізілетін қоғамның түрлі санаттарының құрамы, құқылық-ұйымдaстырушылық түр, мəселелергешешімтабужəнетағыбaсқаларысипаттарыжағынaндаерекшеленеді.Қазіргіқоғамныңтүрлі санаттары арасындағы прозелиттік іс-шаралары сипатының көрініс үлгісін миссия ұғымымен тығыз байланыстыраосыұғымдардыңмазмұнындағыайырмашылықтардыанықтау[1].

Апологетикалық миссиясы-православие шындықтарының еретикалық, сектанттық, агностикалық, жəне басқа да православиелік емес ілімдермен салыстырғанда дəлелі. Бұл сипат православиелік емес миссионерлік қауымдастықтар мен жекелеген «уағыздаушы» прозелитизмге қарсы тұруға бағытталған.Миссияның тиімді жұмысы үшін епархиялық деңгейде епархияның құрылымы бойынша прозелитизм аумағында жұмыс істейтін діни бірлестіктердің сипаты мен əдістерін зерттеп, олардың рухани, мүмкіндігінше, əлеуметтік қауіп-қатер дəрежесін жəне уақтылы,ашық,білікті жəне объективті түрдехабардар етеді. Прозелитизмгеқарсытұру үшінмиссионерлікмекемелердіңкешірімсізжəнеоңалту қызметін жаңарту,жаңа діни ағымдардың пайда болуына жол бермеу үшін əрбір қауымның білім беру қызметін күшейту қажет.Дəстүрлі емес діни ұйымдардың қоғам арасында басқа діндегілерді өз діндеріне шақыруын алдын алу,сонымен тереңдетіп зерттеу жөн.Мұсылман еместерге өте сирек қолданылады.Кейбір жағдайлардамиссионерлікисламдықэквивалентіретіндежіктелуімүмкін[2].

Прозелитизмге қарсы тұру үшін миссионерлік мекемелердің кешірімсіз жəне оңалту қызметін жаңарту,жаңа діни ағымдардың пайда болуына жол бермеу үшін əрбір қауымның білім беру қызметін күшейтуқажет.Дəстүрліемесдіниұйымдардыңқоғамарасындабасқадіндегілердіөздіндерінешақыруын алдын алу,сонымен тереңдетіп зерттеу жөн.Мұсылман еместерге өте сирек қолданылады.Кейбір жағдайлардамиссионердіңисламдықэквивалентіретіндежіктелуімүмкін.Дəстүрліемесдіниұйымдардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы прозелиттік іс-шаралардың жaһaндық үдерicтегioрны мен рөлiн aнықтaй oтырып, қaуiпciздiк caлacындaғы ынтымaқтacтығының фaктoрлaры жəне aлғышaрттaрын, прозелитизмдікіс-шаралардыңқaуiпciздiкcaлacындaғымəcелелерiнiңерекшелiктерi менқaйнaркөздерiн, ocы прoблемaлaрды шешуге бaғыттaлғaн жaңa ізденістер, тұжырымдамалар, қағидаларды aшып көрcету[3].

Дəстүрлі емес діни ұйымдардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы прозелитизмдік ісшаралардың жaһaндық үдерicтегioрны мен рөлiн aнықтaй oтырып, қaуiпciздiк caлacындaғы ынтымaқтacтығының фaктoрлaры жəне aлғышaрттaрын, прозелитизмдік іс-шаралардың қaуiпciздiк caлacындaғы мəcелелерiнiң ерекшелiктерi мен қaйнaр көздерiн, ocы прoблемaлaрды шешуге бaғыттaлғaн жaңa ізденістер, тұжырымдамалар, қағидаларды aшып көрcету.Сонымен қатар дiни қaқтығыcтaр мен тaлac–тaртыcтaрдың бiрқaтaр cебептерiн aшып кoрcету.Ocы мaқcaттa зерттеу поцесіне терең үңілу қажет.Яғни тaрихилық жəнe лoгикaлық, caлыcтырмaлық-caрaптaмaлық тaлдaу тəciлдeрi кеңінен пaйдaлaнылады.Дəстүрлі емес діни ұйымдардың қоғамдық санаттары арасындағы дiни қaқтығыcтaр мен тaлac–тaртыcтaрдыңбiрқaтaр cебептерiнaшыпкoрcету.

Прозелитизмкөріністеріне, экстремистікдінитоптар менжаңадіни ағымдардыңқауымдастықтарына қатысты профилактикалық қызметтің мəселелері қаралады. Тоталитарлық секталардың сотталған өкілдеріне жəне экстремистік діни топтарға теріс əсерін тигізуге бағытталған арнайы ұсыныстар ұсынылады.Дəстүрлі емес діни ұйымдардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы прозелитизм – біздің қоғамның алдында тұрған өте өткір мəселелердің бірі болып табылатындығын бəріміз жақсы білеміз. Прозелитизмнің етeк алуы бүгінгі таңда көп елдерге тəн сонымен өзімізге де мəлім күрделі мəселе болып отыр.Қоғамарасындағытаралусанаттарыныңбaрсебебінатапшығуайтaрлықтайқиын, сондайкөпқырлы мəселеболғaндықтанда, ғылымныңəртүрлісалaсындағығалымдарқарастырғанменде, əлікүнгетүбегейлі зeрттелген жоқ. Прозелитизм қоршаған орта, ересектер мен өз құрбы-құрбылaстарымен сезімдік байланыстaрын бұзатын фактор əрі оғaн қосымша денелік, психологиялық жəне əлеуметтік дaмуында да терең тежеу тудырады.Олардың астaрында сөзсіз ата-ана мен бaла арасындaғы байланысты үзетін қоғaмдағы əлеуметтік-экономикалық жəне психологиялық жағдaйларға қатысты қазіргі отбaсылардың күрделі мəселелері жaтыр сонымен адам баласының моральдық қағидаларды қажетсіну факторлары жəне

233

психологиялық тұрғыдан əлсіз тұстары жатады.Оған қоса əлеуметтік институтының тұрaқсыздығы, оның нормaларыменқұндылықнегіздерініңжойылуы, əлеуметтікпрозелитизмқұбылысыныңетекaлуынаəкеп соғады.Бұлмəсележылдaн-жылғашиеленісіпбарaды.Дəстүрдентысяғнидəстүрліемесдіниұйымдардың қоғамның арасындағы прозелиттік іс-шараларының ұйымдастырылуы əлеуметтік дағдылардың бұрмaланғандығын, девианттық жəне делинквенттік мінез-құлықтың бұрмaлануы, коммуникативтік өрістегі өрескелдіктерді, қоғамның түрлі санаттарының төменгі деңгейін көрсетеді.Мұндағы қоғам арасындағыұйымдастырылыпсипатталатынпрозелиттікіс–шаралармəселесінеарналғантеориялықжəне қолданбалы зерттеудің басты міндеттерінің бірі – прозелиттік іс–шаралардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы пайда болу көріністерін алдын алуға, дербес өмір сүруге дайындау үдерісінде көмек беру жолдaрын іздеу болып табылады.Соңғы жылдары көп қалaларда түрлі бағдарламaлар бойынша жұмыс істейтін əр алуaнсалалы əлеуметтікмекемелертиптеріқұрылғaнына, əріқұрылып жатқaнына қарамастан, бұл біз үшін –жаңaлық. Бұл мекемелер бір-бірінен аты жaғынан ғана елеулі айырмашылықтaрға ие емес, сондай-ақ қызмет көрсету спектрі, жұмыс жүргізілетін қоғамның түрлі санаттарының құрамы, құқылықұйымдaстырушылық түр, мəселелерге шешім табу жəне тағы бaсқалары сипаттары жағынaн да ерекшеленеді.

Қазіргі қоғамның түрлі санаттары арасындағы прозелиттік іс-шаралары сипатының көрініс үлгісін миссия ұғымымен тығыз байланыстыра осы ұғымдардың мазмұнындағы айырмашылықтарды анықтау. Мəселенмиссияіздестірудіңеңмаңыздыэлементі– негізгітерминологияныжүйелі-аналитикалықталдау. Миссионерлік қызметтің негізгі түсініктерінің тарихи генезисінің ерекшеліктері миссионерлік қызметке арналған заманауи пікірталастарда өзекті болып табылады.Зерттеудің өзектілігі осы ұғымдардың айтып кеткендей мазмұнындағы айырмашылықтарды жүйелі түрде анықтау əрі зерттеу болып табылады.Қазақстанда демократиялық құндылықтарды дамыту жəне діни сенім бостандығы құқығын жүзеге асыру арқылы халықтың діни санациясы өсіп келеді. Дегенмен, бұл жағымды көрінеді, құбылыс теріспроцестерменбіргежүреді. Бүгінгітаңдарадикалдыдінинемесежалғандіникөзқарастардыңтаралуы туралы көп айтылуда. Бірақ прозелитизм үрдісін елемеуге болмайды. Бұл өзгелерді өздерінің сеніміне айналдыруғадегенұмтылысарқылыіс-шараларынұйымдастырудағытерминболыпсаналады.

Дін, белгілі болғандай, ұлттық (этникалық) мəдениет пен сəйкестікті қалыптастырудағы іргелі факторлардыңбіріболыптабылады. Демек, дінмендінидəстүрлердіжоғалтусөзсіз:

біріншіден, қазақхалқыныңөзіндікерекшеліктерініңбірінжоғалтуға;

екіншіден, халықтың салт-дəстүрлеріне тарихи түрде араласқан моральдық-адамгершілік құндылықтардыңкөзіболыптабылатынқазаққоғамыныңруханижағынанжоғалту.

үшіншіден, ұрпақарасындағықарым-қатынастыңжоғалуыисламҚазақстантарихындамаңыздырөл атқарады.

Ocылaйшa, прозелитизмқoғaмдa жəнемемлекеттi бacқaружүйеciндемaңыздығылыми– прaктикaлық функция aтқaрaды, oның бiлiмi əлемде, aймaқтaрдa жəне мемлекеттерде жүрiп жaтқaн өтпелi өзгерicтер мен үрдicтерге дұрыc бaғыт – бaғдaр ұcтaуғa, coғaн cəйкеc тəжірибелік əрекет етуге, қoлaйлы бacқaру шешiмiн қaбылдaуғa мүмкiндiк бередi.Прозелитизмнің кері əсері басқа елдердің мысалында байқалады. Бірде Кореяның азаматтары діни негіздер бойынша түбегінің оңтүстік бөлігіндегі халықтың неопротестанттық христианизациясының нəтижесінде бөлінді. Біздің ойымызша, бұл қазірдің өзінде дұшпандық корей мемлекеттерінің: КХДР жəне Оңтүстік Кореяның барынша жақсы болуы емес.Сондайақ, дін бостандығы туралы айтқан кезде, сырттан бағытталған прозелитизмнің өсу қаупі бар екенін түсінуіміз керек. Біз тоталитаризмнен босатылғаннан кейін бұрынғы КСРО-ның тəуелсіз халықтары атабабаларымыздың діндерінің еркін тəжірибесіне қайта оралғысы келеді, бірақ олар дəстүрлі емес діни көзқарастарды нақты қолдануға тап болды деп санаймыз.Сондықтан, кейбір ағымдар мен топтарды белсенді прозелитациялау нəтижесінде біздің халқымыздың жеке басының рухани негіздерін жоғалтпау үшінбүгіндебұлөтемаңызды:

а) Қазақстандадəстүрліисламныңдамуы; б) елазаматтарыныңдінисауаттылығынжəнебілімдеңгейінарттыру; в) қазақтілініңдеңгейінкөтеру;

г) дəстүрліотбасылыққұндылықтардысақтау жəнеотбасыинститутыннығайту; д) балаларменжастардыотансүйгіштіккетəрбиелеужəнеөздəстүрлерінедегенсүйіспеншілік. Мұның

бəрі, сонымен бірге, Қазақстанда діни жəне саяси экстремизмнің алдын алуға оң əсер етеді.Сондай-ақ прозелиттік іс-шаралардың қоғамның түрлі санаттары арасындағы ұйымдастырылу көрінісін алдын-алу факторларыменқамтиды[4 ].

Прозелитизмнің тікелей себебіне айнaлатын ата-ана деривaциясы адам баласының тұлғалық қалыптaсуына өте жағымсыз əсерін тигізеді (Бережнова Л.Н., Дубровина И.В., Прихожан А.М., Толстых Н.Н., ЩипицынаЛ.М. жəнетағыбасқалары).

Жалпы көріністегі дəстүрлі емес діндер əр түрлі яки протестантизм,католицизм,сондай-ақ əр түрлі,кейдересмитіркелмегендінижаңғырудыңтолқынындапайдаболғанжаңақоғамныңтүрлісанаттары

234

арасындағы іс-шараларды ұйымдастырудағы факторлармен негізделетін жаңа діни сипаттағы қозғалыстар.Бұлретдəстүрліемесдіниұйымдардыңқоғамарасындағыдамуерекшелігімен,соныменбірге өткізілетін өзіндік тарихи сипатымен сипатталатын прозелиттік қарқынды даму жолындағы біршама қағидаларды қамтитын іс-шараларының көпшілігінің дамуындағы өте ұзақ тарихы бар.Осылайша ХIХ ғасырдың басынан бастап мысалы,протестанттық қоғамдардың белсенді жұмыс істеуі.Кеңестік кезеңде протестанттықағымдардыңкөбісітұрақты, қаттықысымдылықтанегізделінді.

Прозелиттік іс-шаралардың ұйымдастырылуы, христиан, ислам немесе басқалар, кедейшілік пен виктимизация жағдайында өседі. Олар өсіп келе жатқан экономикалық теңсіздікті жəне тұрақсыз жаһандануға қарсы күреске күш салу арқылы ішкі құтқаруға жəне тіпті өлімге төтеп беру үшін массалық ашу мен үмітсіздікті қайта бағыттауға көмектеседі.Бұл сипатта саяси жəне діни қақтығыстар бүкіл əлем бойынша экстремистік жəне зорлық-зомбылық нысандарын түсіріп жатыр: түсірілімнің басы, суицидтік жарылыстар, хирургиялық ұшақ апаттары, синагогаларға, шіркеулерге, храмдарға, мешіттерге жəне Ана Жеріне қарсы шабуылдар. Барлық діндер, адамдар мен табиғаттың бірлігін анықтайтын перспективаны сақтау қажет.Осы перспективаны прозелиттік іс-шараларға қарса сипатта негіздеу шарт болып табылады

[5].

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1.БайтеноваН.Ж., ЗатовҚ.А.Дінтану негіздері. – Алматы, Қазақуниверситеті, 2006

2.СергазиноваА. Юридическаягазета. // http//www.el.kz

3.СейтбековC. Иманнегіздері. – Алматы, АСТПолиграф, 2011. – 151 б.

4.Зайырлылықпендіндарлық//http://kazislam.kz/ru/zajyrlylyq-pen-dindarlyq/item/811-eislam

5.ЧерныхИ. //http//www.newtimes.kz

ЖАСТАРДЫҢДІНИАҒЫМДАРҒАТАРТЫЛУЫНЫҢƏЛЕУМЕТТІК, ДІНИ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚҚЫРЛАРЫ

ТұрсынбековаАрайлым,

Дінтанумамандығының4 курсстуденті Əл-ФарабиатындағыҚазҰУ Ғылымижетекшісі:

УтебаеваД.С., PhD докторы, ағаоқытушы

Соңғы жылдары, яғни тəуелсіздікке қол жеткізгеннен кейінгі жылдары жастардың өзіміздің рухани дəстүрлерге, əсіресе ата-бабасыздан жетке асыл дінімізге деген қызығушылықтың артқанын байқауға болады. Жастар арасындағы діни ағымдардың динамикасында айтарлықтай артуда байқалады. Социологиялық зерттеулердің жүргізген сараптамасы бойынша, 2003 жылы жастардың дінге деген бет бұрушылығы 38,7% болса, 2013 жылдың көрсеткіші бойынша – 73,9% [1]. Бұр сараптамадын байқайтынымыз 10 жыл ішінде жастардың дінге бет бұру үлесі екі есе өсті. Дінге бет бұрушылықтың сексенпайызғажуығыисламдыұстанатыныбелгіліболды. Дегенмен,осыпайыздыңөсуінтолықтайоңдеп айту қиын. Себебі дəстүрлі дінімізбен мүлдем үйлеспейтін кейбір сан алуан пікірлер мен ұстанымдардың салдарынан туындайтын түрлі келеңсіз жəйіттар да бар. Бүгінгі таңда біздің елімізде ғана емес, бүкіл əлемде де, жастар мен кəмелетке толмағандардың деструктивті діни ұйымдарға белсенді қатысуының үрейліүрдісібар. Деструктивтідіниұйымдаркөбінесе, өзқатарларынкүштіжəнеқуаттыадамдармен, яғни, белгі мемлекетбасшыларымен, түрлі компания тағыда сол сияқты қаражаты жоғары адамдармын, жастармен толтырып жатыр [2]. Жастардың санасын улау бағытындағы түрлі кітаптар, кітапшалар, я болмаса түрлі білім орталықтарын ашып, алдау-арбаумен айналысып, ғаламтор сайттары мен əлеуметтік желілерде парақшалар көптеп ашуда. Бұндай арбау жұмыстары өкінішке қарай Қазақстанда қарқынды жүріп жатыр.Осындай арбауға жастардың түсіп кетуін бірнеше жағдайда қарастыруға болады, яғни əлеуметтік, психологиялық жəне діни. Бұл жердегі əлеуметтік жағдайлар дегеніміз ‒ ол қоршаған орта. Яғни, бұл жерде елдегі шешілмеген əлеуметтік-экономикалық проблемалар ескерілген жөн. Кейбір ақпараттық көздердің мəліметтері бойынша экстремизм мен терроризм жолына түскен адамдардың 80 пайызға жуығы 19 жастан 28 жасқа дейінгі жұмыссыз жастардан тұрады. Радикалды ағымдарға кіргендердің басым бөлігі тұрмыс жағдайы төмен əлеуметтік қабаттардағы отбасылардан шыққан, əрі тұрақтыжұмыспенқамтылмағантұлғалар[3]. Соныменқатаротбасылықжағдайлардыңшиеленісуі. Яғни, үйдегітыныштықтыңбұзылуытағыдабасқажағдайлардыжатқызуғаболады. Ал, психологиялықжағдайға

– сезімгеерікбергіштіктіжатқызуғаболады. Айтыпөткенəлеуметтікпроблема салдарынанадамкөбінесе психологиядық тұрғыдан өте əлсіз болады. Бұл психологиялық əлсіздікке көбіне жүкті əйел адамдарды, жасөспірімдерді, əлеуметтікпроблемалардан арыла алмай жүрген адамдарды жатқызуға болады. Себебі, бұндайжағдайлардакез-келгенадамэмоционалды,тиянақсызболады. Соныменбірге,əринеидеологиялық,

235

рухани-тəрбиелікжұмыстардыңтиімдіжүргізуісіуақытындақолғаалынбағандықтан, халықтыңарасында рухани, адамгершілік жəне патриоттық идеалдардың тоқырауы басталды. Діндарлардың діни-радикалды немесеэкстремистікағымдардыңқатарларынакіруіне себепретінде, олардыңдінисауаттылық деңгейінің төмендігін атап көрсетуге болады. Экстремистік жəне террористік іс-əрекеттері үшін сотталғандардың көбісінің арнайы діни білімі жоқ. Олар дінді жат діни топтардың идеологтарының дəрістерінен үйренетін болған. Бастапқы діни сауаттылық деңгейі төмен болған соң, жаңа адепттер идеологтардың насихаттарындағы деструктивті элементтерді байқай алмайды. Осындай қателіктерге жастарымызды ұрындыратын ең басты себеп – ара жікті ажырата алмау салдарынан ғаламтор кеңістігіндегі түрлі жат ағымдардың сайттарына кіру, діни сауатсыздық, отбасындағы жанжалдар мен келіспеушіліктер жəне тəрбиеніңжеткіліксіздігі. [4].

Елді құлатуды мақсат етіп алған түрлі теріс пиғылды күштер саяси жəне діни экстремизмді насихаттайтын материалдарды қоғамға бағыттап,кең көлемде интернет желісі арқылы таратуда.Қазіргі таңда, уəкілеттімемлекеттікоргандардыңдеструктивтіағымдарғақарсыбелсеңдікүрестеріменалдыналу шараларынəтижесіндекөптегенрадикалдысайттарғатосқауылқойылыпжатыр, сондай-ақеліміздіңтүрлі оқуорындарындажасөспірімдердіңдінисауатынарттыратынарнайыақпараттық-насихаттау жұмыстары мен оқу-ағартушылық сабақтары өткізілуде. Сонымен қатар, ҚМДБ-ның жəне ҚР МСМ Дін істері комитетінің бастамасымен əр алуан ағартушылық сайттар мен порталдар іске қосылды, əр қилы деструктивтік ағымдардың салт-дəстүрімізге, дінімізге жəне ділімізге тигізетін зардаптары жайлы тиісті органдар мен дін өкілдерінің қатысуымен республикалық жəне аймақтық деңгейдегі бұқаралық ақпарат құралдарында(телеарналарда, газеттердежəнет.б.) арнайысұхбаттаржүргізілуде.

Бүгінде, асылдінімізбенмүлдемжанаспайтынжатағымдаржетегіндекеткенқаншамақандастарымыз өз жақындарынан, достарынан теріс айналып жатқаны баршаға мəлім. Мұндай түрлі жат ағымдардың жетегіне ерген жас азаматтарымыз балаларына тиісті медициналық екпе ектіруден бас тартып, мектептегі сабақтарынтастап, мектепжасындағыұл-қыздардыңмузыкатыңдауына– қарсылықбілдіріп, мемлекеттік əнұранды тыңдауды жəне туға құрмет көрсетуді харам дейтіндер де бар. Осындай бір ағымдардың теріс пиғылды уағыздарының салдарынан еліміздегі кейбір ұл-қыздарымыз отбасы мүшелерінен, үйменшіктерінен айырылып, түрлі психикалық ауруларға шалдығып, өз-өзіне қол салып, əр түрлі жағымсыз жағдайларға тап болып жатқандарын да жоққа шығаруға болмайды. Деструктивті ұйымдардың белсенді əсер етуінəтижесіндежастардыңдіникөзқарасыбелгілібіршиеленіскетүсуменсипатталды[5].

Деструктивті діни ағымдардың қатарындағы жастардың өз халқының салт-дəстүрлері мен рухани мəдениетін жоққа шығарып, өздері тұратын қоғамға жəне мемлекеттің алдында қарсыласуға, зорлықзомбылықты қоса алғанда, біздің еліміздің зайырлы сипатын өзгертуге болатыны туралы сөздер қозғап жүр. Мұның бəрі, басқаша айтқанда, қоғамдағы əлеуметтік шиеленістің жаңа түрлерінің пайда болуына ықпал етеді. Осы ретте жастар арасында ағайынның татулығы, қонақ қадірлеу, достық-жолдастық қатынастынығайту, атқаміну, домбыратарту секілдіұлттықкодтарымыздыжандандырумаңызды.

Сондай-ақ, тəуелсіздігіміздің алғашқы 20 жыл ішінде Қазақстан үшін дəстүрлі конфессиялардың объективті əлсіреуі түрлі діни ұйымдардың шетелдік миссионерлерінің ағынының келуімен жəне түрлі шетелдік компаниялар арқылы жойқын сипаттағы көптеген жалған діни ағымдардың кіріп келуімен байланысты. ОсыреттедеструктивтідіниұйымдардыңқызметіөстіжəнеҚазақстаназаматтарыныңбасын айналдыру əдістері одан əрі жетіліп жатқанын баса айту керек. Көптеген жағдайларда деструктивті діни қозғалыстардың табыстары жоғары деңгейдегі үгіт-насихаттық жəне баспа іс-шаралары, сондай-ақ қаржылық қолдаудың жоғары деңгейімен қамтамасыз етіледі. Бұған тойтарыс беру үшін мемлекет тарапынан да эмоциялық қауқары мықты рухани материалдар жасап, қалың жұрт арасында тарату істерін көбейткендұрыс[2].

Жастар өздерінің жасына байланысты экстремистік жəне террористік идеяларға қарсы қорғансыз. Жастар максимализмі, əділдік пен жақсылық үшін күресуге деген ұмтылыс, əдетте, экстремистердің манипуляциясы үшін қолайлы психологиялық негіз бола бастайды, бұл жастарды шешімдер мен ісəрекеттердешектеншығуғамəжбүр етеді.

Қазіргі кездегі үлкен бір мəселе, жастардың заңды жəне діни сауаттылығының төмен деңгейі. Жастар рухани жəне моральдық құндылықтарды іздестіруде жəне олардың өмір сүру негіздері қылмыстық элементтердің, соның ішінде халықаралық деңгейдегі идеологиялық желілерге шырмалып қалу қаупі өте жоғары. Жастарға діни ілімдердің мазмұнын түсіну жəне діни экстремизм идеологтарынан туындайтын барлыққауіптердіобъективтібағалауқиын[1, 19 б.].

Дінибілім– мемлекеттікоқуорындарындағыдінтуралыбілімнемеседінқызметкерлеріндайындауға бағытталған ілімді білдіреді жəне ол мемлекеттік білім беру жүйесінде бұрыннан келе жатқан маңызды фактор. Діни білім əлемнің көптеген өркениетті мемлекеттеріндегі оқу орындарында бұрыннан жүргізіліп келеді. Ал, дінтану– бұлдінніңқоғамдықмаңыздылығыбарфеноменретіндежалпыжүйелікбілімберетін пəн. Қазіргі жаһандану процесі кезінде əр мемлекет өзінің ұлттық құндылықтарын, ұлттық болмысын сақтап қалуға тырысады [4]. Бүгінгі əлеуметтік жағдайда елімізде белгілі бір идеологиялық білім ретінде дінге деген қажеттілік бар. Сол себептен, Қазақстан қоғамының түрлі этностық, конфессиялық сипатын

236

ескере отыра, соған қосаұлттық діни мұраны сақтап қалатындайқазіргі зайырлы қоғамға, заман талабына сай дінтану пəнін оқыту, дінтанушы мамандар аса қажет жəне бұл тақырып қашан да өзекті болып қала бермек. Кеңестік идеология мен тоталитаризм нəтижесінде орын алған дін саласындағы жағдай мен халықтың діни сауатсыздығын пайдаланып, шетелдерден түрлі діни ағымдар келе бастады. Қазақ жастарыныңбір бөлігіисламнан бөлек түрлі дəстүрлі емес діниағымдардың жетегіндекетебарды, қалған бөлігі мұсылман елдері, солардың ішінде Иран, Сауд Арабиясы, Мысыр елдерінен келген идеологиялық діни ағымдардың ықпалына ұрынды. Ал, қазақи дəстүр мен мəдениетті сақтап қалған бөлігі ұлттық құндылықтарды алға тартты. Сондықтан, шетелден келген идеологияларға ұрынбай, өзіміздің ұлттық болмысымызды, дінімізді, зайырлы сипатымызды сақтап қалу үшін, халықтың діни сауаттылығын көтеру үшіндінибілім, діндіоқытатын, дінижағдайдыбақылап, талдаужасайалатынмамандарқажетболды. 2001 жылға дейін елімізде дінтану мамандығы бойынша жүйелі оқыту моделі болған жоқ. Дінтану саласында оқып бітірген жастарға «Дінтанушы жəне араб тілінің маманы» деген біліктілік берілді. Тек, 2002 жылдан бастап«Дінтанушы» біліктілігіберілебастады[6].

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1.Дінжəнеқазіргізаман. // Мемлекетжəнедін, 2 (25), 2013– 166 б.

2.Бүгінгі жастардың теріс ағымдардан қорғану мəселелері //https://centre-uko.kz/kk/maqalalar/din-jane-jastar/bugingi-jastardyn- teris-agymdardan-qorgany-myqty-ma-6/

3.Діни-экстремистікағымдардыңықпалыменкүресу// http://alashainasy.kz/din_islam/dni-ekstremistk-agyimdardyin-yikpalyimen- kuresu-53187/

4.http://mckr.kz/files/2014-06.pdf

5.https://yvision.kz/post/517954

6.Дəстүрлі емес діни ағымдардың кері əсері // http://www.niac.gov.kz/ru/sotrudnichesta/item/90-d-st-rli-emes-dini-a-ymdardy-o- am-a-keri-seri

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫБАХАИ СЕНІМІНІҢТАРАЛУЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ҮйсіпханМархаба,

Дінтанумамандығының1 курсстуденті Əл-ФарабиатындағыҚазҰУ Ғылымижетекшісі:

УтебаеваД.С., PhD докторы, ағаоқытушы

Соңғы уақыттағы адамдардың ойы мен санасында əлеуметтік – экономикалық мəселелер бірінші орынға шығып, рухани құндылықтардың кешеуілдеп жатқаны байқалуда. Қоғамда пайда болған осы рухани бостықтың орнын басқа едерден келген əр түрлы дінни идеялар толтыруға тырысып бағуда. Нəтижесізде емес. Бұл діни идеялардың Қазақстан халықтарының рухани сезімдерімен үйлесетіндері де бар. Сондақтан да дін дегеннің не екенін танып білу əрбір саналы адамға мəдени қажеттілік. Жүргізілген зерттеулердің көрсеткіші бойынша бүкіл республика территориясында 46 конфессия жəне деноминацияданөкілдіктанытатын2192 дінибірлестікəрекететеді. Соңғыдеректербұлкөрсеткішті2504 кежеткізіпотыр. Бұлбіздіңеліміздедіндердіңтүрініңөтекөпекендігіндəлелдейді. Қазақстансекілдіжас, əрі халық саны да аз мемелекет үшін бұл көрсеткіш қауіпті сияқты. Сонымен қатар осы саны көп діни ошақтардыңсапасықандайидеялардынасихаттайтынынжəнеолардыңидеяларынқабылдаушыларкімдер екені көбінесе назардан тыс қалуда.Радио, теледидар, баспа сөз арқылы берілетін хабарлар үстірт, тек таныстыруменшектеледі. Алосыдінниағымдаркөпшілікқауымқолданатынтүрліəлеуметтікжелілермен сайттарда өздерінің үгіт-насихаттарын қандай мақсаттар таратуда екені беймəлім. Əрине мемелекетте рұқсатбеірлгендінболғандықтандаалаңсызболуымыздытүсінугеболады. Бірақ, меніңойымшаосыөзге елден келген дінни сенімдер мен ұйымдардың салдарынан,соны ұстанушы жастарымыз бен тұрғындарымызертеденкележатқансалтдəстүрімізденалыстапқалатындайсезіледі[1].

Əлемдік діндердің бірі болып табылатын жəне Қазақстан халқының 70 пайызға жуығы ұстанатын Ислам дінінде жаңадан қалыптасқан діни ағым‒ Халықаралық Бахаи ұйымы. Бұл ағым өздерін дербес бір дінретіндеесептейді. Оғанкелтіретінөзіндіккейбірдəлелдердебар.Алайдабұлағымныңшығу тарихына қарасақ, онда мұның шииітік ағымның ішінен шыққанын айқын көруге болады. Қазіргі кезде Қазақстандағы Бахаи Ұйымы жұртшылықтың назарын өзіне əжептəуір аударуда. Бұл ұйым заңды түрде тіркеліп, жұмыс жүргізе бастағаннан бері газет беттерінде, телевизия менрадиодан көрініпжүр. Сонымен қатарəлеметтікжелілерменсайттардандаөзбелсенділігінтанытуда.

Бахаисенімі1844 жылы23 мамырдаөзбастауыналады. Осыкүні«Баб» есіміналғанжаспарсыжігіті, Сейід Əли Мұхаммед өзіне Алладан аян түскенін жариялайды. Оның негізгі дінді тарату мақсаты Құдайдың араға біраз уақыт салып адамдар əлеміне өз ешісін жіберетініне сендіріп, қоғамды соған

237

дайындау еді. Көптен күткен Пайғамбардың келуі жайлы насихаттаған жаңа Баб ілімі сол кездегі Парсы еліндегікейбірдінбасыларынажақпады. Бабтыңшəкірттерінедінбұзушылар, исламныңдұшпандарыдеген айыптау тағып жазалай бастады. Бірнеше жылдың ішінде жиырма мыңнан астам бабшыларды азаптап өлтіргенеді. 1850 жылы9 шілдеденебəрі32 жасындаБабТербизқаласындаөлімжазасынакесілед.

Баб өлер алдында шəкірттерінің арасынан екі адамды жолын жалғастырушылар ретінде тағайындап қойғанболатын. Олар Субх-иАзалжəнеБахауллаеді. БұлардыңекеуіндеИраннаналастатады.

Бахаулла Тегеранға қайтып оралады. Мұндағы мақсаты ұстазы Баб пен азаппен өлтірілген бабшылардыңкегіналуеді. Осымақсатта1852 жылы2 тамыздаИранШахыНасреддинШахқасəтсізөткен қастандығының кесірінен қамауға алынады. Баб ілімін ұстанған үшінТегерандағы«қара шұңқыр» деп аталатынзынданғақамалып, төртайынсондаөткізген. СолқараңғытүнекзындандаБабтыңболжағанЕлші екендігіжайлыЖаратқаннанаяналғанынайтады. Осыжылданбастап, түрмедеБахауллаөзініңмиссиялық əрекетін жүргізебастайды.

«Бахаулла 1814 жылы 12 қарашада Тегеранда ақсүйектер жанұясында дүниеге келеді. Оның шын есімі‒ Мырза Хусейн Али. Əкесі мемелекеттің бас министрі лауазымын атқарған Нурдан шыққан Мырза Аббасболыптабылады. МырзаХусейнАлидіБахаиəдебиеттеріндеешқашанмектептіңнемесеколледждің табалдырығын аттамаған, үйде ғана аздаған білім алған деп айтады. Бұл пікір қисынға келмейді. Өйткені ақсүйектер жанұясына жататын, сарайда тəрбиеленген адамның білімсіз болуы мүмкін емес. Бұл оның жолын қуушылардың асыра дəріптеп көрсету үшін айтқандары болуы мүмкін. Əкесі қайтыс болған кезде, парсы үкіметі оған əкесінің орнына отыруды ұсынады. Егер ол жақтастары айтқандай еш жерден білім алмаған болса бұндай лауазым ұсынылмас еді. Бұл əңгіменің астарында көсемдеріне «қасиеттілік» сипат беру жатқандығы сезіліп тұр»‒ Байтенова Н Қазіргі дəстүрден тыс дінни қозғалыстар мен культтер кітабынан.

Бахауллажераударылғанаймақтасоңынанмыңдағанізбасарлареребастады. Артынанқасиеттікітап «КітабиАғдастан» басқажүздегенжазбаларқалдырды. БаһауллаөліміненкейінБаһаисеніміноныңүлкен ұлыАбдул-Баһажəне немересіШоги Эффендіəлемге таратты. Абдул-Баһа (1844-1921 ж.) сенімнің басшысыжəнеқасиеттіжазбаларыныңжалғызөкілеттіталдаушысыетіптағайындалғанеді. ШогиЭффенді болса, 1957 жылға дейін əлемдік Баһаи қауымдастығын басқарып, кейін Бүкілəлемдік Əділет Үйінің құрылуына атсалысты. 1963-ші жылдан бастап, Баһаилардың əлемдік қауымдастығы сайланып тұратын БүкілəлемдікƏділетҮйіменбасқарылады.

Бахаи сеніміндегі Құдай сипатына келетін болсақ. «Ғаламдағы барлық жаратылыстардың мəні Құдайдытанып-білугеапарарқақпа…» – Бахаулла

Бахаи жазбаларында Құдайдың болмысын адам ақылы арқылы түсіну мүмкін емес, бірақ Оның қасиеттерінің көрінісін əр жаратылыстан байқауымызға болады деп түсіндіріледі. Адамзатты оятып бағыттау үшін жəне өркениеттің қазіргі кезеңінен алға қарай жылжуына мүмкіндік беруге халықтардың қабілеттеріндамытуүшінОлбіздергеҚұдайашылымдарыретіндемəлімжəнебіртіндепбір-бірініңорнына келетінТаңғажайыпелшілердіжіберді.

Қазіргі кезде бұл діни ағым əлемнің 160 елінде бар. 150 Ұлттық жəне 20 мыңнан астам Жергілікті Рухани Мəжілістері қызмет етеді. Бахаи əдебиеттерін 25 баспахана 800-ден астам тілде шығарып отыр. Бахаилердің Табыну үйлері Вильметте (АҚШ), Франкфурт-Майн (Германия), Сидней (Австралия), Кампала (Уганда), Панама, Апиа (Батыс Самоа), Дели (Үндістан) қалаларында орналасқан. Орталық басқаруоргандарыболыптабылатын«БүкілəлемдікƏділетҮйі» Хайфада(Израил) орналасқан.

Бабтың ойынша, шариғат əрбір мың жылда өзгеріп отырады. Бұл түсінікке қарағанда, бабилік Исламнан мың жылдан кейін пайда болды. Егер шариғат əр мың жылда өзгеріп отыратын болса,

ондаМұхаммед те соңғы пайғамбар болып саналмайды. Алайда Имамия ағымына жататын немесе жатпайтын бүкіл Ислам ғалымдары оның бұл пікірлеріне қарсы шықты. Баб Ислам дінінің тірегіболған бес уақыт намазды жəне басқа да шариғатпен бекітілген үкімдердіжоққа шығарады. Осыдан барып оныүкіметөлімжазасынакеседі.АлиМұхаммедөлімжазасынакесілгенсоң, ағымбасынаБахауллакелді. Бахаилердіңпікірінше, Бахаулла– Аллаһтыңеңұлыелшісі. Оныңəкелгенүкімдерібүкілəлемүшінкелген жəне оның үкімі ең аз дегенде мың жыл бойы өз кереметтілігін көрсететін болады. Сондай-ақ Китаб-и Ақдаскітаптардыңеңбастысыжəнеоныəркіммойындауыкерекдейді[2].

Баһаилар ұстанатын заңдар Баһаулланың жазып қалдырған қасиетті кітабына негізделген. Төменде кейбір заңдарданмысалдаркелтірілген.

Баһаи дұғалары міндетті жəне жалпы болып бөлінеді. Он бес жастан асқан Баһаилар күнделікті міндетті дұғаларын (намаз) оқулары тиіс. Жəне де əртүрлі тақырыптарға арналған жалпы дұғаларды, қасиеттіжазбалардыоқушарт.

Ересек сенушілерге жыл сайынғы Баһаидың бір айдан, яғни он тоғыз күннен тұратын ораза ұстау

парыз.

Алкогольдіішімдіктер, құмаройындарынатиымсалынған

Фанатизм, түрліритуалдаржəнеөсекайту, ғайбаттауғат.б. тиымсалынады.

238

Неке Баһаи сенімінде отбасын құруəйел мен ерке карасында рухани үйлесімділікпен бірлік орнату мақсатын көз дейді. Баһаи ілімінде жанұя қоғамның іргетасы ретінде қарастырылады. Баһаулла жанұя түсінігіндəріптеп, айырылысудықұптамаған. Гомосексуализмгеболса, тиымсалынады. Баһаулланекедегі жұбайлар бір-бірінің рухани дамуына ат салысуы қажеттігін үйреткен. Нəсіл аралық некелер жоғары мадақталады. Ата-аналар балаларын ақалыңдық немесе күйеу бала тауып береалмаса да, үйленугерұқсатқарсылықтарын білдіріп шешім қабылдайалады. Жұмыс Баһаидінін дедін басылар немесе имам, молда, пасторлар жоқ, өйткені тиымсалынған. Əрбір адамадамзатқапайдаəкелетінжұмысістеу арқылыҚұдайға мінəжатетеді. Баһауллааскетизмгетиымсалған. КүнтізбеБаһаикүнтізбесіБабқалыптастырғанкүнтізбеге негіз делген. Əрбіржыл он тоғызайдан құралса, əрбір ай да он тоғыз күннен құралады. Оразаның алдында айға кірмейтін қосымша күндер бар. Баһаи күнтізбесі жаңа жыл, яғни 21-ші Наурыздан басталады. Сөйтіп Баһаилар он тоғыз күннен тұратын ораза айын бітіріп, жаңа жылғаа яқбасады. Баһаилар əрбір айдың басында, он тоғызыншы күн мерекесіне жиналады. Бұндай басқосуларда дұға оқылып, кеңес жүргізіліп, əлеуметтікіс-шараларжүзегеасады.

Жоғарыда атап өткендей өз сенімдерін таратуға əлеуметтік желілер мен сайттарды қөлданады. Анығырақ тоқтала кетсек: көпшілік жастар қолданатын вконтакте желісінде Вера Бахаи – самая молодая мировая религия, Вера Бахаи в Казахстане т.б. Ал сайттар бойынша Қазақстандағы Бахаилар BAHAI.KZ елімізде өз миссионерлігін жүзеге асыруда. Осы топтардың белсенділігі соншалық мен аталған сайттарға кіре салысымен өз номеріңді қалдыр, болмаса тіркел деген сынды нұсқаулықтар арт-артынан шыға бастады. Сайтқа сипаттама талдау бере кетсек. Сайт тек қазақ жəне орыс тілінде. Мəзірінде алты тақырыпша:

Бастыбет

Бахаисенімі

Дінтарихы

Өмірсалты

Жаңалықтар

Медиафайлдар

Бахаи сенімінде Өз Сенімдерінің жолын ашық түрде ұстанудан айырылған баһаилар, өз еңбектерін Құдайға құлшылық ету қағидасымен теңестірді. Осылайша, адал еңбекпен елдің дамуы үшін, өз діни ұстанымдарынтереңдетуменжүзегеасырды.

1954 жылы əлеуметтегі жаңа жағдайларға орай жер аударылғандарға бостандық беріліп, сөйтіп баһаилар Орта Азия мен Кавказ елдеріне, яғни өз мекендеріне қайтуға мүмкіншілік алды. Құқықтарын алған кейбір отбасылар Қазақ КСР-да қалып қойды. Олардың тағдырлары əр-қилы болды: көбісі қайтыс болыпҚазақстандажерленсе, кейбіреулеріөзелдерінеқайтыпкетті, албіршамасыөзжанұясыменосында қалып қойды. Олардың балалары осы жерде өсіп өнді, əрі қарай дами отырып, Ілімнің идеясын нақтылай отырыпөзөмірлерініңқағидасыменжəнеіс-əрекеттеріарқылыбекітті.

Қазақстандағы дінни ахуалға байланысты барлық КСРО республикаларында Баһаиларға Əкімшілік жүйеніқайтақұруісіқолғаалынды. 1990-жылықазанайындаАлматықауымдастығықұқығықайтарылған отбасылар мүшелеріменАлматықаласыныңалғашқыЖергіліктіРуханиЖиналысысайланды.

Келесі жылдары баспасөз арқылы, радио жəне теледидардағы бағдарламалар, интервью мен репортаждар арқылы Баһаи идеяларының жария етілуі мен халық арасында таралуы Қазақстанның түрлі қалаларындатұрыпжатқанкөптегенадамдарғаБаһаулланыңІліміментанысып, онықабылдауғамүмкіндік туды. Облыс орталықтарының барлығында дерлік Баһаи қауымдастықтары пайда болып, ал олардың он сегізіндеЖергіліктіРуханиЖиналысысайланғанеді.

1994 жылы Қазақстан Баһаиларының Ұлттық Рухани Жиналысының сайлауы өтіп, дəл сол жылы ресмитіркелгенеді.

2002 жылы19 Баһаиқауымдастықтарыəділеторгандарындамемлекеттіктіркеуденөтті. Қазіргітаңдаелімізде6 БаһаиДіниБірлестіктерітіркелген.

Мемлекет тарапынан қабылдау алған күннен бастап, əрбір Баһаи Қауымдастығы бір мезгілде рухани, əлеуметтік жəне білім беру сипатындағы қызметке араласа отырып, өмірдің көп сырлы үлгісін жасауда. Баһаи бірлестігінің мүшелері, кеңес уақытының ізашарлары іспетті, қоғам игілігі үшін қолғабыс беру мен оныңдамуынаөзүлесінқосу үшінкөршілеріжəнедостарыменбіргееңбекетуде.

Бахаилардыңөмір салтынакелетінболсақ, онда

Балалар тəрбиесі

Жасөспірімдікшақ

Руханибілімберу

Дұға

Табыстылыққаүлесіміздіқосу[3].

Əлем халықтары болашақ адамзатты біріктіретін ортақ көзқарас іздеп жатқан өзгерістер мен белгісіздіктерге толы дəуірде өмір сүріп жатқандығымызды түсіне отырып, əл-ауқатымызға əсер ететін əр

239

түрлідеңгейдегіталқылауларғақатысуарқылыбізқоғамдықдискурстарғақатысамыз. Мəселердішешудің дайын жолдарын ұсынғаннан гөрі, біз ортақ отанымыздың гүлденуіне əсерін тигізушілермен бірге үйренеміз, сонымен қатар Баһаулланың Ашылымдарынан алған арайлармен жəне оның Ілімін қоғамды жақсарту жолында пайдалану тəжірибесімен бөлісеміз. Осы мақсаттар үшін 2012 жылы Қазақстанның Баһаи қауымдастығымен Қоғамдық Ақпараттар Офисі құрылған болатын. Төрт жыл ішінде гендерлік теңдік жəне діннің қоғамдағы орны туралы тақырыптар бойынша əр түрлі кеңістіктерге қатысқан болатынбыз.

2015 жылыАстанақаласындаөткенəлемдікжəнедəстүрлідіндердіңV Съезініңсекциялықмəжілісіне «Діннің жастарға əсері: білім, ғылым, мəдениет жəне бұқаралық ақпарат құралдары» тақырыбындағы сөз сөйлеуұсынылғанболатын.

Сонымен қатар, 2016 жылы Астана қаласында өткен «Діндер терроризмге қарсы» атты Халықаралық конференциясына Офис «Қоғамдағы толеранттылықты қолдаудың кейбір шарттары» атты сөз сөйлеу дайындады. Оған қоса, 2013 жылы Астанада өткен «Əйелдер жəне саясат. Елдің тарихына əйелдердің қосқанүлесітуралыжəнеқазіргіқоғамдық-саясиөмірдеəйелдердіңрөлінкөтеруүшінқұқықтықжағдайлар жасау» атты дөңгелек үстелге «Əйелдер мен ерлердің теңдігіне ықпал ету» тақырыбындағы баяндама дайындалды.

«Əйелдер менерлердіңтеңдігінеықпалету»

«Қоғамдағытолеранттылықтықолдаудыңкейбір шарттары».

«Дінніңжастарғаəсері: білім, ғылым, мəдениетжəнебұқаралықақпаратқұралдары» (RUS)

«Дінніңжастарғаəсері: білім, ғылым, мəдениетжəнебұқаралықақпаратқұралдары» (ENG)

ДокладкконференцииотсообществаБахаиКазахстана

Бахаулла ілімінің қағидалары масштабы бойынша жан-жақты. Олар табиғат жəне Ашылымның мақсаты, адамғатəнкішіпейілділік, руханиқасиеттердіңдамуыжəнеадамзаттыңтабиғатəлеміменқарымқатынасы секілді тақырыптарды қозғайды. Бахаи жазбаларында бəріне ортақ əлем тақырыбы да жиі қозғалады – «адамзаттың ең жоғары мақсаты», сонымен қатар, осындай əлемдегі əлеуметтік қағидаларды түсіндіреді[4].

Алматыдағы бахаи ұйымы, өздерінің тараптарынан берілетін мəлімет бойынша 1975 жылдан бері қызмететіп келеді. Бұлұйымныңқұрамындасолбұрынғыжераударылыпкелгенбахаижанұяларыжəнесолардантуғанбалаларыбо лды. ТікелейосыұйымныңнегізіндеҚазақстантарихындағыалғашқыбахаилердіңЖергіліктіРуханиМəжілісі 1990 жылыАлматыдасайланған.

1992

жылыҚазақстанныңбарлықоблысорталықтарындабұлағымныңжергіліктіРуханиКеңестеріашылды.ОларА лматыдағыЖергіліктіРуханиМəжілістарапынанбақыланып, басқарылыпкеледі. Арабтілікурстары, Құраннансауаташусекілдіжалғанкурстарашып, жастардытартып, оларғаөздерініңдіниілімдерінсіңіреді. Жастарданқұралғанбұлтоптар өз ұйымдарыменқосақалаішінде де концерттер, əртүрлііс-шараларөткізіп, жиналғанхалыққабіртұтасбірдіндегі, ұлтқабөлінбейтін, біртілдесөйлейтін, ортақэкономикасы бар мемлекетқұрутуралыөзидеяларынтаратады.

Қазіргікездегібұлұйымөзқатарларынжаңаадамдарментолықтырыпкелуде. Өйткені ислам дінітуралымағлұматы аз, дінисауатытөменадамдарбахаижолындағыларды ислам дініменшатастырыпалады[2, 204 б.].

Бахаилерөздерінің сырт елдердегідіндестеріментығызқарым-қатынаста. Əр түрлі ғылыми конференцияларға, əлеуметтік іс-шараларға қатысу, жағдайы төмендерге қол ұшын беру, қайырымдылықіс-шараларөткізу, көпшіліккеконцерттер беру, əртүрлі курстар (компьютер,

ағылшын)бахаилердіңдіниілімдінасихаттаудабасшылыққаалатыннегізгіəдістеріболыптабылады.

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1.БайтеноваН.Ж. БейсеновБ.Қ., АбжаловС.Ө. Исламдағысекталарменбағыттар: оқу-əдістемелікқұралы. – Алматы: Қазақ университтеті, 2013. – 110 б

2.БайтеноваН.Ж. Қазіргідəстүрдентысдіниқозғалыстарменкульттер.‒Алматы, 2009. – 275б.

3.ҚазақстанБаҺаилары//www. bahai.kz

4.Бахаи// https://kk.m.wikipedia.or

240

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]