Добавил:
kiopkiopkiop18@yandex.ru Вовсе не секретарь, но почту проверяю Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

2 курс / Нормальная физиология / Нормал физиология Алявия О.Т

..pdf
Скачиваний:
23
Добавлен:
24.03.2024
Размер:
20.05 Mб
Скачать

Одамнинг турли мускулларида мотор бирлик таркибига кирувчи мускул толаларининг сони 10 тадан 3000 тагача боради. А нщ ^аракатларни бажарувчи тез мускулларнинг мотор бирлигида толалар сони анча кам булади. Масалан, куз ва цул бармоцларининг мускулларида мотор бирликлари 10-25 га, бунга карама-карши уларок, гавда ^олатини туррилашда цатнашадиган ва аник; назоратга э^тиёж сезмайдиган суст мускулларнинг мотор бирлигида 2000 тагача тола бор.

Харакатлантирувчи нерв толалари буйлаб мускулга келган ^аракат потенциали мотор бирлигининг таркибига кирган мус­ кул толаларни бир вацтда цузгатади. С о р л о м одамлар мускуллари бушашган даврда, электр фаолликка эга булмайди, мускуллар­ нинг бироз тарангланиши эса, (масалан, гавда ^олатини туррилашда) мотор бирликларида секундига 5-10 частотали разрядлар ^осил булади, мускул кисцаришининг кучи ортиши билан импулслар частотаси хам щунга мувофиц ортиб бораверади.

Инсонлар скелет мускулида икки хил: тез ва секин мотор бир­ ликлари тафовут этилиб, улар секин ва тез мускул толаларидан ташкил топади. Секин мотор бирликларида мускул цисцаришининг давомийлиги 100 мс ва ундан куп булса, тез мотор бирликда эса -10-30 мс ни ташкил цилади. Ш ундай мускуллар борки, улар фацат тез мотор бирликларидан таш кил топган булади (ма­ салан, куз олмасининг мускуллари). Бундан ташцари, фацат се­ кин мотор бирликларидан ташкил топган мускулларни курсатишимиз мумкин (масалан, болдир мускуллари). Пекин, купгина мускуллар аралаш, яъни ^ам секин, ^ам тез мотор бирликла­ ридан ташкил топади.

Мотор бирликларининг физиологик хоссалари улар таркибидаги толаларнинг цисцариш тезлигига борлиц. Асосан, секин мотор бирликларидан ташкил топган болдир мускул унга таъсир килувчи импулслар частотаси секундига 10-15 марта булганда силлиц тетаник тарзда кискаради. Тез мотор бирликлардан ташкил топган бармок мускулларининг тетаник холда кискариши учун частотаси юцорироц, тахминан секундига 50 марта булган импулслар зарур.

Мускул толаларда тинчлик потенциалининг катталиги -90 мв, царакат потенциали эса -120 -130 мв га тенг, ^аракат потен­ циалининг давомийлиги 1-3 мс ни таш кил цилади.

Скелет мускулларининг тонуси. Мускуллар тинчлик ^олатида х;ам батамом бушашмайди, бир цадар тарангликни сацлаб цолади, бундай ^олат тонус дейилади. Тонуснинг ташци ифода-

си шуки, мускуллар маълум даражада эластик булади. Электро­ физиологик текширишлар шуни курсатадики, скелет мускулларининг тонуси мускулга катта интервал билан кетма-кет келувчи нерв импулсларига богли^ир. Ана шу импулслар орка миянинг мотонейронларида вужудга келади, бу мотонейронлар фаоллигини эса ю^орирокдаги марказлардан, шунингдек, периф^*- риядаги мускулларнинг толаларидаги чузилиш рецепторларидан, мускул гулавасидан келувчи импулслар ушлаб туради.

Мускул гулавасининг сезувчи импулслари орка илдизлар ор- 1^али мияга киради, шу илдизларни цир^иб !$йиш натижасида мускулнинг батамом бушашиб к;олиши скелет мускулларининг тонуси рефлекс йули билан келиб чицишини курсатади.

М ускулнинг чарчаш и. Дужайра, аъзо ва бутун организм иш цобилиятининг ва^тинча камайиши ва дам олишдан кейин эса тикланадиган з^олат чарчаш дейилади. Озгина юк осилган мус­ кулга узок; ва^т электр стимуллар билан таъсирланса, шу мус­ кул ^исцаришларининг амплитудаси аста-секин нолга етгунича камайиб боради. Бу ^олатни эгри чизи^ билан тасвирланса, чарчаш эгри ч и з и р и олинади. Мускул чарчаганда к;иск;аришлар ам­ плитудаси узгариши билан бир ^аторда ^искаришнинг латент даври узаяди, бундан маълумки, кузралувчанлик пасаяди.

Бундай узгаришлар мускул ишлай бошлагандан кейин дарз^ол юз бермайди, балки бир ^адар вак;т утади, бу давр мобайнида 1^ис- ^аришлар амплитудаси ортади ва мускулнинг ^узралувчанлиги з^ам бир ^адар ортади. Бундай пайтда мускул таъсирнинг муайян ритми ва кучида ишлашга мослашиб крлади, яъни «урганади». Таъсир янада узок; давом этса мускул толалари чарчайди.

Организмдан ажратиб олинган мускулга узок; таъсир этилганида иш ^обилиятининг пасайишига иккита асосий сабаб булади. Биринчиси, мускул узо^ вак;т ишлаб турганда модда алмашинуви чи^индилари тупланади, булар эса мускул толаларининг иш кобилиятини пасайтиради. Шу билан бирга калий ионлари толалардан таищарига - хужайра атрофига тупланиб, цузгалувчан мембрананинг з^аракат потенциалларини вужудга келтириш к;обилиятини сусайтиради.

Организмдан ажратиб олинган мускул чарчашининг иккинчи сабаби, мускулда энергия захирасининг секин-аста камайишидир. Ажратиб олинган мускул узок; ишлаганда гликоген захиралари кескин даражада камаяди, ^сцариш учун зарур булган АТФ, креатинфосфатнинг ресинтез жараёнлари бузилади.

Ажратиб олинган мускулда, биз юцорида тацлил цилган чарчашга олиб келувчи сабабларни тирик организм ишлаб турганда юз берадиган чарчашга олиб келувчи сабабларга солиштириб булмайди. Бунинг сабаби, организмда мускулнинг узлуксиз цон олиб туришида, цон билан озиц моддаларнинг келиб туришида ва модда алмашинуви чициндиларининг чициб кетиши билан изоцланади. Асосий тафовут шундаки, организмда нервдан мускулга цузгатувчи импулслар келиб туради. Нервмускул бирлашмаси мускул толаларига нисбатан тезроц чарчайди ва шу муносабат билан нервдан мускулга цузгалишлар утмай цолиши сабабли мускул узоц ишлаб, толицишдан сацланади.

Бутун организмда нерв марказлари иш вацтида нерв-мускул бирлашмасидан цам илгарироц чарчайди. Организмдаги чарчаш жараёнининг келиб чицишида нерв марказлари цолати узгаришининг ацамияти катта эканлигини курсатувчи ишончли далиллар бор. Масалан, текширилаётган кишига «енгилгина саватни кутариб турибсан», деб ишонтирилса, у онир цадоц тошли саватни кутариб тура олади. Енгил сават кутариб турган ки­ шига «огир цадок тошли сават тутцазилди», деб ишонтирилса, аксинча у тез чарчайди.

Юцорида баён этилган фактлардан англашиладики, организмдан ажратиб олинган скелет мускулига бевосита таъсир этилганда, унинг чарчаши, царакатлантирувчи нервга таъсир этилганда нерв мускул бирлашмасида чарчаш ва табиий фаолият шароитида бутун организмдаги ^аракат аппаратининг чарчаши факат ташци ифодаси билан бир-бирига ухшайди, уларда мускуллар кискаришининг кучи ва амплитудаси пасаяди, лекин келиб чик^нн механизми жицатидан эса бир-биридан катта фарц цилади.

Цисцариш жараёнида иссицлик %осил булиш и ва цищ ариш энергияси. Гелмголц ва Данилевскийлар XIX асрнинг иккинчи ярмидаёц мускул ишлаётган пайтида иссицлик ажратиб чицишини курсатиб бердилар.

Хилл ва унинг сафдошлари юксак даражада сезувчан асбоблар ёрдамида мускул билан нервнинг тинчлик цолатида цамда цузгалган найтида >^осил булган иссицликни цайд килдилар ва улчадилар. Хилл иссицлик -^осил булишишшг келиб чициши ва исси!ушк ажралиш вацтининг авж олишига цараб иккита даврга булди. Биринчи давр иккинчисидан 1 ООО маро габа цисца булиб, бу даврнинг бошланрич иссицлик цосил булиш даври деб атадилар. Бу давр мускул цузралгандан тортиб то мускулнинг буша - шишигача давом этади. Бошланрич иссиклик цосил булиш дав-

ри уз навбатида бир неча цисмга булинади: а) фаоллашиш иссиклиги; б) цисцариш иссицлиги; в) бушашиш иссицлиги.

Фаоллашиш иссицлиги - гаъсир берилганидан кейин мускул толалари цисцаргунча ажралиб чщади. Шу сабабли иссик^шкнинг бу кисми мускулни цузрал маган холатдан фаол ^олатга утказувчи кимёвий жараёнларнинг иссицлик эффекта деб царалади.

Цисцариш иссицлиги - мускулнинг кис кариш жараёни пайтида ажралиб чикади. Мускулнинг цаттиц чузиб, цисцаришига тусцинлик цилинса бу исси1у т к ажралиб чицмайди.

Бушашиш иссицлиги - мускул бушашгандан сунг, ажралиб чицадиган иссицлик цисмидир. Агар мускул цисцариш давомида юк кутарган булса, цисцариб булгач, иссицлик купроц ажра­ либ чицади.

Иссицлик ^осил булишининг иккинчи даври, мускул бушаш­ гандан сунг, бир неча дацица давом этади ва кеч цолувчи ёки тикланувчи номи билан аталади. Бу давр иссицлик ^осил булиши АТФ ресинтезини таъминловчи кимёвий жараёнларга боЕпиц. Хиллнинг таъкидлашича, бу даврда олдинги даврдан фарцли уларок, 90 % и тикланувчи иссиюшк оксидланиш жараёнида хосил булади ва иссикликнинг атиги 10 % и модцалар алмашинувининг анаэроб жараёнларида юзага келади. Тикланувчи иссицлик узининг каггалиги буйича, мускул цисцарганда ажралиб чицадиган иссицликнинг катталиги билан тенгдир. АТФ ресинтезида ва пироузум кислотанинг оксидланиш жараёнларининг а^амияти каттадир. Мускул монойодацетаг кислотаси билан захарланса, сут ва пироузум кислоталарининг гликолиз йули билан ^осил булиши тухтайди. Бу ^олатда кечикувчи иссицлик ^осил булиши ва АТФ ресинтези, ^атто кислород етарли булганда хам деярли бардам топади.

М ускуллар иш и ва кучи. Скелет мускулининг асосий вазифаси иш бажаришдадир. Экспериментал ва клиник физиологияда мускул ишини ва кучини билиш катта а^амиятга эга.

Мускул иши у кутарган юкнинг мускул цисцариш катталигига купайтмаси билан улчанади, яьни кг/м ёки гра.мм/см ларда ифодаланади.

А -К 8

Агар мускул юксиз цисцарса (изотоник режимда) у ^олда механик иш нолга тенг булади. Мускул кутара олмайдиган даоажада юк осилса ва у цисцара олмаса, бу ^олда ^ам механик ишнинг циймати нолга тенг булади. Юкнинг катталиги мус-

кулнинг цис^ариш даражаси ва бажарадиган ишининг уртасида борланиш бор. Бир к^адар уртача юк берилганда мускул купроц иш бажарганлиги утказилган тажрибалардан маълум булди.

Мускул кучини улчаш учун у кутара оладиган максимал юк ани^ланади. Бу куч жуда катта булиши мумкин. М асалан, итнинг жар мускуллари гавда вазнига нисбатан 8-9 баравар ортиц юкни кутара олиши аншуганган. Бир хил шароитда мускул кучи унинг узунлигига борли^булмай, балки кундаланг кесимига 6орлик;: мускулнинг физиологик кундаланг кесими, яъни мускулдаги з^амма толалар кундаланг кесимларининг йигиндисига турри пропорционал. Агар толалар кесимларининг й и р и н д и с и цанча катта булса, у кутара оладиган юк шунча катта булади.

Толалари узунасига кетган мускуллардагина физиологик кундаланг кесим геометрик кундаланг кесимга мос келади, то ­ лалари цийшиц ётган мускулларда толалар кундаланг кесимларнинг й и р и н д и с и мускулнинг геометрик кундаланг кесимидан анча ортиц булади.

Шу сабабли толалари цийши^ ётган мускулнинг кучи то­ лалари узунасига ётган худди шундай ^алинликдаги мускул­ нинг кучидан анча ортиц булади. Мускул кучини топиш учун у кутара оладиган максимал юк физиологик кундаланг кесимнинг квадрат сантиметрлари сонига булинади. кг/см2 з^исобидан ифодаланган абсолют куч одамнинг болдир мускулида 5,9, елка мускулида 8,1, чайнов мускулида 10 гатенг булади. Одамлардаги мускулларнинг аксариси патсимон тузилган. Патсимон мускулнинг физиологик кундаланг кесими катта, шунинг учун з^ам кучи ортик; булади.

Одамлар мускул тизими функционал %олатини ба^олаш.

Одамларда мускул тизимининг функционал ^олатини ба^олашда купгина усул-

лардан фойдаланилади.

Эргометрик усуллар. Бу усул ёрдамида инсонларнинг жисмоний иш цобилияти аншуганади. Одам маълум шароитда иш бажаради ва бажарилган иш ёзиб олинади ва шу билан бирга ^уйидаги параметрлар з^ам ани^ланади: нафас частотаси, пуле, артериал босим, харакатланаётган цоннинг з^ажми, ютилган О^ ва чи^арилган СОг Махсус ^урилмалар ёрдамида (велоэргометр) инсон организми маълум катталикдаги иш бажаради.

Электромиографик усуллар. Бу усуллар ёрдамида скелет мускуллар фаолиятини текшириш тиббиёт амалиётида кенг цулланилмоеда. Тадцицотчи олдига 1$уйган ма^садидан келиб

чикиб, электромиограммани (ЭМГ) ёзиб олади ёки булмаса якка мускул потенциалларини ёзиб олади. Игнали электродлар ёрдамида ёзиб олинган ЭМГ ёки якка мускулларининг электр фаоллигини аницлаш, с о рл о м ва бемор инсонлар уртасидаги айрим узгаришларни тахлил цилишга ёрдам беради.

Силлиц мускуппар. Силлиц мускуллар ички аъзолар, цон-то- мир ва лимфа томирлар деворида ва терида учрайди. Морфологик жицатдан скелет ва юрак мускулларидан фарк цилади, уларда тарриллилик булмайди.

Силлиц мускулларнинг синфланиши. Силлиц мускулларни икки хили: висцерал ва мултиунитар хиллари узига хос хусусиятлари билан фарцланади. Висцерал силлиц мускуллар барча ички аъзоларда, цон ва лимфа томирларда, терида цамда цазм безларининг чицарув йулларида учрайди. Мултиунитар силлиц мускулларга киприксимон мускул ва кузнинг цорачиц мускули киради.

Силлиц мускулларнинг бундай булиниши царакатлантирувчи иннервацияни цар хил зичликда эканлигига асосланган. Вис­ церал силлиц мускулларда царакатлантирувчи нерв охирлари айрим мускул цужайраларида булади, холос. Пекин бундай булишига царамай, нерв охирлари орцали мускулга утган цузралиш, барча мускул цужайраларига тез тарцалади, чунки икки цушни миоцитлар орасида нексуслар мавжуд. Нексуслар ёрдамида потенциаллар битта мускул цужайрасидан иккинчисига тез тарца­ лади. Шунинг учун нерв импулслари келганда висцерал силлиц мускуллар бир вацтда цисцаради.

Силлиц мускулнинг тузилиши. Силлиц мускуллар ёйиц шаклдаги цужайралардан ташкил топтан, уларнинг узунлиги уртача 100 мкм, диаметри эса 3 мкм ни ташкил цилади. Дужайралар уртасида юцорида айтилганидек, нексуслар булиб, улар цузралишни бир цужайрадан иккинчисига утказишда ацамияти каттадир. Силлиц мускулларда цам тартибсизроц жойлашган актин ва миозин оцсил иплари мавжуд. Скелет мускулларига нисбатан саркоплазматик ретикулум хам кам ривожланган.

Силлиц мускуллар иннервацияси. Висцерал силлиц мускул­ лар икки томонлама иннервация олади: симпатик ва парасимпатик иннервация. Вегетатив толаларнинг биринчиси таъсирланса, силлиц мускул фаоллиги ортади, иккинчиси таъсирланса, аксинча. Баъзи аъзоларда, Масалан, ичакларда адеренергик нервлар таъсирланса, уларнинг мускул фаоллиги камаяди, холинергик нервлар таъсирланса, аксинча мускул фаоллиги ортади.

Боцща холатларда Масалан, цон-томирларда норадреналин мус­ кул тонусини оширса, АХ эса мускул тонусини камайтиради.

С илпщ мускулларда нерв охирларининг тузилиши, скелет мускулидаги нерв-мускул синапси тизимидан фаркдилади. Сил­ лик мускулда охирги пластинкалар ва нерв охирлари булмайди. Мускул буйлаб нерв охирлари кенгайган ва тармо^анган адренергик ва холинергик толалар келиб бирлашади. Уларнинг ^ар бир кенгайган нерв толаларида гранулалар булиб, уларда медиаторлар булади. Агар силлиц мускул ^ужайралари варикоз нерв толалари билан ало^а хосил ^илмаса, бу хужайрада ^осил булган харакат потенциали пушни ^ужайралардан нексус ёрдамида етиб келган нерв импулслари таъсирида юзага чи^ади. Силли^ мус­ кулларда кузгалишни утказиш тезлиги говори эмас, атиги секундига бир неча сантиметр холос.

Адренергик ёки холинергик нервларнинг цузрагувчи таъсири мускулда чегараланган деполяризация тулкинларини юзага чикаради. Таъсир ^айта берилганда бу погенциаллар ¡^ушилади ва бусара кучига етганида ^аракат потенциали вужудга келади. Адренергик ёки холинергик нервлар тормозловчи таъсири сил­ лик мускулда чегараланган гиперполяризация тугпд^нларини юзага чицаради, бу потенциални тормозловчи постсинаптик потенциа­ ли деб аталади (ТПСП). Таъсир ритмик равишда берилганида ТПСП суммацияланади. К^узра гувчи ва тормозловчи постсиналтик потенциаллар силлик мускулни фа^ат варикоз хужайралар билан алока хосил ^илган со^ада эмас, балки улардан бирмунча масофада турган ^ужайраларда х.ам хосил булади.

С иллиц мускулларнинг хоссалари ва функциялари. Э лект ­ рик фаоллиги. Висцерал силлик; мускулларда мембрана потен ­ циали туррун булмайди. Мембрана потенциалининг бундай туррун булмаслиги туфайли, нерв таъсирларига ^арамай, мускулда кискаришлар мунтазам булмайди. Бу ^олат мускулларни доимо к;исман кис^ариб туришига олиб келади, яъни мускулларни маълум бир тонусда ушлаб туради. Силлиц мускулларнинг тонуси ковак аъзоларда жойлашган сфинктерларда, яъни ут ва сийдик пуфагида, ош^озоннинг ун икки бармокли ичакка утиш со^асида, иигичка ичакнинг йурон ичакка утиш жойида ва боцц^а жойларида, айни^са яхши намоён булади.

Силлиц мускул ^ужайраларининг мембрана потенциали тинчлик потенциалининг ^а^иций катталигини акс эттиролмайди. Мембрана потенциали камайса, мускул ^искаради, ортса аксинча мускул бушашади. Нисбий тинчлик ^олатида ^ужайрадаги

мембрана потенциали уртача-50 мв ни ташкил цилади. Бу мускулларда ^аракат потенциали ^ам узгариб туради. Силлиц мускулларда ^аракат потенциалининг давомийлиги 50-250 мс ни ташкил цилади ва ^ар хил шаклда намоён булади. Силлик мускулларда ^аракат потенциалининг вужудга келишида Са+2 ионининг ахамияти жуда катта. Силлиц мускулларнинг калций каналлари фацат Са+2 ионларинигина утказиб колмай, бошца ионлар Ва42, М§+2 ва Ыа+ ларни х.ам утказади. ^аракат потенциали вужудга келган пайтда Са+2 ионларининг ^ужайра ичига кириши, мускул тонусини ушлаб туришда ^амда мускул цисцариши учун ^ам зарур булади. Калций каналларини беркилиши, ички аъзо ва цон-томирлар ^ужайра цитоплазмасига Са"2 ионларининг киришини чегаралайди, бундай ^олатдан тиббиёт амалиётида ^азм йули ^аракатини узгартиришда ва гипертония касалликларини даволашда кенг фойдаланилади.

Силлиц мускуллар автоматияси. Силлиц мускулларнинг скелет мускулларидан фарц циладиган характерли гомони шуки, силлиц мускул автоматия хоссасига эгадир.

Меъда, ичак, ут пуфаги, сийдик йуллари ва бошка бир цанча органларнинг силлиц мускулларини текширганда уларнинг узузидан кисцариши кузатилган.

Силлиц мускулларнинг автоматияси табиати юрак мускуллари автоматиясига ухшаш. Ичак деворининг нерв чигалларидан халос цилинган мускул булаклари устидаги тажрибалар автомагиянинг миоген табиагига эга эканлигини исбот цилди. Рин- гер-Локк эритмасига шундай мускул булаги солинганда улар ав­ томатик равишда цисцара олади. Уша мускул булакларида нерв ^ужайраларининг йуцлиги гистологиктекширишда аницланган.

Силлик мускул толаларида мембрана потенциалининг цуйидаги (уз-узидан) спонтан тебранишлари тафовут цилинади: 1) деполяризациясининг суст тулкинлари - цикл узунлиги бир неча минут ва амплитудаси 20 мв чамаси; 2) ^аракат потенциаллари юзага келишидан олдин потенциалнинг кичик тез-тез тебраниш­ лари; 3) ^аракат потенциаллари.

Пластиклик - силлиц мускулнинг яна мухим хоссаларидан бири булиб, ^исобланади, яъни чузилишдан кейинги уз гаранглигини узгартирмай сацлай олиш цобилиятидир.

Пластиклиги кам скелет мускули билан пластик силлик; мус­ кул уртасидаги гафовутни аницлаш учун уларга кж осилади, мус­ кул юкнинг хисобига чузилади, шундан сунг, юклар олиб ташланади. Юк олингандан сунг, скелет мускули дарцол кисцаради, яъни дастлабки ^олатига цайтади. Бунга царама-царши

уларок, силлиц мускул бирор таъсир туфайли фаол равишда цисцармагунча юк олингандан кейин цам чузилганича цолаверади.

Пластиклик хоссаси ковак аъзолар, Масалан, цовуц деворидаги силлиц мускулларнинг нормал фаолияти учун жуда катта ацамиятга эгадир: цовуц деворларидаги силлиц мускуллар плас­ тик булганлиги учун цовуц озми-купми тулганда ичидаги босим нисбатан кам узгаради.

Хулоса цилиб айтганда, силлиц мускулларнинг пластиклиги ички аъзоларнинг нормал фаолият курсатишларини таъминлайди.

17-расм. Бака ошцозонининг силлиц мускулига якка таъсир берилганда цисцариши (унгда), ва таццослаш учун боддир мускулини цисцариши (чапда).

Силлиц мускупнинг цисцариши. Силлиц мускулга берилган якка таъсир кучи катта булганда силлиц мускул цисцариши мумкин. Бу мускулнинг якка цисцариш яширин даври скелет мускулникига цараганда каттароц булади, Масалан, цуённинг ичак мускулларида 0,25-1 сониягача етади. Мускулнинг цисцариш даври цам узоцроц булади, Масалан, баца ошцозонида 1 дацицагача етади.

Силлиц мускулларда цисцариш секин кетади, бироц кам берилаётган стимулларга цам (баца ошцозони учун минутига 1012 таъсир етарли) узоц муддат туриун цисцариб тура олади, ске­ лет мускулдаги тетанусни эслатади. Мускулнинг бундай узоц туриун цисцариб туриш чогида жуда кам энергия сарфланади, бу скелет мускулда юз берадиган тетанусдан асосий характерли фарцидир.

Силлиц мускулнинг цисцариш механизми скелет мускулнинг цисцариш механизмидан фарц цилади. Бу фарц шунда куринадики, силлиц мускул миозини АТФ аза фаоллигини намоён цила олиши учун у фосфорланган цолатида булиши керак.

Миозиннинг фосфорланиши ва дефосфорланиши скелет мускулида цам руй беради, лекин бу мускулда миозиннинг АТФ аза фаоллигини намойиш цилиши учун фосфорланиш муцим

эмас. Силлиц мускулларда миозин фосфорланиш механизми куйидагича амалга ошади: Са+2 иони калмодулин билан бирикади (калмодулин -С а+2 иони учун рецептор оцсили). Хосил булган комплекс миозин занжиридаги фермент киназани фаоллайди, бу уз навбатида миозиннинг фосфорланиш жараёнини катализлайди. Кейин актин миозин томон сирпанади. Шуни айтиш кера'- ки, силлиц мускулнинг цискаришини ишта туширувчи механизм бу Са+2 ионининг калмодулин билан комплекс цосил цилишидир, скелет ва юрак мускулларида эса ишга туширувчи меха­ низм асосида Са2+ ионининг тропонин билан бирикиши ётади.

Кчмёвий сезгирлиги. Силлиц мускуллар физиологик фаол моддаларга ута сезувчан булади, Масалан, адреналин, норадреналин, АХ, гистамин ва бошцаларга. Бу сезувчанликни силлик мускуллар мембранасидаги махсус рецепторлар амалга оширади.

Агар ичак силлиц мускули препаратига адреналин юборилса, мембрана потенциали ортади, шу билан бирга царакат потенциалининг частотаси камаяди ва мускул бушашади, яъни худди симпатик нерв кузгалганда юзага чицадиган цолат кузатилади.

Норадреналин силлиц мускул мембранасидаги б- ва в-адре- норецепторларга таъсир этади. Норадреналиннинг в-адреноре- цепторларга таъсири аденилатциклаза фаоллашуви ва циклик АМФ хосил булишидан мускул тонуси пасаяди. Норадреналин­ нинг б- рецепторларга таъсири мускул цужайраларидан Сат2 ионларининг чициши ^исобига цисцаришни тормозлайди.

Баъзи аъзоларнинг силлиц мускуллари хар хил гормонлар таъсирига жавоб беради. ^айвонларда бачадоннинг силлик мускул­ лари, юборилган эстероген гормони таъсирида, цузралУвчан* лиги кескин ортади.

Бундан ташцари, висцерал силлиц мускуллар учун чузилиш муцим физиологик адекват таъсирловчилардан бири цисобланади. Мускул чузилишга жавобан цисцаради, бунинг сабаби шундан иборатки, чузилиш цужайра мембранаси потенциалини камайтиради, царакат потенциали частотасини оширади ва охироцибат мускул тонусини оширади. Инсон организмида силлик мускулнинг бу хоссаси, ички аъзоларини царакат фаолиятини бошцарувчи муцим усулларидан бири булиб, ^исобланади. Ма­ салан, ошцозон овцат билан тулиши натижасида, унинг деворлари чузила бошлайди. Чузилиш натижасида ошцозон девори тонуси ортади, бунинг натижасида аъзо цажми сацланади ва унинг деворлари ошцозонга тушган овцат билан алоцаси яхшиланади.