6. Dramat realistyczno-naturalistyczny. Tematyka rodzinno- obyczajowa oraz narodowa I rewolucyjna.

G. Zapolska była w pełni świadoma swoich umiejętności i omijał tematykę symboliczną. Zajmowała się konkretnymi stosunkami międzyludzkimi „tu i teraz”. Ogranicza makrokosmos do niewielkiego wycinka rzeczywistości. Jest ów minimalizm zrównoważony ogromem wyczucia ludzkich nieprawości. Piętnuje ewidentne wady, demaskuje pozory, zrywa różnego rodzaju maski ukrywające prawdziwe zło. Działalność demaskatorska Młodej P. Przybyszewski odkrywa poprzez popęd seksualny pociąg do zła, Irzykowski fortele ludzkiej psychiki. Zapolska zajmuje się demaskowaniem obłudy mieszczańskiej. Jej postacie kreowane są zgodnie z zasadą prawdopodobieństw. Oscyluje między melodramatycznym sentymentalizmem a satyryczną drapieżnością. Zapolska jest znakomitym satyrykiem i karykaturzystką. Galerię otworzyła „Żabusia”, dalej uwodziciel Karol i naiwna Elka(„Mężczyzna”1902), biedna aktorka i deprawujący ją Daum i Bogucki(„ Panna Maliczewska” 1912). Ale „Żabusi” dorównuje tylko „Moralność Pani Dulskiej”1907. Pani Dulska stała się synonimem mieszczańskiej, kołtuńskiej moralności. Postacie ze sztuki Zapolskiej są zwykle typowymi przedstawicielami swego środowiska. Zapolska tworzyła sztuki sceniczne z dobrze prowadzonymi, interesującymi dialogami, które były przemieszaniem tragedii i komedii.

Dobre wyczucie sceny miał też Włodzimierz Perzyński autor kilku sztuk osadzonych w kręgu mieszczańskim. „Lekkomyślna siostra”, „Aszantka” (1907), „Szczęście Frania” (1909).

Problematyka narodowa zmieniła akt tworzenia dramatów:

1. jest to realizm bardzo specjalnego rodzaju – „idealizujący”

2. tematyka martyrologiczna (powstanie styczniowe – 44 rocznica)

G.Z, ogłaszała pod pseudonimem Józef Maskoff: „Sybir” 1903, „Car jedzie”1902. „Sybir” to dramat z życia zesłańców polskich po 1864. Podłość i przemoc idą tu w parze z chytrością. „Car jedzie” przedstawia przeżycia warszawskiej rodziny, zmuszonej do udziału w owacji podczas przyjazdu cara.

Jerzy Żuławski „Dyktator” 1903 dzieje niedołężnej dyktatury Mariana Langiewicza.

Kazimierz Tetmajer „Rewolucja” 1906 – jeden z trzech liczących się utworów w latach 1905 – 1907. Nie dorównuje on dwóm pozostałym. T. Miciński „Kniaź Potiomkin” i „Róża” Stefana Żeromskiego.

III 1907- 1914

1.Podjęcie dziedzictwa Stanisława Wyspiańskiego: młodopolski dramat Stefana Żeromskiego

Żaden z dramaturgów nie podjął za życia Wyspiańskiego, zaproponowanej przez niego wersji dramatu narodowego. Uczynił to Żeromski po pierwszej próbie dramatycznej Pt. „Grzech” 1897 powrócił do tego gatunku w 1909 „Różą”. Pomimo różnic stanowi kontynuację „Wesela” i „Wyzwolenia”. Tych zatem dramatów, których prawdziwym bohaterem jest naród polski i jego najbardziej żywotne sprawy. Jest nawet w „Róży” bezpośrednie nawiązanie do „Wesela”: na balu maskowym wśród „tanecznego koła” ukazuje się „warszawski chochoł”, wisielec. Być może że tytuł utworu jest symboliką owitej w słomę róży z „Wesela”: lata rewolucji, które są czasem akcji utworu S.Ż. spowodowało przecież wydobycie ukrytych wartości narodu.

Dwa zwłaszcza wątki dramatów S.W. podjął S.Ż. w dramacie: surową analizę polskiego społeczeństwa oraz problem niepodległości. Jest „Róża” apoteozą polskiego bohaterstwa, ale także oskarżeniem i to w stopniu silniejszym niż „Wyzwolenie”. Własne predyspozycje S.Ż. i jego koncepcja literatury jako sumienia narodu wyostrzyły się. Wyraźna zbieżność z metaforyką Micińskiego, aż po metaforykę błota i zgnilizny. Oburzało pisarzy obojętne lub niechętne stanowisko społeczeństwa wobec rewolucji oraz oportunizm dziennikarzy. Sama rewolucja odstraszyła zwalczaniem się partii, nieprzemyślanymi wyrokami śmierci, ujawnieniem zachłanności na władzę i dobra materialne.

Toteż dobór postaci w „Róży” dokonany na zasadzie opozycji: z jednej strony są bohaterowie (Zagozda, Oset, Czarownic) i z drugiej Zdrajcy (Anzelm oraz torturujący własnych rodaków , agenci ochrony). Jest to równocześnie studium postaw psychologicznych. Zagozda i Czarownic dochodzą prawie do mistycznych przeżyć wewnętrznej wolności, która pozwala im na radość w obliczu męczeństwa. Anzelm, który wydaje swoich towarzyszy doznaje wewnętrznego doświadczenia złego czynu, potęgi, możliwości stanowienia o życiu i śmierci: „ Stałem się równy Bogu i Szatanowi”. Powstała w ten sposób kolejna odmiana psychologiczno – moralnej opozycji. Dobro i zło jest podwójną naturą społeczeństwa. Owa warstwa psychologiczno – moralna nadbudowana jest nad warstwą społeczno – polityczną utworu. Prezentacja rozmaitych stanowisk przeprowadzona została w sposób dyskursywny w monologach Zagozdy i Czarownica, w przemówieniach na wiecu w hali fabrycznej. Obiektywizm w przedstawieniu poglądów rozmaitych partii i frakcji m.in. SDKPiL, PPS lewicy naraził autora na ataki.

Żarliwa chęć dotarcia do prawdy powoduje bowiem w „Róży” obnażenie niebezpieczeństw tkwiących w różnych ideologiach. Jest tutaj więc krytyka mitu wolnej Polski i dyktatury proletariatu. Żadna z przedstawionych ideologii nie jest czynnikiem scalającym naród. Dwie drogi prowadzą ku temu upragnionemu celowi. Jedna – to doskonałość moralna, wewnętrzna niepodległość narodu. Drugą – wytycza „nowoczesny geniusz”, który powinien wynaleźć techniczne środki zwyciężenia wroga i odzyskania w ten sposób niepodległości. Bożyszcze rzuca Danowi młot: symbol nietzscheańskiej siły, ale także symbol technicznego postępu. Romantyczny Prometeusz zmienia się w Bergsonowskiego homo Faber. Dana ma też być wartością duchową. Jest nim w „Róży” obudzenie ducha niewolników i złamanie w ich piersi berła tyrana.

Pojawia się metaforyka ran. Bohaterowi pochodzą ze sfery realnej/ empirycznej – Zagozda, sfery zjawisk sennych – Anzelm w więzieniu, sfery zjawisk pozarealnych – Bożyszcze (widziano w nim także cechy satanistyczne, wydaje się, że jest to jednak kolejna projekcja „ja” bohaterów.

Wykluczone zostały warunki niesceniczne. „Róża” jest bardzo wyraźnym przykładem synkretyzmu gatunkowo – dziejowego, który szczególnie wyraźnie występuje w okresie 1907 – 1914. Wyraźna w „Róży” inwazja - zgodnych z rodzajem talentu autora- elementów epickich.

Problem zdrady i wierności powraca u S.Ż. w tragedii „Sułkowski” 1910. Zdolny adiutant Napoleona został tu postawiony wobec pokusy władzy, szczęścia i miłości (księżniczka Gonzaga). Jak zwykle u S.Ż. zwycięża postawa wyrzeczenia i wewnętrznego heroizmu. Wskazane są tu dwie drogi: wolność ducha i geniusz człowieka (tutaj) wojskowy. Metaforyka ran: „Trzeba rozrywać rany polskie, żeby się nie zabliźniły błoną podłości”.