Еуразия даласын мекен еткен көшпелі тайпалар мен халықтардың өмірінде салт-дәстүрлер мен әдеп-ғұрыптар маңызды орын алып, олардың дүние танымын ерекшелейді. Үш мың жылдан бері бұл дәстүрлердің бәрі дерлік көп өзгеріскге ұшырамай бүгінгі күнге дейін жетіп, ұлттық құндылықтарымызға айналып отыр. Олардың өміршеңдігі бүгінгі күні қазақ халқы үшін өзінің ұлттық сипатын сақтап, ұлт ретінде жойылып кетпеудің бір кепілі болып тұрғандай. Бұл заңды да. Өйткені табиғи-географиялық, шаруашылық және дүние танымдық ерекшеліктеріне сәйкес белгілі бір өмір-салтын ұстанған халық өз құндылықтар жүйесін салтдәстүр, әдеттік-құқықтық нормалар, заңдар арқылы сақтайды. Көшпелі өркениеттерде осындай құқықтық әдет-ғұрыптар мен заңдар көшпелі дала өмірінің шаруашылық, некелік, қылмыстық, т.б. құқықтық қатынастарды реттеумен қатар тікелей әскери іс пен соғыс қажеттілігін өтеуде маңызды болды. Ал, әскери іс халықтың және мемлекеттің өміршеңдігін қамтамассыз етуде барлық тарихи кезеңдерде ең басты рөлдердің бірін атқарды[6, 1-б.].

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Жұмаділов А.Қ. Қазақтардың әскери ісі // «edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы № 4(11)

2.Ахметжанов Қ.С. Жараған темір кигендер (Батырлардың қару-жарағы, әскери өнері, салт-дәстүрлері). – Алматы: Дәуір, 1996. – 238 б.

3.Ахметжан Қ.С. Қазақ батырларының жауынгерлык өнері // Ұлы жеңіске 60 жыл. – Алматы: Шекарашы, 2005. – №2. – 62-67 бб

4.Жұмаділ А.Қ. Қазақтардың қару-жарақпен байланысты салт-дәстүрлері // «ХХІ ғсырдың басындағы отандық археология және этнологияның мәселелері мен жетістіктері». – Алматы: Ә.М. Оразбаевтың 90 жылдығына арналған «IV оразбаев оқулары» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, 2012. – 26-27 сәуір. – 276-279 бб.

5.Ахметжан Қ.С. Қазақтардың дәстүрлі қару-жарақ жасауда қолданған материалдары және технологиялары // ҚР Білім және Ғылым министрлігінің ғылыми журналы. – Алматы:

Ізденіс, ISSN 1560-1722. – 4-13 бб.

6.Қозғамбаева Г.Б. Қазақтың дәстүрлі қару-жарақтары // «edu.e-history.kz» электрондық ғылыми журналы № 2(06)

THE NAME “TURK” AND TURKISH DAMGAS

Mustafa Aksoy,

Assistant Professor of Marmara University, Turkey

In this paper, names of “Turks” are examined in terms of Proto-Turks and their cultures before the first written name “Turk” appeared in history. Symbols (damgalar) used by Turks and symbols which were armorial bearings of some Turkish tribes based on field studies in Turkey and Central Asia are the subject of this paper.

The Geographical and Cultural Area of Proto-Turk

Historians express Altay-Sayan region as the cultural and geographical environment of ProtoTurks, depending on the Chinese sources. We learn the cultural aspects of this region from the excavation results of cultural historians and Russian archeologists.

Typical Bronze Age aspects are seen in Afenesavo culture (3000-1700 B. C.). Hunting, animal feeding, pottery are typical aspects of this culture. In Andronovo culture, (1700-1200 B.C.), bronze and related tools are dominant. In Tagar culture (700-200 B. C.) near Yenisey River, iron casting, animal motifs, the exploration of the bit, which is used for riding horses, felt, the cart covered by felt, kimiz, and usage of milk product are determinant. The archeological traces fond in Pazirik fortress, are examined in Tagar culture. The steps of Abakan-Minusinks-Tuva are geographical region of Karasuk culture. (After 700s B. C.). The characteristics of this culture is usage of iron as weapon after casting. The people belong to Karasuk culture, live in tends made of felt and use carts having wheels [1, рр.50-53]. According to Afanasevo and Andronovo cultural data, riding horse began in

100

1700 B. C. Riding horse is the second phase of benefiting from horse, after the use of horse meat and milk. So, the domestication of horse had been occurred before this time. According to Deer, one of the Hungarian Turkologists, “if horse had not been existed, the battle style, which was having thunder-like promptness could not be improved by step men, the states of the Khuns, Avars, and Gokturks could not be established. The Khuns almost established and defended their state by riding horses.

Step culture is very important, from the point of view of step culture of Asiatic people that is especially Turkish culture. Because as it is known the place, where the step culture firstly emerged in the history is at the same time the place called “Turan” land; in other words, the place where the Proto-Turks lived and still modern Turks are living. Apart from this it is not coincidence that calling “sella Turcica” (The Turkish Bone) as a bone, which seems like “saddle” on skull of human body, in medicinal literature.

The Name Turk

The concept of Turk, firstly seen on the “Orhun” monuments, dominantly as “Turuk”. (These are the first stones made monuments consisting the name Turk; they were built in years 720-725, 732735). However it is obvious with documents that these people had not emerged instantaneously. On the other hand, a process is necessary to live for emerging of a man in historical scene. So, the real question is that “who are the first ancestors (proto ancestors) of Turks?” Some of the historians had given sometimes different, sometimes same answers to this question. For example, historians, who are specialized in pre-Islamic Turkish history, like W. Eberhard, İ. Kafesoğlu, B. Ögel ve L. Rasonyi, unanimously say “Hiung-nus” are the Proto-Turks. On the other hand it was supposed that, the “Targita” in Heredotos’ treatise, “Togharma”, the grand child of Yafes in Old Testament, “Turukha” and “Thrak” in Indian sources, “Tik” in Chinese sources, the “Turukku”s in hieroglyphs of front Asia as Turkish tribes [1, р.43]. The Turk name had been searched in Zent-Avesta and Old Testament. For example, “Turk” the grandchild of Noah and Turac or Tur, who is the son of the ruler Feridun (Thraetaonna) in Avesta, had been shown as a tribe named as Turk.

The word Turk used in a Persian text, dated 420, for expressing the “Altayid” and “Turanid” (in Persian Literature the word “turk” also used for beautiful), later as in year 515, instead of “powerful Khun” the term “turk Khun” had been used. But as the name of a nation and state; firstly used in the annual record of Chou family (557-579), in Western World; in the treatise of historian Agathias (died in 582), in Arabic Laguage; in the divan of N. Zubyani (died in 600) and in Slavic Language; used in the first Russian chronicles in XII century [1, р.45].

The word “turk” has different meanings, of which the known ones are T’u-que (Turk) = helmet, Trk = the leaved, Turk = the age of maturity. According to A. Wembrey and J. Deny the word “turk” is originated from “türemek” (reproduction). The first Turkish sociologist, Ziya Gökalp (1886-1924) used “Turk” as “Töreli” (having order and code, tradition).

Yusuf Has Hacip (Hajeeb) used “turk” as name and adjective in his masterpiece Kutadgu Bilig.

As adjective; “ay ilig baka kör seningde oza beg erdi atangilde erk turk tuze” (Hey the ruler, look up, the one who ruled better than you was your father). Here used as “powerful, strengthful” [2,

р.514].

As name; “Körü borsa emdi bu türk begleri ajun beglerinde bular yigleri” (If you pay attention, you may see that, among the world rulers, the best ones are Turkish). Bu Turk beglerinde ati belgülüg tonga alp er erdi kuti belgülüg (among these turk rulers, the one whose career seemed obvious was Tonga Alp-Er) [2, р.43].

The Usage Of The Concept Turk In History

Tu-küe (there is no voice 'r' in Chinese)= Türküt=Türkit Türküz=Türkü=Turkyt=Turkid=Twrky=Türk

Hung= Khun=Kün=Hun

Hiung-nu= Hyiung-nu= Hsiung-nu=Hunlar= Proto Türkler Chuni= Khuns

101