- •Раздзел 1 мова ў грамадстве Мова і соцыум
- •Функцыі мовы ў грамадстве
- •Мова і маўленне
- •Тэкст як адзінка маўлення
- •Беларуская мова ў прасторы і часе
- •Формы беларускай нацыянальнай мовы
- •Раздзел 2 функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму Паняцце білігвізму
- •Паняцце літаратурнай нормы
- •Акцэнталагічныя нормы
- •Арфаграфічныя нормы
- •Марфалагічныя нормы
- •Несупадзенне ў родзе
- •Несупадзенне ў ліку
- •Правапіс некаторых канчаткаў назоўнікаў
- •Утварэнне прыналежных прыметнікаў
- •Асаблівасці ўжывання і скланення лічэбнікаў
- •Ужыванне суфіксаў дзеясловаў
- •Заўвага!
- •Заўвага!
- •Сінтаксічныя нормы
- •Раздзел 3 лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы
- •Лексічныя сродкі мовы
- •Беларуская лексіка паводле паходжання
- •Лексіка беларускай мовы паводле стылістычнай афарбоўкі
- •Раздзел 4 спецыяльная лексіка Паняцце тэрміна
- •Асаблівасці тэрмінаў
- •Прафесіяналізмы, наменклатурныя назвы (номены)
- •Структура тэрмінаў
- •Паходжанне тэрмінаў
- •Тэрміны-сінонімы, тэрміны-антонімы. Міжнавуковыя аманімічныя тэрміны
- •Утварэнне тэрмінаў
- •З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі
- •Беларуская навуковая тэрміналогія на сучасным этапе
- •Тыпы слоўнікаў
- •Перакладныя слоўнікі галіны сувязі і сумежных галін
- •Раздзел 5 функцыянальныя стылі маўлення
- •Навуковы стыль
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •Функцыянальныя стылі беларускай літаратурнай мовы
- •Раздзел 6 культура прафесійнага маўлення Культура маўлення
- •Маўленчы этыкет і культура зносін
- •Публічнае выступленне
Акцэнталагічныя нормы
Націск – выдзяленне аднаго са складоў слова з дапамогай гукавых сродкаў з найбольшай сілай голасу.
У беларускай мове націск разнамесны, ён можа падаць на любы склад, таму яго называюць свабодным: ба́ртар, ада́птар, капіра́йтар, спецыялі́ст, газіфікава́ны. Пры змене форм слова націск можа не змяняць свайго месца, заставацца нерухомым (белару́с, белару́сы, белару́саў; ха́та, ха́ты, ха́це, ха́тамі) або пераходзіць на іншыя склады і станавіцца рухомым (ве́чар, вечары́; бра́т, брато́ў; гара́ж, гаражы́).
У тых выпадках, калі норма дапускае два націскі, а сэнс слова не мяняецца, узнікаюць акцэнталагічныя дублеты (варыянты): верасо́вы – верасавы, вясе́нні – веснавы́, дармавы́ – дармо́вы, нерасчаса́ны – нерасчэ́саны, ла́скавы – ласка́вы, навылё́т – навы́лет, нада́лей – надале́й.
У моўнай практыцы сустракаюцца нелітаратурныя, памылковыя варыянты: алфа́віт (замест алфаві́т), садаві́на (замест садавіна́), ста́ры (замест стары́), до́гавар (замест дагаво́р), спіна́ (замест спі́на) і інш. Адной з прычын ненарматыўнай пастаноўкі націску ў беларускіх словах з’яўляецца ўплыў рускай мовы.
Некаторыя акцэнталагічныя асаблівасці беларускай мовы
На 1 склад |
На 2 склад |
На 3 склад |
На 4 склад |
|
а́рышт |
аба́пал |
пазі́раваць |
абіўны́ |
абагульні́ць |
вы́падак |
абгле́дзець |
пара́ліч |
абміну́ць |
абагульне́нне |
га́ньба |
абе́руч |
прыбы́так |
адзіна́ццаць |
аб капелюшы́ |
дзе́яч |
абру́ч |
прыне́сці |
ахіну́ць |
гарантава́нне |
ге́незіс |
абры́с |
прысу́д |
алфаві́т |
анулява́нне |
ды́хаць |
аге́нт |
прыхо́дзіць |
белару́сы |
закабале́нне |
ды́хальны |
азбе́ст |
рубе́ль |
безвыхо́дны |
закалыха́ць |
за́гарадка |
вага́ |
сівы́ |
валавы́ |
карэктава́ць |
за́гадзя |
вайско́вы |
спада́р |
відары́с |
прэмірава́ць |
за́пыт |
выхо́дзячы |
сталя́р |
галіна́ |
садавіна́ |
за́саўка |
гліня́ны |
стары́ |
грамадзя́нін |
|
за́сланка |
дазва́ння |
стату́т |
дакуме́нт |
|
за́сцежка |
дазі́метр |
табу́ |
дыспансе́р |
|
звы́чай |
дачы́ста |
тава́рышы |
жалюзі́ |
|
і́скра |
дзявя́цера |
тыту́нь |
жыццяпі́с |
|
ка́мень |
дзяся́цера |
уве́сну |
заржаве́ць |
|
ма́рмур |
жыха́р |
уво́гнуты |
ільняны́ |
|
ме́зенец |
забра́ны |
уна́ймы |
імянны́ |
|
мы́сленне |
заку́так |
узро́вень |
калігра́фія |
|
на́глуха |
заня́тасць |
фарту́х |
карабе́ль |
|
пе́равязь |
імя́ |
фено́мен |
катало́г |
|
пры́яцель |
іна́чай |
хао́с |
кіламе́тр |
|
рэ́мень |
інду́стрыя |
храмі́раванне |
крывізна́ |
|
сла́бы |
існу́ю |
цагля́ны |
куліна́рыя |
|
ста́тус |
каме́нны |
цыра́та |
металу́ргія |
|
су́месь |
каўчу́к |
цэме́нт |
навіна́ |
|
ха́бар |
кварта́л |
цяжа́р |
паслане́ц |
|
ці́хенька |
кляпа́ны |
шасна́ццаць |
прасціна́ |
|
цэ́хавы |
крыху́ |
шкляны́ |
рукавы́ |
|
ця́жкі |
малы́ |
экспе́рт |
саламя́ны |
|
шчэ́бень |
мізэ́рнасць |
|
тавары́скі |
|
шчы́ліна |
на праця́гу |
|
украі́нец |
|
шчо́лачны |
наспе́х |
|
чатырна́ццаць |
|
|
нахі́л |
|
шэсцьдзяся́т |
|
|
ніку́ды |
|
|
|