5. Факторлық анализ динамикасын орындау индекс байланысының әдісі

Өзара байланысты индекстердің жүйесін есептеп шығару:

;

;

мұнда I_с, I_э, I_Q, I, I_T , I, I_ф - өзіндік құн индексі пайдалану шығындары, қызмет көлемі, еңбек өнімділігі, жұмысшылар саны, қор қайтымы, негізгі қор құны мен тиісінше қор құралданғандығы.

6. Өзіндік құнынын талдау динамикасы

Қызмет көрсету бірлігінің өзіндік құнын нақтылап сараптау- кәсіпорынның шығындар элементтері мен салалары бойынша жұмысының маңызды интегралдық көрсеткіші. Өзіндік құн қызмет көрсету бірлігіне есептегендегі ресурстарды тұтынуды сипаттайды – үлестік тұтыну- 100 тг, қызмет көрсету көлемі:

Есептелуі:

Өндірістік ресурстарды тиімді пайдаланудың барлық факторлары- еңбек, материалды, ақшалай- қызмет көрсетудің өзіндік құн көрсеткішінде жалпылай беріледі, бұл өзіндік құнды шығындар салалары арқылы (калькуляция) көрсетсе және оны осы салалар бойынша сараптаса, айқын көрінеді.

Сараптама нәтижелері 6.1 кестеде берілген.

Қызмет көрсету бірлігінің өзіндік құнын нақтылап сараптау шығындар салалары бойынша оның құрамдастарының динамикасынан басталады.

Әрбір j- шығын элементтерінің ( салыстырмалы өзгерістер) өзіндік құнына әсер ету дәрежесін, құрылымдық ығысуды ескере отырып, анықтауға болады, абсолютті бойынша:

Есептелуі:

және j- элементтің салыстырмалы динамикасы бойынша

Есептелуі:

мұнда ∆С_j -j- элементі бойынша өзіндік құнды абсолютті өлшеу, тг;

С_б - базалық кезеңдегі өнімнің өзіндік құны, тг;

І_j - j-шығындар салалары бойынша динамика индексі;

d^б_j -Базалық кезеңдегі өнімнің өзіндік құнындағы j-шығындар саласының үлес салмағы , %.

Экономикалық элементтер бойынша пайдалану шығындарын топтау әдістемесін қолдана отырып, қызмет көрсету бірлігінің өзіндік құны динамикасын сараптау біршама қызығушылық тудырады. Экономикалық тегі бойынша барлық шығындар еңбек, материалды және қорға арналған деп бөлінеді.

Экономикалық элементтер бойынша пайдалану шығындарын топтау 6.2 - кестеде берілген.

6.1 - кесте

Экономикалық элементтер бойынша пайдалану шығындарын топтау

Шығындар саласы	Еңбек шығыны, %	Қор шығыны, %	Материалдық шығын, %
Еңбек ақы қоры, ЕАҚ	100	-	-
Әлеуметтік бірегей салық ӘБС	100	-	-
Материалдар мен қосалқы бөлшектер, М	-	100	-
Амортизац. төлемдер, А	-	-	100
электр қуаты Э	-	-	100
Басқа БМ келісім бойынша шығындар БМ Зкл	20	-	80
Басқа шығындар, Збқ	35	40	25

Келтірілген деректерден, пайдаланудың жинақты шығындарына кіретіндерін көреміз:

Еңбек шығындары, ЕАҚ, ӘБС, Басқа БМ келісім бойынша шығындар және басқа шығындардан тұрады;

Қор шығындары, амортизациялық төлемдерден және басқа шығындардан жөндеуге кеткен шығындардан тұрады;

Материалдық шығындар, электр қуатына, материалдар мен қосалқы бөлшектерге және басқа шығындардың бір бөліктері мен Басқа БМ келісім бойынша шығындардан тұрады.

Қызмет көрсету (өнім) бірлігінің экономикалық элементтері бойынша пайдалану шығындарын топтау

= t+K_eм+К_м.

Алынған өзіндік құн теңдеуі өнім бірлігінің ресурс сыйымдылығының аналитикалық көрсеткіштерін қамтиды: t- еңбек сыйымдылығы, К_см қор сыйымдылығы және К_м материал сыйымдылығы.

Ресурс сыйымдылығының кері мәндері тиімділік көрсеткіштерін сипаттайды: П_тр еңбек өнімділігі, К_қ қор қайтымы, айналым құралдарының айналымдылығы К_айн .

Өзіндік құнды өлшеудегі мүмкін дерлік ағымдар өндірістің көптеген факторларының әсер ету нәтижесі болып табылады, және оң және теріс әсері туралы сұраққа жауап беру үшін көптеген факторларды жиынтығында қарастыру керек.

Ең тиімдісі- өнім бірлігінің өзіндік құнын түзетін қосылғыштардың әрбіреуін қысқарту болып табылады. Іс жүзінде байланыс мекемесінің қаржылық-шаруашылық әрекетінің нақты жағдайына қарай, бір қосылғыштар қысқарып, басқалары ұлғая түседі.

Еңбек сыйымдылығы, қор сыйымдылығы және материал сыйымдылығы есебінен өзіндік құн динамикасын былайша есептеуге болады:

Есептелуі:

Индекстік әдіс әсер етуші факторларды іздестіру саласын кеңейтуге және өнім бірлігінің өзіндік құны динамикасын сараптауды тереңдетуге мүмкіндік береді. Сонымен, еңбек ақы І_е.а элементі бойынша өзіндік құн динамикасы формуласында алу мен бөлгішті жұмысшылар саны индексіне бөлсе, онда басқа екі индекстің қатынасын аламыз- орташа жалақы және еңбек өнімділігі, яғни, өнім бірлігінің өзіндік құнын еңбек өнімділігін арттыру есебінен төмендетуді сипаттайтын, белгілі формула шығады:

мұнда ,I_Птр - орташа жалақы және еңбек өнімділігінің индексі; - базалық жылдағы жалпы өзіндік құндағы жалақының үлес салмағы.

Амортизациялық төлемдер сомасы бірқатар факторларға байланысты: негізгі қор құрылымының өзгеірісімен бірге өзгеріп тұратын, амортизацияның орташа нормасына, аппаратура және байланыс ғимаратының құнына, сондықтан, амортизациялық төлемдер сомасының индексі келесі формуламен анықталады:

,

мұнда - амортизацияның орташа норма индексі, негізгі өндіріс қорының физикалық көлемі, аппаратура және байланыс ғимаратының құны.

Сонымен, қор сыйымдылығы өзгерісінің есебінен өзіндік құн динамикасы:

.

Осыған ұқсас формулаларды басқа да шығындар ∆І_м үшін алуға болады . Материалдар мен қосалқы бөлшектерге кеткен шығындар бағасына және шығындану нормасына, ал электр қуатының шығыны- тұтынатын қуаттың өзгерісіне және кВт/с құнына байланысты болады ( бұл жұмыста ∆ І_а , ∆ І_м есептелмейді) .