ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Макроэкономика

Д.В. Жусупбекова

Қарағанды 2007 ж

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономикалық теория және халықаралық экономика кафедрасы

Д.В. Жусупбекова

Макроэкономика

Оқу құралы

Қарағанды 2007 ж

ББК 65.012.2я7

Ж 93

Д.В. Жусупбекова

Макроэкономика. Оқу құралы

Қарағанды 2007 – _____бет

ISBN 9965 – 794 – 34 – 0

Экономикалық мамандықтар бағдарламасы бойынша макроэкономиканың толық курсы. Экономикалық ережелер мен мәселелердің баяндауы атақты шетел экономистері мен отандық ғалымдардың көзқарастары мен пікірлерін есептей отыра жүргізіледі. Құрал макроэкономикадағы қазіргі замаңғы жетістіктер жөнінде толық мағлұмат береді, сондықтан ЖОО экономикалық факультетінің студентеріне, мемлекеттік басқару аясының мамандарына және кәсіпкерлерге пайдасын тигізеді.

ББК 65.012.2я7

Құрастырушы: э.ғ.к., ҚҚЭУ доценті Д.В. Жусупбекова

Пікір білдіргендер: э.ғ.к., ҚарМУ доценті Ж.К. Бопиева

э.ғ.к., ҚҚЭУ профессоры М.К. Жетпісбаева

© Жусупбекова Д.В.

©Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті, 2007

ISBN 9965 – 794 – 34 – 0

Экономикалық теория және халықаралық экономика кафедрасының оқу-әдістемелік семинарында талқыланып, мақұлданды: хаттама №7 15.03.2007 ж.

Мазмұны

КІРІСПЕ 1 ТАРАУ. МАКРОЭКОНОМИКА ПӘНІ. ҰЛТТЫҚ ШОТТАР ЖҮЙЕСІ 1.1 Макроэкономика пәні 1.2 Макроэкономикалық талдаудың әдістері мен қағидалары 1.3 Макроэкономикалық модельдер (үлгілер), олардың түрлері мен көрсеткіштері 1.4 ІЖӨ, ЖҰӨ және ... басқа көрсеткіштері 1.5 Өнімнің, шығындар мен табыстардың айналымы (айналымдылығы) Сұрақтар мен тапсырмалар 2 ТАРАУ. ИГІЛІКТЕР НАРЫҒЫ 2.1 Жабық экономикадағы жиынтық сұраныс және оны құрастырушылары 2.2 Мемлекеттік шығындар. Кейнс мультипликаторы 2.3 Игіліктер нарығындағы макроэкономикалық тепе-теңдік. Бюджеттік – салық саясаты және жиынтық сұранысқа оның әсері. IS моделі (үлгісі) Сұрақтар мен тапсырмалар 3 ТАРАУ. АҚША НАРЫҒЫ 3.1 Ақша функциялары. Ақша агрегаттары 3.2 Ақшаға деген сұраныс. Ақшаның классикалық сандық теориясы 3.3 Ақшаға деген сұраныстың кейсиандық теориясы. Сұраныс функциясы 3.4 Баумоль – Тобин моделі (үлгісі) 3.5 Ақша нарығындағы тепе-теңдік. LM моделі (үлгісі) 3.6 Ақша сұранысы мен ақша саясатының құралдары. Ақша мультипликаторы Сұрақтар мен тапсырмалар 4 ТАРАУ. «IS – LM» МОДЕЛІ (ҮЛГІСІ) ЖӘНЕ ЖИЫНТЫҚ СҰРАНЫС 4.1 Тауар және ақша нарықтарындағы тепе-теңдік. «IS – LM» моделі (үлгісі). Жиынтық сұраныс қисық сызығын шығару 4.2 Жабық экономикадағы жиынтық сұранысқа макроэкономикалық саясатының әсері Сұрақтар мен тапсырмалар 5 ТАРАУ. ЖИЫНТЫҚ ҰСЫНЫС. АD – AS МОДЕЛІ (ҮЛГІСІ) 5.1 Өндіріс фактолары. Өндірістік функция 5.2 Еңбек нарығы. Еңбекке сұраныс және шығару ұсынысының функциясы 5.3 Жабық экономикадағы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдер үшін жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңдігі Сұрақтар мен тапсырмалар 6 ТАРАУ. АШЫҚ ЭКОНОМИКА 6.1 Ашық экономика: түсінігі, түрлері 6.2 Төлем балансы: ағымдағы операциялар шоты, капитал қозғалысының шоты және ресми қорлар шоты 6.3 Валюталық бағам. Сатып алу мүмкіншілігінің тепе-теңдігі 6.4 Ашық экономикада жиынтық сұранысты анықтау 6.5 IS – LM моделі ашық экономика үшін. Айырбас бағамының IS – LM қисық сызықтардың жағдайына тигізетін әсері. Сұрақтар мен тапсырмалар 7 ТАРАУ. АЙЫРБАС БАҒАМЫНЫҢ ТӘРТІПТЕРІ ЖӘНЕ ЖИЫНТЫҚ СҰРАНЫС 7.1 Кесімді, белгіленген валюталық бағам және капиталдың ұтқырлық жағдайында ашық экономикадағы макроэкономикалық саясат 7.2 Капитал қозғалысын реттеу жағдайларында ашық экономикадағы макроэкономикалық саясат 7.3 Өзгермелі, құбылмалы валюталық бағамы бар үлкен ашық экономика. Ел ішінде және шетелде өткізілетін макроэкономикалық саясаттың тепе-теңдігіне ықпалы Сұрақтар мен тапсырмалар 8 ТАРАУ. ИНФЛЯЦИЯ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ 8.1 Инфляция және ұсыныс «талдырулары». Нақты жалақы және жұмыссыздық деңгейі. Оукен заңы. 8.2 Филлинс қисық сызығы 8.3 Инфляциялық күтулер. Өзгерген Филлинс қисық сызығы 8.4 Ашық экономикадағы инфляциямен күрес. Инфляция шығындары. Сенім кредиті Сұрақтар мен тапсырмалар 9 ТАРАУ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ИНФЛЯЦИЯ 9.1 Бюджет тапшылығы және оны қаржыландыру тәсілдері 9.2 Лаффер қисық сызығы 9.3 Кесімді, белгіленген және өзгермелі, құбылмалы валюталық бағамдардағы бюджет тапшылығы. Төлем балансының дағдарысы 9.4 Инфляциялық салық және сеньораж. Инфляциялық салық үшін Лаффер қисық сызығы Сұрақтар мен тапсырмалар 10 ТАРАУ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ 10.1 Қазіргі замаңғы экономикалық өсудің алғышарттары мен сипаттары 10.2 Экономикалық өсудің негіздері (көздері) өсудің факторлық моделі (үлгісі) 10.3 Экономикалық өсудің Солоу моделі 10.4 Халықтың өсу қарқыны экономикалық өсу факторы ретінде. Солоу моделіне технологиялық өзгерістердің әсері 10.5 Ашық экономикадағы экономикалық өсу 10.6 Ашық экономика және экономикалық конвергенция (жақындасу, бірігу жолымен даму) Сұрақтар мен тапсырмалар ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазіргі замаңғы жағдайларда экономикалық ғылымының рөлі маңызды екені бәріне де мәлім. Экономиканы өзгерту тәжірибесі, нарық байланыстары мен қатынастарына нәтижелі көшуін іске асыруы, экономиканың дүниежүзілік шаруашылық жүйесіне енуін қамтамсыз етуі осы үдеріс қатысушыларының экономикалық білімдеріне жоғары талап қояды.

Аталмыш оқу құралы макроэкономикалық теорияның көптеген сұрақтарын қарауға бағытталған. Ол макроэкономикадағы қазіргі замаңғы жетістіктер жөнінде толық мәлімет береді, сол себептен колледждер ЖОО, студенттеріне, мемлекеттік басқару аясының мамандарына, кәсіпкерлерге және макроэкономикалық мәселелерге қызығушылық білдіретіндерге пайдалы. Оқу құралы материалды баяндау қисынымен, дәйектілігімен ерекшеленеді. Құрал 10 тараудан тұрады 1 тарауда бірқатар макроэкономикалық түсініктер, солардың ішінде макроэкономикада экономикалық қызметтің нәтижелерін бағалайтын көрсеткіштерді өлшеу қағидалары, тасқындар мен қорлар араларындағы айырмашылықтары, экономикалық модельдер берілген. Бұл түсініктердің теорияны ары қарай зерделеу үшін маңызы зор. 2-5 тараулар жиынтық сұраныс пен ұсыныстың, макроэкономикалық тепе-теңдіктің, игіліктер нарығындағы тепе-теңдіктің, ақша нарығындағы тепе-теңдіктің, IS – LM моделінің (үлгісінің) негізгі көзқарастарына арналған. Ақшаның рөлі және ақша саясатының экономикаға тигізетін әсері (ықпалы) қаралады. Ақша көлемінің өзгерістері инфляцияның пайда болуында басты рөл атқарып, көптеген елдердегі бюджеттік қаржыландыру үшін маңызды. 6-7 тарауларда ашық типті экономикадағы макроэкономикалық саясатқа назар аударылған, себебі дүниежүзінің барлық елдері әр дәрежеде халықаралық сауда үшін ашық. Осындай ашықтықтың экономикалық саясат нәтижелеріне үлкен ықпал бар. 8-9 тарауларда «инфляция-жұмыссыздық» диллемасы, (макроэкономикалық саясаттың ең күрделі мәселесі – инфляция мен жұмыссыздықтың бір уақытта реттеу қажеттілігі бәріне мәлім) және бюджет пен инфляция тапшылығы мәселелері көтеріледі. Мұнда жұмыссыздық пен инфляцияға қарсы саясаты араларындағы байланыстар талданады. Соңғы тарауда қазіргі замаңғы экономикалық өсудің алғышарттары мен сипаттары, өсудің факторлық үлгісі арқылы экономикалық өсу көздері және Солоу өсу моделі (үлгісі). Бұл тарауда ашық экономикадағы экономикалық өсумен байланысты әртүрлі аспектілер көрініс тапты. Оқулықтың шектелген көлемі типтік бағдарламаға енгізілген макроэкономика курсының сұрақтарын тыңғылықты қарастыруға мүмкіндік бермейді. Келтірілген материалды шектес экономикалық пәндердегі макроүдерістерді тереңдетіп зерделеумен және студенттердің өзіндік жұмыстарымен толықтыруға болады.