2.2 Ақша қаражаттарының, есеп-айырысулар мен міндеттемелер есебі

Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы есебі ҚЕХС №7 «Ақша қаражаттарының қозғалысы есебі» сәйкес жүргізіледі. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі сыртқы қолданушыларға есепті кезең уақытында ақша каражаттарының келуі мен кетуі туралы ақпарат беріп, кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді.

Келесі кестеде ақша қаражаты мен қысқа мерзімді депозиттердің шоттарда көрініс табады.

Кесте 3 – Жыл соңына ақша қаражаты мен оның эквиваленттері мыналарды қамтыды:

Мың теңгемен

	2013	2014	Шот
Ағымдағы банк шоттарына ақша қаражаты	4258.1	6813.6	1030
Қысқа мерзімді депозиттер	13723	19534	1110
Кассадағы ақша қаражаты	42086	44392	1010
	55809	63926

3 кесте мәліметтері бойынша ағымдағы банк шоттарына орналастырылған ақша қаражатына орта есеппен алынған 2,6% ставка бойынша пайыздар есептеледі. Кәсіпорынның ақша қаражатына ағымдағы қажеттілігіне қарай бір күннен бастап үш айға дейінгі кезеңде ашылатын қысқа мерзімді банк депозиттеріне орта есеппен алынған бір жылдығы 5,7% ставкамен (2013 ж.: жылдығы 4,7%) пайыз есептелінеді.

Кассадан ақша берілген кезде 1010–шоты кредиттелінеді және мына төмендегі шоттары дебеттелінеді:

«Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма–қол ақшаның» есебі. Валюта түскен кезде 1020 шоты дебителінеді де және төмендегі шоттар кредиттелінеді:

1050 – «Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша» шоты – валюта шотынан валюта түскен кезде;

1210 – «Қысқа мерзімді дебиторлық берешек» шоты – кассаға алынған валюта түсімінің сомасы;

6250 – «Бағам айырмашылығынан түскен табыс» шоты – тиісті шетел валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам айырмашылықтарының сомасы;

1250 – «Қызметкерлердің қысқа мерзімдік дебиторлық берешегі» шоты – есеп беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомалары.

1050 – «Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма қол ақша» шоты – валюта шотына өткізілген валюта сомасына.

2.3 Негізгі құралдар есебі

Негізгі құралдар болған жағдайда, олар жинақталған амортизацияны және/немесе құнсызданудың жинақталған шығындарын шегергендегі бастапқы құн бойынша есептелінеді. Мұндай құн жабдықтардың бір бөлігін ауыстыру құнын және ұзақ мерзімді құрылыс жобаларын капиталдандыру критерийлері орындалған жағдайда займдар бойынша шығындарды қосады. Белгілі уақыт аралығынан кейін негізгі құралдардың едәуір компоненттерін ауыстыру қажет болғанда, Топ мұндай компоненттерді оларды пайдалы қолдану мен амортизациялаудың жеке мерзімдеріне сәйкес жеке активтер ретінде танитын болады. Негізгі техникалық байқауды өткізу кезінде баламалы түрде оларға байланысты шығындар, егер барлық тану критерийлері орындалса, негізгі құралдардың баланстық құнында жабдықтарды ауыстыру ретінде танылады Жөндеу мен техникалық қызмет көрсетудің барлық басқа шығындары жатқызылу сәтінде пайда мен шығындар туралы есепте танылатын болады. Активті пайдаланудан шығару бойынша күтілген шығындардың берілген құны, егер болашақтағы шығындарға резервті тану критерийлері орындалса, оны пайдаланғаннан кейін тиісті активтің бастапқы құнына қосылады.

4 кестеде көріп отырғандай тозу активтерді пайдалы қолданудың келесі есептік мерзімдері ішінде жүйелік әдіспен есептелінеді:

Кесте 4 - Активтерді пайдалы қолданудың есептік мерзімдері

	Жылдар
Ғимараттар	50
Орынжайлар	10-20
Техникалық жабдықтары	3-20
Тағы басқалары	3-20

Бұрын танылған негізгі құралдарды немесе олардың айтарлықтай құрамдасын тануды тоқтату олардың кетуі барысында немесе болашақта пайдаланудан экономикалық пайда болмайтын жағдайда немесе осы актив істен шыққанда жүзеге асырылады. Активті тануды тоқтатумен байланысты (істен шығарудан түскен таза түсімдер сомасы мен активтердің баланстық құны арасындағы айырма ретінде есептелген) пайда немесе шығындар актив істен шығарылған жылдың пайда мен шығындары туралы есебіне қосылады.

Келесі кестеде жыл соңына негізгі құралдар көрініс тапты:

Кесте 5 – Жыл соңына негізгі құралдардың қозғалысы

Мың теңгемен

	Жер	Ғимараттар мен Орынжай-лар	Жабдық	Басқалары	Аяқталма- ған құрылыс		Барлығы
Бастапқы құны
2013 ж. 1 қаңтарға	604.085	28.954.417	277.271.980	10.579.104		24.458.446	341.868.032
Түсімдер	37.306	217.083	22.069.787	797.047		17.141460	40.262.683
Аударымдар	20.715	2.637.635	11.302.637	169.003		(14.129.990)	-
Істен шығу	(3.362)	(312.089)	(4.707.891)	(325.247)		-	(5.348.589)
Материалдық емес активтерлегі аударымдар	-	-	-	-		(1.321.346)	(1.321.346)
2013 ж. 31 желтоқсанға	658.744	31.497.046	305.936.513	11.219.907		26.148.570	375.460.780
Түсімдер	18.388	266.391	26.025.642	1.379.178		20.130.282	47.819.881
Аударымдар	(13.916)	2.200428	16.138.086	144.127		(18.468.725)	-
Істен шығу	(10.573)	(126.034)	(3.740.540)	(269.451)		(24.321)	(4.170.919)
Материалдық емес активтерлегі аударымдар	-	-	-	-		(589.995)	(589.995)
2014 ж. 31 желтоқсанға	652.643	33.837.831	344.359.701	12.473.761		27.195.811	(418.519.747)
Жинақталған тозу мен құнсыздану
2013 ж. 1қаңтарға	-	6.426.772	117.135.868	5.959.830		24.321	129.546.791
Есептелген тозу	-	1.217.092	30.488.336	1.170.882		-	32.876.310
Істен шығу	-	(81.880)	(3.213.879)	(2943416)		-	(3.590.175)
2013ж. 31 желтоқсанға	-	7.561.984	144.410.325	6.836.296		24.321	158.832.926
Есептелген тозу	-	1.191.069	33.180.284	1.148.267		89.165	35.608.785
Істен шығу	-	(32.346)	(2.962.883)	(249.171)		(24.321)	(3.268.721)
2014ж. 31 желтоқсанға	-	8.720.707	174.627.776	7.735.392		89.165	191.172.990
Қалдық құны
2013ж. 1қаңтарға	604.085	22.527.645	160.136.112	4.619.274	24.434.125		212.321.241
2014ж. 31 желтоқсанға	658.744	23.935.062	161.526.188	4.383.611	26.124.249		216.627.854
2014ж. 31 желтоқсанға	652.643	25.117.124	169.731.975	4.738.369	27.106.646		227.346.757

5-кесте мәліметтері бойынша негізгі құралдардың шоттар корреспонденциясында көрінісі келесідей:

Дт Кт Сомасы, мың тг.

Түсімдер 2410 3310 40 262 683

Істен шығу 7410 2410 5 348 589

Кәсіпорынның қаржылық жалдау шарттары бойынша пайдаланатын және негізгі құралдар құрамына енгізілген баланстық құны 22.244.663 мың теңге болды (2013 ж.: 20.241.901 мың теңге). Жыл ішіндегі түсімдерге қаржылық жалдау шарттары бойынша алынған 7.596.073 мың теңге (2013 ж.: 4.175.774 мың теңге) көлеміндегі негізгі құралдар кіреді.

Жалданған активтер тиісті қаржылық жалдау шарттары бойынша қамтамасыз ету ретінде кепілге берілген.

2013 жылғы 31 желтоқсанға 58.951.625 мың теңге сомасындағы негізгі құралдар толық амортизацияланды (2013 ж.: 49.134.335 мың теңге).