- •Социология
- •Пiкiр жазғандар:
- •Қазақстан социологтары ассоциациясының президенті, социология ғылымдарының докторы, профессор м.Тәжиннің алғы сөзі
- •І бөлім. Социологияның ұғымдық аппараты
- •Социологияның объектісі мен пәні
- •Социологиялық білімнің құрылымы
- •Социологияның функциялары
- •Пайдаланылған әдебитеттер тізімі
- •Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу
- •Әлеуметтік іс-әрекеттер, өзара іс-қимылдар және қарым-қатынастар
- •Қоғам құрылымындағы тұлға
- •Әлеуметтік мәртебелер және рөлдер
- •Әлеуметтік стратификация
- •Әлеуметтік топтар
- •Әлеуметтік институт
- •Қоғамның басты институттарының белгілері [40]
- •Әлеуметтік ұйымдар
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Қазақстанда социологиялық көзқарастардың қалыптасу негіздері
- •Қазақстанда социология ғылымының қалыптасуы (ретроспективті шолу)
- •Қазақстанда қазіргі заманғы социология ғылымы дамуының негізгі бағыттары
- •Қазақстан Республикасының “Социология” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
- •Социология бойынша докторлық диссертациялар1
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іі бөлім. Социология ғылымының қалыптасуы және дамуы
- •Әлеуметтік білім эволюциясы
- •Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
- •Ежелгі Шығыс пен Ежелгі Греция мемлекеттеріндегі әлеуметтік ілімдер Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
- •Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
- •Ежелгі Грецияның әлеуметтік білімі
- •Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
- •Араб шығысының социологиялық ойы
- •Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары
- •Қайта өрлеу дәуірі
- •Ағылшын ағартушылығы
- •Француз ағартушылығы
- •Неміс ағартушылығы
- •Қорытынды
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Идеялары, теориялары және өкілдері Огюст Конт
- •Джон Стюарт Милль
- •Карл Маркс
- •Герберт Спенсер
- •Вильфредо Парето
- •Фердинанд Теннис
- •Эмиль Дюркгейм
- •Гаэтано Моска
- •Георг Зиммель
- •Макс Вебер
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Жаһанданудың қазіргі теориялары
- •Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
- •Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
- •Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
- •Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика және жаһандану процесі
- •“Қайраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
- •Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
- •Құрылымдық келісім
- •Мәдени-әлеуметтік өзара іс-қимыл
- •Құрылымды өңдеу (Морфогенезис) Құрылымды ұдайы өсіру (Морфостазис)
- •Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
- •Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
- •Жаңа институционализм теориясы
- •Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ііі бөлім. Орта деңгей теориясы
- •Экономикалық социология пәні
- •Экономикалық социологияның тарихи дамуы
- •Экономикалық социологияның негізгі категориялары
- •Нарық социологиясы
- •Қазіргі заманғы капиталистік нарықтардың әлеуметтік құрылымы (жетілген типтер) [21]
- •Кәсіпкерлік социологиясы
- •Шаруашылық ұйым социологиясы
- •Еңбек нарығы және жұмыспен қамту порблемасының социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттір тізімі
- •Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
- •Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы
- •Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні
- •Саяси социологияның субъектісін түсіну
- •Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары
- •Институттар - саяси социологияның орталық категориясы ретінде
- •Билікке түсінік беру
- •Саяси социологиядағы мемлекет категориясы
- •Азаматтық қоғам және оның институттары
- •Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны
- •Саяси жетекшілік
- •Қоғамдық пікірдің саяси социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ғылым социологиясы
- •Білім беру социологиясы
- •Мәдениет социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы
- •Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары
- •Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Этникалылықтың теориялық мәселелері
- •Этносаралық қатынастар
- •Қазақстандағы этносаралық қатынастарды социологиялық зерттеу
- •Этносоциологиялық зерттеу методологиясы
- •1. Олардың ішінде аймақтарға үлестіргенде сұралуға тиіс:
- •2.Тұрғылықты мекенжайы бойынша:
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Әлеуметтік жанжал табиғаты
- •Жанжалды жіктеу
- •Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі
- •Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері
- •Жанжал қоғам мен тұлғаның әлеуметтік әрекеттесуінің
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іv бөлім. Социологиялық зерттеудің методологиясы мен әдістері
- •Методологиясы мен логикасы
- •Ғылыми және социологиялық зерттеудің методологиясы мен логикасы
- •Социологиялық зерттеудің кезеңдері
- •Социологиялық зерттеудің бағдарламасы
- •Социологиялық зерттеудің іріктеуін құрау. Іріктеу жиынтығы
- •Сипатты есептеу
- •Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
- •Іріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Социологиялық зерттеулерді жіктеу
- •Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік
- •Формализмге негізделген сұрау
- •Формализмге негізделмеген сұхбат
- •Фокус-топ
- •Бақылау
- •Социологиялық және маркетингтік ақпарат жинаудың халықаралық ережелері
- •Формализмге негізделген сұрақнама
- •Қымбатты “n”-лық!
- •Қатысқаныңыз үшін алдын ала алғыс білдіреміз!
- •Өзіңіз туралы айта кетсеңіз:
- •Қатысқаныңыз үшін рахмет!
- •Фокус-топтың гайды
- •22.Ядов в.А. Стратегия социологического исследования. - м., 1998
- •10.0.5. Нұсқасындағы spss статистикалық мәліметтер жинаудың, талдаудың көпфункционалдық кешені Бағдарламамен танысу
- •Терезелер
- •Диалогтық терезелер
- •1 Сурет. Диалогтық терезенің басқару элементтері.
- •Мәліметтермен жұмыс. Мәліметтерді талдаудағы негізгі қадамдар
- •Мәліметтер редакторы
- •2 Сурет. Мәліметтер редакторының терезесі.
- •Жаңа файл жасау
- •Мәліметтерді енгізу
- •Мәліметтерді түзету
- •Файлды сақтау
- •Жұмыс файлын ашу
- •Файл туралы ақпарат
- •Нәтижелерін шығару
- •Мобилдік кесте
- •Мәліметтерді талдау кезеңдері
- •Зерттеу нәтижелерін ұсыну
- •Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
- •Мазмұны
Қымбатты “n”-лық!
Сізді республикадағы қоғамдық өмір проблемалары жөніндегі сұрауға қатысуға шақырамыз. Әрбір сұрақ пен оның нұсқаларын мұқият оқыңыз. Сәйкес келетін жауаптың кодын домалақпен айналдыра сызыңыз. Құпиялылыққа кепілдік беріледі.
Қатысқаныңыз үшін алдын ала алғыс білдіреміз!
Сауалнаманың ең басында респондентті қызықтырып, жағымды эмоциялық жағдай туғызатын ең қарапайым сұрақтар орналасады.
Республикадағы мониторинг режимінде жүргізілетін социологиялық зерттеулердің құралдар жиынтығында көбінесе сұрақтардың жабық және ашық араласқан типтері орын алады. Мысалы, осы мысалда жауаптың соңғысының алдындағы нұсқасы өз бетінше толтыруды қажет етеді.
Мысал: “N” қаласының қоғамдық өмірінің қандай мәселелері Сізді көбірек алаңдатып отыр ?
1. нашар экологиялық жағдай
2. тағам өнімдері мен ең керекті тауарларға жоғары бағалар
3. коммуналдық қызмет көрсетуге бағаның өсуі
4. жұмыссыздық қауіпі
5. қылмыстың өсуі, жеке қауіпсіздік мәселелері
6. басқалар (көрсетіңіз) _______________.
7. жауап беруге қиналамын
Жауаптардың шүбасыздығын көтеруге бірқатар әдістемелік талаптардың сақталынуы көмектеседі: респондент жауаптан бас тарту, жауап беруге қиналамын, бағалау қиын (жоғарыдағы мысалды қараңыз) деген анықталмаған пікір білдіру мүмкіндігімен қамтамасыз етілуі тиіс.
Сауалнаманың едәуір көлемінде сұрақтар блок бойынша орналасады:
Мысал:
1.“N” қаласында әлеуметтік-экономикалық жағдайларды бағалау;
2. халықтың қалалық әкімшілік қызметіне көзқарасы;
3.қалалық билік құрылымдары басшыларының рейтингін анықтау
Сауалнаманы толтыру техникасы бойынша нұсқаулық тапсырмалардың да үлкен маңызы бар:
Мысал:
Сіз болашақта басқа қалаға тұрақты тұруға ауысқыңыз келе ме?
1. Иә
2. Әлі шешкен жоқпын
3. Жоқ (( 3 сұраққа көшу)
4. Жауап беруге қиналамын ((3 сұраққа көшу)
Құралдар жиынтығына қойылатын талаптардың бірі оның жеңіл оқылатындығы болып табылады. Сондықтан, сауалнаманың дайындалуына ерекше көңіл аудару керек: шрифт, мәтіннің қағазда орналасуы, қағаздың сапасы, кестелердің ажырауы және т.б.
Сұрақ қағазының соңында “шағын төлқұжат” орналасып, онда респондент (немесе сұхбат алушы) әлеуметтік-кәсіби өлшемдерді белгілейді. Сауалнама респондентке үндеумен басталады, алғыс айтумен аяқталады.
Мысалы:
Өзіңіз туралы айта кетсеңіз:
Сіздің жасыңыз: |
Ұлтыңыз: |
1.18-ден 30-ға дейін |
1. қазақ |
2. 31-ден 45-ке дейін |
2. орыс |
3. 46-дан 60-қа дейін |
3. өзге ұлт өкілі (қандай екенін көрсетіңіз)______ |
4.61-ден және жоғары |
Қатысқаныңыз үшін рахмет!
Анықтауды қажет ететін респондент өлшемдерінің саны зерттеудің талдамалық міндеттеріне байланысты. Болжамда зерттеуші мынадай болжам жасайды дейік: қалалық билік органдарының қызметін бағалау белгілі бір дәрежеде респонденттің білім деңгейіне, әлеуметтік мәртебесіне байланысты болады. Бұл жағдайда, тиісінше сауалнаманың “шағын төлқұжатына” білім мен әлеуметтік-кәсіби жағдайына қатысты сұрақтар енгізіледі.
Фокус-топтың гайды
Фокус-топтың гайды пікір алысу жоспарын білдіреді. Әрине, топтық динамика пікір алысуды әрдайым осы жоспардан ауытқып жіберуі мүмкін, бірақ модератор осы талқылауды тиісті қалыпқа келтіре білуі қажет. Сондықтан, гайдты тек пікір алысу барысын қамтамасыз ету құралы ретінде ғана емес, сондай-ақ, олар бойынша ақпарат алынуы тиіс тармақтардың міндетті тізімі ретінде қарастырған жөн. Ешбір жағдайда талқылау барысында болуы мүмкін “сұрақтардың жоғалуына” жол берілмейді.
Фокус-топтар зерттеудің сапалы әдісі бола тұра, оларға белгілі бір дәрежеде формализмге негізделу элементтерінің енгізілуімен ажыратылады. Сонымен бірге, әдістің негізгі белгісі ретінде формализмге негізделу жөнінде емес, нақ формализмге негізделу элементтері жөнінде айтуды мүмкін деп санаймыз әрі фокус-топты формализмге негізделген және формализмге негізделмеген деп қарастырған Е.Дмитриевамен келісе алмаймыз.
Осы тұжырымдамаға негізделе отырып, фокус-топ аса сапалы зерттеу әдісі деген түсінікті жоғалтамыз.
Фокус-топ топтық немесе ұжымдық сұхбат деп түсіндіретін біршама кең таралған көзқарас та, біздің пікірімізше, тұрақты емес. Бұл жағдайда әдістің басты артықшылығы - топтық динамика ескерілмейді.
Ақпарат жинау құралы ретінде гайд бір мезетте мазмұнның мақсаттылығы мен формасының икемділігімен ерекшеленуі тиіс.
Сұрақтардың қойылуы мен орналасуы, саны мен жиілігі фокус-топтың типімен анықталады. Сұрау әдісіне қарағанда, фокус-топ әдісінің тұрақты типологиясы жоқ. Біздің пікірімізше, фокус-топты келесі типтерге бөлуге болады:
- негізінен жаңа немесе зерттеушіге беймәлім оқиғалар мен құбылыстар жөнінде мәліметтер алуға бағдарланған;
- негізінен қатынастарды, бағалауларды анықтауға бағдарланған;
- қолда бар ақпаратты анықтауға арналған;
- тауарлар мен жарнаманы тестілеуге келтірілген;
Фокус-топ гайдының бірінші бөлімі модератор мен қатысушыларды таныстыру болуы тиіс. Модератор қатысушыларды пікір алысудың мақсаты мен өткізілу ережелерімен таныстырады. Қатысушылар, әдетте өзінің атын және немен шұғылданатынын айтып, өзін таныстырады.
Одан әрі зерттеу проблематикасымен анықталған бөлімдер басталады.
Графикалық, бейнелеу материалдармен жұмыс, ойындық жағдайлар фокус-топтың аяқталу кезеңінде орын алған жөн.
Фокус-топтарда сұрақтарды жіктеудің әр түрлі негіздемелері бар.
Маңыздылық деңгейі бойынша мыналар бөлініп шығады:
1) негізгі сұрақтар;
2) респонденттердің “тілін” есепке алып тұжырымдалған және “неге” деген сұрақпен қатар жүретін бағыттаушы сұрақтар;
3) тексеретін немесе нақтылайтын сұрақтар;
4) өзіндік пікірде емес, абстрактылы тұжырымдалған, дауысы жоқ сұрақтар;
5) фактілер мен жәйттерді нақтылауға мүмкіндік беретін фактологиялық сұрақтар;
6) пікір алысу тақырыбына тікелей байланысты емес және топ жұмысын ұйымдастыруға бағытталған сұрақтар.
Пайда болуының жүйелілігі бойынша сұрақтарды негізгі (олардың көмегімен зерттеу мақсатына сәйкес келетін ақпарат алынады), байланыс (мысалы, қатысушыларды таныстыру кезеңіндегі сұрақтар) және қорытындылайтын (пікір алысу қорытындыларын жасау арқылы қатысушылардың ұстанымдары мен көзқарастарының тұрақтылығы, анықталғандығы қайта тексеріледі) деп бөлуге болады.
2-3 тарауларда пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Аванесов В.С. Тесты в социологическом исследовании. - М., 1982.
2.Аварьянов Л.Я. Искусство задавать вопросы. - М., 1987
3.Андреенков В.Г., Маслова О.М. Методы сбора социологической информации. Методическое пособие. М., 1985
4.Белановский С.А. Фокусированное интервью. М., 1994
5.Бутенко И.А. Анкетный опрос как общение социолога с респондентом. - М., 1989
6.Горшков М.К. и др. Как провести социологичекое исследование. - М., 1990.
7.Гречихин В.Г. Лекции по методике и технике социологических исследований. - М., 1988
8.Гуревич Л.Я. Социологические и маркетинговые исследования: современные методики. - Алматы, Республиканский Издательский Комитет, 1997
9.Гуров Ю.С. Методология и методика социологических исследований. - Чебоксары, 1995.
10.Давыдов А.А. Респондент как источник информации. М., 1993
11.Дмитриева Е.А. Метод фокус-группы. М., 2000
12.Дружинин Н.К. Выборочное наблюдение и эксперимент. М., 1977.
13.Ивлева Л.А., Сивоконь, П.Э. Социальный эксперимент и его методы. М., 1970.
14.Капитонов Э.А. Социология 20 века. История и технологии. Ростов на Дону, 1996
15.Кравченко А.И. Прикладная социология и менеджмент. М., 1995.
16.Кодексы ESOMAR. Амстердам, 2002.
17.Методы сбора информации в социологических исследованиях. Книга1-2. - М., 1990
18.Ноэль Э. Массовые опросы. М., 1993.
19.Практикум по социологии. М., 1992.
20.Рабочая книга социолога. - М., 1993.
21.Ядов В.А. Социологическое исследование: методология, программа, методы. - М., 1987.