Тычко.Беларуская лiтаратура 19-20 стст
.pdfмасавай тагачаснай літаратурнай арганізацыі ў Беларусі <...>. Творчая дружба з больш вопытнымі таварышамі станоўча ўплывала на далейшае развіццё маіх паэтычных здольнасцей", - адзначаў паэт.
У 1930 годзе А. Куляшоў пераехаў у Мінск, дзе працягваў вучобу на літаратурным факультэце Мінскага педінстытута. I ў гэтым жа годзе выходзіць першы зборнік вершаў маладога паэта "Росквіт зямлі". Узяўшы імклівы старт, паэзія А. Куляшова набірала разгон: ён выдае новыя паэтычныя кнігі, стварае паэмы. У 1938 годзе была надрукавана нізка вершаў пад назвай "Юнацкі свет", куды ўвайшлі невялікая песня-паэма "У зялёнай дубраве", вершы "Воблака", "Ранак", "Млын", "На сотай вярсце", "Магілёўская хмарка", "Плыла, цалавалася хмара з зямлёй", "Мая Бесядзь" і іншыя творы, у якіх малады паэт, паводле сцвярджэння крытыкі, нарэшце, знайшоў свой уласны голас.
У гэтым цыкле выявілася ўзбагачэнне мастакоўскай палітры А. Куляшова: узніклі характэрныя і для яго пазнейшай творчасці размоўныя інтанацыі, лірычнае хваляванне падсвечваецца добрай усмешкай. Змяняецца і жанравая структура верша: паэт звяртаецца да дзённікава-нарысавай формы, сумяшчае пейзаж і побытавыя сцэны, ужывае сродкі публіцыстычнага выказвання. Сам А. Куляшоў прад'яўляе да сябе высокія патрабаванні, ён адчувае, што яго паэтычнаму стылю не хапае натуральнасці і прастаты.
"Разумею, што лепш за ўсё звярнуцца да народнай песні, да Янкі Купалы, да Якуба Коласа", - адзначае ён у аўтабіяграфіі. Пад уплывам такой самападрыхтоўкі стыль паэта набывае гарманічнасць, зладжанасць, і асабліва вялікая роля належыць у гэтым вуснай народнай творчасці, якую А. Куляшоў шырока выкарыстаў у даваеннай паэме "У зяленай дубраве", а потым падчас вайны ў паэмах "Сцяг брыгады" і "Прыгоды цымбал", а таксама ў лірычных вершах-баладах.
Вайна застала А. Куляшова ў чарговым адпачынку на радзіме, на Хоцімшчыне. Калі ён вярнуўся ў Мінск, сям'і там не застаў, і 24 чэрвеня 1941 года паэт пакінуў ахоплены пажарам горад:
Як ад роднай галінкі дубовы лісток адарваны, Родны Мінск я пакінуў нямецкай бамбёжкаю гнаны.
Так апісаў ён свой ад'езд у паэме "Сцяг брыгады". А. Куляшова накіравалі ў ваенна-палітычнае вучылішча пад Ноўгарадам. З ліпеня 1941 года ён працаваў у армейскай газеце "Знамя Советов". Вялікай папулярнасцю карысталіся яго вершы і гумарыстычныя творы пра байца Аляксея Пятрова. Пісаў ён ix на рускай мове. Са снежня 1943 года і да вызвалення Беларусі А. Куляшоў працаваў у Беларускім
штабе партызанскага руху. Самым вядомым творам паэта часоў вайны стала ліра-эпічная паэма "Сцяг брыгады", галоўны герой якой Алесь Рыбка, вобраз у многім аўтабіяграфічны. Твор гэты амаль адразу пасля напісання быў перакладзенына рускую мову.
Бацькі ж паэта падчас акупацыі знаходзіліся ў мястэчку Хоцімск. Бацька А. Куляшова вымушаны быў на працягу шасці тыдняў працаваць у камендатуры, куды яго завочна выбралі жыхары мястэчка. Пазней яго арыштавала гестапа і вывезла ў канцлагер у Германію. У тагачаснай палітычнай атмасферы беззаконня і рэпрэсій гэтыя факты клаліся чорнай плямай на біяграфію самога паэта, рабілі яго асабісты і творчы лёс нестабільным, пагражалі небяспекай арышту і пераследу. Таму ў пасляваенныя гады, працуючы рэдактарам газеты "Літаратура і мастацтва" (1945-1946) і на кінастудыі "Беларусьфільм" (1958-1967), А. Куляшоў і ў жыцці, і ў творчасці вымушаны быў няспынна дэманстраваць сваю адданасць уладзе і яе ідэалогіі. Значнымі паэтычнымі дасягненнямі ў гэты час сталі цыкл вершаў "З новай кнігі", паэмы "Варшаўскі шлях", "Хамуціус".
Памёр Аркадзь Куляшоў раптоўна 4 лютага 1978 года, знаходзячыся на адпачынку ў Нясвіжы. Напярэдадні сваёй смерці, 3 лютага, ён напісаў наступныя радкі пра неабходнасць творчых падрахункаў, шчырай споведзі:
А каб жа, каб па волі ўласнай, Уладарнай сілаю рукі,
Moг сцерці ты, як з дошкі класнай, Сваіх памылак груз цяжкі:
Пакуты, горыч, што не могуць Цябе пакінуць на зямлі, Што не самохаць і самохаць На плечы некалі ляглі.
Такія філасофска-спавядальныя інтанацыі былі ўласцівыя ўсёй творчасці А. Куляшова пасляваеннага перыяду. Расказваючы пра свой час і пра сябе, падводзячы рахункі на парозе вечнасці, паэт імкнуўся быць шчырым і паслядоўным.
"Лiст з палону", "Над брацкай магілай"
Падчас вайны, знаходзячыся на фронце ў раёне Старай Русы ў пачатку-сярэдзіне 1942 года, А. Куляшоў піша вершы, якія сёння сталі хрэстаматыйнымі. Сярод ix і верш "Над брацкай магілай",
напоўнены глыбокім лірыка-драматычным зместам. Паэт пераказвае адзін з эпізодаў франтавога жыцця, пахаванне беларускіх салдат, якія "чэсна галовы злажылі" пад Стараю Русай у рускай вёсцы Лажыны. Спалучэнне франтавых матываў з думкай аб Айчыне, з боллю за яе ахвяры ў гэтай вайне нарадзіла радкі высокага грамадзянскага гучання, якое зразумела было усім, хто змагаўся супраць фашызму.
Верш пачынаецца з дакладна названага геаграфічнага пункта "Ёсць пад Стараю Русаю руская вёска Лажыны", за якім ідуць радкі, прасякнутыя шчымлівым смуткам аб пакінутай Беларусі. "Там, нібы ў Беларусі, і вербы растуць, і рабіны". Далей падкрэсліваецца блізкасць лёсаў гэтай рускай вёскі і многіх тысяч іншых вёсак у Расіі і Беларусі, знявечаных вайной:
Там жаўцеюць Прыгожыя Краскі За вёскай у лузе,
Там ржавеюць Варожыя Каскі, Нібы ў Беларусі.
Паэт ужывае сугучныя рыфмы і рыфмуе словы супрацьлеглага сэнсу, каб падкрэсліць супрацьстаянне прыгожага і варожага. З вялікім эмацыянальным запалам перадае лірычны герой думкі і пачуцці, якія перапаўняюць яго душу над гэтай брацкай магілай. Ён разумее, што зараз засыпаюць халодным жвірам тых, чыё жыццё так неспадзявана і заўчасна абарвала вайна, тых, каго так чакаюць дома бацькі, дзеці, каханыя.
Засыпаем мы твары З вачамі і вуснамі тымі, На якіх пацалункі
Дзяцей і жанокне астылі. Жвірам сыплем на рукі, Якія дзяцей тых насілі....
Побач ідуць баі, і кожны з прысутных таксама можа легчы ў брацкую магілу далёка ад свайго роднага дому. Гэтую тугу кожнага чалавека па сваёй Айчыне паэт удала перадае радкамі, дзе згадвае
старажытны беларускі звычай асвячаць магілу на чужыне хоць жменькай зямлі з роднага краю. Ён абагульняе смутак і боль па заняволеным краі, звяртаючыся да свайго, запаветнага, да асабістай разлукі з роднай зямлёй і мары аб сустрэчы:
Беларусь мая родная, Як жа я рвуся яшчэ раз Пеша ўсю цябе змераць,
Увесь чабор твой і верас!.. Сэрца просіць шляхоў, Што цяжкім маім ботам пад сілу: Наглытацца хачу туманоў, Твайго ветру і пылу,
Наглытацца хачу за сябе і за тых, Што не ўстануць з нябыту...
Гэтыя лірычныя радкі гучаць вельмі асабіста і шчымліва, але разам з тым суадносяцца з агульначалавечай трагедыяй усіх людзей, тых, хто на ўласным лёсе перажыў пакуты ваеннага ліхалецця, і тых, каму яны пагражаюць.
У другім вершы гэтага перыяду, які называецца "Ліст з полону" А. Куляшоў перадае народнае гора праз усхваляваны маналог беларускай дзяўчыны, якую фашысты вязуць у палон у Германію. Гэты твор, як і папярэдні, напісаны анапестам, трохскладовым памерам з націскам на трэцім складзе. Каб перадаць узрушаны стан гераіні, яе хваляванне, паэт спецыяльна вар'іруе розныя па даўжыні радкі анапеста, парную, жаночую, мужчынскую і дактылічную рыфмоўку, ствараючы ўражанне натуральнай перахопленасці дыхання, усхваляванай перарывістасці выказвання.
Дарагі!..
Мы мінаем Дняпра берагі I дняпроўскія хвалі,
Як нам шкода ракі, На якую вянкі Мы заўчора кідалі...
Вобраз маладой паланянкі А. Куляшоў адлюстроўвае ў арэоле фальклорна-песенных і літаратурных традыцый. Дзяўчына з нямецкага эшалона піша свой ліст хлопцу на фронт без адрасу, у невядомасць, "куды-небудзь... як у песні пяецца" (радкі з папулярнага
ў тыя часы верша-песні М. Ісакоўскага "Развітанне"). "Па рэйках вязуць мяне колы ў Нямеччыну, нібы ў Турэччыну", - скардзіцца гераіня, запазычваючы з народнай фальклорнай памяці Турэччыну – сімвал варварскага прыгнёту і няволі. Словы болю і роспачы маладой паланянкі паэт перадае знарок "бязвобразна", узмацняючы рэфрэнам напалпачуцця: "Я рабыня, рабыня, я чорная, чорная, чорная...". Так з дапамогай розных паэтычных сродкаў у гэтым творы, як і ў іншых творах ваеннай пары, А. Куляшоў паказвае вялікі свет народнай душы падчас суровых выпрабаванняў. У гады вайны паэт звяртаецца да жанру балады. "Балада аб чатырох заложніках", "Камсамольскі білет" – гэтыя творы сталі прыкметай узмужнення беларускай паэзіі часоў вайны, бо ад плакатна-агітацыйных формаў яна пачала пераходзіць да адлюстравання пачуццяў і перажыванняў рэальнага чалавека.
"Варшаўскі шлях"
Аркадзю Куляшову шчасціла на добрыя сяброўскія стасункі з паэтамі. У маладыя гады гэта была сардэчная дружба з землякамімаладнякоўцамі, a ў сталым узросце вялікі ўплыў аказала на яго постаць рускага паэта Аляксандра Твардоўскага, які высока ацаніў паэму "Сцяг брыгады" і "Новую кнігу" А. Куляшова. У 1972 годзе смерць А. Твардоўскага стала цяжкім ударам для А. Куляшова. Ён выказаў сваё гора ў паэме "Варшаўскі шлях", прысвечанай памяці сябра.
Шлях, які злучае Маскву і Варшаву, славутая Варшаўская шаша, праходзіць праз Смаленшчыну – родныя мясціны А. Твардоўскага і праз малую радзіму А. Куляшова на Магілёўшчыне. Вобраз шляху робіцца ўвасабленнем складаных перыпетый гісторыі рускага і беларускага народаў. Гэтай дарогай падчас вайны савецкая армія гнала нямецкія войскі на захад, пра гэты шлях марылі салдаты ў цяжкія франтавыя хвіліны:
Как дойдем до той границы По Варшавскому шоссе, Вот тогда, как говорится,
Отдохнем. И то не все, - гаварыў Васіль Цёркін, герой аднайменнай паэмы А. Твардоўскага.
А. Куляшоў у паэме "Варшаўскі шлях" узнаўляе біяграфію А. Твардоўскага, расказвае пра гады вайны, калі ён "на подзвіг зваў сваёй прарочай, чарнарабочай кнігай пра байца, не ўсімі дачытанай да канца", пра першыя дні перамогі, калі паэт успамінаў і развітваўся
з тымі, хто загінуў на вайне. Асаблівасцю паэмы "Варшаўскі шлях" стала тое, што яна разлічана на дасведчанага чытача, які ведае творы рускага паэта, паколькі увесь час у тэксце ёсць згадкі радкоў з паэзіі А. Твардоўскага, тэматычнае перагукванне, своеасаблівы пераказ яго тэкстаў:
Ён за яе салютам пераможным, Як за апошнім валам агнявым, Ішоў з байцом жывым і нежывым, I плакаў на вялікім свеце тым
За кожнага І з кожным, з кожным, з кожным...
Для А. Куляшова і сам А. Твардоўскі, які памёр ад цяжкай хваробы, тым не менш застаецца ў адным радзе з тымі, хто загінуў на вайне. І таму "Варшаўскі шлях" – гэта сімвал памяці і вечнасці. Паводле жанру твор з'яўляецца лірыка-спавядальным маналогам, у якім лірычны герой разважае над сэнсам жыцця і часу, над сутнасцю і прызначэннем мастацтва. "На ўсіх скрыжаваннях" паэзіі, часу, лёсу паказваецца прыналежнасць сапраўднага паэта да спраў людскіх. Такім паэтам быў А. Твардоўскі, жыццё якога А. Куляшоў лічыў творчым і грамадзянскім подзвігам.
Паэма-споведзь – гэта адзін з жанраў ліра-эпічнай паэмы, вялікі па сваім памеры вершаваны твор, дзе анталагічныя, філасофскія праблемы рэчаіснасці раскрываюцца праз спавядальны маналог лірычнага героя. Апавяданне ў творы вядзецца ад імя першай асобы. Паэма-споведзь звычайна аздоблена шматлікімі аўтарскімі лірычнымі адступленнямі. Да твораў гэтага жанру адносяцца паэмы "Голас сэрца" П. Броўкі, "Варшаўскі шлях" А. Куляшова, "Мая віна" (з паэмы "Даруйце") А. Вярцінскага і інш.
Літаратура
1.Бечык, В. Шлях да акіяна / В. Бечык. – Мн., 1981.
2.Бярозкін, Р. Аркадзь Куляшоў: нарыс жыцця і творчасці / Р.
Бярозкін. – Мн., 1978.
3. Куляшова, В. Лясному рэху праўду раскажу... / В. Куляшова. –
Мн., 1989.
4. Куляшова, В. Аркадзь Куляшоў: фотаальбом / В. Куляшова. –
Мн., 1985.
5.Мішчанчук, М. Ёсць у паэта свой аблог цалінны / М. Мішчанчук.
–Мн., 1992.
III
БЕЛАРУСКАЯ ЛІТАРАТУРА ДРУГОЙ ПАЛОВЬІ XX СТАГОДДЗЯ Ў СУСВЕТНЫМ КАНТЭКСЦЕ
Літаратурны рух "шасцідзесятнікаў". У лютым 1956 года адбыў-
ся XX з'езд КПСС, на якім быў асуджаны культ асобы Сталіна. Спыняюцца масавыя рэпрэсіі, распачынаецца рэабілітацыя мільёнаў бязвінна асуджаных ахвяр сталінскага генацыду. Грамадства жыве ў чаканні перамен да лепшага. Час гэты атрымаў мегафарычную назву "адліга".
"Адліга" мела велізарнае значэнне для развіцця культуры ўсіх краін сацыялістычнай садружнасці, у тым ліку і Беларусі. У літаратуры пачынаюць паступова пераадольвацца праявы ілюстрацыйнасці, тэорыі бесканфліктнасці і схематызму. Пачатак паклала аповесць А. Кулакоўскага "Нявестка" (1956), дзе выкрываліся эгаізм і чэрстваець, звязаныя з утылітарным падыходам грамадства да чалавека.
Перыяд адлігі прынёс з сабой часовыя дэмакратычныя зрухі ў грамадскім жыцці, але не закрануў самага істотнага – асноў дзяржаўнай палітыкі, асабліва ў дачыненні да нацыянальных культур. У выніку ў Беларусі фактычна не засталося школ з навучаннем на роднай мове, працэс вызвалення ад беларускай мовы пашыраецца і на іншыя сферы культуры (друк, тэатр, кіно, тэлебачанне), катастрафічна змяншаюцца колькасць беларускамоўных выданняў і ix тыражы.
Згаданыя сацыяльна-палітычныя ўмовы вызначаюць тагачасны літаратурны працэс. Перамога ў апошняй вайне, выкрыццё культу асобы Сталіна жывяць сацыяльны аптымізм пісьменнікаў, асабліва маладых, тых, хто прыйшоў у літаратуру ў канцы 50 – пачатку 60-х гадоў, якіх і называюць шасцідзесятнікамі. Ix натхняюць абяцанні перамен у сацыяльна-эканамічнай палітыцы дзяржавы, але побач з гэтым тагачасная рэчаіснасць дае ўсё менш падстаў для ілюзій.
Пасляваенную культурную прастору ўжо немагчыма было ўтрымаць у межах сацрэалістычных прынцыпаў узору 1934 года. Таму ў 70-я гады адбыўся афіцыйны перагляд тэорыі сацыялістычнага рэалізму. Ён быў прызнаны адкрытай эстэтычнай сістэмай. Дапускалася, што гэты метад можа падпарадкоўваць сваім мастацкім задачам любыя фармальныя дасягненні іншых стылявых плыней, засвойваць ix і праз ix узбагачацца. Перасцерагаючы ад ператварэння сацрэалізму ў метад "без берагоў", савецкае
літаратуразнаўства, аднак, у 70-80-я гады пачало залічваць да сацрэалістычных яшчэ большую колькасць твораў, зусім далёкіх ад вядомых установах 1934 года. Прыдатнаю глебаю для сацрэалізму былі сцверджаны ўсе краіны свету, а яго храналогія была распаўсюджана як мінімум на XX стагоддзе (ад яго пачатку да канца 80-х гадоў – пярэдадня распаду СССР). Праўда, часта гэта рабілася не толькі для таго, каб умацаваць аўтарытэт сацыялістычнага рэалізму, але і для таго, каб зняць з многіх арыгінальных творцаў кляймо ворагаў народа, далучыць, напрыклад У. Жылку або А. Платонава, праз сацрэалізм да легальнага літаратурнага працэсу. Інакш гэта зрабіць было немагчыма, бо яшчэ і ў 80-я гады сацыялістычны рэалізм лічыўся з'явай неадменнай, эпахальнай, як і сам сацыялізм, камунізм.
Урэшце на пэўных этапах творчасці прадстаўнікамі сацыялістычнага рэалізму былі названыя такія традыцыйныя аўтарытэты ў літаратуры, як Р. Ралан і Т. Ман; элементы сацыялістычнай культуры былі знойдзены ў спадчыне П.Б. Шэлі, Г. Гейне, Л. Талстога, А. Франса.
Карыстаючыся адноснай ліберальнасцю 70-80-х гадоў, лепшым даследчыкам савецкай літаратуры ўдалося спакваля вярнуцца ў сваіх працах да ўласна эстэтычнага разгляду твораў, да эстэтычных крытэрыяў у ацэнках літаратурнага працэсу, адмовіцца ад абавязковай у 30-я – першай палове 50-х гадоў сацрэалістычнай фразеалогіі.
Як мастацкі метад сацыялістычны рэалізм у СССР канчаткова адышоў у гісторьпо ў часы гарбачоўскай перабудовы і галоснасці (другая палова 80-х гадоў). Познесавецкае і паслясавецкае мастацтва перастала быць выключна афіцыйным; сталі ўжывальнымі паняцці андэграўнда і масавай культуры, мадэрнісцкага і постмадэрнісцкага адлюстравання рэчаіснасці. Своеасаблівым развітаннем з сацрэалізмам можна назваць з'яўленне (найперш у жывапісе) савецкай школы сацарту. Яна прынцыпы сацыялістычнага рэалізму ў творы даводзіць да абсалютнага максімальнага выяўлення, з-за гэтага твор робіцца іранічным і парадыйным.
У 90-я гады ўзоры сацыялістычнага рэалізму ствараюць яго адданыя прыхільнікі ў некаторых постсавецкіх краінах, таксама ў такіх, як Куба, Паўночная Карэя, іншых, дзе яшчэ захаваўся аўтарытэт сацыялістычнага ладу жыцця.
Духоўна-творчае абнаўленне паэзіі. Станоўчыя змены ў пасляваенным грамадскім жыцці аказалі плённы ўплыў на развіццё паэзіі. Вызначальнай робіцца тэндэнцыя крытычнага
пераасэнсавання ранейшага погляду на свет, таму цэнтральнае месца займае паэзія грамадзянскага гучання. Узнікае новы жанравы тып вершаў лірычна-сатырычнага плана, такіх, напрыклад, як "Прыстасаванцы", "Трэснула-грукнула..." П. Панчанкі, "Дачнікі", "З хронікі" Максіма Танка і інш. Разам з тым у паэзіі актывізуюцца гуманістычны пачатак, псіхалагічная пранікнёнасць і шчыры зварот да чытача. Вызначальныя ў гэтым плане паэтычныя зборнікі П. Броўкі "Пахне чабор", А. Куляшова "Сасна і бяроза", Максіма Танка "След бліскавіцы", П. Панчанкі "Пры святле маланак".
Творчасць гэтых прызнаных класікаў тагачаснай літаратуры значна пашырае жанрава-выяўленчыя далягляды беларускай паэзіі. Плённа працуюць на паэтычнай ніве рэабілітаваныя пакутнікі сталінскага рэжыму У. Дубоўка, С. Грахоўскі, А. Звонак, С. Дзяргай, М. Хведаровіч і інш. Адметнай з'явай стала і паэтычная творчасць А. Пысіна, прасякнутая роздумам над маральным воблікам сучасніка.
У канцы 60-х гадоў літаратура папоўнілася плеядай так званых паэтаў філалагічнага пакалення. Гэта У. Караткевіч, А. Вярцінскі, Н. Гілевіч, Р. Барадулін, Я. Сіпакоў, В. Зуёнак, Г. Бураўкін і інш. Ix аб'ядноўвала прыналежнасць да пакалення "дзяцей вайны" і пэўная сістэма светабачання, сфарміраваная "адлігай", што выпала на час ix грамадзянскага сталення. У творчасці А. Вярцінскага найбольш выразна выявіўся духоўны воблік лірычнага героя гэтага пакалення. Вызначальнай рысай яго стала гуманістычнае светабачанне, абвостранае пачуццё асабістай чалавечай годнасці, a ў выніку і годнасці нацыянальнай.
Тэндэнцыю творчага пераасэнсавання традыцый пераняло і паэтычнае пакаленне, якое ўступіла ў літаратуру ў канцы 60-х і ў 70-я гады: А. Разанаў, Я. Янішчыц, У. Някляеў, Н. Мацяш, Р. Баравікова, В. Коўтун, С. Законнікаў, К. Камейша, М. Дукса, В. Ярац.
Такім чынам, беларуская паэзія другой паловы 50 – сярэдзіны 80-х гадоў сцвярджала ў сваіх лепшых творах гуманістычныя ідэалы, актыўна шукала новыя выяўленчыя сродкі, найбольш эфекгыўныя шляхі сумоўя з чытачом.
Проза таксама пашырае свае тэматычна-жанравыя і стылёвыя далягляды. Пафас непрыхарошанай жыццёвай праўды ўсё мацней пачынае гучаць у творах шасцідзесятнікаў. Яны імкнуцца асэнсаваць складаныя праблемы часу з пункту гледжання непасрэднага ўдзельніка падзей. Аповесць "Жураўліны крык" (1959) В. Быкава распачынае новы віток у адлюстраванні падзей Вялікай Айчыннай вайны. Наватарскім быў зварот пісьменніка да паказу ваенных "будняў", да перажыванняў і псіхалогіі звычайнага "маленькага"
чалавека на вайне. Сусветную славу В. Быкаву і ўсёй беларускай літаратуры прынясуць яго пазнейшыя творы - "Сотнікаў", "Абеліск", "Знак бяды".
У першай палове 60-х гадоў адбылася публікацыя рамана І. Мележа "Людзі на балоце", першай часткі славутай "Палескай хронікі". Поспех мележаўскага твора быў абумоўлены адлюстраваннем працэсу калектывізацыі з новых пазіцый – як вялікай бяды беларускай вёскі – і яшчэ тым, што пісьменнік стылёва абнавіў жанр рамана, надаў яму поліфанічнае гучанне і арганічна ўключыў родны для аўтара палескі дыялект у плынь літаратурнай мовы.
Адметнай з'явай развіцця тагачаснай літаратуры стаў зварот да гістарычнай тэматыкі. Творы У. Караткевіча (аповесць "Дзікае паляванне караля Стаха", незавершаны раман ''Каласы пад сярпом тваім" і іншыя) прамаўлялі да нацыянальнай свядомасці беларусаў, рабіліся своеасаблівымі мастацкімі падручнікамі па гісторыі роднага краю, яго культуры.
Характэрнай рысай літаратурнага працэсу было імклівае пашырэнне жанрава-стылявых абсягаў беларускай прозы. Лірычны пачатак і глыбокі псіхалагізм вызначаюць большасць празаічных твораў Я. Брыля: апавяданні "Галя" "Гуртавое", аповесці "Ніжнія Байдуны", раман "Птушкі і гнёзды", дзе лірызм спалучаецца з глыбокай філасафічнасцю.
Шасцідзесятыя-сямідзесятыя гады з'яўляюцца перыядам творчага ўздыму Івана Шамякіна. Маральна-этычная праблематыка ляжыць у аснове яго твораў – пенталогіі "Трывожнае шчасце", раманаў "Сэрца на далоні", "Атланты і карыятыды", "Вазьму твой боль".
У 70-я – першай палове 80-х гадоў узмацніўся ідэалагічны ўціск на літаратуру, а як вынік гэтага нараджаліся схематычныя кан'юнктурныя творы са штучна ідэалізаваным, дэфармаваным адлюстраваннем рэчаіснасці. Заўважнымі былі тэматычная аднастайнасць, светапоглядная абмежаванасць, засілле мастацкіх штампаў. Стрымліваліся эстэтычныя пошукі, стылявыя эксперыменты. Тым не менш і ў гэты час з'яўляюцца творы, якія можна назваць этапнымі ў гісторыі беларускай літаратуры.
Найперш гэта дакументальная кніга А. Адамовіча, Я. Брыля, У. Калесніка "Я з вогненнай вёскі" (1975). Названы твор паклаў пачатак перспектыўнаму жанру дакументальных сведчанняў, які на поўную сілу выявіўся пазней у творчасці С. Алексіевіч і А. Адамовіча. Трагедыя вайны, балючая памяць ваеннага дзяцінства знайшлі яскравае адлюстраванне ў творах І. Навуменкі, І. Чыгрынава, Б. Сачанкі, І. Пташнікава, В. Казько і іншых аўтараў. Сярод гэтых