Visual Basic және Delphi ортасында математикалық ойындарды программалау әдістемесі

Delphi бағдарламалау және жобалау ортасын жүктегеннен кейін экранда Delphi жобалау ортасының бастапқы күйі пайда болады.

Сурет 1 – Delphi бағдарламалау ортасының компоненттері

Негізгі компоненттері:

• Басты терезе Delphi 6 - <жоба аты>, тақырып қатары, мәзір қатары,

• компоненттер палитрасы орналасқан;

• WYSIWYG принципі бойынша жұмыс істейтін Form1 форманы жобалау терезесі;

• Объект қасиеттерінің мәндерін орнатуға және өзгертуге болатын Object Inspeсtor форма инспекторының терезесі;

• Unit1.pas – бағдарламалық кодты енгізу және редакторлеу терезесі.

«Туылған күнін, туылған ай нөмірін және жасын анықтау» программасын құру әдістемесі

Туылған күн мен ай нөмірінің қосындысынан өз жасыңызды алып тастаңыз. Туылған күн мен өз жасыңыздың қосындысынан туылған ай нөмірін алып тастаңыз. Өз жасыңыз бен туылған ай нөмірінің қосындысынан туылған күніңізді алып тастаңыз. Нәтижесін хабарлаңыз. Компьютер сіздің жасыңыз бен туған күніңізді анықтап береді.

Жобаны талдау және алгоритмін құру

Жобаны жүзеге асырмас бұрын, математикалық фокустың сырын ашу керек.

x – туылған күн,

y – туылған ай нөмірі,

z – жасы,

a, b, c – есептің шартын орындау барысындағы есептелінген нәтижелер.

a, b және c мәндері қолданушы компьютерге хабарлайтын алғашқы мәліметтер болып табылады. Компьютер бағдарлама командаларының орындалуына сәйкес «сиқыршының» рөлін ойнап, қолданушының жасын (z) және туған күнін (x және y) анықтайды. Осылайша, x, y, z – жобаның нәтижесін анықтайтын қорытынды мәліметтер.

Есеп шарты бойынша теңдеулер жүйесін аламыз:

Теңдеулер жүйесін шешу арқылы, келесі мәнерді табамыз:

Алгоритмнің блок – схемасы келесі түрде болады:

Форманың жобалануы

Алдымен әрбір оқушы болашақ жобаның объектілерін, олардың формада орналасуын, форма мен ондағы әрбір объектінің безендірілу стилін және бағдарламаны орындау кезіндегі объектілердің қолданылу ретін көз алдына елестетуі тиіс немесе параққа сызып алуы керек. Үлгі ретінде біз келесі форманы қолданамыз.

Сурет 2 – Форманың жобалануы

Жобалау барысында біз Additional қосымшасында орналасқан компоненттер палитрасындағы мәтіндерді енгізуге арналған Static Text объектісін қолданамыз, сондай–ақ Standard қосымшасында орналасқан келесі объектілерді де қолданамыз:

• Label объектісі – қысқа мәтіндерді енгізу үшін қолданылады;

• Edit объектісі – бір қатарлық мәтінді енгізу және редакторлеуге арналған;

• Memo объектісі – көп қатарлы мәтінді енгізу немесе көрсету қызметін атқарады;

• Button – батырманы басқанда бағдарламалық кодтың орындалуына арналған;

Сурет 3 – Батырмалар

Delphi–де бағдарламаны жазу үшін мән типтерінің түрлендіру функцияларын білу қажет. Мысалы, Label және Edit компоненттері жолдық типті енгізу үшін қызмет атқарады, ал математикалық есептерде шешім іздеу процесінде сандық берілгендермен анықталатын формулалар қолданылады. Delphi-де стандартты түрлендіру функцияларынан басқа компоненттерді қабылдайтын берілгендер типтерін түрлендірудің функцияларын қолданады:

x := StrToInt(Edit1.Text) – Edit1 терезесінің облысына енгізілетін жолдық типте берілгендер, берілгендердің бүтін типіне түрленеді.

x := StrToFloat(Edit1.Text) – Edit1 терезесінің облысына енгізілетін жолдық типте берілгендер, берілгендердің нақты типіне түрленеді.

IntToStr (y) – y айнымалысының бүтін мәні жолдық типке түрленеді.

FloatToStr (y) – y айнымалысының нақты мәні жолдық типке түрленеді.

Әрекеттердің ыңғайлылығы және қысқалығы үшін келесі терминдерді енгіземіз:

• Белсендіру – меңзерді объектке әкелу және тышқанның сол жақ

батырмасын шерту;

• Объектіні белгілеу – объектінің орналасатын жерінде тышқанның сол жақ

батырмасын шерту;

Жобаны құруға кірісейік.

Жоба формасын жоспарлау процесінің кезеңдерін қарастырайық.

1. Форма атын енгіземіз. Object Inspeсtor терезесінде Caption қасиетін тауып, қасиет мәніне Form1 деп жазамыз.

2.Тақырып мәтінін енгіземіз. Additional қосымшасын іске қосып, компоненттер палитрасынан StaticText объектісін таңдаймыз, формада тақырып мәтіні шығатын тік төртбұрышты облысты белгілейміз. Object Inspeсtor терезесінде Caption қасиетін таңдап, қасиет мәнін енгіземіз.

3. Формада алғашқы берілгендерді енгізетін мәтіндік терезе құрамыз – шартқа байланысты алдын – ала есептелетін бірінші, екінші және үшінші нәтижелерге арналған. Standard қосымшасынан Edit объектісін таңдаймыз. Формада бірінші нәтиже енгізілетіндей тік төртбұрышты облысты белгілейміз, белгіленген облыстың ішінен «Edit1» жазбасын көре аламыз.

Object Inspeсtor терезесіне Text қасиетін таңдап, «Edit1» жазбасын «0» - ге алмастырамыз. Аталған әрекетті екінші және үшінші нәтижелер үшін орындаймыз.

4. Үшінші пунктте құрылған мәтіндік терезелерге түсініктеме жазамыз. Additional қосымшасындағы компоненттер палитрасынан StaticText объектісін таңдап, оны белсендіреміз. Формадағы Edit1 объектісінің жанынан Edit1 объектісіне түсініктеме жазу үшін тік төртбұрышты облысты белгілейміз. Object Inspeсtor терезесінен Caption қасиетін тауып, оған «Алғашқы нәтижені енгіз» мәтінін енгіземіз. Font қасиетінен мәтіннің параметрлерін: түс, шрифт өлшемдерін орнатамыз. «Екінші нәтижені енгіз», «Үшінші нәтижені енгіз» мәтіндерін енгізіп, аталған әрекеттерді қайталаймыз.

5. «Фокус» нәтижелері хабарламалармен шығатын облысты анықтаймыз. Standard қосымшасын белсендіріп, компоненттер палитрасынан Label объектісін таңдап, формада жоба орындалғанда алғашқы нәтиже шығатын тік төртбұрышты облысты белгілейміз. Object Inspeсtor терезесінен Caption қасиетін тауып, ондағы Label1 мәтінін «Туылған күн» деп өзгертеміз. Font қасиетінен мәтіннің параметрлерін орнатамыз. Атлаған әрекеттерді «Туылған ай нөмірі» және «Сіздің жасыңыз» мәтіндерін енгізу барысында қайталаймыз.

6. Есептің мазмұны берілген мәтіндік блок енгіземіз. Standard қосымшасын

белсендіріп, компоненттер палитрасынан үлкен көлемдегі мәтіндерді енгізу және шығару үшін қолданылатын Memo объектісін таңдап, оның формада орналасатын облысын белгілейміз. Object Inspeсtor терезесінен Lines қасиетін таңдап, келесі мәтінді тереміз: «Туылған күн мен ай нөмірінің қосындысынан өз жасыңызды алып тастаңыз. Туылған күн мен өз жасыңыздың қосындысынан туылған ай нөмірін алып тастаңыз. Өз жасыңыз бен туылған ай нөмірінің қосындысынан туылған күніңізді алып тастаңыз». ОК батырмасын шертіп, мәтіннің енгізілуін аяқтаймыз. Object Inspeсtor терезесінен ScrollBars қасиетін таңдаймыз және айналдырма жолағының мәнін береміз.

7. Формаға басқарушы түймелерді орнатамыз. Standard қосымшасының компоненттер палитрасынан Button объектісін таңдаймыз. Формада батырманың орналасуына қажетті аймақты белгілейміз. Object Inspeсtor терезесінен Caption қасиетін тауып, оған «Басы» деген мәтінді енгіземіз. Формаға тағы бір объект енгізіп, оған «Шығу» деген атау береміз.

Кесте 1 – Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Color Caption Height Width	Form1 Сұр Form1 300 435
Label1 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сұр Туған күн Times New Roman, кәдімгі, 12, қою көк 19 184 208 166
Label2 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр Туылған ай нөмірі Times New Roman, кәдімгі, 12, қою көк 19 184 208 166
Label3 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр Сіздің жасыңыз Times New Roman, кәдімгі, 12, қою көк 19 184 208 166
Button1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button1 Басы MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 32 212 65
Button2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button2 Шығу MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 17 32 240 65
Edit1 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Text Top Width	Edit1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 176 0 56 41
Edit2 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Text Top Width	Edit2 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 176 0 96 41
Edit3 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Text Top Width	Edit3 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 176 0 136 41
StaticText1 (тұрақты мәтін)	Name Caption Font Height Left Top Width	StaticText1 Фокус. Туылған күнді, туылған ай нөмірін және жасын табу Times New Roman, кәдімгі, 10, қою көк 19 8 16 406
StaticText2 (тұрақты мәтін)	Name Caption Font Height Left Top Width	StaticText2 Алғашқы нәтижені енгіз Times New Roman, кәдімгі, 12, қызыл 23 240 56 170
StaticText3 (тұрақты мәтін)	Name Caption Font Height Left Top Width	StaticText3 Екінші нәтижені енгіз Times New Roman, кәдімгі, 12, қызыл 23 240 96 170
StaticText4 (тұрақты мәтін)	Name Caption Font Height Left Top Width	StaticText4 Үшінші нәтижені енгіз Times New Roman, кәдімгі, 12, қызыл 23 240 136 170
Memo (мәтіндік облыс)	Name Color Font Height Left Top Width Lines	Memo1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 169 16 40 145 Туылған күн мен ай нөмірінің қосындысынан өз жасыңызды алып тастаңыз. Туылған күн мен өз жасыңыздың қосындысынан туылған ай нөмірін алып тастаңыз. Өз жасыңыз бен туылған ай нөмірінің қосындысынан туылған күніңізді алып тастаңыз.

Программамен жұмыс.

Ғ9 батырмасын басып немесе Run командасын орындап, бағдарламаны жүктейміз. Алдын – ала есептеулердің нәтижелерін енгіземіз. Ары қарай формада орналасқан Басы түймесіне апарып тышқанның сол жақ батырмасын басамыз. Жобаны көрсетіп болған соң, Шығу батырмасын басу арқылы жұмысты аяқтаймыз.

Дайын бағдарламаны сақтау міндетті. Бағдарлама бірнеше файлдарда сақталады. Бұл файлдардың барлығы жоба деп аталады. Жобаға келесі кеңейтілулері бар файлдар кіреді: .dpr, .pas, .dfm, .res. Қажет болса, бағдарламаға компиляция жасауға болады. Бұл жағдайда Delphi бағдарламалау ортасынан тәуелсіз жұмыс істейтін .exe кеңейтілуі бар файл құрылады.

Сурет 4 – Алдын-ала есептеулер нәтижесін енгізу

Сурет 5 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

10-лекция.

Тақырыбы: Visual Basic немесе Delphi ортасында «Тас-Қайшы-Қағаз» программасын құру әдістемесі

Жоспары:

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедураларды анықтау.

3. Visual Basic немесе Delphi ортасында ортасында «Тас-Қайшы-Қағаз» программасын құру әдістемесі

Ойын ережесі. Алғашқы ойыншы (қолданушы) шешімнің мүмкін нұсқаларының бірін таңдайды: «тас», «қайшы», «қағаз». Келесі ойыншы (компьютер) да нұсқаның бірін таңдайды.

Мүмкін нұсқалар:

• «тас» – «қайшы» (тас қайшыны сындырады, сондықтан «тас» нұсқасын таңдаған ойыншыға бір ұпай қосылады);

• «тас» – «қағаз» (қағаз тасты жауып қалады, сондықтан «қағаз» нұсқасын таңдаған ойыншыға бір ұпай қосылады),

• «қағаз» – «қайшы» (қайшы қағазды қияды, сондықтан «қайшы» нұсқасын таңдаған ойыншыға бір ұпай қосылады);

• бірдей таңдау (бұл жағдайда ешкім ұтпайды, алайда әрбір ойыншыға бір ұпай қосылады).

Ойын 10 ұпайға дейін жалғасады. Алдымен он ұпай жинаған ойыншы жеңіске жетеді.

Форманы және басқару элементтерін құру алгоритмі

Форма қасиеттерін құру және өзгерту

1. Delphi – ді жүктейміз. Бірнеше терезелерден тұратын редактор терезесі пайда болады.

2. Форма терезесіне шертіңіз.

3. View, Object Inspector мәзірінің командаларын орындаңыздар.

4. Қасиеттер терезесінің Properties жарлығына шертіңіз.

5. Form1 формасының қасиеттерін төмендегі кестеге сәйкес өзгертіңіз.

Кесте 2 – Форма1 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Color Caption Height Width	Form1 Сұр «Тас – Қағаз – Қайшы» ойыны 260 280
Label1 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сұр Ойыншы: MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 8 112 57
Label2 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр Компьютер: MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 145 112 85
Label3 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр MS Sans Serif, жартылай қалың, 24, қара 37 95 48 50
Label4 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label4 Сұр Есеп MS Sans Serif, жартылай қалың, 14, қара 24 96 1 49
Label5 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label5 Сұр MS Sans Serif, жартылай қалың, 14, қара 24 8 80 260
Label6 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label6 Сұр (10 ұпайға дейін) MS Sans Serif, жартылай қалың, 8, қара 13 80 32 83
Button1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button1 Ойынның соңы MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 145 185 105
Button2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button2 Ойыншының атын енгізу MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 8 185 105
ComboBox1 (тізімді өріс)	Name Color Font Height Items Left Text Top Width	ComboBox1 ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 Тас, қайшы, қағаз (әр сөз жеке қатарға жазылады) 8 136 105
Edit1 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Text Top Width	Edit1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 145 136 105

Элементтердің құрылу реті, олардың Form1 формасында орналасуы және қасиеттердің өзгеруі:

1. Компоненттер палитрасынан Standard қосымшасын таңдаймыз.

2. Форма элементтеріне сәйкес пиктограммаларды табамыз:

• Батырманы құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін Button

командалық түймесіне тышқанды апарып, сол жақ батырмасын шертеміз.

• Мәтіндік өріс құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін Edit мәтіндік

өрісіне тышқанды апарып, сол жақ батырмасын шертеміз.

• Жазба құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін Label енгізу өрісіне

тышқанды апарып, сол жақ батырмасын шертеміз.

• Тізімді өріс құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін ComboBox

тізімді өрісіне тышқанды апарып, сол жақ батырмасын шертеміз.

3. Тышқанның сол жақ батырмасын формада шертіп, ашылған терезеде таңдалған элементтің мәндерін 2 – кестеге сәйкес өзгертеміз.

Сурет 6 – Форманың жобалануы

Form1 формасын процедура кодын енгізу

Формаға процедура кодын және барлық басқару элементтерін енгізу үшін View, Code Explorer мәзірінің командаларын орындаңдар, бағдарламалық код терезесіне процедура кодын енгізіңдер және бағдарламаны алдын – ала құрылған бумада сақтап қойыңдар.

Бағдарламадағы процедуралардың мағыналары:

Procedure FormActivate – форманы іске қосу процедурасы;

Procedure ComboBox1Change – ойыншының немесе компьютердің объектіні таңда процедурасы;

Procedure Initalize – негізгі форманың инициализациялау процедурасы;

Procedure Compare – ойыншы мен компьютердің таңдаған объектілерді өңдеу процедурасы;

Procedure Button1Click – ойынды аяқтау процедурасы;

Procedure Button2Click – Form2 формасын шақыру және ойыншының атын енгізу процедурасы.

Форма 2-ні және басқару элементтерін құру алгоритмі

Форма қасиеттерін құру және өзгерту

1. Delphi – ді жүктейміз. Бірнеше терезелерден тұратын редактор терезесі пайда болады.

2. Форма терезесіне шертіңіз.

3. View, Object Inspector мәзірінің командаларын орындаңыздар.

4. Қасиеттер терезесінің Properties жарлығына шертіңіз.

5. Form2 формасының қасиеттерін төмендегі кестеге сәйкес өзгертіңіз.

Кесте 3. Форма2 элементтерінің элементтері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Color Caption Height Width	Form2 Сұр Шақыру 229 249
Label1 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сұр Сіздің атыңыз MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 8 48 53
Label2 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр Бағдарлама ойынды моделдейді MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 32 8 147
Label3 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр «Тас – Қайшы – Қағаз» MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 32 24 140
Edit1 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Text Top Width	Edit1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 72 Ойыншы 48 121
BitBtn1 (түйме)	Name Caption Height Kind Left ModalResult Top Width	BitBtn1 OK 25 bkOK 64 mrOK 80 75

Сурет 7 – Форма 2-нің жобалануы

Сурет 8 – Ойыншының атын енгізу

Сурет 9 – «Тас-Қайшы» таңдауы

Сурет 10 – Компьютер жеңді

Сурет 11 – Ойыншы жеңді

11-лекция.

Тақырыбы: Visual Basic немесе Delphi ортасында «Сандық үшбұрыш» программалау әдістемесі.

Жоспары:

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедуларды анықтау.

3. Visual Basic немесе Delphi ортасында «Сандық үшбұрыш» программасын құру әдістемесі.

Мазмұны:

Компьютер функция көмегімен үшбұрыш элементтері түріндегі сандарды шығарып береді. Оларды «сандық үшбұрыштар» деп атайды. Мысалы, көршілес бағандарда тұрған сандарды жоғарыдан төмен қарай қосу арқылы ең үлкен мәнін анықтау қажет.

Форма мен басқару элементтерін құру алгоритмі

Форма қасиеттерін құру және өзгерту

1. Delphi – ді жүктейміз.

2. Бірнеше терезелерден тұратын редактор терезесі пайда болады.

3. Форма терезесіне шертіңіз.

4. View, Object Inspector мәзірінің командаларын орындаңыздар.

5. Қасиеттер терезесінің Properties жарлығына шертіңіз.

6. Form1 формасының қасиеттерін төмендегі кестеге сәйкес өзгертіңіз.

Кесте 4 – Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Color Caption Height Width	Form1 Сұр Сандық үшбұрыш 450 650
Label1 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сұр Көршілес бағандарда тұрған сандарды жоғарыдан төмен қарай қосу арқылы ең үлкен мәнін есептеңдер MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 8 8 630
Label2 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 8 8 630
Label3 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 13 400 168 3
Label4 (жазба)	Name Color Caption Font Height Left Top Width	Label4 Сұр Ең үлкен мән MS Sans Serif, жартылай қалың, 14, қара 13 16 352 66
Button1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button1 Ойынды бастау MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 400 80 75
Button2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button2 Жауабы MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 400 120 75
Button3 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Button3 Жабу MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 25 400 344 75
Edit1 (мәтіндік өріс)	Name Color Font Height Left Top Width	Edit1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 21 96 352 121
StringGrid1 (қатарлық кесте)	Name Color Font Height Left Top Width DefaultColWidth DefaultRowHeight	StringGrid1 Ақ MS Sans Serif, кәдімгі, 8, қара 297 0 40 297 30 30

Сурет 12 – Форманың жобалануы

Сурет 13 – Ойынды бастау

Сурет 14 – Ойыншының жауабы қате

Сурет 15 – Ойыншының жауабы дұрыс

12-лекция.

Тақырыбы: Visual Basic немесе Delphi ортасында «Ойлаған санды тап» программасын құру әдістемесі.

Жоспары:

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедуларды анықтау.

3. Visual Basic немесе Delphi ортасында «Ойлаған санды тап» программасын құру әдістемесі.

Есептің қойылымы. 7-ден 70-ке дейін бір сан ойла. Ойлаған санды алдымен 2-ге, одан соң 5-ке және 7-ге бөл. Қалған қалдықты хабарла.

Жобаның анализі және алгоритмнің құрылуы

Қалған қалдық бойынша түйінді формуланы қолданып, «сиқыршы» ойлаған санды табады.

«Көрермендер» r₁ ,r₂, және r₃ арқылы хабарлайтын қалдықты анықтаймыз. Түйінді формула келесідей болады:

s = 35*r₁ + 56*r₂ + 50*r₃.

Егер s = 0 болса, онда ойлаған сан 70 – ке тең; егер s ≠ 0 болса, онда s – ті 70 – ке бөлгендегі қалдық ойлаған санды береді. Қалдықтар: r₁ =1, r₂ = 2 және r₃ = 5 болсын. Табамыз: s = 35*1+ 56*2 + 50*5 = 397.

397 = 70*5+47. Ойлаған сан – 47.

«Математикалық фокустың»» құпиясын ашамыз. Ойлаған сан x болсын, x- ті 2 – ге, 5 – ке, 7 – ге бөлгендегі қалған сандарды a, b, c , ал қалдықтарды сәйкесінше r₁ ,r₂, және r₃ арқылы белгілейміз. Жоба шартына сәйкес теңдеулер жүйесін жазамыз:

Осыдан келіп шығады:

Алынған өрнекті түйінді формулаға қойып, түрлендіреміз:

70*а, 280*b, 350*c түріндегі сан 70 – ке қалдықсыз бөлінеді, 141*х – ті 70 – ке бөлгенде ойлаған санға тең қалдық шығады, яғни, 141*х = 140*х+х.

35, 56, 60 көбейткіштері алгебралық қосындының 141*х – тен басқа барлық мүшелері 70 – ке қалдықсыз бөлінетіндей болып таңдалып алынған. Ереженің дұрыстығы дәлеленді.

Төменде жоба алгоритмінің блок – схемасы келтірілген.

Форманы жобалау

Сурет 16– Форманың жобалануы

Жобаның нұсқасын жасау үшін 13-суреттегі дайын форманың үлгісін пайдаланамыз.

General панеінде орналасқан және жоба жасау барысында қолданылатын объектілерді анықтаймыз:

• Label объеектісі формаға жазулар шығару үшін қолданылады;

• TextBox объектісі мәліметтерді енгізуге және шығаруға арналған;

• CommandButton түймесі программа кодында жазылғандай түймеге тышқанды шерткенде сол оқиға орындалады.

Жоба формасының құрылуы.

1. Құралдар панелінен Label объектісін таңдаймыз, оны формаға орналастырып, Caption қасиетіндегі Label1 жазуын» Фокус. Сен ойлаған санды табамын» мәтініне ауыстырамыз.

2. 13-суретке сәйкес General құралдар панелінен TextBox объектісін таңдап, формаға орналастырамыз. Терезеден Text қасиетіндегі жазуды «0» деп өзгертеміз.

3. формаға Label2 объектісін орнатып, Caption қасиетіндегі мәтінді «Алғашқы қалдықты енгіз» мәтініне өзгертеміз.

4. Label4 және Label5 объектілерін енгізіп, екінші және үшінші пунктердегі әрекеттерді қайталаймыз.

5. Формаға Label6 объектісін орналастырып, Caption қасиетіндегі Label6 мәтінін «7 – ден 70 – ке дейін бір сан ойла. Ойлаған санды алдымен 2 – ге, одан соң 5 – ке және 7 – ге бөл. Қалған қалдықты енгіз» мәтінінен өзгертеміз.

6. Формаға CommandButton1 және CommandButton2 түймелерін енгіземіз. Әр объектінің Caption қасиетіне басып, ондағы мәтіндерді CommandButton1 түймесі үшін «Басы» деп, ал CommandButton2 түймесі үшін «Тазалау» деп өзгертеміз.

Кесте 5 – Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name BackColor Caption Height Width	Form1 Сұр Математикалық фокус 4560 4935
Label1 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сұр Фокус. Сен ойлаған санды табамын. Times New Roman, 12 255 120 120 4455
Label2 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр Алғашқы қалдықты енгіз MS Sans Serif, 8 255 2040 2040 1815
Label3 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр Екінші қалдықты енгіз MS Sans Serif, 8 255 2040 2520 1815
Label4 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label4 Сұр Үшінші қалдықты енгіз MS Sans Serif, 8 255 2040 3000 1815
Label5 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label5 Сұр Ойлаған сан MS Sans Serif, 8 255 2040 3720 1575
Label6 (жазба)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Label6 Сұр 7 – ден 70 – ке дейін бір сан ойла. Ойлаған санды алдымен 2 – ге, одан соң 5 – ке және 7 – ге бөл. Қалған қалдықты енгіз MS Sans Serif, 8 500 120 800 4700
CommandButton1 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command1 Сұр Басы MS Sans Serif, 8 495 360 2760 1335
CommandButton2 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command2 Сұр Тазалау MS Sans Serif, 8 495 360 3480 1335
TextBox1 (мәтіндік өріс)	Name BackColor Font Height ForeColor Left Text Top Width	Text1 ақ MS Sans Serif, 8 375 Қара 4080 0 1920 615
TextBox2 (мәтіндік өріс)	Name BackColor Font Height ForeColor Left Text Top Width	Text2 ақ MS Sans Serif, 8 375 Қара 4080 0 2400 615
TextBox3 (мәтіндік өріс)	Name BackColor Font Height ForeColor Left Text Top Width	Text3 ақ MS Sans Serif, 8 375 Қара 4080 0 2880 615
TextBox4 (мәтіндік өріс)	Name BackColor Font Height ForeColor Left Text Top Width	Text4 ақ MS Sans Serif, 8 375 Қара 4080 0 3600 615

Оқиғалардың өңделуі (бағдарламалық кодтың жазылуы)

Басы (CommandButton1) түймесіне шертеміз және Private Sub Command1_Click() және End Sub түйінді сөздерінің аралығына код енгіземіз:

Private Sub Command1_Click()

Dim r1, r2, r3, x, s

r1 = Text1.Text

r2 = Text2.Text

r3 = Text3.Text

s = 35*r1 + 56*r2 + 50*r3

x = s Mod 70

Text4.Text = x

End Sub

Тазалау (CommandButton2) түймесіне шертеміз және Private Sub Command1_Click() және End Sub түйінді сөздерінің аралығына код енгіземіз:

Private Sub Command2_Click

Text1.Text = “ ”

Text2.Text = “ ”

Text3.Text = “ ”

Text4.Text = “ ”

End Sub

Бағдарламамен жұмыс

Дайын бағдарламаны орындау үшін басты мәзірден Start, Run командаларын орындаймыз немесе Debug панеліндегі түймесіне шертеміз.

Бағдарламаны сақтау үшін File – Save Form As және File – Save Project As командаларын орындаймыз. Қайта сақтау үшін File – Save Form және File – Save Project командаларын орындаймыз. Автоономды жұмыс істейтін программа құру үшін менюден File- Make Project Exe File командасн орындасақ, файлдың атауын көрсететін панель ашылады (файл .exe кеңейтілуімен сақталады).

Сурет 17 – Бағдарламалық кодтың енгізілуі

Сурет 18 – Орындау нәтижелері

13-лекция.

Тақырыбы: Visual Basic немесе Delphi ортасында «Қасқыр, ешкі және капуста» программасын құру әдістемесі.

Жоспары:

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедуларды анықтау.

3. Visual Basic немесе Delphi ортасында «Қасқыр, ешкі және капуста» программасын құру әдістемесі.

Мазмұны:

Есептің қойылымы. Өзен жағасында қайығымен шаруа тұр. Оның жанында қасқыр, ешкі және бір қап орамжапырақ тұр. Шаруа өзеннің келесі бетіне өзімен өтуі керек, әрі қасқыр, ешкі және орамжапырақты да өткізуі керек. Алайда, қайыққа шаруадан басқа тек қайық, ешкі немесе орамжапырақ қана сыяды. Қасқырды ешкімен немесе ешкіні бір қап орамжапырақпен қалдыруға болмайды, себебі, қасқыр – ешкіні, ешкі – орамжапырақты жеп қоюы мүмкін. Шаруа қандай әрекет жасауы тиіс?

Есепті шешу алгоритмі

Алғашқы жағдайда қасқыр, ешкі, орамжапырақ қабы және тасымалдаушы өзеннің сол жағында тұр дейік. Келесідей белгілеулер енгізейік: қасқыр – Қ, ешкі – Е, орамжапырақ қабы – О, тасымалдаушы – Т, өзен – //.

Кесте 6 – Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name BackColor Caption Height Width	Form1 Сұр Тасымалдаушы 4560 4935
Shape1 (фигура)	Name BackColor BorderColor Left Top Height Width Shape	Shape1 Сұр қара 4080 0 4095 135 0-Rectangle
Shape2 (фигура)	Name BackColor BorderColor Left Top Height Width Shape	Shape2 Сұр қара 4920 720 255 1935 0-Rectangle
Picture (өзен суретінің облысы)	Name BackColor Height Left Width Top	PictureBox1 Көк 4095 1200 1695 0
Label1 («Тасымалдаушы» жазбасы)	Name BackColor Caption Font ForeColor Height Left Top Width	Label1 Жасыл Тасымалдаушы Comic Sans MS, 12, жартылай қалың Қызыл 495 5040 120 1695
Label2 (жазба)	Name BackColor Caption Font ForeColor Height Left Top Width	Label2 Жасыл Comic Sans MS, 12, жартылай қалың Көгілдір 1695 5040 1200 1695
CommandButton1 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command1 Сұр Шығу MS Sans Serif, 8, кәдімгі 375 5070 3600 1695
CommandButton2 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command2 Сұр Алдымен MS Sans Serif, 8, кәдімгі 375 5070 3120 1695
Image1(1) (тасымалдаушы суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 1 360 480 540 (Bitmap load) True
Image1(2) (орамжапырақ суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 2 360 1200 540 (Bitmap load) True
Image1(3) (ешкінің суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 3 360 1920 540 (Bitmap load) True
Image1(4) (қасқырдың суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 4 360 2640 540 (Bitmap load) True
Image2(1) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 1 3240 480 540 None True
Image2(2) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 2 3240 1200 540 None True
Image2(3) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 3 3240 1920 540 None True
Image2(4) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 4 3240 2640 540 None True
Image3(1) (тасымалдаушының суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 1 4080 480 540 (Bitmap load) True
Image3(2) (орамжапырақ қабының суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 2 4080 1200 540 (Bitmap load) True
Image3(3) (ешкінің суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 3 4080 1920 540 (Bitmap load) True
Image3(4) (қасқырдың суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 4 4080 2640 540 (Bitmap load) True
Image3(5) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 5 4080 3240 540 None True

Элементтерді құру, оларды Form1 формасында орналастыру және

қасиеттерін өзгерту реті

1. View – ToolBox мәзірінің командаларын орындаймыз, форма элементтерінің басқару панелі көрінеді. Форманың келесі элементтеріне сәйкес пиктограммаларды табамыз:

• Түйме құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін CommandButton

командалық түймесіне тышқанды шертеміз;

• Picture графикалық терезесінің бейнеленуі үшін PictureBox белгісіне

тышқанды шертеміз;

• Фигура құру және оның қасиеттерін өзгерту үшін Shape

батырмасына тышқанды шертеміз;

• Жазба басқару элементін құру және қасиеттерін өзгерту үшін Label

жазба белгісіне тышқанды шертеміз;

• Сурет құру және қасиеттерін өзгерту үшін Image белгісіне

тышқанды шертеміз;

2. Формаға шертіңіз. Таңдаған элемент үшін қасиеттер терезесі пайда болады. Қасиеттердің мәнін 6 – кестедегі берілгендерге сәйкес өзгертеміз.

Сурет 19 – Форманың жобалануы

Сурет 20 – Фигураларды тасымалдау

Сурет 21 – Ойыншы ұтты

Сурет 22 – Ойыншы ұтылды

Формаға процедура кодын енгізу

Формаға процедура кодын және барлық басқару элементтерін енгізу үшін View, Project Explorer мәзірінің командаларын орындаңдар, форманы ашыңдар, тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, жанама мәзірден View командасын таңдаңдар. Бағдарламалық код терезесі ашылады. Процедура кодын енгізіңдер және бағдарламаны алдын – ала құрылған бумада сақтап қойыңдар.

Суреттердің мағыналары

Бастапқы жағалау

Image1(1) – тасымалдаушы бейнесі үшін арналған терезе;

Image1(2) – орамжапырақ қабының бейнесі үшін арналған терезе;

Image1(3) – ешкі бейнесі үшін арналған терезе;

Image1(4) – қасқыр бейнесі үшін арналған терезе.

Қасқыр, ешкі және орамжапырақ қабын өткізетін жағалау

Image2(1) – тасымалдаушы бейнесі үшін арналған терезе;

Image2(2) – орамжапырақ қабының бейнесі үшін арналған терезе;

Image2(3) – ешкі бейнесі үшін арналған терезе;

Image2(4) – қасқыр бейнесі үшін арналған терезе.

Алдын-ала дайындалып қойған суретті терезелер

Image3(1) – тасымалдаушы бейнесі үшін арналған терезе;

Image3(2) – орамжапырақ қабының бейнесі үшін арналған терезе;

Image3(3) – ешкі бейнесі үшін арналған терезе;

Image3(4) – қасқыр бейнесі үшін арналған терезе;

Image3(5) – бос терезе.

Процедуралардың мағыналары:

Private Sub Command1_Click() – Шығу түймесіне тышқанды шерткенде ойыннан шығу процедурасы.

Private Sub Command1_Click() – ойынның басталу процедурасы.

Private Sub Image1_Click(Index As Integer) Private Sub Image2_Click(Index As Integer) – кейіпкерлерді бір жағалаудан екіншісіне өткізу процедурасы.

Public Sub vivod() – ойын кейіпкерлерінің бейнелерін жағалауға шығару және ойын аяқталғанын тексеру процедурасы.

Бағдарламамен жұмыс жасау реті

Қасқырды, ешкіні немесе орамжапырақ қабын келесі бетке өткізу үшін тышқанның сол жақ батырмасымен суретті шертіңдер. Көрсетілген объект тасымалдаушымен бірге қарамa–қарсы жағалауға бет алады. Егер тасымалдаушының бейнесіне шертсек, қарсы жағалауға тек қана сол өтеді.

14-лекция.

Тақырыбы. Visual Basic немесе Delphi ортасында «15 ойыны немесе Такен» программасын құру әдістемесі.

Жоспары:

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедуларды анықтау.

3. Visual Basic немесе Delphi ортасында «15 ойыны немесе Такен» программасын құру әдістемесі.

Есептің қойылымы. 16 ұяшықтан (4 қатар және 4 баған) тұратын шаршы алаңға кездейсоқ 15 дойбы орналастырылған. Әр дойбыда 1 – ден 15 – ке дейінгі сандар жазылған. Сандар қайталанбайды. Сандарды ретімен орналастыру қажет.

Форманы және басқару элементтерін құру алгоритмі

Форма қасиеттерін құру және өзгерту

1. Visual Basic – ті жүктеңіз. File - New Project - StandartExe командаларын орындап, тышқанмен OK түймесіне шертіңіз.

2. Бірнеше терезелерден тұратын редактор терезесі пайда болады.

3. Форма терезесіне шертіңіз.

4. View – Properties Windows командасын таңдаймыз, Properties қасиеттер терезесі ашылады.

5. Қасиеттер терезесінде Alphabetic жарлықшасына шертеміз.

6. Форма қасиеттерін 7 – кестеге сәйкес өзгертіп, форманы сақтаймыз.

Кесте 7 – Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name BackColor Caption Height Width	Form1 Сұр Form1 2475 3990
CommandButton1 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command1 Сұр Басынан бастау MS Sans Serif, 8, кәдімгі 375 2160 120 1695
CommandButton2 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command2 Сұр Шығу MS Sans Serif, 8, кәдімгі 375 2160 600 1695
Image1(0) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 0 120 120 470 (Bitmap load) True
Image1(1) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 1 600 120 470 (Bitmap load) True
Image1(2) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 2 1080 120 470 (Bitmap load) True
Image1(3) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 3 1560 120 470 (Bitmap load) True
Image1(4) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 4 120 600 470 (Bitmap load) True
Image1(5) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 5 600 600 470 (Bitmap load) True
Image1(6) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 6 1080 600 470 (Bitmap load) True
Image1(7) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 7 1560 600 470 (Bitmap load) True
Image1(8) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 8 120 1080 470 (Bitmap load) True
Image1(9) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 9 600 1080 470 (Bitmap load) True
Image1(10) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 10 1080 1080 470 (Bitmap load) True
Image1(11) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 11 1560 1080 470 (Bitmap load) True
Image1(12) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 12 120 1560 470 (Bitmap load) True
Image1(13) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 13 600 1560 470 (Bitmap load) True
Image1(14) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 14 1080 1560 470 (Bitmap load) True
Image1(15) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 15 1560 1560 470 (Bitmap load) True
Image1(16) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 470 16 3360 1560 470 (Bitmap load) True

Сурет 23 – Форманы жобалау

Сурет 24 – Қорытынды есеп

Формаға процедура кодын енгізу

Формаға процедура кодын және барлық басқару элементтерін енгізу үшін View, Project Explorer мәзірінің командаларын орындаңдар, форманы ашыңдар, тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, жанама мәзірден View командасын таңдаңдар. Бағдарламалық код терезесі ашылады. Процедура кодын енгізіңдер және бағдарламаны алдын – ала құрылған бумада сақтап қойыңдар.

Процедуралардың мағынасы

Private Sub Command1_Click() – ойынды жүктеу және Peremeshat процедурасына өту;

Private Sub Peremeshat() – дойбылардың кездейсоқ мәндерін шығарады;

Private Sub Command2_Click() – Шығу батырмасына тышқанды шерткенде ойыннан шығу процедурасы;

Private Sub Form_Load() – форманы жүктеу процедурасы;

Private Sub Image1_Click(index As Integer) – дойбыларды торкөздің көрсетілген нөміріне орналастырады;

Public Sub Dvigat(index As integer) – дойбыларды торкөздің бос болуына байланысты орналастыруды жүзеге асырады. Төрт мүмкін нұсқасы бар:

• Қозғалатын дойбының жоғарғы жағында орналасқан бос торкөз;

• Қозғалатын дойбының төменгі жағында орналасқан бос торкөз;

• Қозғалатын дойбының оң жағында орналасқан бос торкөз;

• Қозғалатын дойбының сол жағында орналасқан бос торкөз;

Public Sub Pobedil() – ойын алаңының дұрыс толтырылуын тексеру процедурасы.

15-лекция. Visual Basic немесе Delphi ортасында «Ауызша есептеу» программасын құру әдістемесі.

1. Жобаның алгоритмін құру.

2. Процедуларды анықтау.

3. «Ауызша есептеу» программасын құру әдістемесі.

1 Суретті есептер

Берілген санды екіге бөлсек – бір, ал үшке бөлсек – екі қалдық қалады. Осы санды 6-ға бөлсек қанша қалдық қалады?

Шешуі: Бүтін санды алтыға бөлсек, 0, 1, 2, 3, 4, 5 қалдықтарының бірі қалуы мүмкін және сәйкесінше келесі сандар жиынтығы түрінде болады: 6k, 6k+1, 6k+2, 6y+3, 6y+4, 6y+5, мұндағы, k=0, 1, 2, 3, ... .

Санды екіге бөлгенде бір қалдық қалатын болғандықтан, санның тақ сан екені белгілі болды. Сондықтан тек келесі жиындарды қарастырамыз: 6k+1, 6y+3, 6y+5.

6k+1 түріндегі сан үшке бөлінгенде бір қалдық береді, 6y+3 түріндегі сан үшке еселі және тек 6y+5 саны ғана үшке бөлгенде екі қалдық береді.

Жауабы: Егер санды екіге бөлгенде бір, үшке бөлгенде екі қалдық қалатын

болса, алтыға бөлгенде бес қалдық қалады.

ә) Жарамсыз деталь

Ұста 27 деталь жасады, оның ішінде біреуі стандартқа сай болмады. Ол детальды сыртқы түріне қарап ажырату мүмкін емес. Егер деталь басқа стандартты детальдардан ауыр болса, оны таразыға кем дегенде қанша рет өлшеу арқылы табуға болады?

Шешуі:

1) 27 детальды әрқайсысында 9 детальдан болатындай етіп, үш бөлікке бөлеміз. Алғашқы тартудың көмегімен үш бөліктің қайсысында жарамсыз деталь барын анықтаймыз. Ол үшін екі бөлікті таразыға салып, үшіншісін шеткері ала тұрамыз:

а) егер екі жағы тең болса, жарамсыз деталь үшінші бөлікте;

ә) егер тең болмаса, жарамсыз деталь салмағы ауыр бөлікте.

2) енді жарамсыз деталь бар бөлікті алып, оның өзін үш бөлікке бөлеміз. Екінші рет тарту арқылы, жарамсыз детальдың қай бөлікте екенін анықтаймыз.

3) үшінші рет тарту арқылы қай детальдың жарамсыз екенін анықтаймыз. Ол үшін таразының әрбір жағына бір детальдан қойып, үшіншісін шеткері ала тұрамыз:

а) егер таразының екі жағы тең болса, онда үшінші деталь жарамсыз;

ә) егер таразының екі жағы тең болмаса, жарамсыз деталь таразының ауыр болған жағында.

Жауабы: үш рет өлшеу арқылы.

б) Қызықты сұрақ

Ермек әрқашан шын сөйлейді, ал Әлібек әрқашан жалған сөйлейді. Оларға бір сұрақ қойылды, ал олардың екеуі де сұраққа бірдей жауап берді. Осылай болуы мүмкін бе?

Жауабы: «Сіз шын айтып тұрсыз ба?» деп сұрауға болады. Бұл сұраққа шыншыл адамда, өтірікші адамда «иә» деп жауап береді.

в) Тепкішекте

Тепкішекте екі кішкентай сәби ойнап отыр.

Әділет: «Мен – ұл баламын», - деді.

Ардақ: «Мен – қыз баламын», - деді.

Егер кем дегенде, олардың бірі жалған айтса, балалардың қайсысы ұл, қайсысы қыз бала?

Жауабы: Олардың біреуі өтірік айтады дегеннен екіншісі де өтірік айтып отырғаны шығып тұр. Сонда, Әділет – қыз бала, ал Ардақ – ұл бала.

г) Үш тотықұс

А, В, С үш тотықұстың бірі үнемі шынын айтады, ал екіншісі жалған айтады, үшіншісі болса, кейде шын айтады, кейде жалған айтады. «Сендердің қайсысың В-сың?» деген сұраққа олар былай жауап берді:

А: - Өтірікші.

В: - Мен қумын!

С: - Мен шыншыл тотықұспын.

Тотықұстардың қайсысы өтірікші?

Жауабы: А - әрқашан шынын айтады, В - өтірікші, С – қу.

ғ) Сенатта

Батырлар мен өтірікшілер елінің сенатында 100 сенатор бар. Олардың әрқайсысы не батыр, не өтірікші. Келесі жағдайлар белгілі:

1) кем дегенде бір сенатор – батыр;

2) кездейсоқ таңдалып алынған екі адамның бірі - өтірікші.

Ел сенатында қанша өтірікші, қанша батыр бар екенін анықтаңдар?

Жауабы: сенаторлардың тек біреуі ғана батыр, қалғандары - өтірікшілер.

д) Екі бауыр

15 жыл бұрын Айнұрдың жасы кіші сіңлісі Ақеркенің жасынан 5 есе үлкен болатын, ал 20 жылдан соң Айнұрдың жасы Ақеркенің жасынан 1,5 есеп көп болады. Айнұр мен Ақеркенің жастары қаншада?

Шешуі: 15 жыл бұрын Айнұр 5х, ал Ақерке х жаста болды дейік. (15+20) жылдан соң шарт бойынша

5х+35=(х+35)*1,5 болады, яғни, х=5, y=25.

Жауабы: Ақерке 20, Айнұр 25 жаста.

е) Атасы мен немересі

Атасы қанша жаста болса, немересі сонша айлық. Атасы мен немересінің жасын қосқанда 91 болады. Атасы мен немереі қанша жаста?

Шешуі: немересі х айлық, атасы х жаста болсын. Содан

х/12 + х = 91

13х = 91*12

х = 84.

Жауабы: Атасы 84 жаста, немересі 7 жаста

ж) Сіріңкеден «үй» тұрғызылған. Екі сіріңкені жылжыту арқылы үйді келесі бетіне қаратыңыз:

Жауабы:

з) 15 сіріңкеден келесідей фигура тұрғызыңыз. 2 сіріңкені жылжыту арқылы, көлемдері бірдей бес шаршыдан тұратын фигура құрыңыз.

Жауабы:

и) 4 сіріңкені жылжыту арқылы үш шаршы жасаңыз:

Жауабы:

2 Арифметикалық есептер

а) Патшаның 7 ұлы болды және ол ұлдарына өзінің барлық қорғандарын мұра етіп қалдырды. Ең кішісіне бірнеше қорған, одан үлкеніне ең кішісінен екі есе, одан кейінгісіне үш есе, осылай ең үлкеніне ең кішісінен жеті есе көп қорған берді. Алайда, патшайым қорғандардың әділетсіз бөлінгенін ойлап, ұлдарына былай деді:

«Сендердің әрқайсысың өздеріңнің інілеріңе екі қорғаннан бересіңдер, тек ең кішкентай ғана барлық алынған қорғандарды өзінде қплдыруы тиіс».

Нәтижесінде олардың әрқайсысы сан жағынан бірдей қорғандарға ие болды. Қорғандардың жалпы санының қосындысы қаншаға тең?

Шешуі: Ең кіші ұл бір қорғанға ие болды деп есептейік, сонда қатар сандары келесідей түрде болады: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. барлық мұра 1+2+3+4+5+6+7=28 бөлікті құрайды.

Патшайымның араласуынан соң әрқайсысы бірдей мұраға немесе 28:4=7 бөлікке ие болды. Кіші ұл алты ағасының әрқайсысынан екі қорғаннан алды, сондықтан оның қорғанының саны 2*6=12-ге көбейді. Ал бөліктерінің саны 4 -1=3 бөлікке артты.

Осыдан кeліп 1 бөлікке 12:3=4 қорған кіретіні шығады, ал барлық мұра 4*28=112 қорғанды құрайды. Жауабы: 1 бөлікке тиісті қорғандардың саны – 4.

ә) Менің атам қызықты есептер бергенді ұнатады. Міне оның еебі:

2, 3, 4, 5, 6 сандарына бөлгенде abcde бес таңбалы санының қалдықтары санның цифрларының қалдықтарымен бірдей ретте шығады. Түрліәріптердің астында түрлі цифрлардың болуы міндетті емес болса, осы санды тауып, b әрпінің астында қандай цифр жатқанын айтыңыз.

Шешуі: а=1 екені анық, себебі 2-ге бөлгеннен кейін тек бір ғана қалдық қалады. е – санды 6-ға бөлгеннің қалдығы. Ол 5, 4, 3, 2, 1 болуы мүмкін. Санды 6-ға бөлгендегі қалдық санның соңғы цифріне сәйкес келетіндіктен, ол бес бола алмайды. Сондай-ақ ол екі мен төрт те ола алмайды. Тек бір мен үш қана қалып тұр. Бірақ үш те болмайды, себебі сан үшке қалдықсыз бөлінуі мүмкін. Сонда, е=1 деген болжам ғана қалды. а, b, d, e мәндерінің бірге тең екені шықты. Енді санды төртке бөлгендегі қалдық тура шығуы керек. Ізделінді санның соңғы екі цифрының төртке бөлгенде үш қалдық шығады, мұнан келіп шығады: с=3. Жауабы: 11311.

б) Ханшайым таңғы асқа құймақ жегісі келіп, аспазға таңертең сағат сегізде тұратынын, таңғы асқа 20 құймақ қалайтынын айтты. Аспаз бір құймақты бір минутта пісіреді, ал ханшайым бр құймақты 30 секундта тауысады. Аспаз тұра салып, құймақ дайындайтын болса, қаншада тұруы керек?

Шешуі: 20 құймақ 10 минутта желінеді, ал аспаз оны 20 минутта пісіреді. Демек, ол ханшайымнан 10 минут бұрын тұруы тиіс. Алайда, ол бұлай емес. Ханшайым өзінің соңғы құймағын 8-ден 9,5 минут кеткенде жеуі тиіс, ал аспаз оны дәл осы уақытқа дайын қылуы тиіс. Сондықтан, аспаз сағат 7-ден 49,5 минут кеткенде тұруы тиіс.

Жауабы: 7 сағ 49,5 мин

12-лекция.

Тақырыбы. Комбинаторикa

а) Жанар, Динара және Әйгерім доп ойнап жүр. Олардың әрқайсысы әр құрбысы жаққа допты бір рет лақтыруы керек. Доп қанша рт лақтырылады?

Жауабы: 3 қыздың әрқайсысы қалған екеуіне доп лақтырады, барлығы 2*3=6 доп лақтырылады.

ә) Отарда алдыңғы оң аяғы ақсайтын үш, алдыңғы сол аяғы ақсайтын екі қой болды. 4 қой алдыңғы оң аяқтарымен ақсамайтыны белгілі. Сондай-ақ алдыңғы сол аяғымен ақсамайтын бес қой болды. Отардағы қойдың ең аз саны қанша?

Шешуі: Үш қойдың оң аяқтары ақсайтындықтан, олардың сол аяқтары сау болуы тиіс. Ал отарда сол аяқтары сау бес қой болды, яғни 5-3=2 қойдың алдыңғы екі аяқтары да сау болды. Екі қой сол аяқтарымен ақсайтындықтан, олардың оң аяқтары сау болды. Отарда оң аяқтары сау төрт қой болды, яғни, 4-2=2 қойдың екі аяғы да сау. Сондықтан, отардағы қойлардың ең аз саны – 3+2+2=7 қой.

Жауабы: 7 қой.

б) Шетелге саяхат жасауға кеткен 100 туристің 30-ы немісше, 20-і ағылшынша, 42-сі французша меңгерген. Ағылшын және неміс тілдерін қатар меңгергендер саны – 8, ағылшын және француз тілдерін қатар меңгергендер саны – 10, неміс және француз тілдерін меңгергендер саны – 5, үш тілді де меңгергендер саны – 3. Қанша саяхатшы ешқандай тіл білмейді?

в) Көшеде төрт қыз Анар, Марал, Нұргүл, Гүлнар дөңгелене тұрып әңгімелесті. Көк көйлекті қыз (Анар Марал емес) көгілдір көйлектегі қызбен Нұргүлдің арасында тұр. Ақ көйлекті қыз қызғылт көйлекті қызбен Гүлнардың арасында тұр. Әрбір қыз қандай көйлек киген?

Түсі	Көк	Көгілдір	Қызғылт	Ақ
Аты
Анар	-	-	-	+
Марал	-	+	-	-
Гүлнар	+	-	-	-
Нұргүл	-	-	+	-

4 Кросснамберлер

а) Төменде берілген алты есепті шешіңіз. Жауаптарын есеп нөмірі сәйкес келетін бағаналарға жазып шығыңыз.

	1
			2
3
		4
			5
	6

1. Алдар көсе Қожанасырға қонаққа бара жатыр. Жолдың ¼ бөлігін жүріп өткеннен кейін, ол демалып алды. Содан соң Қожанасырдың үйіне дейін тағы да 384 метр жүрді. Алдар көсенің үйінен Қожанасырдың үйіне дейінгі ара қашықтықты тап.

2. Алмат, Айдана және Абай орманнан жидек жинады. Абай 600г бүлдірген терді, Алматтың терген таңқурайы Айдананыкінен 2/3 есе кем болды, Айдана Абайға қарағанда 20% артық қарақат терді. Балалар қанша грам жидек терді?

3. Жиреншенің кітапханасы өте бай. Ол оны оқып тастағысы келді. Кітаптар кітапханадағы барлық әдебиеттің 60%, журналдар 30% құрайды екен, ал газет саны – 500. Жиреншенің кітаханасында қанша әдебиет бар?

4. Омарташының омартасында 45 балара бар. Барлық баларалардың 3/5 бөлігінен ол 8 литрден, қалғандарынан 12 литрден бал жинады. Омарташы үйге қанша литр бал әкелді?

5. Абзалдың туған күнінен достары әуе шарларын сыйлады. Олардың 70% - көк, ал қызыл және сары шарлардың сандары бірдей. Ол қызыл шарлардың барлығын және сары шардың жартысын үрлегенде, 90 шар шықты. Абзалға достары қанша шар сыйға тартты?

6. Руслан марка жинаумен әуестенеді. Құс суреті бейнеленген маркалар альбомның 1/3 бөлігін құрайды, қалған 8409-ында – кемелер мен ұшақтардың суреттері бейнеленген. Русланның коллекциясында барлығы қанша марка бар?

Белгіленген бағаннан атақты ғалымның атын оқи аласыздар.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Ю	Ь	Н	Т	О	Д	Е	А	К	Р

	1 5	1	2
			2 1	5	6	0
3 5	0	0	0
		4 4	3	2
			5 4	0	0
	6 1	1	2	1	2

Кросснамбердің жауабы: Ньютон.

ә) Есептерді шешіп, тепкішекпен жоғары көтеріліңдер.

1. Тігінен төменнен жоғары қарай

Әкесіне көмектеспек болған Жандос сыртынан тікбұрышты параллелепипедке ұқсайтын жәшікті сырламақ болды. Жәшіктің өлшемдері: 2м 3м 1м. Егер жәшікті қақпағымен сырлау керек болса және 1м² жерге 0,5 кг сыр жұмсалатын болса, Жандосқа канша килограм сыр қажет?

2. Көлденеңінен солдан оңға қарай

Екі бөлмеге тұсқағаз жапсыру керек. Алғашқы бөлменің ұзындығы – 6м, екіншісінікі мұнан 0,8м кем. Екі бөлменің ені және биіктігі бірдей, сәйкесінше 4м және 2,5м. Таңдалған орамадағы тұсқағаздардың ені 0,7м, ұзындығы 10м. Бөлмеге қанша орама тұсқағаз керек?

3. Тігінен төменнен жоғары қарай

Құрылысшылар ұзындығы 8м, ені ұзындығының 37,5%, биіктігі енінің 2/3 бөлігі болатындай етіп сарай тұрғызулары керек. Сонымен қатар биіктігі сарайдың биіктігіне тең, ені биіктігінің жартысына тең есік болуы керек. Құрылыс материалы ұзындығы – 0,4м, биіктігі – 0,2м кесек. Құрылысқа қанша кесек керек?

4. Көлденеңінен солдан оңға қарай

Қарақшылар алтын әкеле жатқан патша күймесіне шабуыл жасады. Ұрланған алтынды олар үлкен сандық тығып қойған үңгірге алып келді. Ол сандықтың ұзындығы 1м 20см, ені 90см, биіктігі 0,5м. Алтындарды өлшемдері 30см60см10см болатын 15 жәшікпен әкелінсе, ұрланған алтындардың барлығы осы сандыққа си ма? әкелінген алтындар сандық көлемінің қанша процентін құрайды?

5. Тігінен жоғарыдан төмен қарай

Арман бөлмесінің қабырғаларын сырлағысы келді. Бөлменің ұзындығы – 6м, ені ұзындығының 2/3-і, биіктігі енінің 0,6 бөлігін құрайды. 1дм² жерге 2г сыр кететін болса, Арманға қанша грамм сыр қажет?

5. Көлденеңінен солдан оңға қарай

Тікбұрышты параллелепипедке ұқсас қораптың түбінің ауданы 16см². ал оның жанының ауданы 12см². ұзындғы енінен 4 есе үлкен. Қораптың көлемін табыңыз.

6. Тігінен төменнен жоғары қарай

Жалғас ұзындығы 25 м, ені 8м құрайтын бақшаға көкөніс отырғызғысы келді. Сәбіз отырғызылған аумақ 15м²-қа тең болды, қызылшаның аумағы сәбізге қарағанда есе көп. Орамжапырақтың аумағы қызылшаның аумағынан 50%-ке көп. Ал қалған бөлігіне ол картоп екті. Картоп егілген жердің аумағы қанша? Жауабы:

			5
		9	6
		6
		0
	5	0
	7
1	4
1

		5	6
	4
2	3
1

б) Есептерді шешіп, гүлді толтыр

1. Айбол мен Ермек бір-біріне

қарама-қарсы бағытта қозғалып келе

жатыр. Ермектің жылдамдығы Айболдікіне қарағанда екіге артық, ал олардың ара қашықтығы 144м. 12 минуттан соң олар кездесті. Достардың бір-біріне жақындасу жылдамдығын табыңыз. Жауабы: 12м/мин

2. Қарақшылар қалаға зат сатып

алуға барды. Алғашқы күні олар төртінші күнгі жұмсаған ақшадан екі есе көп жұмсап, оқ-дәрі сатып алды. Келесі күні төртіші күнге қарағанда алты есе көп ақша жұмсады, ал үшінші күні бірінші және екінші күнгі жұмсаған ақшалардың қосындысының 50%-ын жұмсады. Егер қарақшыларда 143 алтын монета болса,

алғашқы күні олар қанша ақша жұмсады?

Жауабы: 22 монета.

3. Аймира, Бауыржан және Сания балалар мерекесінде өте көп торт жеді. Осының салдарынан Аймира 500г, Сания Аймираға қарағанда екі есе кем салмақ қосты. Ал Бауыржан Санияның қосқан салмағының қырық пайызын қосты. Мерекеден соң Бауыржанның салмағы 42,1кг болса, алғашқыда оның салмағы қанша болған? Жауабы: 42кг.

4. Айдар мен Асқар балық аулауға шықты. Айдар Асқарға қарағанда 8 есе кем балық аулады. Егер барлық ауланған балық саны 81 болса, Асқар қанша балық аулады? Жауабы: 72 балық.

5. Жаңа жылды тойлау кешінде Аяз ата мен Ақшақар 156 сыйлығы бар қорапша таратты. Аяз ата Ақшақарға қарағанда 2 есе көп таратса, Ақшақар қанша қорап сыйлық таратты?

6. Айсұлу төрт жыл бойы гүлдерден гербарий жинап, олардың 403 түрін тапты. Алғашқы жылы ол үшінші жылға қарағанда 2 есе кем жинады, екінші жылы үшінші жылға қарағанда 4 есе кем жинады. Егер алғашқы жылы жинаған гүлдердің саны төртінші жылы жинаған гүлдерінің үштен бірін құраса, Айсұлу алғашқы жылы қанша гүл жинады? Жауабы: 62 гүл.

7. Жайнаның кәрзеңкесінде картоп, алма және алмұрт қосылған бәліш болды. Алмұрт қосылған бәліш картоп қосылып пісірілген бәліштің төрттен бір бөлігін, алма қосылған бәліш алмұрт және картоп қосылған бәліштің 25%-ын құрады. Картоп пен алма қосылған бәліштердің жалпы саны – 42. Катоп қосылған қанша бәліш болды? Жауабы: 32 бәліш.

13-лекция.

Тақырыбы. Сөзжұмбақтар

10. Мәліметтер қорында нақты бір амалдың бағдарламалаудың көмегінсіз автоматтандырады

11. Мәліметтер қорындағы VB тіліндегі бағдарламалар

12. Нақты тақырып бойынша мәліметтер жиынтығы

13. Белгілі бір шартқа сәйкес келетін мәліметтерді бөліп алу мүмкіндігін беретін басқару құралы

14. Макрос, модуль, сұраныс, кесте мәліметтер қорының .....

15. Өріс қасиеттерінің бірі

16. Өріс қасиеттерінің бірі

17. Нәтижелік есептеулердің мәнін баспаға шығаруға мүмкіндік береді

18. Белгілі бір шартты қанағаттандыратын мәліметтерді шығару

Жауаптары:

10. Макрос

11. Модуль

12. Сұраныс

13. Кесте

14. Тип

15. Аты

16. Объект

17. Есеп

18. Сұрыптау

19. Интерактивті .....

20. Жалпы желіге қосылуға арналған құрылғы

21. Дыбыс шығару құрылғысы

22. Ақпаратты бейнелейтін құрылғы

23. Бит, ..., байт, килобайт, мегабайт, терабайт

24. Мәтіналғы (орысша)

25. ең кіші өлшем бірлік

26. Тінтуірдің басқаша атауы

27. 13 жасында программа жазған

28. Тінтуірдің басқаша атауы

29. Пернетақтадағы батырманың басқаша атауы

30. Интернетпен жұмыс істеуге арналған программа

31. Сызба (орысша)

32. Компьютер ауруы

33. Белгілі атпен сақталған ақпарат

34. Меню (қазақша)

35. Құжаттың көлемін өзгерту

36. Қағазға шығаратын модем

7

9

1

2

8

3

4

5

6

10. Вирустың кері әсерін жоятын программа.

11. Белгілі бір атпен жазылған мәліметтер жиыны.

12. Ақпаратты өңдеу құрылысы.

13. Қағаздағы мәліметтерді компьютерге енгізу құрылғы.

14. Дүние жүзілік компьютер арасындағы байланыс ортасы.

15. Жыпылықтап тұратын тік сызықша.

16. Информацияның өлшем бірлігі.

17. Мәліметтерді қағазға басып шығару құрылғысы.

18. Бос орын қалдыру пернесі.

1. Ақпаратарды бейнелеуге арналған компьютердің негізгі құрылғысы. (Монитор);

2. Алфавиттік және сандық мәліметтерді компьютер жадына енгізуге арналған негізгі құрылғы. (Пернетақта);

3. Компьютер жұмысына зиян келтіру қасиеті бар бағдарламалар. (Вирус);

4. Компьютерді Интернет желісімен байланыстыру үшін қажет құрылғы. (Модем);

5. Сандарды жазуда 0-ден 7-ге дейінгі цифрлар қолданылатын санау жүйесі. (Сегіздік);

6. Дизъюнкция (логикалық қосу) амалы қандай сөзбен өрнектеледі? (НЕМЕСЕ).

13-лекция.

Тақырыбы. Ребустар

а)

Жауабы: процессор

ә)

, П ,,

Жауабы: дисплей

б

,,

)

Жауабы: шина

в)

Жауабы: принтер

К

О

И

Н

Ф

О

Ф

Р

А

П

В

И

Н

М

А

Б

М

И

Е

Р

Р

М

Т

К

И

К

С

Е

Р

С

А

П

Ь

Ю

О

Г

А

А

Л

Р

П

Е

Л

Ь

С

Й

Т

К

Т

Е

Л

Ц

И

Я

О

Р

И

М

С

И

А

А

И

Б

Р

И

М

А

Р

Г

Р

Т

М

К

В

Л

К

И

Е

Р

Ф

М

А

О

К

А

Ы

О

А

Я

Г

О

Т

Е

Н

П

Е

Р

Ф

Е

Т

М

Р

З

Е

Ш

Р

И

К

О

М

Д

И

С

К

А

О

Д

Е

В

Е

М

Т

Ц

И

П

А

К

С

К

В

Е

Н

М

О

Н

Н

О

Л

К

Т

Н

О

Н

Ъ

Ю

Я

С

О

Р

Р

Е

Н

Б

А

Р

Д

И

Р

И

Н

И

Э

Р

Ы

А

Д

Т

И

Н

З

И

С

О

Н

К

Ц

Р

Г

О

К

Т

О

Р

Ы

М

Е

Т

В

Д

И

Я

М

О

Н

А

Р

И

Ф

М

О

Т

О

А

Е

Э

Б

И

К

А

Л

О

Г

И

К

А

Р

Р

Н

И

Б

Б

И

Д

Ж

14-лекция

Тақырыбы. Информатикалық сайыс. «Тапқыр болсаң, озып көр» сайысы

Көрнекілігі: безендендірілген зал, нақыл сөздер, слайдтар, логикалық есептер, әр топқа даярланған үстел.

Ойынның жоспары:

1. Топтарды анықтау;

2. Әр топқа ат қою;

3. 5– турдан тұратын ойын барысы

4. Қорытынды

5. Марапаттау

Ойынның мақсаты:

1. Оқушылардың ұжымшылдық қасиетін, топта жұмыс істей білу қабілетін қалыптастыру;

2. Логикалық ойлауын, есте сақтауын, назар аударуын дамыту;

3. Сыныптастарына және үлкендерге дұрыс қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.

Оқушылар екі топқа бөлінеді. Сайыс барысы:

Сіздерді сайысуға шақырамыз,

Сұрақпен бастарыңды қатырамыз

Сырларын математика ұғындырып,

Аз да болса, қызыққа батырамыз.

І-тур. Топтың өзін-өзі таныстыруы

«Жұлдыздар» Ұраны: Жас жұлдыздай жанамыз,

Жақсы білім аламыз.

Ең керемет сайыскерлер

Мінеки біздер боламыз.

«Қырандар» Ұраны: Қандай сынақ болса-дағы беріспе,

Әрқашанда үміткерміз жеңіске.

ІІ-тур «Кім білімді?» Әр топқа 10 сұрақтан беріледі. (Барлық сұраққа 3 минут, әрбір дұрыс жауапқа 5 ұпай)

1. Дәрігерлер беретін анттың авторы? Гиппократ

2. Нөл температурада су неге айналады? Мұзға

3. “Оянған өлке” романының авторы? Ғ. Мүсірепов

4. Адам мен компьютер арасындағы қарым-қатынас? Интерфейс

5. Ең кіші планета? Плутон

6. Ноғай ордасының астанасы? Сарайшық

7. “Жеті жарғы” заңдар жинағы қай ханның тұсында жазылған? Тәуке хан

8. Microsoft фирмасын құрған адам? Билл Гейтс

9. Ең жоғары ғылыми атақ ? Академик

10. Дүниежүзілік компьютер арасындағы байланыс ортасы? Интернет

1. Қан қысымын өлшейтін аспап? Тонометр

2. Интернетпен байланыс жасайтын құрылғы? Модем

3. Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі? А.Мырзахметов

4. Ақпаратты өңдеу құрылғысы? Жүйелік қорап

5. Құсжолы қандай пішінде болады? Шиыршық

6. Астана қаласының бейресми символына айналған ғимарат? Бәйтерек

7. Қоршаған орта ластануын зерттейтін ғылым? Экология

8. Үнемі солтүстік бағытты көрсетіп тұратын жұлдыз? Темірқазық

9. Графикалық ақпаратты компьютерге енгізу құрылғысы? Сканер

10. Абылай ханның шын аты Әбілмансұр

ІІІ-тур «Полиглот» 2 топқа 5 сұрақтан. (Әрбір дұрыс жауапқа 5 ұпай, 3 минут уақыт беріледі)

1. Фонограф бағдарламасы қандай мәліметті өңдеуге мүмкіндік береді?

(дыбыс, звук, sound)

2. Жіпке ілдім мен өзім,

Кіп-кішкене күн көзін (шам, лампочка, lamp)

3. ... кеме білім теңіз? (мектеп, школа, school)

4. Молекулалары әр түрлі амин қышқылдарының қалдықтарынан тұратын

күрделі табиғи полимерлер? (ақуыз, белок, fiber)

5. Жоқ өзінде бас та, қас та мойын да

Ұзындығы жазулы тұр бойында? (сызғыш, линейка, ruler)

1. Негізгі және қосымша құрылғыға жатқызылады? (тінтуір, мышь, mouse)

2. Шөлдесе су деймейтін (түйе-верблюд-camel)

3. Оқусыз ... жоқ, білімсіз күнің жоқ (білім, знание, knowledge)

4. 5%-дық спирттік ерітіндісі қан тоқтатуға қолданылады? (йод, йод, iodine)

5. Көп пернелі кұрылғы. (пернетақта, клавиатура, keyboard)

IV- тур «Ғажайып алаң» Әрбір пәннен 3 сұрақтан. (Дұрыс жауапқа ұяшықта көрсетілген ұпай беріледі)

Қазақ тілі

10. Заттың түрін, түсін, сапасын, көлемін білдіретін сөз табы? Сын есім

20. Сөз құрамын зерттейтін сала? Морфология

30. Екі не бірнеше адамның сөйлесуі? Диалог

Математика

10. 5 мысық 5 тышқанды 5 минут ұстаса, 1 мысық 1 тышқанды неше минут

ұстайды? 5 минут

20. Дәлелдеуді қажет етпейтін математикалық сөйлем? аксиома

30. Жазықтағы заңдылықтарын зерттейтін бөлімі? Планиметрия

Тарих

10. Тарихтың атасы? Геродот

20. Рейхстагқа ең алғаш ту тіккен қазақ жауынгері кім?

Р. Қошқарбаев

30. Ақтабан шұбырынды Алқакөл сұлама қай жылы басталды?

1723 ж.

Физика

10. Бүкіләлемдік тартылыс заңын кім ашты ? Ньютон

20. Ток күшінің өлшем бірлігі? Ампер

30. Дене су бетінде қандай күштің әсерінен қалқып жүреді?

31. Архимед күші

География

10. Әмудария мен Сырдария аралығындағы шөл ? Қызылқұм

20. АҚШ-тың солтүстік штаты ? Аляска

30. Ең терең көл? Байкал

Информатика

10. Компьютердің негізгі бөліктерін ата?

Жүйелік қорап, Монитор, Пернетақта

20. Қазіргі таңда бұл адам атақты Microsoft компаниясының президенті?

Билл Гейтс

30. 1936 жылы абстрактілік есептеуіш машиналарының идеясын ұсынып,

оның негізін салған ғалым?

Алан Тьюринг

V-тур «Кім тапқыр?» (Салт дәстүр, Өнер, Спорт, Еркін тақырыптарда 3 сұрақтан қойылады. Әр сұраққа 5 ұпай беріледі)

І. Салт-дәстүр

1. Жаңа туған нәрестенің ең алғаш киген көйлегі?

Ит көйлек

2. Ертеден келе жатқан тұрмыс-салт жырларының бір түрі

Наурыз жыры

4. Жас келінге айтылатын жыр

5. Беташар

ІІ. Өнер

1. Париж сахнасында ән салған тұңғыш қазақ әншісі?

Әміре Қашаубаев

2. Айтыстың көне түрі

Бәдік айтыс

3. Қазақша күресте екі палуанның қатар жығылуы не деп аталады?

Итжығыс

ІІІ.Спорт

1. ҮІІ қысқы Азия олимпиадасы қай елде өткізілді? Қазақстан

2. Спорттық жарыстың шешуші кезеңі Финал

3. Қазақ спортшылары арасынан шыққан тұңғыш олимпиада чемпионы?

Ж. Үшкемпіров

ІҮ. Еркін тақырыпта

1. Түркістанды астана еткен хан

Есім хан

2. Қазақстан Республикасының туының авторы

Ш. Ниязбеков

3. Қазақтың тұңғыш ғарышкері

Т. Әубәкіров

Ойынымыз соңына жақындап қалды, сондықтан нәтижелерін шығарайық.

Барлығың да жарайсыңдар! Бүгін өз білімдеріңді, ойлау қабілеттеріңнің ұшқыр екенін көрсеттіңдер. Сендерге үлкен рақмет. Сау болыңдар!

Қазіргі таңда дүниежүзілік өркениеттілікке жету мақсатында білім беру мен тәрбие мәселесін гуманистік дәрежеге көтеруші, мәдени құндылықтарға қол жеткізуші, оны іске асырушы мұғалім. Жаңа ғасыр мұғалімі жаңа нарықтық экономика заманына сай құзырлы болу үшін үнемі ізденіс үстінде болуы қажет.

Білім сапасы білім, біліктілік, дағды, тұлғаның қасиеттері, қабілеттерімен бағаланса, тұлға педагогикалық объект ретінде меңгерілетін, қалыптасатын адам тәжірибесі ретінде қарастырылады.

Мұғалім мен оқушының арасындағы байланысын қызметтік-тұлғалық деп айту артық, өйткені мұғалім үшін ең бастысы баланың тұлғалық қасиеттері, тұлғаның өзін-өзі ұйымдастыруы емес,олардың жетістігі болып табылады. Қазіргі білім берудегі басты мақсат – жас ұрпақтың білім деңгейін көтеру және жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру.

Сабақ беру үрдісінде мынандай негізгі факторларды басшылыққа алдған дұрыс:

- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу тиімділігін арттыру;

- жекелей, жұппен, топпен жұмыс жүргізу;

- ойлау қабілетін дамытатын есептер беру;

- қабілетіне қарай деңгейлік тапсырмалар беру;

- оқушылардың теориялық-практикалық сауаттылығын арттыру.

Технологияның тиімділігі:

- Оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне мүмкіндік береді;

- Оқушыны ынталандырады;

- Ынтымақтастық қарым-қатынас нығаяды;

- Танымдық қызығушылық артады;

- Логикалық ойлау қабілеті артып, есте сақтау қабілеті дамиды;

- Өз білімінің нәтижесін дәл бағалай біледі.

Сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай топтарға бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандыру керек, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастыруға тырыстым, сабаққа ынтасын арттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап, түзетуге мүмкіндік бердім. Сабақ барысында оқушыларды біліммен қаруландырып қоймай, олардың қисынды ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту үшін “Дөңгелек үстел”, “Брейн-ринг “, “Бұл неліктен?”, ‘Қарлы кесек” оқыта-үйрету ойындарын қолдандым. Ойын элементтерін пайдаланып оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруға өткізген сабақтарым:

«Тапқыр болсаң, озып көр», «ХХІ ғасыр көшбасшысы», «Миллион кімге бұйырады?», «Білімділер сайысы» т.б. Өткен тақырыпты пысықтау, үй тапсырмасын тексеру кезінде пәнге қызығушылығын арттыру үшін сұрақ-жауап ретінде миға шабуыл, кім жылдам, біліміңді байқап көр, есте сақтау, ойлау қабілетін дамыту үшін тірек сызба, семантикалық карта толтыру, эстафеталық сұрақтар, лото ойындарын қолдандым.

Әр сабақтан соң информатикалық диктант, өздік жұмыс, бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар өткізу арқылы тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеріп отырдым. Тест түрлері оқушы білімін бекітуге қайталауға, жүйелеуге мүмкіндік береді.Сонымен қоса мұғалім мен оқушылардың уақытын үнемдеуге оқу жұмысын ұйымдастыруға жағдай жасайды. Тестік тапсырмалардың нәтижесін кілтімен тексертіп өздеріне бағалатып отырдым. Оқушы білімін бағалауға эксперттік комиссия қабылдаған сапаны анықтау жүйесін қолдандым: жауап 75%-дан жоғары болса – жақсы, 50%-ға дейін қанағаттанарлық, 50%-дан төмен – білім деңгейі төмен. Баға-бейне бір белгі және сонымен қатар өлшем сияқты, ол оқытудың нәтижелілік дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді. Бағалау парағына әр деңгейлік тапсырманың бағасын қойып, қорытынды бағасын шығарып отырдым. Осындай тәжірибе арқылы оқушылардың білімін, дағдыларын, ойлау қабілеттерін,шығармашылық ізденісін бақылау арқылы біршама нәтижеге жеттім. Өзім эксперимент жүргізген ойын технологиясын әр сабағымда жүйелі қолдана отыра, 9Б сынып оқушыларының білім сапасы алғашқы 39%-дан 55%-ға көтерілді.

Оқушы тұлғасына және оны дамытуға ықпал ететін танымдық процестер: жады, зейін, ойлау, қызығушылығы, қабілетіне (Б.Блум бойынша) зерттеу жүргізіп, мынандай нәтижеге қол жеткіздім.

Әдебиеттерді зерттеудің теориялық нәтижелеріне, жаңашыл педагогтардың, қазіргі педагогтардың, психологтардың тәжірибелеріне талдау жасай отырып, ойынның оқушыларға білім беру барысында ертеден бастап үлкен мағынаға ие болғаны туралы қорытынды жасауға болады. Әр кезеңдегі педагогтар шәкірттерінің психикалық және танымдық процестерінің даму мәселесіне алаңдағандықтан, ойын мәселесіне үлкен көңіл бөлген. Ойын қазіргі замандағы оқытуда да өз мәнін жоғалтқан жоқ, ол әрқашан өзгеріп, жаңарып отырады. Оқуда ойынның қолданылуы оқу материалын игерудің сапасына, сабаққа деген қызығушылықтың артуына жақсы әсер етеді. Ал, қызығушылық өз кезегінде оқушылардың шығармашылығын тұрақтандырады және оқытудың негізгі әдістерінің бірі болып табылады.

Жүргізілген зерттеулердің және тәжірибелік шығармашылыққа жасалған талдаудың арқасында ойындарды оқыту құралы ретінде қолданып оқушылардың сабаққа деген шығармашылығы мен қызығушылығын тұрақтандыруға болады деп айта аламын. Ойын оқуға деген іскерлік пен ынтаны қалыптастырады, оқушыларға материалдың мазмұнын тереңірек ұғынуға жәрдем береді. Ойын оқушының жеке тұлға ретіндегі қасиеттерін: өзара көмектесу, достық сезім, қолдау көрсету, сондай-ақ психикалық процестерді: ес, ойлау, назар аудару, сөйлеу, қиял дамытуға мүмкіндік береді. Ойын, әсіресе, ұжыммен бірге сабақ өтуде өзінің үлкен көмегін тигізеді. Сабақ барысында оқушылар ойнайды, осы арқылы шаршағандарын ұмытып кетеді және уақыттың қалай өткенін байқамай қалады. Егер ойын сабақтың басында өткізілсе, оқушылар сабақтың барлық бөлігінде керемет жұмыс істейді, әлсіз оқушылар жеткілікті түрде белсенділік танытады, сабақтың ортасында, соңында ойын олардың назарын, сабаққа деген қызығушылығын тұрақтандырады.

Жоғарыда айтылғандардан ойынның мектеп оқушылары үшін қажет және оларды оқыту жүйесінде, сабақтың түрлі кезеңдерінде, түсінуге қиын тақырыптарды өткенде қолдану қажет деген қорытынды жасауға болады.

Ойын – оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына қажетті құрал.

Қазіргі заман математика ғылымының өте кең, жан-жақты тараған кезеңі. Ал талапқа сай математикалық білімін көтеру үшін оқушылардың әрқайсысының үлкен ізденісте жүруі шарт. Қазіргі таңдағы қоғамның дамуының негізгі факторы – білім, ғылым және демографиялық, саяси тұрақтылық. Олай болса, дәуір қанша құбылғанымен, біздің жас болашағымыздың жақсы болуы білім-ілімсіз жүзеге асуы мүмкін емес. Сондықтан да, еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаевтың білім мен ғылымның дамуына баса назар аударуы , оны үнемі өз бақылауында ұстауы – соның айқын дәлелі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың

Қазақстан халқына Жолдауы: «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». –Астана:

Астана полиграфия, 2007. -70 б.

2. «Ойын әрекеті арқылы белсенділікке баулу». Петров А.В. 2001.

3. Қазақстан Республикасы «12 жылдық жалпы білім беру» концепциясы

4. «Қазақстан – 2030» жолдауында, «Білім туралы заң», «Болашақтардың

Форумында» 2008 ж. Н.Ә.Назарбаев.

5. Математика в школе. Рубрика «Математический календарь» 1985г.

6. Қожабаев К.Ғ. «Математиканы оқыту әдістері». Алматы «Санат» 1998 ж

7. Елеубаев С.Е. « Қазақтың байырғы қара есептері ». Алматы Қазақстан

1996 ж.

8. Калегин Ю.М. Оганесян В.А. « Есеп шығаруды үйрен».Алматы

«Мектеп» 1996 ж.

9. Камардинов О,. Х. Жантелі. «Delphi 5 – 6». Оқу құралы. Шымкент, 2002.

10. Фаронов В. В. Delphi 6.: Учебный курс/ В. В.Фаронов. - М.: Издатель

Молгачева С. В., 2001.

11. В.Г.Кузьменко. VBA-2003, Москва. Издательство – Бином, 2004.

12. Выготский Л.С. Игра и ее рольв психологическом развитии ребенка //

Вопросы психологии. 1966, №6

13. Х.М.Дейтел, П.Дж.Дейтел, Т.Р.Насто Как программировать на Visual

Basic. Москва. Издательство – Бином , 2003г.

14. С.Макашарипов. Программирование базы данных на Visual Basic 5.0 в

примерах. “ПИТЕР”, 1997г.

15. Агеева, И.Д. Занимательные материалы по информатике и математике.

Методическое пособие / И.Д. Агеева. – М.: ТЦ Сфера, 2006. – 240 с.

16. Зубрилин А.А. Занимательные задачи на уроках информатики / А.А.

Зубрилин // Информатика в школе: Приложение к журналу "Информатика и образование" 2004.– №5. – с. 1-94.

17. Юматова О.Е. Использование занимательных задач в процессе

обучения информатике / http://festival.1september.ru

18. Грамолин В.В. Обучающие компьютерные игры. // Информатика и

образование. – 1994 . - №4.

19. Гриценко В. И. Применение компьютерных игр в учебном процессе

общеобразовательной и профессиональной школы. К., 1997.

20. Шапкин С.А. Компьютерная игра: новая область психологических

исследований // Психологический журнал, 1999, том 20, №1.

21. Эльконин, Д.Б. Психология игры / Д.Б. Эльконин. - Москва:

Педагогика, 1978.

22. Дышинский, Е.А. Игротека математического кружка / Е.А.

Дышинский. - Москва: Наука, 1972.

23. Гик, Е.Я. Занимательные математические игры / Е.Я. Гик. - Москва:

Знание, 1987.

24 Глеман М, Варга Т. Вероятность в играх и развлечениях.- М,

Просвещение, 1979.

25 Тарасов Л.В. Элементы и приложения теории вероятностей в школе. –

М,1996г.

26 П.Я.Депман, Н.Я.Виленкин За страницами учебника математики. М:

«Просвещение» 1989г.

27 Сулейменов Р.Р. Программирование игр на уроках информатики /

Р.Р.Сулейменов // Информатика в школе: Приложение к журналу «Информатика и образование» №7 – 2005. – М.: Образование и Информатика, 2005. – 128с.

28 Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. «Технологии игры в обучении и

развитии» М., 1996, 268 стр.

29 Рудик Г. А. «Игры и их педагогическое значения» («Значение» 1949-90

стр)

30 Дүйсембінова Р.Қ. Мектеп этнопедагогикасын мектеп практикасына

ендіру.-Алматы: «Ғылым» 2000

31 Молчанова Л.А., Прудникова Л.И. Delphi в примерах и задачах: Учеб.

пособие. Владивосток: Изд-во ТГЭУ, 2006. – 92с.

32 Микерова Л.Н. Элементы развития познавательного интереса на уроках

информатики / www.rusedu.info

33 Шапкин С.А. Компьютерная игра: новая область психологических

исследований // Психологический журнал, 1999, том 20, №1.

34 Демидова Л.А., Пылькин А.Н. Программирование в среде Visual Basic for

Application. – М.: Телеком, 2004

35 Ш.Х. Құрманалина, Өміртаева Р.Қ. Математикадан дидактикалық

ойындар мен қызықты тапсырмалар. Алматы «Атамұра» 1997ж.

36 Журнал «Математика Қазақстан мектебінде» №6 2008, №5 2008.

37 Маргулис Е. Д. Компьютерная игра в учебном процессе //Педагогика –

1989. - №4.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ......................................................................................................................	9
1 ЛОГИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕР – ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ ҚҰРАЛЫ............................................................................	11
1.1 Логикалық есептер ұғымы. Логикалық есептердің қойылымы және оларды шешу әдістері..............................................................................................	11
1.2 Оқушылардың ойлауын дамытуда логикалық есептерді маңызы ................	21
2 VISUAL BASIC ОРТАСЫНДА ЛОГИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ПРОГРАММАЛАУ ӘДІСТЕМЕСІ..........................................................................	22
2.1 Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау әдістері ..........	22
2.2 Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық тапсырмалар арқылы дамыту.....	64
2.3 Сыныптар бойынша берілген есептерді сұрыптап, логикалық тапсырмалар құру......................................................................................................	66
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................	81
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................	82

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі:

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан - 2050» Жолдауында негізгі бағыттарды білім берудің маңызын көтеру, инновацияларға қолайлы жағдай жасау керектігін айта келіп, оқу үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу, педагогтар құрамының сапасын арттыру, біліктілікті бекітудің тәуелсіз жүйесін құру, жастарға тек білім беріп ғана қоймай, оларды әлеуметтік бейімделу үдерісіне пайдалана білуге де үйрету және де оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту мәселелеріне ерекше тоқталды. «Бұл құндылықтар, меншіктің қандай түріне жататынына қарамастан, барлық оқу орындарында да сіңірілуге тиіс» деп атап көрсетті Н.Ә.Назарбаев [1].

Осы мақсатта алдағы уақытта 12 жылдық оқыту жүйесіне көшу мәселесі қойылды. «12 жылдық оқыту» идеясы білім беруді дамытудың әлемдік тенденциялары арнасында жатыр және бұл бағытты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі мақұлдаған. Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық үлгіні жасауды және әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз етуді мақсат етеді [2]. Сондай-ақ 12 жылдық білім беруде оқушылардың логикалық ой-өрісін дамытуға ерекше мән берілген. Бұдан сыныпта және сыныптан тыс уақытта баланың логикалық ойлауын дамытудың қажеттілігі көрінеді. Оқушының сабақта алған теориялық білімі мен дағдысы логикалық ойлау барысында білгенін тереңдетіп, жаңа іс-қимылға жетелейді, қызығушылығы мен ынтасын арттырады. Логикалық ойлауды дамыту жүйелі түрде даярланған тапсырмалар арқылы ұйымдастырылады..Тапсырмалар.қарапайым.түрде.басталып, біртіндеп қиындатылып, оқушылардың танымдық қызметін белсендіруге әсер етеді. Аталған мәселелер дипломдық жұмыстың тақырыбын «Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау әдістемесі» деп таңдап алуға негіз болды. Бұл диплом жұмысының өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: информатика сабағында оқушылардың ой-өрісін.дамытатын.Visual Basic ортасында логикалық.есептерді программалау әдістемесін жасау.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

• логикалық есептердің қойылымы және оларды шығару жолдарын зерттеу;

• Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау жолдарын көрсету;

• Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау арқылы оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.

Дипломдық жұмыстың практикалық құндылығы: Visual Basic бағдарламасын логикалық есептерді шешуде пайдаланып, оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:

• Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау арқылы оқушылардың ойлауын дамытудың жолдары айқындалды;

• Visual Basic ортасында оқушылардың ойлауын дамытуға бағытталған тапсырмалар құрылып, оларды оқу үдерісінде пайдаланудың тиімділігі көрсетілді;

• логикалық есептерді Visual Basic ортасында программалау әдістемесі жасалды.

Зерттеу обьектісі: орта мектепте информатика пәнін оқыту үдерісі.

Дипломдық жұмыстың теориялық негізін оқушылардың логикалық ойлауын дамыту, Visual Basic ортасында программалау әдістемесі қалайды.

Дипломдық.жұмыстың.құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЛОГИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕР - ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ ҚҰРАЛЫ

1.2 Логикалық есеп ұғымы. Логикалық есептердің қойылымы және оларды шешу әдістері

Арнайы формуланы қолдануға келмейтін әрқайсысына өзінше талдау жасауды қажет ететін есептерді логикалық есептер деп атайды [3].

• Логикалық есептерді кестелік (таблицалық) тәсілмен шешу;

• Ребус түрінде шешу;

• Сіріңке шырпысын қолданып шешу;

• Әр түрлі есептер.

Мысалы. Есеп шартында Анар мен Маралдың көйлегі көк емес, олай болса Анар, Марал, Нұргүлге (-) қоямыз. Көк көйлекті Гүлнар. Олай болса Гүлнардың көйлегі көгілдір, қызғылт, ақ емес. Маралдың көйлегі көгілдір (+) қоямыз. Ақ көйлекті қыз қызғылт көйлекті қызбен Маралдың арасында тұр. Демек есеп шартынан ақ көйлекті Анар (+), қызғылт көйлекті Нұргүл (+) қоямыз. Есеп шешілді.

Логикалық есептерді кестелік (таблицалық) тәсілмен шешу

Мысалы. Көшеде төрт қыз Анар, Марал, Нұргүл, Гүлнар дөңгелене тұрып әңгімелесті. Көк көйлекті қыз (Анар Марал емес) көгілдір көйлектегі қызбен Нұргүлдің арасында тұр. Ақ көйлекті қыз қызғылт көйлекті қызбен Гүлнардың арасында тұр. Әрбір қыз қандай көйлек киген?

Түсі	Көк	Көгілдір	Қызғылт	Ақ
Аты
Анар	-	-	-	+
Марал	-	+	-	-
Гүлнар	+	-	-	-
Нұргүл	-	-	+	-

Ребус түрінде шешу

Ребус түрінде шешу деп мысалдың алғашқы жазылған қалпына келтіруді айтады.

Ребустың түрлері:

1. Арифметикалық ребус.

2. Әріпті ребус.

3. Жұмбақ суретті ребус.

Ребустар ΧVI ғасырда, Францияда ақсүйектердің ермек ойыны ретінде шыққан. 1845 жылы Ресейде бірінші рет «Иллюстрация» журналында «Жұмбақтар» деген атпен басылып шықты.

1. Арифметикалық ребус

Кейбір цифрлары жұлдызшалармен, әріптермен алмастырылған амалдар қолданылатын есептеулерді арифметикалық ребус деп атайды. Ребустың бұл түрі арифметикалық амалдарға ерекше назар аударуды және логикалық ойлаудың белгілі бір жүйесіне сүйенуді талап етеді.

1- мысал. Жұлдызшалардың орындарындағы цифрларды табыңдар?

**

+

*8

__________

*97

Шешуі: Теңдік бойынша екі таңбалы санның қосындысы 200-ден кіші. Демек *97=179. Мұндағы ізделінді қосылғыш 98+99=197

2- мысал.Әріптердің мәндерін табыңдар : А

АБ

АБВ

_______

БВБ

Шешуі: 6

67

674

________

747

Ребус түрінде шешу

Мысалы. Ребусты шешіңдер:

* *

х

* *

______

* *

* * *

_______

9 * * *

Шешуі: Көбейткіштер 90 санынан үлкен. Егер көбейткіштер 90 санынан кіші болса, онда олардың көбейтіндісінен 9000-нан кіші сан шығады, бірақ көбейткіш 90-нан үлкен болса, онда көбейткіштің 1 цифры 9. Егер 1 цифрды 8 десек, онда 81-ге көбейтіп 8100 кіші сан аламыз. Сонымен, бұл мысалдағы бір көбейткіш үшін 98 алсақ, онда 98x91=8118 шығады. Демек, екі таңбалы көбейткіш 98-ден үлкен 99: (99x91)=9009

Сіріңке шырпысын қолданып шешу

Төмендегі теңдік сіріңке шырпысы арқылы жазылған.

YI­IY=IΧ Тек бір шиді қозғау арқылы дұрыс теңдікті қалай алуға болады?

Шешуі: Ол үшін Y+IY=IΧ

Мысалы. 4 сіріңке шырпысын әртүрлі етіп орналастырудың жағдайларын көрсет.

Шешуі:

Әр түрлі есептер

Бір тонна мақта ауыр ма? Әлде бір тонна темір ауыр ма?

Шешуі: Екеуі тең, себебі салмақтары бір тонна [3].

Қазақтың байырғы есептеріндегі логикалық есептерді шешудің жолдары

Жүйелі түрде байырғы есептерді шығару ата-бабамыздан бізге жеткен баға жетпес байлық. Себебі, мұндай есептер өткен өмір мен бүгінгі өмірді байланыстырып, салыстыратын асыл қазына. Ендеше, байырғы есептерді шығару - бұл адамның ойлау қабілетін дамытып, логикасын жетілдіріп, тез ойлауға, алғырлыққа, тапқырлыққа, шапшаңдыққа тәрбиелеп, халқының өткен өміріне көз жүгіртеді.

Қазақтың байырғы логикалық есептерін шығару үшін:

1. Есептің шартымен танысып, оны қарапайым шарттарға бөліктеп, қандай талаптар қойылғанын анықтап, есепке толық талдау жасалады.

2. Берілген есеп схема түрінде көрсетіледі.

3. Есепті шығару тәсілі айқындалды.

4. Табылған тәсіл бойынша есеп шығарылады.

5. Есептің нәтижесін тексеріледі.

6. Есептің нәтижесі талданады.

7. Есептің жауабы тұжырымдалады.

Мысалы. «Алты қанат киіз үйге екі мысық келіп кірді де, бірінші керегенің түбіне әрқайсысы алтыдан балалады. Олардың бәрі мысық болып өсті де, олар тағы да алты-алтыдан балалады, т.с.с. осылайша әр керегенің түбіне барып балалап шықты». Сонда киіз үйден неше мысық өсіп шығады?

1. Есепті талдау

а) Алты қанат киіз үй туралы түсінік;

ә) Мысықтардың өсімталдығы туралы;

б) Әр кереге түбіне әрқайсысы алтыдан мысық шығаратыны туралы түсінік беру.

2. Есепті схема сурет түрінде көрсету

3. Шығару тәсілі: Әр керегенің түбіне 6-дан балалайтын болғандықтан, әр керегедегі мысықтар санын 6-ға көбейту.

4. Есепті шығару.

Әр керегедегі мысық саны: 12+72+432+2592+15552+93312=111972

5. Есептің нәтижесін тексеру:

2·6=12 432·6=2592

12·6=72 2592·6=15552

72·6=432 15552·6=93312

6. Есепті зерттеу: Әр керегеде мысықтар саны өсіп 6 есеге көбейіп отырады.

7. Есептің жауабы: алты қанат киіз үйден барлығы 111972 мысық өсіп шығады.

Мысалы. «Екі сегіз он алты, және сегіз, және алты жанап жүрген бір алты, қосындысы неше алты?»

Шешуі: 2·8=16+8+6+6=36=6·6

Мұндай есептер адамдарды аңғарымпаздыққа, алғырлыққа, ой ұшқырлыққа тәрбиелейді.

Қазақтың байырғы есептерін теңдеу құру арқылы шешу алгоритмі:

1. Белгісіз шамаларды анықтау.

2. Теңдеу құру.

3. Теңдеуді шешу.

4. Теңдеудің шешімдерін зерттеу.

5. Есептің нәтижесін тексеру.

6. Есептің толық жауабын жазу.

Мысал: «Қаз бен түлкі» ертегісін оқи отырып, мынадай теңдеуді шешу.

Түлкісін аярлыққа бермейтін дес,

Көрейін сенде қанша ақыл мен ес.

Балапан, көжек санын өзің тапшы,

Аяқтары 94, басы 35.

1. Есептің қойылымын түсіну.

Түлкінің айлакерлігі, қаздың ақылдылығы, балапанда - 2 аяқ, көжекте - 4 аяқ.

2. Теңдеу құру: Балапан саны – х.

Көжек саны - у

Балапанда 2 аяқ – 2х.

Көжекте 4 аяқ – 4х.

Сонда теңдеулер жүйесі шығады.

3. Теңдеулер жүйесін шешу.

4. Теңдеудің шешімдерін талдау:

Балапан – 23

Көжек – 12

Бастарының саны 23 + 12 = 35

Аяқтарының саны 2·23+4·12=46+48=94

Есептің жауабы: 23 балапан, 12 көжек [4].

«Барлығы қанша қарға?»

Келеді ұшып екі қарға,

Топ достарын ертіп талға

Болды елу әлгі жиын

Санағанда демей қиын.

Болмаңыздар әбігер,

Шешімі табылар бәрі бір.

Айтпай есеп шарты кім,

Теңдеу құру тәртібін?

Жауабы: 2+х=50, х=48 қарға

«Кетті бірге нешеуі»

Кездесіп бір топ аңменен,

Болды 30 бас малменен.

Олар кетті қоштасып,

Үш түлкімен достасып.

Теңдеуді ойлап құрыңыз,

Мал санын айта тұрыңыз.

Жауабы: х+3=30, х=27 бас мал.

Шахерезада саны. 1001 түн

Бұл санның ерекшелігі неде?

Мұның ерекшелігі: бұл 1001 саны 7?11?13 сандарына қалдықсыз бөлінеді, немесе 1001=7·11·13 болады. Бірақ бұл санның ерекшелігі бұнда емес. Кез келген үш таңбалы санды 1001-ге көбейткенде шығатын көбейтіндіні осы үш таңбалы санды екі рет қайталап жазса жеткілікті болады. Мысалы: 873 · 1001 = 873873236 · 1001 = 236236 т.с.с.

Орыстың халық есебі

Жеті шал келе жатты

Әрқайсысының жеті балдағы бар

Әр балдақта жеті бұтақ бар

Әр бұтақта жеті дорба бар

Әр дорбада жеті самса бар

Әр самсада жеті торғай бар

Барлық торғай қанша?

Жауабы: 137256

«Қыңыр» есептерді шешу жолдары

Мысал: Қыңыр есепке құмар кісіден біреу оның жасын сұрапты, онда ол былай деп жауап беріпті: Менің 3 жылдан кейінгі жасымды 3 еселеңіз, содан соң 3 жыл бұрынғы жасымды 3 еселеңіз, ақыры алғашқы көбейтіндіден соңғы көбейтіндіні шегеріңіз. Сонда дәл менің жасымды табасың . Ол кісі неше жаста?

Шешуі: Х – жаста дейік. Сонда 3 жылдан кейінгі жасы (х+3) және 3 жыл бұрынғы жасы (х – 3 ) болады

3 (х+3) - 3(х – 3 ) = х

3х+9 – 3х+9 – х =0

х - 18 =0

х =18

Мысал: Бес тоғыздықты пайдаланып 10 – ды жазыңыздар. Кем дегенде 2 әдісін көрсетіңіз.

Шешуі: 9+=10 - = 10

Мысал: Қосындысы 498 · к санына, ал бөліндісі бес санына еселік болатын үш таңбалы екі санды табу керек?

Шешуі: Ол сандарды а және b деп алайық және а< b болсын. Шарт бойынша 100а<b<1000 b +а = 498к және b=5а бұдан 6а=498к, а=83к, ал b=415к біріншіден к2, екіншіден к2, ендеше к=2.

Жауабы: 168 және 830

Шырылдауық шегіртке

Шегіртке түзу бойымен қатты және жай ырғиды. Қатты ыршыса үш елі жерге, ал жай ыршыса екі елі жерге түседі. Сонда шегіртке бірінші қарақшыдан қарғығанда одан бір елі жердегі екінші қарақшыға дәл қалай түседі?

Әзіл айтсаң да,

Әділ айт.

Шешуі: Айталық, шегіртке бірінші қарақшыдан екінші қарақшыға түсу үшін Х рет қатты, У рет жай ыршулар жасасын. Сонда шегіртке 3х + 2у аралыққа қарғиды. Бұл аралық 1 елі.

Демек, 3х + 2у= 1

Бұдан

х-тің орнына 0, 1, 2,... – бүтін сандарын қояйық.

Шегіртке артқа қарғыса х пен у теріс сан, ал алға қарғыса х пен у оң мән қабылдайды деп түсіндіріп, х=1, у=-1, у=2 екенін табамыз.

Бұл есепке қарағанда қазақ халқы теріс сандар мен де амалдар қолдана алған деген қорытындыға келеміз.

Шекпен киген қара мен қарқаралы хан

Мейірімді Алдияр! Өз бағыңыздан бір алма алуға рұхсат етіңіз, - деді қара. Хан алуға рұхсат етті. Қара баққа келсе, бақ үш рет қоршауға алынған екен. Әрбір қоршау қақпасында жасауыл тұр.

Қара бірінші жасауылға келіп: Хан маған бір алма алуға мейірімділік жасады, - деді. Ал, бірақ шығарда алған алмаңның тең жартысын, және бір алма бересің, - деді жасауыл.

Қақпадағы екінші және үшінші жасауылда оған осылай деді. Жасауылдарға сұраған алмаларын беру үшін, қара бақтан неше алма алуы керек?

Өзінің шарқын білген,

Өзгенің нарқын біледі.

Шешуі: Бірінші қақпадан шығарда жасауылға барлық алманың жартысын және бір алма беруі керек. Ал өзінде бір алма қалуы тиіс. Осы жердегі 2 және 1 алма – жасауылға беретін алма. Демек, қараның бірінші қақпадан шығар алдында 4 алмасы болуы керек. Екінші қақападан шығарда қара жасауылға барлық алманың жартысын және бір алма беруі керек. Бұрынғы 4 алма мен жасауылға берілетін бір алма бес алма құрайды. Демек, екінші қақпадан шығарда қараның 10 алмасы болуы керек.

Осы сияқты талқылап, үшінші қақпа алдында 22 алмасы болуы керек екендігін табамыз.

Есепті теңдеу құрып та шығаруға болады. Мұнда Х деп қараның жұлып алатын алмасының саны десек, -=1 теңдеуіне келеді. Мұнан х = 22.

Қыңырдың жасы

Есепке құмар бір кісі қыңырдан: Жасың нешеде? – деп сұрапты. Сонда ол: Менің 3 жылдан кейінгі жасымда үш еселеңіз, содан соң 3 жыл бұрынғы жасымды үш еселеңіз. Алғашқы көбейтіндіден соңғы нәтижені шегеріңіз. Сонда менің жасымды табасыз. Ол кісі нешеде?

Жетесінде жоқ,

Жете сыйламайды.

Шешуі: Қыңырдың қазіргі жасын - х десек, есеп шарты бойынша:

3(х+3) – 3(х-3) = 3х+9 – 3х + 9 =18

Тексеруі:

18+3=21;

18 – 3=15;

21 х 3 – 3 х 15 = 63 – 45 =18.

Жауабы: Қыңырдың жасы. 18-де.

Мерген

Мерген нысанаға 10 рет атып, 90 ұпай жинады. Оның төртеуін ондыққа, сегіздікке және жетілікке тигізді. Ол тоғыздыққа нешеуін, сегіздікке нешеуін, жетілікке нешеуін тигізді?

Аң таппаған,

Атынан көреді.

Ата алмаған,

Мылтығынан көреді.

Шешуі: 7 х 1 + 8 х 2 + 9 х 3 + 10 х 4 =90 болғандықтан, жетілікке біреуін, сегіздікке екеуін, тоғыздыққа үшеуін, ондыққа төртеуін тигізгені.

Қисынсыз жору

Мынау бір есеп мүлде мағынасыз болып көрінуі мүмкін: Егер 8•8 = 54 болса, 84 неге тең? Осы оғаш сұрақ онша мағынасыз емес, бұл есепті теңдеу құрып шығаруға болады.

Шешуі: Бәлкім, сендер есепке енген сандардың ондық санау системасында жазылмағандығын аңғарған боларсыңдар — әйтпесе «84 неге тең» деген сұрақ мағынасыз болған болар еді. Белгісіз санау системасының негізі х болсын. «84» саны бұл жағдайда екінші разрядтың 8 бірлігін және бірінші разрядтың 4 бірлігін көрсетеді, яғни 84 = 8х + 4. «54» саны 5х + 4 екенін көрсетеді.

8•8 = 5х + 4 теңдеуі шығады, бұл ондық санау системасында 64 = 5х: + 4 болып жазылады, бұдан х=12. Сан он екілік санау системасында жазылған, «84» = 8•12+4=100. Сонымен, егер 8•8=«54» болса, онда «84» = 100. Мына түрдегі есепте осыған ұқсас шығарылады: 5•6 = 33 болганда, 100 неге тең болады? Жауабы: 81 (тоғыздық санау системасы).

Теңдеу біз үшін ойлайды

Егер сендер теңдеудің кей кездерде біздің өзімізден гөрі алдын ала болжағыштығына күмәнданатын болсандар, мына есепті шығарып көріңдер.

Әкесі 32 жаста, баласы 5 жаста. Қанша жылдан кейін әкесінің жасы баласының жасынан 10 есе үлкен болады?

Ізделіп отырған мерзімді х арқылы белгілейік. х жыл өткен соң әкесі 32 + х, баласы 5+х жаста болады. Әкесінің жасы ол кезде баласының жасынан 10 есе үлкен болуы себепті, мынадай теңдеу шығады:

32+х=10(5+х). Мұны шешіп, х=-2 болатынын табамыз.

Минус 2 жылдан соң деген «екі жыл бұрын» деген сөз. Біз теңдеу құрған кезімізде, болашақта ешқашан әкесінің жасы баласының жасынан 10 есе үлкен бола алмайтынын ескермегенбіз - ондай қатынас тек өткен уақытта ғана болуы мүмкін еді. Теңдеу бізден өткен ойлампаз болды және де өзіміз жіберіп алған ағаттықты ескертті.

Қызықты, әрі тосын жағдайлар

Төмендегідей қасиеттері бар екі таңбалы санды табыңдар.

Ондық цифры бірлік цифрынан 4-ке кем. Егер сол цифрлармен, бірақ керісінше жазылған саннан ізделінді санды шегерсе, онда 27 шығады. Ондықтар цифрын х арқылы, ал бірліктер цифрын у арқылы белгілеп, бұл есеп үшін мына теңдеулер системасын оп - оңай құрамыз:

х-тің бірінші теңдеудегі мәнін оның екінші теңдеудегі орнына қойып, мынаны табамыз: 10y + у−4−[10 у−4) y]=27, осыны түрлендіргенімізде мынау шығады: 36 = 27. Белгісіздердің мәндері анықталмағанымен, оның есесіне біз 36 = 27... болатынын білдік. Бұл не деген сөз? Бұл - есепте қойылған шартты қанағаттандыратын екі таңбалы сан жоқ және құрылған теңдеулер бір - біріне қайшы - деген сөз. Шынында да: бірінші теңдеудің екі жағын 9-ға көбейтіп, одан біз мынаны табамыз: 9y-9x = 36, ал екінші теңдеуден (жақшаларды ашып, ұқсас мүшелерді біріктіргеннен соң) мынау шығады: 9y-9x = 27. Бір ғана 9y-9x шамасы бірінші теңдеу бойынша 36-ға тең, ал екіншісі бойынша 27-ге тең. Бұлай болуы мүмкін емес, себебі 36≠27.

Төмендегі теңдеулер системасын шешкенде де осындай қателік кездеседі:

Бірінші теңдеуді екіншіге бөліп, мынаны табамыз: ху = 2, осы теңдеуді екінші теңдеумен салыстырсақ, мынаны байқаймыз:

яғни 4 = 2. Бұл теңдеулер системасын қанағаттандыратын сан жоқ. (Осы қарастырылып өткен теңдеулер системасы үйлесімсіз деп аталады.)

Егер алдыңғы есептің шартын біраз өзгертсек, біз басқа түрдегі тосын жағдайға тап боламыз.

Атап айтқанда, ондық цифр бірлік цифрдан 4-ке емес, 3-ке кем деп есептейміз, ал есептің өзге шартын бұрынғысынша қалдырамыз. Бұл қандай сан?

Теңдеу құрамыз. Егер ондық цифрды х арқылы белгілесек, онда бірлік цифр х + 3 өрнегі арқылы өрнектеледі. Есепті алгебра тіліне аударып, мына теңдеуді шығарып аламыз:

10(х + 3) + х− [10х + (х+3)] = 27.

Енді ықшамдасақ, мына теңдік шығады:

27 = 27.

Бұл теңдік сөзсіз тура, бірақ ол х-тің мәні туралы ештеңе білдірмейді. Бұл есептің талабын қанағаттандыратын сан жоқ деген сөз бе?

Керісінше, бұл біз құрастырған теңдеудің теңбе-теңдік екенін білдіреді, яғни ол теңдеу х белгісіздің кез келген мәнінде тура. Шынында, бірлік цифры ондық цифрынан 3-ке артық болатын кез келген екі таңбалы санның осы есепте көрсетілгендей қасиеті бар екеніне оп - оңай көз жеткізуге 14 + 27 = 41, 47 + 27 = 74, 25 + 27 = 52, 58 + 27 = 85, 36+27 = 63, 69 + 27=96.

Төмендегідей қасиеттері бар үш таңбалы санды табыңдар:

1) ондық цифры 7;

2) жүздік цифры бірлік цифрынан 4-ке кем;

3) егер осы санның цифрлары кері ретпен орналастырылса, онда жаңа сан ізделіп отырған саннан 396-ға артық болады.

Бірлік цифрын х арқыльг белгілеп, теңдеу құрамыз: 100х + 70 + х−4−[100 (х−4) + 70 + х] = 396. Бұл теңдеуді ықшамдағаннан соң, мынадай теңдік шығады: 396 = 396.

Оқырмандар бұған қалай түсінік беруді бұрыннан біледі. Бұл бірінші цифры үшінші цифрынан 4-ке кем кез келген үш таңбалы сан цифрларын кері ретпен орналастырғанда 396-ға артатынын білдіреді.

Велодромда

Велодромның айналма жолымен екі велосипедші бір қалыпты жылдамдықпен жүріп келеді. Егер олар қарама - қарсы бағытта жүретін болса, онда әрбір 10 секунд сайын бір - бірімен кездесетін болған; ал екеуі бір бағытта жүретін болса, онда олардың біреуі екіншісін әрбір 170 секунд сайын қуып жетіп отыратын болған. Егер айналма жолдың ұзындығы 170 м болса, әрбір велосипедшінің жылдамдығы қандай болған?

Шешуi: Егер бірінші велосипедшінің жылдамдығы х болса, онда ол 10 секундта 10х метр жүреді. Екінші велосипедші бұған қарама-қарсы жүргенде, бір кездесуден екінші кездесуге дейін жолдың қалған бөлігін, яғни 170-10х метр жүреді. Егер екінші велосипедшінің жылдамдығы 58 у болса, онда бұл жол 10у метр болады; сөйтіп, 170-10х=10у.

Егер де велосипедшілер бірінің соңынан бірі жүретін болса, онда 170 секундта бірінші велосипедші 170х метр, ал екінші - 170у метр жүреді. Егер бірінші велосипедші екіншіден жылдам жүретін болса, онда бір кездесуден екінщі кездесуге дейін ол, екінші велосипедшіге қарағанда, бір айналым жолды артық жүріп үлгереді, яғни 70х-170у=170. Бұл теңдеулерді ықшамдағаннан соң мынау шығады: х + у=17, х-у=1, бұдан х = 9, у= 8 (секундына метр есебімен) [5].

Судоку сандар тізбесі.

Бұл жапондық есептеу логикалық ойлауды қажет етеді. Кез келген қатарында, кез келген бағанда 3*3 блогында бірдей цифр болмауы керек.

	2		6	5
4		6	3		1
	6	4	1		5
3	1			4
		1	4		2
6		2	5	1

1	2	3	6	5	4
4	5	6	3	2	1
2	6	4	1	3	5
3	1	5	2	4	6
5	3	1	4	6	2
6	4	2	5	1	3

1.2 Оқушылардың ойлауын дамытуда логикалық есептерді маңызы

Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұмабаев былай деген: «Ойлау - жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен басқыштап іс істеу керек» [4].

Логикалық жаттығуларды орындау баланың ақыл - ойын,.қиялын,.ой ұшқырлығын дамытады. Бұл оқушылардың түрлі мазмұнды есептерді шығаруда, есептің шартын құра білуге қалыптастырылады. Бір есептің бірнеше шешімдерін табуға жетелейді [5,6].

Психология-педагогикалық ғылымда логикалық ойлауды бастауыш сыныптардан бастап кіргізу керек деген ұғым бар. Балаларды логикалық ойлаудың тәсілдеріне үйрету керек. Мұнысыз оқу материалын қабылдау мүмкін емес. Сондықтан да математикалық дайындық логикалық ойлау және көңіл бөлушілік дамыуымен байланысты болуы керек.

Бұл ойлаудың түрі негізі жалпы ойлаудың үш формасын меңгеру шартымен ғана дамиды:

• көрнекі әсерлік;

• көрнекі мүсіндік;

• логикалық.

Алғашқыда 3-4 жаста көрнекі әсерлік ойлау күш алады. Бала перамидка жинағысы келеді, одан соң оны түзетіп қалауға тырысады.

5-6 жаста көрнекі-мүсіндік ойлау дамиды, бұл көріп тұрған заттардан керектісін таңдай білуді, бұл заттардың бір-бірімен, бөлшектерінің өзара байланысын, қатынасын анықтауға көмектеседі бала мектеп, дүкен ойындарын ойнайды, суреттерді үлкен қызығушылықпен қарастырады.

Кейін ойлаудың дамуы балада логиканың дами бастауына соғады. Бала талдауға,.талқылауға, логика заңдылығына байланысты ой қорытындыларын жасауға үйренеді.

Мұғалімнің басшылығымен балалар түрлі есептер мен тапсырмалар орындай отыра логикалық тәсілдерді қолдануды үйренеді. Сабақта әр түрлі әдіс - тәсілдерді пайдалану арқылы оқушының ойлау қабілеті дамып, білімдері бекіп, ізденуге, өз жұмыстарының ойларын ортаға салуға дағдыланады да, сөз қорлары молаяды, қызығушылығы оянып, ой-өрісі дамып, алған білімдерін анықтайды [7].

2 VISUAL BASIC ОРТАСЫНДА ЛОГИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ПРОГРАММАЛАУ ӘДІСТЕМЕСІ

2.1 Visual Basic ортасында логикалық есептерді программалау әдістері

Visual Basic (VB) программалау жүйесі компьютерге орнатылған соң оны іске қосу Windows терезесі арқылы жүргізіледі:

Іске қосуПрограммаларMicrosoft Visual Basic

Осы кезде Project Wizard (Проект шебері) программасы іске қосылады. Экранда Microsoft Visual Basic, оның жоғарғы бетінде белсендірілген New Project (Жаңа проект) сұхбаттық терезесі көрінеді (1-сурет). Терезеге үш қосымша бет енгізілген: New (Жаңа), Existing (Қолданылған), Resent (Жақында қолданылған файлдар). Жаңа проектіні ашу үшін New Project терезесіне орналастырылған Standart EXE белгісін таңдап, Ашу (Открыть) түймесін шертеміз.

Сурет 1 - Проект шебері

Visual Basic бағдарлама ортасын жүктегеннен кейін экранда Visual Basic жобалау ортасының бастапқы күйі пайда болады.

Сурет 2 - Visual Basic жобалау ортасы

1. негізгі мәзір (Menu);

2. аспаптар панелі (Toolbar);

3. проект терезесі (Project1);

4. форма терезесі (Form1);

5. қасиеттер терезесі (Proporties);

6. элементтер панелі (Toolbox);

7. форма конструкторы (Project Container).

Есеп №1.

Есептің берілгені: Өзен жағасында қайығымен шаруа тұр. Оның жанында қасқыр, ешкі және бір қап орамжапырақ тұр. Шаруа өзеннің келесі бетіне өзімен өтуі керек, әрі қасқыр, ешкі және орамжапырақты да өткізуі керек. Алайда, қайыққа шаруадан басқа тек қасқыр, ешкі немесе орамжапырақ қана сыяды. Қасқырды ешкімен немесе ешкіні бір қап орамжапырақпен қалдыруға болмайды, себебі, қасқыр – ешкіні, ешкі – орамжапырақты жеп қоюы мүмкін. Шаруа қандай әрекет жасауы тиіс?

Шешуі:

2. VB ортасын ашамыз.

3. Формаға Shape1, Shape2, Label1, Label2, Command1, Command2, Image1(1), Image1(2), Image1(3), Image1(4), Image2(1), Image2(2), Image2(3), Image2(4), Image3(1), Image3(2), Image3(3), Image3(4), Image3(5) компоненттерін орнатамыз.

Сурет 3 – Формада компоненттердің орналасуы

Кесте 1

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Тасымалдаушы
Shape1	Фигура
Shape2	Фигура
Picture	өзен суретінің облысы
Label1	Тасымалдаушы жазбасы
Label2	Жауап терезесі
CommandButton1	Бастау
CommandButton2	Шығу
Image1(1)	тасымалдаушы суреті
Image1(2)	орамжапырақ суреті
Image1(3)	ешкінің суреті
Image1(4)	қасқырдың суреті
Image2(1)	Сурет
Image2(2)	Сурет
Image2(3)	Сурет
Image2(4)	Сурет
Image3(1)	тасымалдаушының суреті
Image3(2)	орамжапырақ қабының суреті
Image3(3)	ешкінің суреті
Image3(4)	қасқырдың суреті
Image3(5)	сурет

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 4 – Форманың жобалануы

Кесте 2

Форма элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name BackColor Caption Height Width	Form1 Көкшіл Тасымалдаушы 4560 4935
Shape1 (фигура)	Name BackColor BorderColor Left Top Height Width Shape	Shape1 Көкшіл қара 4080 0 4095 135 0-Rectangle
Shape2 (фигура)	Name BackColor BorderColor Left Top Height Width Shape	Shape2 Көкшіл қара 4920 720 255 1935 0-Rectangle
Picture (өзен суретінің облысы)	Name BackColor Height Left Width Top	PictureBox1 Көк 4095 1200 1695 0
Label1 («Тасымалдаушы» жазбасы)	Name BackColor Caption Font ForeColor Height Left Top Width	Label1 Қызғылт Тасымалдаушы жазбасы Times New Roman, 23, жартылай қалың Жасыл 495 5040 120 1695
Label2 (жазба)	Name BackColor Caption Font ForeColor Height Left Top Width	Label2 Жасыл Times New Roman, 23, жартылай қалың Көгілдір 1695 5040 1200 1695
CommandButton1 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command1 Сұр Бастау Times New Roman, 14, жартылай қалың 375 5070 3600 1695
CommandButton2 (түйме)	Name BackColor Caption Font Height Left Top Width	Command2 Сұр Шығу Times New Roman, 14, жартылай қалың 375 5070 3120 1695
Image1(1) (тасымалдаушы суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 1 360 480 540 (Bitmap load) True
Image1(2) (орамжапырақ суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 2 360 1200 540 (Bitmap load) True
Image1(3) (ешкінің суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 3 360 1920 540 (Bitmap load) True
Image1(4) (қасқырдың суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 4 360 2640 540 (Bitmap load) True
Image2(1) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 1 3240 480 540 None True
Image2(2) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 2 3240 1200 540 None True
Image2(3) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 540 3 3240 1920 540 None True
Image2(4) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 540 4 3240 2640 540 None True
Image3(1) (тасымалдаушының суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 1 4080 480 540 (Bitmap load) True
Image3(2) (орамжапырақ қабының суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 2 4080 1200 540 (Bitmap load) True
Image3(3) (ешкінің суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 3 4080 1920 540 (Bitmap load) True
Image3(4) (қасқырдың суреті)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 4 4080 2640 540 (Bitmap load) True
Image3(5) (сурет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 540 5 4080 3240 540 None True

5. Формаға процедура кодын енгізу

Формаға процедура кодын және барлық басқару элементтерін енгізу үшін View, Project Explorer мәзірінің командаларын орындап, форманы ашады, тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, жанама мәзірден View командасын таңдау керек. Бағдарламалық код терезесі ашылады. Процедура кодын енгізіп және бағдарламаны алдын – ала құрылған бумада сақтап қою қажет.

Процедуралардың мағыналары:

Private Sub Command1_Click() – Шығу түймесіне тышқанды шерткенде ойыннан шығу процедурасы.

Private Sub Command1_Click() – ойынның басталу процедурасы.

Private Sub Image1_Click(Index As Integer) Private Sub Image2_Click(Index As Integer) – кейіпкерлерді бір жағалаудан екіншісіне өткізу процедурасы.

Public Sub vivod() – ойын кейіпкерлерінің бейнелерін жағалауға шығару және ойын аяқталғанын тексеру процедурасы.

Код терезесіне процедура енгіземіз.

Сурет 5 - Код терезесі

6. Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын беру қажет. Ол үшін аспаптар панелінің Start (Бастау) түймесін шерту, Run-Start командасын беруге не F5 клавишін басуға болады. Бағдарламамен жұмыс жасау реті: қасқырды, ешкіні немесе орамжапырақ қабын келесі бетке өткізу үшін тышқанның сол жақ батырмасымен суретті шерту қажет. Көрсетілген объект тасымалдаушымен бірге қарамa–қарсы жағалауға бет алады. Егер тасымалдаушының бейнесіне шертсе, қарсы жағалауға тек қана сол өтеді.

Сурет 6 – Есепті іске жіберу

Сурет 7 – Есептің жауабы қате

Сурет 8 – Есеп дұрыс

Есеп №2.

Есептің берілгені:

Театрға бару үшін, екі әке мен екі балаға 3 билет қажет.

Бұл қалай болуы мүмкін?

2. VB ортасын ашамыз.

3. Форма терезесіне Label1, Label2, Command1 компонентерін орнатамыз.

Сурет 9 - Формада компоненттердің орналасуы

Кесте 3

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені
Label2	Театрға бару үшін, екі әке мен екі балаға 3 билет қажет. Бұл қалай болуы мүмкін?
CommandButton1	Жауабы

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 10 – Форманың жобалануы

5. Проектіге алғашқы рет қосылған Form1 атаулы формадан басқа формаларды (Form2, FormЗ, т.б.) қосу үшін берілетін команда: Project - Add Form (не аспаптар панелінің Add Form түймесін шертуге де болады). Ашылған терезенің Form белгішесін екі рет шертсе болғаны. Form2 атаулы форма пайда болады.

6. Форма терезесіне Label1, Label2, Label3, Label4, Label5, Label6, Image1, Image2, Image3, Command1 компонентерін орнатамыз.

Сурет 11- Формада компонентердің орналасуы

Кесте 4

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form2	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені
Label2	Театрға бару үшін, екі әке мен екі балаға 3 билет қажет.Бұл қалай болуы мүмкін?
Image1	Атаның суретін енгізу
Image2	Әкенің суретін енгізу
Image3	Баланың суретін енгізу
Label3	Ата
Label4	Әке
Label5	Бала
Label6
CommandButton1	Шығу

7. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 12 – Форманың жобалануы

Кесте 5

Форма1-2 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form1 Ашық жасыл Логикалық есептерді шешу 10155 17310
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Ашық жасыл Есептің берілгені: Times New Roman, жартылай қалың, 30, қызыл 855 1200 5520 2415
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Ашық жасыл Театрға бару үшін, екі әке мен екі балаға 3 билет қажет. Бұл қалай болуы мүмкін? Times New Roman, жартылай қалың, 30, көк 855 1200 5520 2415
Form2 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form2 Ашық жасыл Логикалық есептерді шешу 10155 17310
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Ашық жасыл Есептің берілгені: Times New Roman, жартылай қалың, 30, қызыл 855 1200 5520 2415
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Ашық жасыл Театрға бару үшін, екі әке мен екі балаға 3 билет қажет. Бұл қалай болуы мүмкін? Times New Roman, жартылай қалың, 30, көк 855 1200 5520 2415
Label3 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label3 қанық көк Times New Roman, жартылай қалың, 30, ашық қызыл 855 1200 5520 2415
Label4 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label4 қанық көк Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 24, ашық қызыл 2055 6120 720 7095
Label5 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label5 қанық көк Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 24, ашық қызыл 1455 1680 480 3975
Label6 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label6 қанық сары Times New Roman, жартылай қалың, 30, ашық қызыл 855 1200 5520 2415
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 Жауабы Times New Roman, кәдімгі, 24, қара 660 8640 8880 1935
CommandButton2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command2 Шығу Times New Roman қалың, 24, қара 540 11400 9000 1815
Image1 (ата)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 2895 840 2400 4350 (Bitmap load) False
Image2 (әке)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 2880 5880 3600 4350 (Bitmap load) False
Image3 (бала)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 4350 11880 3240 2895 (Bitmap load) False

8. Есептің жауабын енгізу үшін Command1 батырмасын шертеміз. Содан соң код тереземіз ашылады. Ашылған код терезесіне form2 терезесін шақыруды жазамыз .

Сурет 13 – Код терезесі

9..Form2 терезесіне процедураны енгіземіз. Программадан шығу үшін Command1 батырмасын шертеміз End сөзін енгіземіз.

Сурет 14 – Код терезесі

10. Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын беру қажет. Ол үшін аспаптар панелінің Start (Бастау) түймесін шерту, Run-Start командасын беруге не F5 клавишін басуға болады.

Сурет 15 – Есептеулер нәтижесіне жіберу

11. Форманы іске жібергеннен соң, Жауабы деген батырманы шертеміз. Нәтижесінде бізге есептің жауабын шығарып береді.

Сурет 16 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

Есеп №3.

Есептің берілгені: Аулада -

Әжесі немересімен

Әкесі анасымен,

Қызы әкесімен

Әпкесі жиенімен,

Әпкесі сіңілісімен

Серуендеді.

Аулада неше адам серуендеді?

Шешуі:

2. VB ортасын ашамыз.

3. Формаға Label1, Label2, Command1 компоненттерін орнатамыз.

Сурет 17 – Формада компонентердің орналасуы

2. Компоненттердің қасиеттерін меншіктейміз.

Кесте 6

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені
Label2	Аулада - Әжесі немересімен Әкесі анасымен, Қызы әкесімен Әпкесі жиенімен, Әпкесі сіңілісімен Серуендеді. Аулада неше адам серуендеді?
CommandButton1	Жауабы

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 18 – Форманың жобалануы

2. Есептің жауабын енгізу үшін Command1 батырмасын шертеміз. Содан соң код тереземіз ашылады. Ашылған код терезесіне Form2 терезесін шақыруды жазамыз.

Сурет 19 – Код терезесі

6. Проектіге алғашқы рет қосылған Form1 атаулы формадан басқа формаларды (Form2, FormЗ, т.б.) қосу үшін берілетін команда: Project - Add Form (не аспаптар панелінің Add Form түймесін шертуге де болады). Ашылған терезенің Form белгішесін екі рет шертсе болғаны.

7. Формаға Label1, Label2, Label3, Label4, Label5, Label6, Label7, Label8, Image1, Image2, Image3, Image4, Image5 Command1 компоненттерін орнатамыз.

Сурет 20 – Формада компонентердің орналасуы

Кесте 7

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form2	Логикалық есептерді шеш
Label1	Есептің берілгені:
Label2	Аулада - Әжесі немересімен Әкесі анасымен, Қызы әкесімен Әпкесі жиенімен, Әпкесі сіңілісімен Серуендеді. Аулада неше адам серуендеді?
Label3	5 адам
Label4	Қыз
Label5	Әкесі
Label6	Әжесі
Label7	Әпкесі
Label8	Анасы
Image1	әкесі
Image2	анасы
Image3	әпкесі
Image4	Қыз
Image5	Әжесі
CommandButton1	Шығу

8. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 21 – Форманың жобалануы

9. Form2 терезесіне процедураны енгіземіз. Программадан шығу үшін Command1 батырмасын шертеміз End сөзін енгіземіз.

Сурет 22 – Код терезесі

10. Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын береміз. Берілген Form1 терезесі іске қосылады.

Сурет 22 – Есептеулер нәтижесіне жіберу

11. Форманы іске жібергеннен соң, Жауабы деген батырманы шертеміз. Нәтижесінде бізге есептің жауабын шығарып береді.

Сурет 23 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

Кесте 8

Форма1-2 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form1 Ашық қызыл Логикалық есептерді шешу 10155 17310
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Ашық қызыл Есептің берілген: Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 26, қызыл 1215 480 1200 5055
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Ашық қызыл Аулада - Әжесі немересімен Әкесі анасымен, Қызы әкесімен Әпкесі жиенімен, Әпкесі сіңілісімен Серуендеді. Аулада неше адам серуендеді? Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 20, қара 4815 5880 1200 3855
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 Жауабы Times New Roman, кәдімгі, 24, қара 1095 2400 6600 1935
Form2 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form2 Ашық қызыл Логикалық есептерді шешу 10155 17310
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Ашық қызыл Есептің берілгені: Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 26, қызыл 855 240 600 4695
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Ашық қызыл Аулада - Әжесі немересімен Әкесі анасымен, Қызы әкесімен Әпкесі жиенімен, Әпкесі сіңілісімен Серуендеді. Аулада неше адам серуендеді? Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 26, қара 855 240 600 4095
Label3 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label3 Ашық қызыл 5 адам Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 20, қара 735 840 5520 2775
Label4 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label4 Сары Қыз Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 14, күлгін түсті 495 11880 6720 1215
Label5 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label5 Сары Әкесі Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 14, күлгін түсті 495 11880 6720 1215
Label6 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label6 Сары Әжесі Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 14, күлгін түсті 495 11880 6720 1215
Label7 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label7 Сары Әпкесі Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 14, күлгін түсті 495 11880 6720 1215
Label8 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label8 Сары Анасы Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 14, күлгін түсті 495 11880 6720 1215
Image1 (әкесі)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 1605 7680 5640 2430 (Bitmap load) False
Image2 (анасы)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 2430 6720 2400 1635 (Bitmap load) False
Image3 (әпкесі)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 2550 8880 2160 1695 (Bitmap load) False
Image4 (қыз)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image4 2670 11520 3960 1770 (Bitmap load) False
Image5 (әжесі)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image5 2670 11520 3960 1770 (Bitmap load) False
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 Шығу Times New Roman қалың, 24, қара 495 960 7200 1575

Есеп №4.

Есептің берілгені: Айман Даулеттен 3 жасқа үлкен

Айман Жанардан 2 жас кіші

Жанар Даулеттен неше жас үлкен?

Шешуі:

2. VB ортасын ашамыз.

3. Форма терезесіне Label1, Label2, Label3, TextBox1, TextBox2, TextBox3, TextBox4, TextBox5,Command1, Command1, Image1, Image2, Image3, Image4, Image4, Image5, Image6, Image7 компонентерін орнатамыз.

Сурет 24 – Формада компонентерінің орналасуы

Кесте 9

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені.
Label2	Айман Даулеттен 3 жасқа үлкен Айман Жанардан 2 жас кіші Жанар Даулеттен неше жас үлкен?
Label3	5
TextBox1	2 жас кіші
TextBox2	Айман
TextBox3	Жанар
TextBox4	Даулет
TextBox5	үлкен 3 жас
CommandButton1	Жауабы
CommandButton2	Шығу
Image1	Жанар
Image2	Даулет
Image3	Айман
Image4	бағыттаушы түзу
Image5	бағыттаушы түзу
Image6	бағыттаушы түзу
Image7	бағыттаушы түзу

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады

Сурет 25 - Форманың жобалануы

Кесте 10

Форма1 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form1 Сұр Логикалық есептерді шешу 10905 16785
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сары Times New Roman, жартылай қалың, 50, қызыл 1095 600 8520 4695
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сұр Айман Даулеттен 3 жасқа үлкен Айман Жанардан 2 жас кіші Жанар Даулеттен неше жас үлкен? Times New Roman, жартылай қалың, 16, қара 1455 720 1320 5055
Label3 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label3 Сұр Есептің берілгені. Times New Roman, жартылай қалың, 20, қызыл 495 720 600 5055
TextBox1 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text1 Жасыл 2 жас кіші Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
TextBox2 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text2 Жасыл Айман Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
TextBox3 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text3 Жасыл Жанар Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
TextBox4 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text4 Жасыл Даулет Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
TextBox5 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text5 Жасыл үлкен 3 жас Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 Жауабы Times New Roman, кәдімгі, 24, қара 660 8640 8880 1935
CommandButton2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command2 Шығу Times New Roman қалың, 24, қара 540 11400 9000 1815
Image1 (Жанар)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 3990 5880 960 1935 (Bitmap load) False
Image2 (Даулет)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 2535 1560 480 2790 (Bitmap load) False
Image3 (Айман)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 4470 13440 1560 2085 (Bitmap load) False
Image4 (бағыттаушы түзу)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image4 1560 12000 3720 1245 (Bitmap load) False
Image5 (бағыттаушы түзу)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image5 1635 8160 3600 1065 (Bitmap load) False
Image6 (бағыттаушы түзу)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image6 1785 9480 6120 4260 (Bitmap load) False
Image7 (бағыттаушы түзу)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image7 1515 5040 6600 1170 (Bitmap load) False

5..Есептің жауабын енгізу үшін Command1 батырмасын шертеміз. Содан соң код тереземіз ашылады. Ашылған код терезесіне жауапты енгіземіз. Бағдарламадан шығу үшін Command2 батырмасын шертеміз End сөзін енгіземіз

Сурет 26 – Код терезесі

2. Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын беру қажет. Ол үшін аспаптар панелінің Start (Бастау) түймесін шерту, Run-Start командасын беруге не F5 клавишін басуға болады.

Сурет 27 – Есептеулер нәтижесіне жіберу

2. Форманы іске жібергеннен соң, Жауабы деген батырманы шертеміз. Нәтижесінде бізге есептің жауабын шығарып береді.

Сурет 28 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

Есеп №5.

Есептің берілгені: Өзеннің екі жағалауында екі адам келе жатыр.

Олар судан өту үшін қайық іздеп жүр.

Әрқайсысы қарсы жағалауға қайықпен өту керек.

Қайық кішкентай екеуі бір қайыққа сыймайды.

Бірақ олар өзеннен өтті.

Қалай өтті?

2. VB ортасын ашамыз.

3. Форма терезесіне Label1, Label2, Label3, Command1, Image1, Image2, Image3, Image4, Image5, Image6, Image7 компонентерін орнатамыз.

Сурет 29 – Формада компонентердің орналасуы

Кесте 11

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені:
Label2	Өзеннің екі жағалауында екі адам келе жатыр. Олар судан өту үшін қайық іздеп жүр. Әрқайсысы қарсы жағалауға қайықпен өту керек. Қайық кішкентай екеуі бір қайыққа сыймайды. Бірақ олар өзеннен өтті. Қалай өтті?
Label3	Әрқайсысы өз жағалауына өтті.
CommandButton1	Жауабы
CommandButton2	Шығу
Image1	бірінші жолаушы
Image2	оң жақ жағалау
Image3	сол жақ жағалау
Image4	Кеме
Image5	екінші жолаушы
Image6	Күн

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 30 – Форманың жобалануы

Кесте 12

Форма1 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form1 көк Логикалық есептерді шешу 10185 16785
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 ашық көк Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 24, күлгін қызыл 1455 5760 7560 5055
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 көк Өзеннің екі жағалауында екі адам келе жатыр. Олар судан өту үшін қайық іздеп жүр. Әрқайсысы қарсы жағалауға қайықпен өту керек. Қайық кішкентай екеуі бір қайыққа сыймайды. Бірақ олар өзеннен өтті. Қалай өтті? Times New Roman, жартылай қалың, 15, қара 2415 3720 240 9495
Label3 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label3 көк Есептің берілгені. Times New Roman, жартылай қалың, 20, қанық қызыл 615 480 360 2655
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 Жауабы Times New Roman, кәдімгі, 24, қара 660 8640 8880 1935
CommandButton2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command2 Шығу Times New Roman қалың, 24, қара 540 11400 9000 1815
Image1(1) (бірінші жолаушы )	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 1485 7680 2880 810 (Bitmap load) False
Image2 (оң жақ жағалау)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 2505 4800 2880 4590 (Bitmap load) False
Image3 (сол жақ жағалау)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 2715 3720 4080 3930 (Bitmap load) False
Image4 (кеме)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image4 1455 7920 5520 2190 (Bitmap load) False
Image5 (екінші жолаушы)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image5 1470 3000 5400 810 (Bitmap load) False
Image6 (күн)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image6 2070 960 2280 2400 (Bitmap load) False

5..Есептің жауабын енгізу үшін Command1 батырмасын шертеміз. Содан соң код тереземіз ашылады. Ашылған код терезесіне есептің жауабын енгіземіз. Бағдарламадан шығу үшін Command2 батырмасын шертеміз, End сөзін енгіземіз.

Сурет 31 – Код терезесі

6..Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын беру қажет. Ол үшін аспаптар панелінің Start (Бастау) түймесін шерту, Run-Start командасын беруге не F5 клавишін басуға болады.

Сурет 32 –Есептеулер нәтижесіне жіберу

7. Форманы іске жібергеннен соң, Жауабы деген батырманы шертеміз. Нәтижесінде бізге есептің жауабын шығарып береді

Сурет 33 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

Есеп №6.

Есептің берілгені: Аяқ-киім салынған шкафта Айманның 3 жұп туфлиі бар.

Қараңғыда ол кездейсоқ 4 туфли алады. Алған кездейсоқ туфлилердің ішінде бірдей жұп туфлилер бола ма?

Шешуі:

2. VB ортасын ашамыз.

3. Форма терезесіне Label1, Label2, Command1, Command2, Command3, Image1, Image2, Image3, компонентерін орнатамыз.

Сурет 34 – Формада компонентердің орналасуы

Кесте 13

Форма компонентерінің мәні

Элемент	Мәні
Form1	Логикалық есептерді шешу
Label1	Есептің берілгені
Label2	Аяқ-киім салынған шкафта Айманның 3 жұп туфлиі бар. Қараңғыда ол кездейсоқ 4 туфли алады. Алған кездейсоқ туфлилердің ішінде бірдей жұп туфлилер бола ма?
CommandButton1	Ия
CommandButton2	Жоқ
CommandButton3	Шығу
Image1	аяқ - киім
Image2	аяқ - киім
Image3	аяқ - киім
TextBox1
TextBox2

2. Компоненттерді енгізіп болғаннан соң, форма тереземіз мына түрде болады.

Сурет 35 – Форманың жобалануы

Кесте 14

Форма1 элементтерінің қасиеттері

Элемент	Қасиеті	Мәні
Form1 (форма)	Name Backcolor Caption Height Width	Form1 Сия көк Логикалық есептерді шешу 10185 16785
Label1 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label1 Сия көк Есептің берілгені Times New Roman, жартылай қалың, 20, күлгін қызыл 615 600 360 5655
Label2 (жазба)	Name Backcolor Caption Font Height Left Top Width	Label2 Сия көк Аяқ-киім салынған шкафта Айманның 3 жұп туфлиі бар. Қараңғыда ол кездейсоқ 4 туфли алады. Алған кездейсоқ туфлилердің ішінде бірдей жұп туфлилер бола ма? Times New Roman, жартылай қалың, 18, қара 1575 3000 1320 9735
CommandButton1 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command1 ия Times New Roman, кәдімгі, 24, қара 660 8640 8880 1935
CommandButton2 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command2 жоқ Times New Roman қалың, 24, қара 660 8640 8880 1935
CommandButton3 (түйме)	Name Caption Font Height Left Top Width	Command шығу Times New Roman қалың, 24, қара 540 11400 9000 1815
Image1 (аяқ - киім )	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image1 2205 1080 2880 3165 (Bitmap load) False
Image2 (аяқ - киім)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image2 2505 4800 2880 4590 (Bitmap load) False
Image3 (аяқ - киім)	Name Height Index Left Top Width Picture Stretch	Image3 1860 6000 3240 2850 (Bitmap load) False
TextBox1 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text1 Ашық жасыл Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775
TextBox2 (мәтіндік өріс)	Name Backcolor Text Font Height Left Top Width	Text2 Сары Times New Roman, жартылай қалың курсивті, 16, көкшіл 975 9480 3240 2775

5..Есептің жауабын енгізу үшін Command1, Command2 батырмасын шертеміз. Содан соң код тереземіз ашылады. Ашылған код терезесіне есептің жауабын енгіземіз. Бағдарламадан шығу үшін Command3 батырмасын шертеміз End сөзін енгіземіз.

Сурет 36 – Код терезесі

6..Есептің нәтижесін алу үшін іске қосу командасын беру қажет. Ол үшін аспаптар панелінің Start (Бастау) түймесін шерту, Run-Start командасын беруге не F5 клавишін басуға болады.

Сурет 37 –Есептеулер нәтижесіне жіберу

7..Форманы іске жібергеннен соң, Ия немесе Жоқ деген батырманы шертеміз. Нәтижесінде бізге есептің жауабын шығарып береді. Ия деген батырманы басқан кезде бізге жауабыңыз дұрыс деп шығарып береді.

Сурет 38 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

8..Жоқ деген батырманы басқан кезде бізге жауабыңыз дұрыс емес деп шығарып береді.

Сурет 39 – Бағдарламаның қорытынды нәтижені анықтауы

2.2 Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық тапсырмалар арқылы дамыту

Бастауыш сатыдағы кезең оқушыда іс - әрекетінің қалыптасуының өте ыңғайлы кезең. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту білімді, дағдыны және шеберлікті белсенді меңгеру үрдісін мақсаты бағытталған түрде басқару, оқушылар танымының қажетті әдістері мен тәсілдерін қамтамасыз етеді.

В. Давыдовтың «Бастауыш сынып оқушысының психологиялық даму» еңбегінде: «Оқыту үрдісіндегі оқушылардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру өзіндік мақсат емес, ол – белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі» делінген .

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалар орындатудың маңызы зор. Логикалық тапсырмалар оқушыларды белсенділікке тәрбиелеу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай-ақ оқушыларды икемділік пен шеберлікке баулу мақсатында пайдаланылады [18].

Логикалық тапсырмалар арқылы оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үш негізгі бағытта іске асырылады:

• қызығушылығын арттыру;

• ойлау және қабылдау қабілетін дамыту;

• шығармашылық ізденісін дамыту.

Логикалық тапсырмалар арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыру мақсатына негізделген дәріс моделін құрастыруға болады.

Мұндай сабақтардың құрылысы 4 кезеңнен тұрады:

Машық. Сергіту;

1. Оқушылардың шығармашылық қабілетінің негізі болатын психологиялық механизмдерінің дамуы (ес, зейін, қабылдау, ойлау);

2. Іздену тапсырмаларын орындату;

3. Оқушыларға белгілі түсінікпен жаңалықты көруге тәрбиелеу, мақсатында логикалық тапсырмаларды орындату.

Осы кезеңдегі берілетін тапсырмалар түрлері:

1. Көру қабілетін дамытатын тапсырмалар (ребус, сөзжұмбақ, анограмма, сиқырлы шаршылар, геометриялық фигуралар);

2. Есту қабілетін дамытатын тапсырмалар (математикалық мақал-мәтел, логикалық есептер, қалжың есептер) [19].

Білім беру мазмұны кейбір пәндерде теориялық материалдарды ірілендіріп ұсыну арқылы да оқушы логикалық ойлауға бағыттайды. Оқушы психикасы, таным, ерік-жігері, сезім күштері дамуымен тығыз байланыста. Оқушының логикалық ойлауы мынандай жолдармен дамиды:

• ақыл-ой әрекеті үстінде;

• білімді меңгеру;

• тіл үйрену;

• жылдам есептеу.

Логикалық есептер оқушының тапқырлыққа, тез есептеуге, өздігінен шешім қабылдауға, салыстыруға әсер етеді [20].

Сурет 40 - «Оқушының логикалық ойлау қабілетін арттыру субъект ретінде дамуының алғы шарты»

Қызықты әзіл-есептер.

1. Түнгі сағат 10-да жауын жауып тұрса, 24 сағаттан кейін күннің жарқырап тұруы мүмкін бе?

2. Дорбадағы 10 асықты 10 бала бір-бірлеп алды. Сонда бір асық дорбада қалды. Бұл қалай?

3. 7 таяқша арқылы 3 үшбұрышты және 2 шаршыны қалай құрастыруға болады?.

Дидактикалық ойын: «Математикалық телефон»

Дидактикалық мақсаты: 20 көлеміндегі сандарды ауызша қосуға және азайтуға жаттықтыру.

Керекті құралдар: Ойыншық телефоны, картон қағаздан дайындалған телефон тұтқасы.

Мазмұны: Бұл ойынды мұғалім мен класс толығымен болып, екі оқушы дара, немесе бір оқушымен класс болып ойнайды. Күнделікті өз үйлеріндегі телефонмен сөйлескендері сияқты екі бала бір - біріне математикалық тапсырмалар беріп, жауабын алады. Ойынға қатыспаған балалар олардың жауаптарының дұрыс не бұрыстығын тексеріп отырады. Бір бала сұрақ қояды, ал екінші бала жауап береді. Жауап бере алмаса орнына отырады да, ойынды басқа бала жалғастырады. Осылайша тездете отырып, бүкіл кластың балаларын толық қамтуға болады.

Тапсырмаларды түрлендіріп, күрделендіріп жалғастырып ойнай беруге болады.

Суреттегі шаршылардың бос тор көздеріне сандарды таңдап қою керек. Мұнда кез келген бағытта орналасқан үш санның қосындысы қандай да бір алдын ала белгіленген сан болуы керек.

15 саны.

	1	6
	5
4

39 саны.

	1	16
	13
10

Оқулықтағы шығармашылық жаттығулар оқушылардан тек қана математикадан білім емес, күделікті өмірде кездесетін әртүрлі жағдайға байланысты білімді талап ететін тапсырмалар. Бұлар негізінен оқушылардың байқағыштығын, ойлауын, қиялын дамытуға негізделген [21].

2.3 Сыныптар бойынша берілген есептерді сұрыптап, логикалық тапсырмалар құру

Логикалық жаттығуларды орындау баланың ақыл-ойын, қиялын, ой ұшқырлығын дамытады. Бұл оқушылардың түрлі мазмұнды есептерді шығаруда, есептің шартын құра білуге қалыптастырады. Бір есептің бірнеше шешімдерін табуға жетелейді. Әрбір сабақ қызықты есептермен аяқталып логикалық есептер оқушылардың жас ерекшелігіне қарай күрделене түсуі қажет [22].

Логикалық есептер.

5-сынып

1. Айжан мен Маржанның әкелерінің аттарын ата. Айжан мен Маржан- Асқар мен Мұраттың қыздары. Айжан Асқардың қызынан үш жас кіші болса, бұлардың әрқайсысының әкелерінің аты кім?

Жауабы: Айжан – Мұраттың қызы.

Маржан - Асқардың қызы.

2. Арман, Аян, Абзал ағайынды үшеуі әр түрлі сыныпта оқиды. Абзал, Арманнан, ал Аян Абзалдан кіші емес. Бұл үйдің үлкені, ортаншысы, кішісі кім?

Шешуі: Есептің шартын оқи отырып, теңсіздік жазамыз. Абзал Арманнан кіші емес, ал Аян Абзалдан кіші емес болса,

Абзал > Арман

Аян > Абзал.

Осыдан ең үлкені Аян, ең кішісі Арман, ортаншысы Абзал екендігін табамыз.

3. Әділет, Еркін, Ерлік үшеуі лагерьде кездесті. Бұлардың біреуі – Қосқұдықтан, екіншісі Үштөбеден, үшіншісі Көктөбеден келген. Әділет пен Қосқұдықтан келген Еркін екеуі бір бөлмеге орналысты, бұлардың екеуі де Үштөбеде болып көрмегендігі белгілі болса, қай бала қай ауылдан келген?

Шешуі: Есептің мазмұнына қарай әр баланың тұсынан сызып тастау арқылы, (мұнда ауылдың аттарының бас әріптері алынған) шешуін табамыз. Әуелі Еркіннен бастаймыз. Еркін - Қосқұдықтан келгендіктен оның тұсынан Үштөбе мен Көктөбе сызылады, ал Әділет пен Ерліктің

Әділет Қ Ү К

Еркін Қ Ү К

Ерлік Қ Ү Қ

тұсынан – Қосқұдық сызылады. Әділет пен Еркін Үштөбеде болып көрмегендіктен Әділеттің тұсынан Үштөбе болып көрмегендіктен Әділеттің тұсынан Үштөбе сызылады. Демек Әділет Көктөбеден келген, олай болса, Ерліктің тұсынан Көктөбе сызылады.

Демек Ерлік Үштөбеден келген.

Осы мазмұнды есептер:

4. Мұрат, Жандос, Асхат бір класта оқиды. Олар: Ораз, Ахмет және Үсен деген кісілердің балалары. Егер Мұрат Ораздың, Жандос Ахметтің, Асхат Үсеннің баласы еместігі, Асхат пен Ахметтің бір үйде тұратыны белгілі болса, әр баланың әкесі кім?

Жауабы: Асхаттың әкесі – Ахмет

Мұраттың әкесі – Үсен

Жандостың әкісі – Ораз [23,24,25].

5. Әсем, Ардақ, Анар үшеуі информатикадан бақылау жұмысынан қандай баға алғанын сұрағанда мұғалім: Ешқайсың жаман баға алған жоқсыңдар, бірақ әрқайсысыңның бағаң әртүрлі. Әсемнің бағасы «3» емес, ал Анардың бағасы «3» те, «5» те емес деді. Сонда әркім қандай баға алған? Жауабы: Әсем «5», Анар «4», Ардақ «3».

6. Мәлік, Қанат, Қайрат, Қуат төртеуі далада ойнап жүр. Егер Қанаттың ең биік еместігі, бірақ ол Мәлік пен Қуаттан биік, ал Мәлік Қуаттан биік еместігі, бірақ ол Мәлік пен Қуаттан биік, ал Мәлік Қуаттан биік еместігі белгілі болса, әр баланың бойлары қандай?

Шешуі: Қанат > Мәлік

Қанат < Қуат.

Бірақ Қанат ең биік емес, ендеше бұдан шығатын қорытынды, ең биігі Қайрат, Мәлік Қуаттан биік болса, онда ең қысқасы - Мәлік. Бойларының кему ретінде қарай: Қайрат, Қанат, Қуат, Мәлік.

7. Үстелдің 4 бұрышы бар. Егер бір бұрышын кесіп тастаса, неше бұрыш қалады? Жауабы: 5.

8. Мектеп ауласында 18 шырша өсіп тұр. Тағы да 4 емен және 3 шырша отырғызылды. Мектеп ауласында барлығы неше шырша бар? Жауабы: 20.

9. Төртеуі 4 сағат шахмат ойынын ойнады. Әрқайсысы қанша сағат шахмат ойнады? Жауабы: 4сағат.

10. Қатар тұрған үш санның қосындысы да көбейтіндісі де 6-ға тең Ол қандай сан? Жауабы: 1,2,3.

11. Түнгі сағат 11-де жаңбыр жауса, 48 сағаттан соң күн шығады деуге бола ма? Жауабы: Жоқ, себебі 48 сағаттан соң қайтадан түн болады.

12. Жанұяда 3 ұл бар. Әр ұлдың 1 әкесі бар. Жанұяда неше бала бар? Жауабы: 4.

13. 1 жұмыртқаны қайнатуға 3 минут кетсе, 5 жұмыртқаны қайнатуға неше минут керек? Жауабы: 3мин.

14. Айдынның Асқардан бойы ұзын, бірақ Жанаттан кіші. Кім ұзын? Жауабы: Жанат.

15. Бөлмеде 4 мысық отыр. Әр мысықтың алдында 3 мысық отыр. Бөлмеде барлығы неше мысық отыр? Жауабы: 4.

16. Менің атым Медет. Менің тәтемнің бір ғана інісі бар. Менің тәтемнің інісінің аты кім? Жауабы: Медет.

17. Термометр аяз болғасын – үш градус көрсетіп тұр. Осындай екі термометр неше градус көрсетеді? Жауабы: үш.

18. Үстел үстінде үш стакан шие тұр. Марат бір стакан шиені жеп қойды. Неше стакан қалды? Жауабы: үш стакан.

19. Жүгіру жарысынан Асет, Марат, Талғат үш орынды алды, егер: Марат екінші орын алмаса, ал Талғат –үшінші орын алмаса, кім қандай орын алды? Жауабы: 1-Марат, 2-Асет, 3-Талғат.

20. Көшеде екі әкесі, екі баласы және атасы немересімен қыдырып жүр. Көшеде неше адам жүр? Жауабы: үшеу.

21. Екі бала шахматты екі сағат ойнады. Олардың әрқайсысы неше сағат ойлады? Жауабы: екі сағат.

22. Допты лақтырғанда, доп сол ізімен кері қайту үшін оны қалай лақтыру керек? Жауабы: жоғары.

23. Қараңғы бөлмеде майшам мен керосин лампасы бар. Бірінші не жағасыз? Жауабы: шырпы.

24. Суға қай кезде қолды кесіп алуға болады? Жауабы: егер оны мұз етіп қатырса.

25. Екі аяғымен түрегеп тұрған адамның салмағы 50кг, бір аяғымен тұрған адамның салмағы неше кг? Жауабы: 50 кг.

26. Адамның 10 қолында неше саусақ бар? Жауабы: 50.

27. 5 адам 5 сағатта 5 м ор қазады. 100 сағатта 100 м ор қазу үшін неше адам қажет ? Жауабы: 5 адам.

28. Ауылдағы ақымақ: Бір ауылға келген адамдар сол ауылдың ақымағына таң қалды. Оған 50 центтік тиындық пен 5 долларлық умаждалған купюрді берсе, әруақытта тиындықты таңдаған. 5 центтік тиын 5 долларлық купюрдан 10 есе аз. Ол неге купюрді таңдамаған. Жауабы: купюрді таңдаса, адамдар ақша беруді тоқтатады. Ал тиынды таңдаса, кейін де ақша алуына мүмкіндік туады.

29. Бұлай болуы мүмкін бе? Біреуден сұрапты: Сіздің жасыңыз нешеде? Бірталай. Мен кейбір туысқанымнан 600 есе дерлік үлкенмін. Бұлай болуы мүмкін бе? Жауабы: Мүмкін, мысалы немересі 1 айлық болса, ал өзі 50 жаста

30. Екі сан: Цифр саны әріп санына тең келетін екі санды жаз. Жауабы: жүз - 100; миллион – 1000000.

31. Зат салмағы: Қолында таразы табақшасында 10 кг жүк бар адам жерге секірді. Таразы адам секіргенде қай бөлікті көрсетіп тұрады. Жауабы: нольде.

32. Мен қанша жастамын? Менің әкеме 31 жас болғанда маған 8 жас болады. Енді әкем менен 2 есе үлкен. Мен қанша жастамын? 31-8=23 Жауабы: 23-те, әкесі 46-да.

33. Екі адам: Екі адам келеді. Біреуі екіншісінің баласының әкесі. Бұл қалай болғаны? Жауабы: Баланың әкесі мен шешесі.

Логикалық есептер

6-сынып

1. Үш бөлменің төрт қабырғасында бір - бірден орындық тұру үшін екі орындықты қалай қоямыз?

Әр қабырғада бір - бірден орындық тұруы үшін 3 орындықты қалай қоямыз? 10 орындықты әр қабырғаға орындықтар саны бірдей болатындай етіп қалай қоямыз?

Жауабы:

2. 12 орындықты әр қатарда 5 орындық болатындай етіп 3 қатарға қою керек.

Жауабы:

3. Шоколад плиткасы 4 жол 8 бағаннан тұратын майда бөліктерден құралған. Оны әр бөлгенде бір бөліктен сындырса, ең аз дегенде неше рет сындыру арқылы майда бөліктерге бөлуге болады?

Жауабы: 31 рет.

4. Ақгүл, Қызылгүл, Қаракөз - үш құрбы кездесіп қалады. Олардың біреуінің үстінде ақ көйлек, екіншісінде қызыл көйлек, ал үшіншісінде қара көйлек бар. Ақ көйлек киіп тұрған қыз Қаракөзге былай деді: «Егер біз үстіміздегі көйлектерімізді ауыстырып кисек, көйлектердің түсі атымызға сәйкес келеді», - екен дейді. Кездескен кезде қыздардың үстіндегі қөйлектің түсі қандай еді?

Көйлегі есімі	Ақ	Қара	Қызыл
Ақгүл	-	+	-
Қызылгүл	+	-	-
Қаракөз	-	-	+

Есептің шарты бойынша қыздардың көйлегінің түсі аттарына сәйкес келмегендіктен үшеуінің де тұсына «-» таңбасын қоямыз. Ақ көйлек киіп тұрған қыз Қаракөзбен сөйлесіп тұрғандықтан, Қаракөздің үстінде қызыл көйлек, ал Қызылгүлде ақ, Ақгүлдің үстінде қара көйлек болып шығады [26].

5. Қайрат, Болат, Алмат, Cамат төртеуі жарыста алғашқы төрт орынды жеңіп алды. Кім қандай орын алды деген сұраққа, олардың үшеуі былай жауап берді.

Қайрат 1-ші де, 4-ші де емес

Болат 2-ші

Алмат соңғы емес.

Сонда олар қандай орындарды жеңіп алған?

Қайрат 1 2 3 4

Болат 1 2 3 4

Алмат 1 2 3 4

Самат 1 2 3 4

Есептің шартына сәйкес сызып тастап отырмыз.

6. Ақмарал, Сара, Жадыра және Лаура – оқу озаттары. Олар мектепте өткізілген (информатика пәні бойынша) олимпиадаға қатысып жүлделі төрт орынды өзара бөлісті. Олар қандай орынды жеңіп алды екен? - деген сұраққа осы кластың оқушылары былайша жорамалдап жауап берді.

1. Ақмарал II, СараIII

2. Ақмарал I, Жадыра II

3. Лаура II, Сара IV

Бұл жауаптардың біреуі дұрыс, екіншісі жалған болып шықты.

Кім қандай орынды жеңіп алған?

Жауабы: Ақмарал-I, Сара – III, Лаура-II, Жадыра-IV.

7. Ауа шарындағы ту: Ауа шары үздіксіз жел әсерінен оңтүстік бағытқа ұшып барады. Ондағы ту қай жаққа қарап желбірейді? Жауабы: Ауа ағынымен қозғалған шар айналадағы заттармен салыстырғанда тыныштықта тұр, сондықтан ту ешқайда желбіремей, жел жоқтағыдай төмен салбырап тұрады.

8. Мектептеп инспекторы: Мектепті тексерген инспектор мұғалім қандай сұрақ қойса да, оқушылар түгел қол көтеріп, сұраққа дұрыс жауап бергенін байқады. Бұл қалай болды? Жауабы: Мұғалім алдын - ала оқушылармен келісіп алды. Жауапты білсе де, білмесе де қолдарыңды көтер, білсе – оң қол, білмесе - сол қол көтерулері керек. Мұғалім оң қол көтерген оқушыдан сұрап отырды да, әруақыт дұрыс жауап алды.

9. 17 қабатта тұратын 1 адам өз қабатына жаңбыр жауған күні немесе қасында адам болса лифтімен көтеріледі. Егер ауа райы жақсы болса, 9-қабатқа дейін лифтімен, одан әрі 17-ге дейін жаяу көтеріледі. Неге? Жауабы: Бұл адам – ергежейлі, 17-қабатың түймесін зонтикпен баса алады, немесе біреуге айта алады.

10. Асу: Диометрі 200м болатын терең дөңгелек көл бар. Көлдің жиегінде 1 ағаш және көлдің нақ ортасындағы кішкентай аралда 1 ағаш өсіп тұр. Жүзе алмайтын адам 200м-ден сәл артқы қарқынмен ортадағы аралға қалай жетеді. Жауабы:.Жіптің ұшын жағада тұрған ағашқа байлап, көлді жіптің ұшын ұстап бір айналып шығу керек, екінші ұшындағы ағашқа байлаған жіппен көлден өтуге болады.

11. Жарманы өлшеу: Жарма 9кг және 50г-дық, 100г-дық гирлері бар табақты таразы бар. Үш рет өлшеу арқылы 2кг жарма өлшеп алу керек. Жауабы: Жарманы теңге бөліп, 4,5кг-нан өлшеп алу керек. Оны тағы екі бөліп, 2,20кг алу керек. Одан қолда бар гирлермен 250грамды алып тастап, 2кг өлшеп аламыз.

12. Жаңа таңбалау: Бір қалада 100 үйлік аудан салынды. Таңбалау жасайтын шеберлер 1 қорап 1-ден 100-ге дейінгі таңбалауды алып келді. 9 цифры бар таңбалау саны қанша? Жауабы: 9 бен 6 екі түрлі. 20 тоғыздық.

13. Жалған тиын: Үстел үстінде 9 тиын жатыр. Оның біреуі жалған. Екі рет өлшеу арқылы жалған тиынды қалай анықтауға болады? Жауабы: Жалған тиын басқалардан жеңіл. Бірінші өлшегенде әр табаққа үш тиыннан саламыз. Екеуі тең болса, жерде жатқан үш тиынның екеуін ғана өлшеп, жалған тиынды анықтаймыз.

14. Салбыраған жіп: Жіп салбырап тұрмас үшін, оны қандай күшпен тарту керек? Жауабы:.Жіп қаншалықты қатты тартылса да, салбырайды. Жіптің салбырау күші төмен бағытталғанмен, тартылу күші жоғарыдан төмен (вертикаль) бағыты болмайды. Бұл екі күш бұндай жағдайда теңеспейді. Яғни, тең әсер ететін күштер нольге теңеспейді. Бұл жағдай төмен салбыратып ілген жіпке қатысты емес.

15. Кітапта қанша бет бар? Кітап шығарғанда 2775 цифр қажет болды. Кітапта неше бет бар? Жауабы: Бірінші 9 бетке 9 цифр керек. 10-шы беттен 99 бетке дейін (90 бет)-90*2=180 цифр, 100-ден 999-ға дейін (900 бет)-900*3=2700 цифр. 2700+180+9=2889. (2889-2775):3=38. 999-38= 961.

16. Тапқыр кеденші: Тапқыр қызметкеріне бір фирмадан шығарылған кегли шары күмәнді көрінді. Олардың салмағы ағаштан жасалған шарлардан айырмашылығы жоқ. Шарлар ауыр емес, бірақ қабырғаларының қаттылығы бірдей. Әр шардың ішінде тауар шығуға болатын кеңістік бар деп ойлады. Шындығында, кеден қызметкері еш құралдың көмегінсіз, қарапайым әдіспен 12 шардың біреуінде контрабандалық тауар бар екенін анықтады. Шарды ашқан кезде ішінде інжуден жасалған әшекей бар екен. Қалай анықтады? Жауабы: Кеден қызметкері шарларды суы бар шелекке салды. Біреуі суға салғанда шайқалақтады, оның тартылу күші нақ ортасында емес еді. Сол шарда тауар тығылған болып шықты.

17. Екі жарылыс: Бу қазанында қысым 10-15 атмосфералық жарылыс кезінде үлкен қопарлыс болды? Сол мезеттегі гидрофикалық пресс цилиндріндегі бірнеше есе артық атмосфералық жарылыс кезінде айтарлықтай бүлінулер болмайды. Жауабы: Бу газ сияқты қысымы өте жоғары болады. Сұйықтар керісінше, қысымы өте төмен болады. Газ 15 атмосфералық қысыммен ұлғая отырып, 600 атмосфералық сұйық әсеріне қарағанда көп жұмыс атқаруына болады.

18. Кілтер мен құлыптар: Үш чемоданның үш кілті бар. Әр чемоданның кілті әр түрлі, бір бірін ашпайды. Чемодандар кілтін дәл табу үшін үш рет байқап көру жеткілікті ме? Жауабы: Жеткілікті. Кілттерді А,В,С деп белгілейміз, ал құлыптарды М,К,Р. А- кілті М-ге келмейді, К,Р-ге келеді. В кілті М-ге келмейді, К,Р- ге келеді. С кілті М-ге келеді. А кілті К-ге келмесе, Р-ге келеді. В кілті К-ге келеді.

19. Шыны шарлар: 2 шыны шар бар және бір 100 этажды үй. Шарлар белгілі бір қабаттан жерге құлағанда сынатыны белгілі. Қай қабатан лақтырғанда сынатынын анықтау үшін ең аз лақтыру санын қалай білуге болады? Жауабы: 1-шарды 14-ші, 27-ші, 39-шы, 50-ші, 60-шы, 77-ші, 84-ші, 90-шы, 100-ші қабаттан лақтырылады. Егер шар 69-шы қабаттан лақтырғанда сынса, екінші шарды 60 пен 60 қабат арасындағы қабаттан лақтырады. Қандай жағдайда да ең аз лақтыру саны 14 болады.

20. Суыған кофе: Сіз сүтпен кофе ішкіңіз келіп, стаканға тек сүтсіз кофені құйып үлгердіңіз. Бірақ сізді бірнеше минутқа жұмсап жіберді. Сіз келгенше кофе ыстық болып тұру үшін сүтті кетпей тұрып құю керек пе, әлде келген соң құю керек пе? Жауабы: Салқындау жылдамдығы ыстық дене мен қоршаған ауаға қатысты. Сондықтан бірдей сүт құйып, салқындату керек, содан соң одан әрі жәй салқындайды.

21. Сіз 100 метрлік жартас үстінде тұрсыз. Жартаста екі ағаш өсіп тұр. Біреуі дәл жиегінде, екіншісі жартастың 50 метрлік қабырғасында және төмен түскенде оған отыратындай болып өсіп тұр. Сізде 75 метрлік жіп бар және пышақ бар. Осы жағдайда жартастан қалай түсуге болады? Ілмек қылып байлайтын ұзындықты есептемесе де болады. Жауабы: Жіпті 25 және 50м қылып екіге бөлеміз. 25м-лік бір ұшынан жоғарыда өскен ағашқа байлаймыз, екінші ұшынан ілмек жасаймызда, арасынан 50м-лік жіпті жартысына дейін өткізіп, екі қабаттаймыз.Осы екі жіп арқылы (25м-лік және екі қабатталған 50м-лік) астыңғы ағашқа түсеміз. 50м-лік жіпті тартып, ұшынан байлап, төмен түсеміз.

22. Бірінші кезекте не? Егер адам 7 апта тамақ ішпей немесе 7 апта ұйықтамаса, ол өліуі мүмкін.7 апта бойы адам не тамақ ішпеді, не ұйықтамады делік. Ол аман қалу үшін апта соңында не істеу керек? Тамақ ішу керек пе, әлде ұйықтауы керек пе? Жауабы: Адам бір мезгілде ұйықтап немесе тамақ іше алмайды. Ол бір апта бұрын қайсысын бірініші орындады? Тамақ ішу ме, әлде ұйықтау ма? Соны орындау керек.

23. Ер адам кабинетінде өліп жатыр. Денесі жазу столына қисайған, қолында револьвер, стол үстінде диктафон. Полицейлер диктафонды қосады. Онда мынадай жазу бар: «Мен бұдан әрі өмір сүре алмаймын. Өмірдің мен үшін еш маңызы жоқ...» Содан соң атыс естілді. Полицейлер біреу өлтіріп кеткен деп есептеді. Неліктен? Жауабы: Өлген адам диктафонды өзі кері айналдыра алмайды.

24. 200г стаканға бұршақ толтырылған. Осы бұршақтар тығыз қылып бір қатарға тізілген. Бұның ұзындығы қанша болады? Жауабы: Бұршақ диометрі шамамен 5мм. 1 куб см-де 8 бұршаққа дейін болады. 200 бұршақ - 200 куб см. 200х8=1600 бұршақ. Қатар ұзындығы 5х1600=8000мм=8м. Бұршақ диометрі азайған сайын қатар ұзындығы үлкейеді.

27. Шарлар қайда ұшып барады? Қолдан шығып кеткен кішкентай балалардың шарлары ұшып кетіп жатады. Қайда? Қандай биіктікте олар ұшып кете алады? Жауабы: Қолдан шығып кеткен шар атмосфера шегіне жетпейді. Тіпті төбеге де жетпейді. Шардың ішінде ауа салмағы мен қоршаған ауа әсері теңескенге дейін көтеріледі. Егер сыртқы ауа әсері аз болса, шар үлкейе бастайды. Керісінше үлкен болса, кішірейіп, сығылып, төмендейді.

28. Қағаз қайнатқыш: Ашық отта қағаз стаканда су қайнатуға бола ма?

Жауабы: Қайнау температурасы қағаздың жану температурасынан кем болса қайнайды. Ал қайнап тұрған су жану температурасына көтерілуге мүмкіндік бермейді [27].

29. Бұлақ неге сылдырлайды? Біз бұлақтың сылдырлағанын естіп тұрамыз. Бұлақ неліктен сылдырлайды? Жауабы: Су ағымдары аз биіктіктен аққанда ауаны қармап, толтырып алады да, көпіршік пайда болады. Толып жатқан көпіршік жарылуынан бұлақ сылдыры пайда болады.

30. Сағат тықылы: Қалта сағатыңызды стол үстіне қойыңыз. Егер бөлме тыныш болса, сағат үзіліспен естіледі (бірде ұзақ, бірде қысқа), бірнеше секундқа тоқтап та қалғандай. Бұндай айнымалы сағат тықылын қалай түсіндіруге болады? Жауабы: Бұны есту қабілетінің шаршауымен түсіндіруге болады. Шаршаған кезде естілмейді немесе нашар естиді, әрберден соң сергіп өте жақсы естуге болады.

31. Жасыл жер: Гренландия қар мен мұз құрсаған өте алып арал. Неге осы аралды ашқан адам оны «Гренландия» - «Жасыл жер» деп атады? Жауабы: Гренландияны 982 жылы скандиновтық Эрик Рыжий ашты. Адамдар сонда көшіп барса екен деген тілекпен атаған. «Жасыл жер» деген атына қызығып, адамдар барама деп «greenland- жасыл жер» деп атаған.

32. Жоғалған гайкалар: Өз машинасының дөңгелегін алмастырып жатып, төрт гайкасын бірдей канализация ағатын темір торға түсіріп алды. Ол жерден алу мүмкін емес еді. Ол енді осы жерде қалдым ғой деп ойлады. Бірақ қасынан өтіп бара жатқан бала оған ақыл берді, оны тыңдаған жаңағы адам машинасымен әрі қарай жүріп кетті. Бала қандай кеңес берді? Жауабы: Бала әр дөңгелектен бір гайка ағытып алуға кеңес берді. Сөйтіп, төртінші дөңгелекті бекітіп, әрі қарай жүріп кетті.

33. Бес гномға үш қызыл және төрт көк бас киім көрсетеді. Қараңғыда үш қызыл және екі көк бас киімді гномдардың бастарына кигізеді. Қалған бас киімдер жасырылады. Жарық жағылады. Гномдардың қайсылары өз бастарындағы бас киімнің түсін таба алады? Жауабы: Екі көк түсті бас киім киген гномдар таба алады. Себебі көк бас киім киген гном алдында үш қызыл және бір көк бас киім киген гномдар тұрады. Ал қызыл бас киім саны үш, қалғаны көк. Сондықтан өз басындағы да көк.

34. Үш гном бар. Сол үш гномға үш қызыл және үш көк бас киімді көрсетеді. Қараңғыда үшеуіне екі қызыл және бір көк бас киім кигізіп, қалғандарын жасырады. Гномдардың қайсысы өз басындағы бас киімнің түсін таба алады? Жауабы: ешқайсысы.

35. Не жылдам? Қиғаш жазықтар төмен қарай шар, тегіс куб (текше), цилиндрді жіберсе, төменге қайсысы бірінші түседі? Жауабы: Бірінші куб (текше) түседі. Шар мен цилиндр уақытын ойнауға жібереді.

Логикалық есептер.

7- сынып

1. Өзеннің бір жағасынан екінші жағасына ешкіні, қасқырды және капустаны алып өту керек. Қайықпен бір жануарды ғана емес капустаны ғана алып өтуге болады. Оларды екінші жағаға қалай өткізуі керек?

Шешуі: Бірінші ешкіні алып өтеді, себебі қасқыр капустаны жемейді. Екінші капустаны алып өтедіде, ешкі капустаны жемес үшін ешкіні қайтадан екінші жағаға алып өтеді. Осы жағаға ешкіні қалдырып қасқырды алып өтеді.

2. Елу теңгені 1, 3, 5 дәрежесіндегі 15 ақшаға ауыстыруға бола ма?

Жауабы: Болмайды. Ауыстырылған ақшалар қосындысынан тақ сан шығады. Ал біздің ақшамыз 50 теңге, ол жұп сан.

3. Арыстан қойды 2 сағатта, қасқыр 3 сағатта, ит 6 сағатта жеп бітіре алады. Үшеуі қатар жесе қанша уақытта жеп бітіре алады.

Шешуі:

, сағатта жеп бітіреді.

4. Қолына 4 литр ыдыс беріп, Әлібиді шешесі сүтке жібереді, ал сатушыда бір бөшке сүт және 5 литрлік ыдыс ғана бар болып шықты. Осы екі ыдыстың көмегімен сатушы қалай үш литрді өлшеп бере алады?

Шешуі: Әуелі 4 литрлік ыдыспен сүт алады да ол сүтті 5 литрлік ыдысқа құяды, 4 литрлік ыдыс босайды. Тағы да 4 литрлік ыдыспен сүт алып, 5 литрлікті толтырады, сонда 4 литрлік ыдыста 3 литр сүт қалады.

5. Сыйымдылығы 3 литр суды және 5 л ыдыстардың көмегімен ағып тұрған судан 4 литр суды қалай алуға болады?

Жүрістер	1	2	3	4	5	6
5л	5	2	2	-	5	4	4
3л	-	3	-	2	2	2+1	3

6. 9 күміс теңгелердің біреуі жалған жасанды теңгенің жеңіл екенін біле отырып, екі ыдысты гирлері жоқ таразының көмегімен екі рет өлшеу жүргізіп жалған күміс теңгені қалай табар едіңіз.

Шешуі: Теңгелерді үш - үштен бөлеміз. Екі бөлігін таразыға салып өлшейміз. Егер терең түссе жалған теңге қалған топта, егер бір жағы екінші жағынан жеңіл болса, жалған теңге жеңіл жағында. Енді таразыға бір – бірден салып өлшейміз. Егер те түссе жалған монета жерде, егер тепе – теңдік бұзылса, жалған монета жеңіл шығады.

7. Бөтелкедегі қияр: Бөтелкеге кеме макетін салуға болатынын естідік, ал піскен қиярды еш бүлдірмей бөтелкеге қалай орналастыруға болады? Жауабы: Қияр жаңа түйнектеп келе жатқанда бөтелке ішіне салып, әрі қарай өсуіне жағдай жасаса, теп - тез үлкен қияр бөтелке ішінде өсіп тұрады.

8. Су өлшеу: 5 литрлік және 9 литрлік шелек арқылы өзеннен 3 литр су алуға болады? Жауабы: 9л-лік шелекпен толтырып су аламыз, одан 5л-лікке толтырамыз. Түбінде 4л су қалды. Тағы да 9л-лікке су толтырып аламыз. 5л-ліктегі суды төгіп 4л суды құямыз, 9л-ліктегі суды 5 литрлікте 1 л жетпес суды құямыз. 9л-лікте 8л су қалды. 5л-лікті төгіп, 8л-ден 5л-ге құямыз. 3л су қалды.

9. Үш оқушы үш мектептен лагерьге келді. Тәрбиеші олардан кім қай мектептен келгендерін сұрады. Оған: Бейбіт: мен 24-шы мектепте, ал Айдын 8-ші мектепте оқиды. Айдын Мен 24-ші мектепте, ал Бейбіт 30-шы мектепте оқиды. Диас: Мен 24-ші 5 Құрастырған: Маженова Жаңагүл, Байназаров Талғат мектепте, ал Бейбіт 8-ші мектепте оқиды деді. Тәрбиеші мына жауаптардан түк түсінбеді. Сосын үш оқушы айтқандарының бірі ғана дұрыс екенін мойындады, ал екеуі өтірік деді. Оқушылардың айтқандарының қайсы рас, қайсы жалған? Кім қай мектепте оқиды? Жауабы: Бейбіттің бірінші айтқанын дұрыс деп алайық, онда екіншісі өтірік. Онда, Айдын 8 метепте оқиды. Онда Айдын мен Диастың бірінші айтқаны өтірік. Онда олардың бірінші айтқандары рас болуы керек. Қарама - қайшылыққа әкеледі. Енді Бейбіттің екінші айтқаны рас деп алайық. Онда Айдын 24-те оқимайды. Бейбіт 30-да оқыса, онда ол 8-де оқымайды. Бейбіт 30-да, Айдын 8-де, Диас 24-те оқиды.

10. Он екі литрлік бөшкеде сүт бар, соны сегіз литрлік және үш литрлік екіге тең қалай бөлуге болады? Жауабы: 12-3=9 9-3=6 6=6.

11. 10 литрлік бөшкеде су бар және 7 литрлік, 2 литрлік бос ыдыстар бар. Екі ыдысқа 5 литрден суды қалай тең бөлуге болады? Жауабы: 10-7=3 7-2=5 2+3=5.

12. 8 л, 5 л, 3 л ыдыстар берілсін. 8 л ыдыс суға толы. Енді осы суды екі ыдысқа 4 литрден қалай тең бөлуге болады? Жауабы: 8-5=3 5-3=2 3+3=6 6-2=4.

13. Мотоцикл жүргізушісі ауылға келе жатқанда жолдан өзіне қарсы ұш жеңіл машина және бір камазды кездестірді. Ауылға неше машина бара жатыр? Жауабы: Бір ғана мотоцикл.

14. Сыныпта 35 оқушы бар. Қыздар ұлдардан үшке артық. Сыныпта ұлдар қанша , қыздар қанша? Жауабы: x+x+3=35 x=16(ұ) х+3=16+3=19(қ).

15. Мектепте төрт жүз оқушы бар. Олардың ең болмағанда екеуі бір күнде туғанын дәлелдеңіз. Жауабы: (Дирихле принципі) 1 жылда 365, 366 күн бар. Демек, олардың ең болмағанда екеуі бір күнде туған.

16. Сиқырлы алма ағашында он бес банан , жиырма апельсин өсіп тұр. Егер ағаштан бір жемісті үзсек, онда дәл сондай жеміс өсіп шығады, ол егер бір уақытта екі бірдей жеміс үзсек - апельсин, ал егер бір уақытта екі әр түрлі жеміс үзсек – бана өсіп шығады. Алма ағашында бір түрдегі жемістер қалу үшін, жемістері қандай ретпен үзу керек? Жауабы: Талдау.

17. Қорапта 25 кг шеге бар. Табақты таразы мен массасы бір кг гирь тасты қолданып, екі рет өлшеу арқылы қалай 19кг шеге алуға болады? Жауабы: 12+1кг=13 12/2=6 6=6 13+6=19.

18. Шаршының қабырғасын үш есе үлкейтсе, оның ауданы неше есе үлкейеді? Жауабы: 9 есе.

19. Жұп санды үшке бөлгенде қалдық қандай болуы мүмкін. Жауабы: 1, 2.

20. Дөңгелек бойында он бес бала тұр. Әрбір қыздың оң жағында бір ұл тұр.Ұлдардың жартысының оң жағында бір ұлдан тұр, ал қалған ұлдардың жартысының оң жағында бір қыздан тұр. Неше қыз? Неше ұл бар? Жауабы: Әр қыздың оң жағында ұл тұрғандықтан, қыздар мен ұлдардың жұптары бар (қ,ұ). Бірақ ұлдардың жартысының оң жағында ұлдар тұрғандықтан, дөңгелек бойында ҚҰҰ болуы керек. Ал қалған ұлдардың жартысының оң жағында қыздар болуы керек. 5-қыз, 10-ұл.

21. Әділ тақтаға екі сан жазды. Мейрамбек олардың қосындасын қасына жазды. Жәнібек тақтадағы үш санын қосты. Егер Мейрамбектің жазған саны бес болса, Жәнібек тапқан қосынды нешеге тең? Жауабы: 5+5+10=20.

22. 8*8 кестесінде он жеті клетканы бояп, және осы боялған клеткалар қатар тұратындай етіп орналастыруға бола ма? Жауабы: Жоқ. Кестені 2*2 болатын 16 квадратқа бөлейік. Онда осы екі клетканың біреуі боялған болады, олар көршілес болады.

23. Жаңа үй салып жатқан Азаматтың 6 бөренесі бар. Олардың әрқайсысын 6-ға бөлу керек. Ол өзінің өткір тістерімен бөренені бір жерден кесу үшін 1 минут уақытын жібереді. Барлық жұмысқа оның қанша уақыты кетеді? Жауабы: Бөренелердің біреуін 6-ға бөлу үшін 5 рет кесу керек. 1 бөренеге- 5минут, 6*5=30 минут.

24. Отбасында анасы, әкесі және 4 баласы бар. Балалардың орташа бойы 120см, ал ата-аналарының орташа бойы 174см. Барлық отбасы мүшелерінің орташа бойы неше см? Жауабы: 120*4=480 174*2=348 4+2=6 (480+348)/6=138.

25. Ондық цифрлары бірліктер цифрларынан үлкен болатын қанша екі таңбалы сан бар? Жауабы: 45 сан.

26. Кесіндінің әрқайсысында 4 нүктеден болатындай етіп, екі кесіндіде қанша нүктені орналастыруға болады? Жауабы: Екі кесіндіні қиылыстырып, ортасына бір нүктені қоямыз. Қалғандары сәйкесінше. 7 нүкте қоюға болады.

27. Шахмат турниріне 7 адам қатысты. Әркім әрқайсымен бір партиядан ойнады. Барлық ойналған партиялар саны қанша? Жауабы: 6+5+4+3+2+1=21 партия.

28. Тақ цифрлардың көмегімен жазылған қанша екі таңбалы сан бар? Жауабы: 1,3,5,7,9 цифрлары арқылы 20 сан.

29. Үйдің 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтерілу үшін 52 баспалдақты басып өту керек. Осы үйдің 1-ші қабатынан 6-шы қабатына көтерілуі үшін қанша баспалдақты басып өту керек? Жауабы: 52:2=26 26+26+26+52=130 б.

30. Бір жылда ең көп дегенде неше жексенбі болуы мүмкін? Жауабы: 53.

31. Әкесі 27 жаста болғанда баласы 3 жаста болды. Ал казір баласының жасы әкесінің жасынан 3 есе кем. әрқайсының жасы нешеде? Жауабы: 36; 12.

32. Дүкенде 5 әртүрлі кесе және 3 әртүрлі тәрелке бар. Неше әдіспен 1 тәрелке мен 1 кесені сатып алуға болады? Жауабы: 5*3=15.

33. Дүкенде 4 әртүрлі қасық, 5 әртүрлі кесе, 3 әртүрлі тәрелке бар. Неше әдіспен 1 тәрелке, 1 қасық және 1 кесені сатып алуға болады? Жауабы: 4*5*3=60.

34. Ғажайып елде А,Б,В деген 3 қала бар. А қаласынан Б қаласына 6 жол, ал Б қаласынан В қаласына 4 жол апарады. Неше тәсілмен А қаласынан В қаласына жетуге болады? Жауабы: 6*4=24.

35. Тиынды 3 рет лақтырады. Оның тізбектелген әртүрлі цифр және елтаңба жағы қанша рет түседі? Жауабы: 23.

36. Бір елде 20 қала бар. Оның әрқайсысы бір-бірімен әуебайланыста жұмыс жасайды. Бұл елде неше әуебайланыс бар? Жауабы: 19+18+17+....+3+2+1=190.

37. Поштада 5 әртүрлі конверт және 4 әртүрлі марка сатылады. Неше тәсілмен 1 конверт пен 1 марка сатып алуға болады? Жауабы: 5*4=20.

38. Екі жас коллекционердің әрқайсында 20 маркадан және 10 значоктан бар. Бір маркаға бір марка, бір значокқа бір значок беруді олар шынайы айырбас деп атайды. Онда екі коллекционер бір-бірімен неше тәсілмен шынайы айырбас жасай алады? Жауабы: 20*20=400 10*10=100 400+100=500.

39. Дөңгелек бойына тоғыз сан жазылған: төрт рет 1 саны және бес рет 0 саны жазылды. Әр секунд сайын бұл сандарға мынадай операциялар қолданылады: Әрбір көрші тұрған сандар әртүрлі болса, олардың арасына 0 саны қойылады. Әрбір көрші тұрған сандар бірдей болса, арасына 1 саны жазылады. Сосын бұрынғы жазылған сандарды өшіріп тасталынады. Біраз уақыт өткен соң, дөңгелек бойындағы сандар бірдей болуы мүмкін бе? Жауабы: Жоқ. Себебі, бірдей сандарды алу үшін 1 мен 0 сандары кезектесуі керек. Ал бұл есеп шарты бойынша мүмкін емес.

40. Қорапта 101 тиын бар. Оның ішінде 50 тиын жалған және олар шынай тиындардан салмағы бойынша 1 граммға ғана айырмашылығы бар (артық немесе кем екені белгісіз). Алмат бір тиынды алып, табақты таразыны бір рет ғана қолданып, оның жалған немесе шынайы тиын екенін білгісі келеді? Алмат тиынның қандай екенін біле ала ма? Жауабы: Ия. Алмат ол тиынды 101 тиын арасынан алып тастаса, 100 тиын қалады. 100 тиынды 50-ден екіге бөліп, табақты таразының екі жағына салғанда олардың салмақтарының айрмашылығы: - жұп санға айырмашылық болса, онда Алматтың алып тастаған тиыны - шынайы, - тақ санға айырмашылық болса, онда Алматтың алып тастаған тиыны - жалған.

41. Футбол командасында 11 адам. Осы ойыншылардың ішінен бір капитан және оның орынбасарын қанша тәсілмен таңдап алуға болады? Капитан ретінде 11 ойыншы бола алады. Капитанды таңдағасын қалған 10 ойыншы оның орынбасары бола алады. Жауабы: 11*10=110.

42. Қанша тәсілмен бір қатарға қызыл, көк, жасыл, сары шарларды орналастыруға болады? Жауабы: 4!=1*2*3*4=24.

43. Глобуста 17 параллель және 24 мередиана сызылған. Глобустың беті неше бөлікке бөлінген? Жауабы: 18*24=432 [28].

Логикалық тапсырмалар

Сурет 41 – Логикалық есеп

Сурет 42 – Логикалық есеп

Сурет 43 – Логикалық есеп

Сурет 44 – Логикалық есеп

Сурет 45 – Логикалық есеп

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Егемен Қазақстан газеті «Қазақстан – 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. 15 желтоқсан 2012 ж.

2. Қазақстан Республикасы «12 жылдық жалпы білім беру» концепциясы

3. Елубаев С.Е. «Қазақтың байырғы қара есептері». Алматы 1996 ж.

4. Жарықбаев Қ. Психология. – Алматы, 2002.  – 415 бет.

5. Калегин Ю.М., Оганесян В.А. «Есеп шығаруды үйрен». Алматы «Мектеп» 1996 ж.

6. Д.Рахымбек. Оқушылардың логика методологиялық білімдерін жетілдіру. Алматы. РКБ, 1998ж.

7. Б.Байжұманов. Оқушылардың психикалық даму ерекшеліктері. Бастауыш мектеп, №12, 1998ж.

8. О.Камардинов Visual Basic 5.0. Шымкент 2001, -135 б.

9. C.Браун. Visual Basic 6 (учебный курс) Питер 1999, -575 с.

10. Макарова Н.В. Программа и ИКТ. Системно информационная концепция. Питер, «СПб» 2007 128стр.

11. Бадд Т. Объектно-ориентированное прогаммирование в действии: Пер.с англ.: Питер, 1997. 464 с.

12. С.Макашарипов. Программирование базы данных на Visual Basic 5.0 в примерах. “ПИТЕР”, 1997г.

13. Демидова Л.А., Пылькин А.Н. Программирование в среде Visual Basic for Application. – М.: Телеком, 2004 г.

14. Х.М.Дейтел., П.Дж.Дейтел., Т.Р.Насто Как программировать на Visual Basic. Москва. Издательство – Бином, 2003 г.

15. Теплова Л.И. Особенности умственного развития учащихся при переходе из начальной школы в основную//Альманах современной науки и образования. №1 (1), Тамбов, 2007. С. 248-251

16. Асмолов А.Г. Психология личности: принципы общепсихологического анализа. — М.: «Смысл», ИЦ «Академия», 2002. — 416 с.

17. Агеева, И.Д. Занимательные материалы по информатике и математике. Методическое пособие / И.Д. Агеева. – М.: ТЦ Сфера, 2006. – 240 с.

18. Сейдахметова А. Даярлық сынып оқушыларының логикалық ойларын дамыту жолдары. // Бастауыш мектеп, 2000.  №8, 9.

19. Жарықбаев Қ. Психология. – Алматы, 2002.  – 415 бет.

20. Ильина Т.А. Педагогика. – Алматы, 1977 – 454 бет.

21. Ш.Х.Құрманалина,Өміртаева Р.Қ.Математикадан дидактикалық ойындар мен қызықты тапсырмалар. Алматы «Атамұра» 1997ж.

22. Демесінова С. «Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы дамыту». ИМФ-2000 №3.

23. Т.Мейірманқұлова «Білім берудегі инновациялық технологиялар», Алматы, 2000ж.

24. О.Б. Богомолова Логические задачи. М. БИНОМ. Лаборатория знаний, 2005 г.

25. М.И. Башмаков Уроки математики. Выпуск 4. Учимся логике. — Санкт-Петербург “Информатизация образования”, 2000 г.

26. А.П. Бойко Практикум по логике. М. “Издательский центр АЗ”, 1997 г.

27. Н.Ермеков, Ж.Қараев, Н.Стифитина Информатика 7-сынып, Алматы: Жазушы, 2000 ж.

28. Алижанова А.Ш., Жақыпбекова Г.Т. «Логикалық есептерді шығару арқылы оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту». М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университетінің құрылғанына 70-жыл толуына арналған «Қазақстан – 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жаратылыстану, техникалық, әлеуметтік-гуманитарлық және экономикалық ғылымдар бойынша 16-студенттік ғылыми конференцияның Еңбектері, 3-том, 182-184 беттер, Шымкент 2013 ж.

1 Информатикалық ойындар – оқушылардың логикалық ойлауын

дамыту құралы

1. Информатикалық ойын ұғымы. Ойын түрлері

Информатикалық ойын-есептер түрлері

Суретті есептер

Логикалық мини-есептер

Логикалық есептер

Әзіл есептер

Лингвистикалық есептер

Бетперделі сұрақтар

Шарты толық берілмеген есептер

Жұмбақтар

Ребустар

Кроссвордтар

Чайнворд

Кросснамберлер

Компьютерлік ойындар – мектеп информатика курсының элементі ретінде

Қарым-қатынас ортасы тіл болып табылатын үлкендерден балалардың

Ойын дегеніміз не?

Компьютерлік ойын түрлері

Arcade (аркадты ойындар). Бұл жерде ойын кейіпкерін курсорды басқару

Actions («атқыштар»).

Puzzle (басқатырғыштар).

Simulation (имитаторлар).

Strategy (стратегиялар).

Дәстүрлі ойындар.

1.2 Информатикадан үйірме жұмыстарында математикалық

ойындарды пайдаланудың маңызы

2.1 «Туылған күнін, туылған ай нөмірін және жасын анықтау»

программасын құру әдістемесі

2.2 «Тас – Қайшы – Қағаз» программасын құру әдістемесі

2.3 «Ауызша есептеу» программасын құру әдістемесі

2.4 «Ойлаған санды тап» программасын құру әдістемесі

2.5 «Қасқыр, ешкі және капуста» программасын құру әдістемесі

2.6 «15 ойыны немесе Такен» программасын құру әдістемесі

2.7 Информатикадан үйірме жұмыстарына ұсынылатын

математикалық ойын-есептер

1 Суретті есептер

ә) Жарамсыз деталь

б) Қызықты сұрақ

в) Тепкішекте

г) Үш тотықұс

ғ) Сенатта

д) Екі бауыр

е) Атасы мен немересі

2 Арифметикалық есептер

3 Комбинаторикa

4 Кросснамберлер

5 Сөзжұмбақтар

6 Ребустар